تمدن نوین اسلامی

پذیرش ربوبیت مطلق الهی، نویدبخش عبودیت تام انسان در زندگی این جهانی بوده، و یگانه پرستی او در تمام ساحت های حیات را به منصه ظهور می رساند. در همین زمینه و با تحلیل مفهومی و تبیین چیستی توحید عبادی، این حقیقت نمایان می شود که این مرتبه از توحید، ازیک سو، متضمن جهت دهی به انگیزه های شخص موحِّد است، و از سوی دیگر، تحدیدکننده اعمال او در تمام عرصه های حیات، از جمله حیات اجتماعی به شمار می رود. براین اساس، ازآنجاکه رویش تمدنی جدید به عنوان فعلی بشری، آن هم مطابق آموزه های اسلامی و در گستره کشورهای مسلمان در پرتو حضور و تأثیرگزاری خداوند، امکان پذیر است، این پژوهش کوشیده با روشی تحلیلی، در کارکردهای توحید عبادی، به عنوان یکی از جلوه های زیبای توحیدی نسبت به مظاهر مادی و عینی تمدن تأمل کند. خروجی این تأملات موضوعاتی همچون تلاش انسان در جهت آبادنی زمین؛ صیانت از طبیعت؛ رعایت ضوابط شرعی؛ پرهیز از تشبه به کفار؛ و اتقان و استحکام و زیباسازی که می تواند به عنوان مهم ترین کارکردهای توحید عبادی در این بخش از تمدن نوین اسلامی، مطمح نظر قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی رویکرد تمدنی قرآن به آزادی سیاسی با روش استنباطی-تفسیری است؛ لذا تلاش کرده ایم تا ظرفیت های آزادی سیاسی را برای ظهور تمدن نوین اسلامی بررسی کنیم. در این راستا، آزادی سیاسی و عناصر سازنده ی تمدن در قرآن کریم و عناصر تمدن ساز آزادی در این کتاب آسمانی را مورد بحث قرار داده ایم. نتایج به دست آمده نشان می دهند با توجه به ادبیات و منطق قرآن کریم، عوامل عمده ی تمدن ساز در آزادی سیاسی را می توان در سه عنصر: "فرد آزاد و مختار"، "جامعه ی آزادی خواه" و "دولتِ بسترساز و تضمین گر آزادی" پی جویی کرد، حضور این سه عنصر در کنار یک دیگر و در فرایندی تعاملی- تکاملی، بستری مناسب برای آزاداندیشی، تولید دانش و برداشتن گام های آغازین جهت شکل گیری تمدن اسلامی خواهد بود.

برپایی تمدن نوین اسلامی در دوران معاصر با توجه به جهانی شدن فرهنگ غربی، نیاز به عناصر نرم با قدرت اشاعه جهانی دارد. یکی از ساز و کارهای تحقق این مهم، با توجه به عناصر نرم و تمدن ساز نهاد زیارت، همگرایی تمدنی در طریق زیارت می باشد. این پژوهش سعی در بررسی مهمترین الزامات این همگرایی در سطح تمدنی آن دارد. روش گردآوری داده ها، کتابخانه ای و تحلیل آن ها بر اساس روش تحلیل مضمون صورت پذیرفته است. بر اساس نتایج این پژوهش چهار مضمون اصلی و فراگیری که از تحلیل مضمون منابع کتبی همگرایی تمدنی در طریق زیارت به دست آمده عبارتند از: «زیارت»، «ارتباطات میان فرهنگی»، «تمدن» و «همگرایی». همگرایی از مفاهیمی است که خصوصا در روابط بین الملل به آن توجه زیادی شده است، اما این نوشتار نگاهی فرهنگی و تمدنی به این مفهوم دارد و آن را نوعی همسویی و همنوایی در گرایش ها، بینش ها و رفتار، در اجتماعی از مردم تلقی می کند. مساله همگرایی در طریق زیارت را می توان در سه سطح سازمانی، میان فرهنگی و تمدنی تحلیل کرد. آموزش اخوت و ولایت بین مسلمین، توجه به اسلامی و جهانی بودن منسک زیارت به عنوان یک الگوی همگراکننده دینی و انسانی و نه یک عنصر واگراکننده فرقه ای، افزایش سرمایه گذاری در حوزه تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات و تاکید بر تعارف، تعامل، تعاون، همدلی، درک و گفت و گو بین زائر و میزبان در جریان زیارت از مهم ترین الزامات در سطح تمدنی همگرایی در طریق زیارت محسوب می گردد.

احیای تمدن اسلامی با توجه به مقتضیات زمان و مکان در دوره معاصر به عنوان یکی از مهم ترین آرمان های انقلاب اسلامی ایران و بسیاری از اندیشمندان جهان اسلام محسوب می شود. یکی از موضوعات مرتبط با مباحث تمدنی، رابطه ای است که تمدن با سرمایه اجتماعی دارد. مراجعه به دیدگاه علما و اندیشمندان اسلامی می تواند در این باره راه گشا باشد. در این میان، دیدگاه امام خمینی به عنوان رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران در باره تمدن نوین اسلامی و رابطه آن با سرمایه اجتماعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. لذا ضروری است دیدگاه ایشان در این موضوع مورد توجه قرار گیرد. مقاله حاضر درصدد است تا جایگاه سرمایه اجتماعی در تحقق تمدن نوین اسلامی را در اندیشه امام خمینی تبیین نماید. برای رسیدن به این هدف نیز از روش تحلیلی استنباطی استفاده شده است. از جمله یافته های مقاله حاضر این است که در اندیشه امام خمینی رابطه معناداری میان تحقق تمدن نوین اسلامی و سرمایه اجتماعی وجود دارد؛ به گونه ای که وجود سرمایه اجتماعی و افزایش سطح آن در جامعه نقش به سزایی در ایجاد هم کاری و هم دلی در جهت تحقق اهداف نظام اسلامی به ویژه شکل گیری تمدن نوین اسلامی دارد.

تمدن سازی، فرایندی پیچیده، زمان مند و متأثر از عوامل گوناگون است که برای محقق شدن آن، پشتوانه های مادی و معنوی بسیاری لازم است. دراین میان، آنچه اهمیت می یابد، چگونگی تحقق تمدن است. ازهمین رو، هدف پژوهش حاضر، تبیین تربیت زمینه ساز تمدن نوین اسلامی باتأکیدبر اندیشه مقام معظم رهبری (مدظله العالی) می باشد. روش پژوهش، تحلیلی و استنتاجی است. یافته ها نشان داد که ازجمله مؤلفه های احصاشده تحقق تمدن نوین اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری (مدظله العالی) عبارتند از: معنویت، علم گرایی، اخلاق، عقلانیت، عدالت، وحدت گرایی، پیشرفت، مجاهدت مداوم و پویایی فرهنگ. نتایج پژوهش بیانگر آن است که تربیت مبتنی بر اسناد تحولی کشور، با اثرگذاری بر مؤلفه های تمدن نوین اسلامی، زمینه را برای تحقق تمدن نوین اسلامی فراهم می سازد.

انقلاب اسلامی برای وصول به «تمدن نوین اسلامی» مسیری به سوی ظهور و تحقق «حیات طیبه» را طی می کند. بر این اساس لازم است به منظور تبیین این مسیر و الزامات آن، مختصات، نسبت، رابطه سه پدیده «تمدن اسلامی»، «تمدن غرب» و «حیات طیبه» مورد تدقیق قرار گرفته، چیستی، چرایی و چگونگی تحقق تمدن اسلامی بررسی شود. اگر تحلیل های موجود در رابطه با تمدن غرب، عبارت از «غرب پذیری»، «غرب گریزی»، «غرب گزینی» باشد؛ شاید بتوان تحلیل این نوشته را «غرب گذری» نامید. این دیدگاه بر اساس دو اصل «اضطرار» و «استحاله»، تمدن نوین اسلامی را پدیده ای برای گذار از تمدن غرب و نیل به حیات طیبه می شمرد که اولاً بهره مندی از تمدن غرب را در حد اضطرار می داند و ثانیاً می بایست در همان حد، با رویکرد استحاله به شاخصه های حیات طیبه و نهایتاً اضمحلال تمدن غرب نزدیک شد. فقه نیز متناسب با این تعریف، اولاً به کشف نظامات مطلوب حیات طیبه در منابع وحیانی، و ثانیاً به راهبری در برنامه ریزی استحاله نظامات موجود در نظامات مطلوب می پردازد. لازم به ذکر است این نوشتار، به عنوان یکی از مبانی «فقه جامع نظام ولایی» و قطعه ای از قطعات پازل آن بحث، زمینه فقاهتی جامع با هدف اقامه دین در جامعه را فراهم می آورد و در اینجا تنها به فقاهت مبتنی بر درک صحیح از تمدن نوین اسلامی و نسبت آن با حیات طیبه و تمدن غرب، اشاره می گردد.

روابط ایران و کشورهای عربی با پیشینه تاریخی مشترک از دوران باستان تحت تاثیر برخی عوامل واگرا و همگرا، در یک فرایند زمانی دستخوش تغییر و تحولاتی بوده است. این روابط به رغم اشتراکات فرهنگی-تاریخی متعدد، تحت تأثیر متغیره ای عدی ده ای همچون تفاوت نژادی، زبانی و یا مذهبی آنها در طول تاریخ به ویژه دوره معاصر، هیچ گاه در حد مطلوبی ارزیابی نشده است. این در حالی است که به دلیل اشتراکات مهم دینی، تاریخی و فرهنگی؛ دشمنان واحد؛ گستردگی مرزهای مشترک و تداخلات قومی و مردمی، امروزه اقتضا دارد به منظور افزایش کاربری های لازم در سطوح منطقه ای و جهانی رابطه ایران و کشورهای عربی به سمت تنش زایی و همگرایی بیشتر سوق داده شود. در این پژوهش، نگارنده با هدف پاسخ به چگونگی شکل گیری تمدن نوین اسلامی تحت تاثیر متغیر رابطه ایران با جهان عرب، با استفاده از روش تحلیل محتوای داده ها، تلاش نموده است تا پس از بررسی متغیرهای واگرا در روابط ایران با کشورهای عربی، به ارزیابی راهکارها و عوامل بهبودی این روابط و تعامل و همبستگی ایران با جهان عرب در پرتو پیوستگی های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و تاریخی بپردازد. بر اساس یافته های این نوشتار، از یکسو با تقویت عوامل همگرا و تکیه بر اصول مشترک؛ و از سوی دیگر تضعیف عوامل واگرا می توان ضمن بهبود روابط دوجانبه، بستر تحقق تمدن نوین اسلامی را در گستره جهانی فراهم نمود.

پ ژوه ش ح اض ر با هدف تبیین مؤلفه های تمدن نوین اسلامی موردنظر مقام معظم رهبری و تحلیل جایگاه آن در اسناد بالادستی آموزش وپرورش ایران صورت گرفته است. روش پژوهش، توصیفی از نوع تحلیل اسنادی و تحلیل محتوا و رویکرد آن نیز کاربردی محسوب می شود. جامعه موردمطالعه، شامل متون مرتبط با مولفه های تمدن نوین اسلامی موردنظر مقام معظم رهبری و محتوای چهار سند بالادستی است که باتوجه به ماهیت موضوع از نمونه گیری صرف نظر کرده، از کل جامعه آماری تحقیق به عمل آمد. ابزارهای اندازه گیری، فرم فیش برداری و سیاهه تحلیل محتوای محقق ساخته بوده و داده های اسنادی به شیوه کیفی و داده های تحلیل محتوا با استفاده از شاخص های توصیفی در فرایند تحلیلی آنتروپی شانون مورد بررسی قرار گرفت. ی اف ت ه ه ا نشان می دهد که چارچوب مفهومی مولفه های تمدن نوین اسلامی موردنظر مقام معظم رهبری را می توان در نه مؤلفه تدوین نمود. همچنین، بین اسناد مورد بررسی، 248 مرتبه به مؤلفه های تمدن نوین اسلامی توجه شده است که میزان تراکم آن در مؤلفه ایمان با 40 فراوانی و 12/16 درصد با درجه زیاد و در مؤلفه های پرهیز از سطحی نگری و تقلید با 16 فراوانی و 45/6 درصد با درجه بسیارکم قرار دارد. افزون بر این، ییشترین ضریب اهمیت مربوط به سند تحول بنیادین (611/0) و کم ترین ضریب اهمیت مربوط به سند برنامه درسی ملی (283/0) بوده است.

تمدن نوین اسلامی از سوی حضرت آیتالله خامنهای (مدظله العالی) بهعنوان چشمانداز فرا راهبردی امت اسلامی مطرح گردیده است و طلایهدار این سیر را نظام جمهوری اسلامی ایران میدانند. با شناخت ابعاد و مؤلفههای تمدن نوین اسلامی و الزامات شکلگیری آن در بیانات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) است که میتوان بهدرستی این چشمانداز را درک و برنامهریزی و هدفگذاری و بسیج منابع در مدیریت کلان کشور را با آن مطابق کرد. لذا در این پژوهش، که از نوع تحقیقات بنیادی است با بهرهگیری از روش تحلیل مضمون به تجزیه و تحلیل بیانات معظمله در حوزه تمدن نوین اسلامی پرداختیم. بهمنظور تدوین الگوی تمدن نوین اسلامی از نرمافزار پژوهش کیفی MAXQDA برای تحلیل مضمون استفاده شده است. براساس شناسههای استخراجی، دو بعد سختافزاری و نرمافزاری و پنج مؤلفه برای تمدن نوین اسلامی مشخص شد. همچنین الزامات شکلگیری تمدن نوین اسلامی نیز تبیین شد که شامل دو بعد ملی (دارای هشت مؤلفه) و فراملی (دارای دو مؤلفه) است.

این مقاله به تبیین مقوله سواد رسانه ای به معنای درک مفاهیم و سیاست های حاکم بر رسانه ها و روش استفاده مناسب و منتقدانه از آنها و نیز نقش و اهمیت این مقوله در شکل گیری تمدن اسلامی می پردازد. این پرسش که توسعه تمدن اسلامی چرا و چگونه به تعمیم و گسترش سواد رسانه ای نیازمند است، رابطه وثیقی با ویژگی های شهروندان و اعضای این جامعه آرمانی دارد. در این نوشتار می کوشیم مزایای وجود سواد رسانه ای را در جامعه نشان داده، فرضیه خود را درباره لزوم وجود سواد رسانه ای در جامعه اسلامی و تأثیر آن در توسعه فرهنگ و تمدن سازی اثبات کنیم و نیز نقش و تأثیر سواد رسانه ای را از منظر افزایش دانش رسانه ای عمومی، افزایش درک اهداف رسانه ای و افزایش رفتار انتقادی در توسعه تمدن اسلامی تبیین کنیم. در این زمینه، از روش کتابخانه ای و اسنادی برای آزمون فرضیه کمک گرفته شده است. برآیند مقاله نشان می دهد که توجه ویژه به سواد رسانه ای جزء ضروری و اجتناب ناپذیر زندگی در جامعه اسلامی است و آموزش و تعمیم سواد رسانه ای لازمه توسعه فرهنگ و تمدن سازی است. بر همین اساس، راهکارهای مناسب برای ایجاد سواد رسانه ای در جامعه به منظور تشکیل تمدن اسلامی پیشنهاد شده است. 

در اندیشه ی مقام معظم رهبری، «نیروی انسانی جوان و کارآمد با زیربنای ژرف و اصیل ایمانی و دینی» مهم ترین گنجایش امیدبخش کشور برای ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی (ارواحنافداه) به شمار می آید. ایجاد «تمدن نوین اسلامی» به عنوان «هدف»، «آرمان» و «خط کلی نظام اسلامی» همواره مورد پافشاری مقام معظم رهبری بوده است. مسئله ی «نیروی انسانی جوان و پویا» در تراز این تمدن یکی از مهم ترین بخش های این نظریه ی متعالی است. چه جوانانی می توانند شانه های خود را زیر بار این مسئولیت سنگین قرار داده و سرافرازانه از آن بیرون بیایند؟! یا به عبارت دیگر شاخص ها، ویژگی ها و بایسته های جوانان تمدن ساز در تراز نظام انقلابی چیست؟!ازآنجاکه گفتمان انقلاب اسلامی متأثر از اندیشه های حضرت آیت الله خامنه ای بوده و اندیشه های معظم له یکی از منابع اصلی و بالادستی برای روشن نمودن مسیر انقلاب به شمار می آید، این پژوهش کوشیده است که این شاخصه ها، ویژگی ها و الزامات را از نگاه ایشان مورد واکاوی و بررسی قرار دهد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل مضمون، به بررسی بیانات، سخنرانی ها، پیام ها و مکتوبات معظم له در طول زعامت ایشان پرداخته شده و از این رهگذار، شاخص ها و بایسته هایی استخراج شده است. برابر یافته های این پژوهش، مؤلفه ها و شاخص هایی چون «معنویت»، «عدالت خواهی»، «بصیرت»، «انقلابی گری»، «علم»، «خودباوری»، «اثرگذاری» و «اخلاق مداری» در نوجوانان و جوانان این مرز و بوم باید نهادینه شود، تا تمدن نوین اسلامی که برآیند انقلاب اسلامی و جبهه مبارزه با تمدن مادی است شکل بگیرد.

جهان با سرعت به سوی آینده ای متفاوت از امروز پیش می رود و تمام تلاش استکبار و قدرت های جهان در راستای ارائه الگوی تمدن برای کشورهای جهان است. از سویی برنامه های جامع، کامل و فراگیر دین مبین اسلام، بشر را به سوی تمدنی درخشان و پویا سوق می دهد. لذا در سخنان مقام معظم رهبری(مدظله العالی) پیوسته از تمدن نوین اسلامی و ضرورت بسترسازی برای آن یاد می شود. از دگر سو پیاده روی اربعین، هرساله بخشی از جامعه آرمانی و تمدن نوین اسلامی را به تصویر کشیده و کارآمدی آموزه های دینی و وحیانی را اثبات می کند. لذا این مقاله بر آن است تا ضمن برشمردن ویژگی های تمدن اسلامی و نحوه دستیابی به آن، با بهره گیری از سخنان مقام معظم رهبری(مدظله العالی)  این مورد را با ویژگی ها و ظرفیت های پیاده روی اربعین حسینی(ع) انطباق دهد و این پدیده را به عنوان دروازه و مدخلی برای تمدن نوین اسلامی بررسی کند. این پژوهش با روش توصیفی-اسنادی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای در پی پاسخ به این سؤال است که با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری(مدظله العالی) پیاده روی اربعین چگونه می تواند الگو و بستری برای تمدن نوین اسلامی باشد؟

انقلاب اسلامی تا کنون مراحل حساسی را پشت سرگذاشته است و در طی فرایندی تکاملی خود به برخی از اهداف مهم خودش نیز دست یافته است؛ امّا تا رسیدن به هدف نهایی که همان پایه ریزی تمدن نوین اسلامی و تشکیل امت و دنیای اسلام است، هنوز فاصله ی دارد و برای رسیدن به آن پیش شرط ها و الزامات فراوانی بایستی برآورده گردند. از جمله پیش نیازهای اساسی تحقق اهداف نهایی انقلاب اسلامی، تربیت نخبگانی است که بتوانند در نقش «امام» و «راهبر»، امت را در جهت بسترسازی تشکیل تمدن اسلامی هدایت نمایند. جامعه المصطفیصلی الله-علیه و آله العالمیه مهم ترین نهاد علمی و حوزویِ کشور در سطح جهانی است که تربیت نخبگان طراز انقلاب اسلامی، رسالت و هدفِ بنیادی آن را شکل می دهد. در این نوشتار پس از تبیین نقش نخبگان در تحولات اجتماعی، ویژگی های اساسی نخبگان طراز انقلاب که ضروری است «جامعه المصطفیصلی الله علیه و آله» رشد و پرورش آن ها را در راهبردها و سیاست های تربیتی خود مورد اهتمام قرار دهد، تبیین گردیده اند و پس از آن برخی چالش های جدی جامعه در تربیت نخبگان مورد تحلیل قرار گرفته اند. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است.

تحقق تمدن نوین اسلامی در عصر حاضر اهمیت ویژه ای پیدا کرده است و از ابعاد و زوایای مختلف بررسی گردیده است. در این مقاله هدف این است که از منظر تربیتی و با محوریت قراردادن مفهوم جهاد در قرآن چگونگی تحقق تمدن اسلامی بررسی شود و تربیت مبتنی بر جهاد به عنوان بایسته اساسی تحقق تمدن اسلامی مطرح گردد. برای رسیدن به این منظور با استفاده از روش تحلیل مفهومی ابتدا  مفاهیم مختلف و ابعاد متفاوت جهاد در آموزه های اسلامی با تاکید بر قرآن بررسی گردید و در پایان به استنتاج و تحلیل چگونگی تاثیر پذیری و تاثیر گذاری بین انسان و تمدن با محوریت جهاد پرداخته شد. جهاد نوع مواجهه تمدن اسلامی با تمدنهای رقیب را بر اساس چهار نوع رویارویی هجوم، دفاع، تقیه و هجرت مشخص می کند. اکنون در شرایطی که انقلاب اسلامی به وقوع پیوسته و مرحله نظام سازی انجام گرفته است، لازم است تمدن اسلامی در موقعیت فعال و هجومی قرار گیرد. موفقیت در این مواجهه تمدنی به چگونگی تربیت انسان تمدن ساز بستگی دارد. الگوی تربیتی مبتنی بر جهاد ظرفیت وسیعی دارد تا با تلفیق قلمروهای تربیت جهادی درعرصه فردی و اجتماعی به شکل گیری بینش، کنش و منش جهادی برای تحقق تمدن نوین اسلامی کمک کند.

انقلاب اسلامی در عصری محقق شد که دنیای مغرب زمین با ادعای تمدن پایان تاریخ در پی ساماندهی و مدیریت  همه شئون اجتماعی و تمدنی بشر امروز می باشد و شکل گیری تمدن را تنها یک پروسه نمی داند بلکه با تعریف پروژهای مختلف در حوزه های مختلف تمدنی به دنبال مهندسی و مدیریت شکل دهی تمدن خاص خود ( مدیریت شدن )  با تمام لوازم تمدنی آن مبتنی بر مبانی ، اهداف و آموزه های مکتب فکری خود می باشد . جامعه پردازی و تمدن سازی در عصر حاضر با نگاهی جامع و کل نگر  صورت می گیرد و توسعه هماهنگ  تمامی شئون حیات اجتماعی تمدنی اصل اساسی در مهندسی تمدن می باشد و بالاتر از آن مهندسی تمدن تنها با نگاه ایستائی ( استاتیک ) صورت نمی گیرد بلکه تمدن به عنوان یک کل متغییر و به شکل پویائی ( دینامیک) مد نظر قرار می گیرد.بر همین اساس مسئله شبکه علوم دنیای امروز به عنوان زیرساخت تمدن مادی ، ارائه مدل تغییر تمامی پدیده های عالَم اجتماعی و عالَم طبیعی و هماهنگی تمامی این مدل های تغییر ذیل مدل تغییر عام می باشد که از آن می توان به فلسفه شدن تعبیر نمود. حال در مقابل کفر پیچیده دنیای امروز و برای ساخت تمدن نوین اسلامی با تمامی لوازم تمدنی آن و احراز جریان حجیت در تمامی ارکان تمدن اسلامی تنها نمی توان از طریق مبدا و معاد این تمدن ( ارائه مبانی تمدن اسلامی ) به هدایت و مهندسی تمدن اسلامی پرداخت بلکه برای استنباط فقه تمدنی اجتماعی و برای تولید شبکه علوم اسلامی و برای ارائه نظام الگوی ایرانی اسلامی نیازمند شکل گیری عقلانیتی می باشیم که بتواند تمدن اسلامی را به  عنوان یک کل متغییرمورد شناسی قرار دهد و در ساحت تولید روش تحقیق در « فقه حکومتی ، علوم اسلامی و الگوی پیشرفت » و هماهنگی این سه حوزه از دانش های مورد نیاز در مهندسی تمدن اسلامی نقش آفرینی کند . این ظرفیت از عقلانیت که از آن به فلسفه شدن تعبیر می شود ضرورتی اجتناب ناپذیر در مهندسی تمدن اسلامی می باشد.   

تمدن محصول باورها، نگرش ها، احساسات و رفتارهای انسان و ترکیبی از عوامل سخت افزاری و نرم افزاری است، مطابق رویکردتحلیل لایه ای علت ها آشکارترین وجوه تمدن رفتارها و نمادهایی هستند که توسط نهادها و ساختارهای برآمده از جهانبینی ها و یا جهان نگری ها پشتیبانی می شوند، علاوه براین در لایه های زیرین تمدن استعاره ها و اسطوره ها مقوم کنش ها و کنشگران حوزه تمدن با چارچوب های شناختی- هنجاری متعهد به نگه داری تمدن قرار دارند که مقوم نگرش ها و رفتارهای تمدن ساز است. مولفه های سخت افزاری ناظر بر شکل گیری و تکامل هویت مادی و کالبدی تمدن"وجوه آشکار" هستند درحالی که مولفه های نرم افزاری ناظر برهویت معنوی و درونی و زیر ساخت فکری تمدن است. تمدن نوین اسلامی به عنوان نوع خاصی از تمدن گرایی علیرغم وجوه اشتراک در عناصر مادی با سایر تمدن ها درمولفه های نرم افزاری ومعنوی تفاوت آشکاری با سایر تمدن ها دارد و دارای ویژگی های اختصاصی و منحصربه فرد است. بنابراین تحقق آن مستلزم گذارتمدنی(گذر از تمدن مختلط، متناقض کنونی) و تمرکز بر مولفه های تمدن ساز در قواره جهان بینی و جهان نگری اسلامی و مسلمانی است.  این مقاله با هدف تبیین ابعاد و مولفه های تمدنساز در افق تمدن نوین اسلامی با تاکید بر مراحل پنجگانه تمدن سازی در دیدگاه های مقام معظم رهبری و با روش ترکیبی؛ تحلیل گفتمان و تحلیل لایه ای علت ها( CLA )انجام شده است. نتایج این بررسی نشان داد تمدن های کنونی اسیر نگاه تک بعدی و سطحی به انسان و جهان هستند لذا گذر از وضعیت کنونی مستلزم نگاه تمدنی به جهان و توجه به دوگانه های مختلف وجود انسان و تعادل در زیست مادی و معنوی است. در این مقاله مولفه های تمدن ساز در قالب"نظریه گذار تمدنی" در سه سطح 1.لایه های آشکار،2.لایه های کمتر آشکار و 3.لایه های پنهان تمدن، تحلیل و بررسی شده است. منابع و ذخائر طبیعی و خدادادی، موقعیت ژئواستراتژیک، سرزمین، جمعیت و منابع انسانی، علم و تکنولوژی، توسعه زیرساخت ها، فضا و ارتباطات به عوامل و مولفه های مادی و سخت افزاری تمدن ساز در افق تمدن نوین اسلامی شاملتبیین شده است. همچنین در بُعد عوامل و مولفه معنوی مولفه های نرم افزاری تمدن ساز شامل: ارتباط با خالق و منشاء هستی( دینداری، توکل و توسل، معنویت گرایی، تعالیم الهی و هدایت ائمه اطهار(ع)، فلسفه انتظار و کمال جویی)، ارتباط اجتماعی با همنوعان( اخلاق گرایی، معرفت گرایی، عدالت خواهی، سرمایه اجتماعی)، سیستم ها و نظامات ( نظام اداری و حکومت، نظام آموزشی و نوآوری، نظام حقوقی، قانون، قضایی، نظم و امنیت) در ساخت و افق تمدن نوین اسلامی تبیین شده است. محقق درجمع بندی بر این باور است بر اساس دیدگاه مقام معظم رهبری ترکیب موزون و انباشتگی درونی لایه های تمدن با راهبرد بیداری اسلامی- ایرانی با عنوان( ترکیب حُب ولا وحُب وَلا) امکان تحقق تمدن نوین اسلامی در قواره ایرانی را فراهم می نماید.

هدف اصلی مقاله حاضر بررسی مؤلفه های سرمایه اجتماعی در بیانات مقام معظم رهبری و نقش آن در تمدن سازی نوین اسلامی است. ازجمله مهم ترین دغدغه های مقام معظم رهبری در طول چند سال اخیر تلاش برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی است. یکی از مسیرهای رسیدن به این مهم، توجه به مؤلفه های سرمایه اجتماعی است که مقام معظم رهبری مکرراً به آن ها اذعان داشته اند. سرمایه اجتماعی ازجمله کلیدواژه های است که بیش از یک دهه است که به طورجدی در حوزه علم و دانش به آن پرداخته می شود و تمام دانشمندانی که در این حوزه مشغول به کار هستند اذعان می کنند که یکی از خلأهای موجود در جامعه کنونی، نبود مؤلفه های سرمایه اجتماعی که شامل اعتماد اجتماعی، همبستگی اجتماعی، مشارکت اجتماعی، حمایت اجتماعی و بیداری اجتماعی است. درنتیجه این تحقیق بر آن دارد که مؤلفه های سرمایه اجتماعی مذکور را در بیانات مقام معظم رهبری کنکاش کرده و در پایان مدلی مفهومی از آن استخراج نموده و تأثیر آن بر تمدن سازی نوین اسلامی را توضیح دهد.

وضعیت امروزی جهان اسلام نشان می دهد که به رغم ظرفیت های بسیار بالای تمدن سازی، دنیای اسلام هنوز با مشکلات و بحران های فراوانی همراه است و نتوانسته است تمدن اسلامی را تحقق بخشد. این تحقیق در تلاش است با مدل چشم انداز سازی ارگون که فرایندی متشکل از چهار گام و پرسش ساده اکنون کجا هستیم؟ به کجا می رویم؟ کجا می خواهیم باشیم؟ چگونه آنجا برسیم؟ است به این پرسش پاسخ دهد که تمدن نوین اسلامی دارای چه چشم اندازی است؟ بررسی ها نشان می دهد که در صورتی که جهان اسلام به هویت مشترک خود توجه کنند می توانند به مجد و شکوه گذشته خود دست یابد. جهان اسلام با داشتن جمعیتی بیش از یک میلیارد نفر به منزله یک قطب جمعیتی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بزرگ، قابلیت های مهم برای احیای تمدن اسلامی دارد از مهم ترین این ظرفیت ها و قابلیت ها، هویت مشترک اسلامی مانند موانع مشترک، سابقه تاریخی، ارزش های مشترک، پیوستگی جغرافیایی و مرز مشترک، قابلیت های فوق العاده ژئوپلیتیکی مشترک، تهدیدات خارجی، داشتن دشمنان مشترک و منافع متقابل مشترک هستند

امروزه الگوواره نوینی در برابر مدیریت راهبردی پدیدار شده است که در پرتو آن می توان بدیل موفقی با عنوان مدیریت آینده پرداز معرفی کرد. آینده پژوهان بر این باور هستند که با بهره گیری از الگوهای توسعه غربی کنونی، شتاب حرکت به سوی افق های متعالی اسلامی اندک است و این الگوها، به ارزش های بومی پایبند نیستند. بنابراین مدیریت حوزه های حساس تمدنی نیازمند به کارگیری الگوهای نوینی از مدیریت با عنوان مدیریت آینده پرداز است. تمدن  آینده پرداز ترجمانی از مدیریت آینده پرداز به شمار می رود که در آن، با بهره گیری از دانش آینده پژوهی، آینده ای برای بخش تمدن  ترسیم می شود که با ارزش های اسلامی و ایرانی ما سازگار باشد. از اسناد معتبر که از سوی اندیشکده ها منتشر می شود، چنین برمی آید که هنجار برنامه ر یزی بلندمدت یا آینده پرداز در بسیاری از کشورهای پیشرفته، 100 سال است. مدیریت  آینده پرداز در یک ساختارتمدنی، به معنای تغییرآفرینی متناسب با ارزش های مطلوب در آینده خواهد بود. مدیریت  آینده پرداز ساختار و محتوای آینده مطلوب را بر پایه دو مفهوم ساختار آینده پرداز و نوآوری آینده پرداز طراحی و ترسیم می سازد.

مایه اصلی تمدن اسلامی، دین اسلام است. بعثت مبداء تمدن اسلامی و نزول تدریجی قرآن کریم، اخلاق و سیره عملی نبی اکرم(ص) و سنت های اجتماعی و مدنی که از ناحیه آن حضرت بنیان نهاده شده است از عناصر سازنده بنیادهای تمدن اسلامی است که برای امت به میراث گذاشته شده است. در آموزه های اسلامی، حاکمیت مطلق بر جهان و انسان از آن خداست و هم او انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش حاکم ساخته است، حاکمیت بر سرنوشت اجتماعی از جمله حقوق بنیادین انسانی است که هیچ کس نمی تواند این حق خداداد را از انسان سلب کند یا در خدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار دهد. مردم این حق خداداد را بر اساس اصول، احکام اسلامی و مقاصد دینی اعمال می کنند. از این رو، به حاکمیت مردم بر سرنوشت اجتماعی خویش که مبتنی بر اصول و مقاصد دینی عنیت می پذیرد، مردم سالاری دینی اطلاق می گردد. اصل سلطنت انسان بر سرنوشت اجتماعی خویش، اصل امانت بودن حاکمیت اجتماعی در نزد مردم، اصل شورا، اصل بیعت، وکالت، امر به معروف و نهی از منکر، اصل حق مداری انسان در گستره مباحات، اصل عدم ولایت انسانی بر انسان دیگر، اصل آزادی، اصل برابری ازجمله مبانی مردم سالاری دینی است. اصول مذکور، پشتوانه پیوند مردم سالاری بر درخت کهن تمدن اسلامی برای رویش نوین در تمدن اسلامی است از این رو، مردم سالاری دینی، مبداء تمدن نوین اسلامی و مدخل اثبات کارآمدی الگوی حاکمیت اسلامی در جهان معاصر برای مسلمانان بشمار می آید.