رویکرد جامعه شناختی احمد اشرف به تاریخ ایران از خلال مسئله توسعه نیافتگی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

مسئله محوری احمد اشرف در بررسی جامعه شناختی تاریخ ایران، تبیین موانع تاریخی تحقق نظام سرمایه داری بورژوازی و جامعه مدنی است. اشرف به منظور توضیح و تبیین مسئله مذکور، ابتدا درصدد شناخت ویژگی ها و سازوکارهای حاکم در تاریخ ایران بر اساس مفاهیم «نظام آسیایی» و «نظام فئودالی» در اندیشه های مارکس و مفاهیم «نظام پاتریمونیال» و «شهر شرقی» در جامعه شناسی ماکس وبر و مفهوم «نظام ملوک الطوایفی» رایج در ادبیات تاریخی ایران، برآمده است. وی در گام بعدی بر اساس مقدمات تحلیلی مذکور، به تبیین موانع تاریخی شکل گیری نظام بورژوازی و سرمایه داری در تاریخ ایران پرداخته است، زیرا اشرف یکی از نمایندگان گفتمان قائل به اصالت الگوی توسعه بر اساس نقش آفرینی طبقه متوسط شهری یا بورژوازی است. بر اساس یافته پژوهش حاضر، دیدگاه اشرف در مورد موانع تاریخی توسعه جامعه ایرانی در سه سطح به هم پیوسته سیاسی، اجتماعی و اقتصادی درخور توجه است. سلطه نظام های آسیایی، پاتریمونیال و ملوک الطوایفی در عرصه سیاسی، پیوستگی های اجتماعات عشایری، روستایی و جامعه شهری در عرصه اجتماعی و وحدت شیوه های تولید کشاورزی و صنایع دستی و پیشه وری در عرصه اقتصادی، ازجمله عواملی است که اشرف به عنوان موانع تاریخی شکل گیری بورژوازی و رشد «سرمایه داری ملی» در تاریخ ایران مطرح کرده است.