تمایز منشأ و خاستگاه رهبران شیعی و پیشوایان فقهی اهل سنت در نهضت های شهادت طلبانه (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

اسلام برای حفظ موجودیت خود و رسیدن به مقاصد عالی به عواملی مانند فرهنگ جهاد و شهادت طلبی برای پیروزی مسلمانان نیاز دارد؛ و یکی از روش های دفاعی علیه متجاوزان، عملیات استشهادی است. در این نوشتار، تلاش شده است تا با مطالعه مقایسه ای منشأ و خاستگاه رهبران شیعی و پیشوایان فقهی اهل سنت، تفاوت های عمده شالوده فکری و اعتقادی این رهبران در این زمینه بررسی شود. پرسش های پژوهشی عبارت اند از: 1. تا چه حد منشأ و خاستگاه رهبران شیعی و اهل سنت در نهضت های استشهادی متفاوت است؟ 2. چه عواملی به تفاوت های فکری و فقهی شیعه و اهل سنت در رویکرد به افراطی گری منجر شده است؟ با رویکرد مقایسه ای و گردآوری و تحلیل داده های کیفی و استدلال های ارائه شده در متون فارسی و عربی، و توجه به آیات و روایات مربوط و دیدگاه های فقهای شیعه و اهل سنت در خصوص موضوع در آثار تفسیری و فقهی، فرضیه زیر آزمون می شود: «تفاوت در میزان تحصیلات عمیق اسلامی حوزوی، میزان استقلال از دولت، استحکام روابط فرهنگی و خانوادگی، عوامل مهمی در بروز تفاوت ها در دیدگاه ها و عملکرد این رهبران بوده است». یافته های پژوهش نشان می دهد که بیشتر رهبران شیعه پایگاه حوزوی دارند؛ و بسیاری از آنان از مجتهدان تراز اول و مراجع تقلید بوده اند، و مستقل از حکومت ها به اداره امور می پرداختند. پیوندهای فرهنگی و خانوادگی آنان که همواره در صفوف نخست قیام و جهاد بوده اند، سبب ایجاد شبکه ای گسترده از مبارزان ضد ظلم شده است. نبود این ویژگی ها در رهبران اهل سنت به گسترش افراطی گری و ایجاد گروه های خشونت طلب سنی کمک کرده است.