تاریخ اسلام در آیینه پژوهش

پذیرش ربوبیت مطلق الهی، نویدبخش عبودیت تام انسان در زندگی این جهانی بوده، و یگانه پرستی او در تمام ساحت های حیات را به منصه ظهور می رساند. در همین زمینه و با تحلیل مفهومی و تبیین چیستی توحید عبادی، این حقیقت نمایان می شود که این مرتبه از توحید، ازیک سو، متضمن جهت دهی به انگیزه های شخص موحِّد است، و از سوی دیگر، تحدیدکننده اعمال او در تمام عرصه های حیات، از جمله حیات اجتماعی به شمار می رود. براین اساس، ازآنجاکه رویش تمدنی جدید به عنوان فعلی بشری، آن هم مطابق آموزه های اسلامی و در گستره کشورهای مسلمان در پرتو حضور و تأثیرگزاری خداوند، امکان پذیر است، این پژوهش کوشیده با روشی تحلیلی، در کارکردهای توحید عبادی، به عنوان یکی از جلوه های زیبای توحیدی نسبت به مظاهر مادی و عینی تمدن تأمل کند. خروجی این تأملات موضوعاتی همچون تلاش انسان در جهت آبادنی زمین؛ صیانت از طبیعت؛ رعایت ضوابط شرعی؛ پرهیز از تشبه به کفار؛ و اتقان و استحکام و زیباسازی که می تواند به عنوان مهم ترین کارکردهای توحید عبادی در این بخش از تمدن نوین اسلامی، مطمح نظر قرار گیرد.

کی از ازدواج های رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، ازدواج ایشان با عایشه بنت ابی بکر بود. مورخان و سیره نویسان غیرشیعی عمدتاً معتقدند: وی در زمان ازدواج، شش یا نه سال داشته و درحالی که باکره بوده، با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ازدواج کرده است. برخی از علمای شیعه نیز به باکره بودن وی معتقدند. همین ادعاهای مورخان عامه و خاصه درباره سن عایشه اهرم فشاری علیه پیامبر رحمت و مهربانی شده، تا برخی از مستشرقان و دشمنان اسلام انواع تهمت ها و شبهه ها را مطرح کنند و چهره نورانی پیامبر اعظم الهی را چهره ای تاریک و شهوت پرست و زن دوست معرفی نمایند. با مراجعه به تاریخ و بررسی دقیق آن، مشخص می شود که سن عایشه به مراتب، بیش از شش یا نه سال بوده و بنا به گزارش هایی، وی قبل از ازدواج با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، به عقدِ جبیربن مطعم درآمده بود و پس از طلاق گرفتن از او، همسر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شده است. این پژوهش کوشیده تا سنّ عایشه را از منظر تاریخی بررسی کند و علل و انگیزه کم سن جلوه دادن او را مشخص سازد.

امامت اصولی ترین مسئله در اندیشه شیعی و چالش برانگیزترین موضوع در جهان اسلام، و مصداق یابیِ امام در میان شیعه، تنش زاترین مسئله بوده است. برخی معیارهای ارائه شده برای شناخت امام بر این تنش افزوده است. در اختیار داشتن «سلاح رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم» به عنوان نشانه امامت، نزاع های درون شیعی را عمیق تر کرده و هریک از مدعیان امامت، بر آن اساس، ادعای امامت داشته اند. پژوهش حاضر با رویکردی علمی بر آن است تا نقش سلاح را به عنوان معیاری در شناخت امام بررسی کند. این مسئله نیازمند مطالعه گزاره های تاریخی و روایات شیعی و در واقع، مطالعه ای میان رشته ای است که در مقام داوری، با آمیزه ای از توصیف نقلی و تحلیل عقلی دامنه تحقیق را جمع کرده و درصدد پاسخ گویی به پرسش های تحقیق براساس مفهوم و قلمرو معنایی «سلاح» و نیز کاربرد سلاح رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در گزاره های حدیثی تاریخی و نیز کلامی تاریخی است و دریافته که انشعاب شیعه پس از عاشورا، زمینه ساز پیدایش جریان های انحرافی و مدعی امامت شد و نشانه هایی مانند «سلاح» به عنوان نماد امامت برای اثبات ادعای آنان ظهور و بروز یافت، که با واکنش امامان معصوم علیهم السلام روبه رو گردید و این نشانه، معیاری در شرایط زمانی و سیاسی خاص شمرده شد.

تجربه کنندگان میدان نبرد آگاهند که در این میدان و هنگام رزم یا قبل از نبرد، گاهی رزمنده احساس کاستی می کند و به دنبال رهایی از آن است. پرسش این است که قرآن در دستورالعمل های خود برای مجاهدان، در خلال غزوه بدر و اُحد، از میان بی شمار باور ها و رفتارها، کدامین آنها را در اولویت یادگیری و نهادینه سازی به رزمندگان آن دورہ ارائه کرده تا با توجه به آنها، بتوانند از آسیب ها در امان باشند؟ این پژوهش درصدد است با بهره گیری از روش توصیفی و تحلیلی و به تناسب، از روش «تفسیری» و با رویکرد عبرت پژوهی تاریخی، به اصطیاد سرفصل های این دستورالعمل ها بپردازد. یافته ها حکایت از آن دارد که مجموعه ای از تغییرات و اصلاحات نگرشی و رفتاری در زمینه های توحیدی و توحید باوری، مرگ و مرگ باوری، رفتار های مؤمنانه قبل از ورود به رزمگاه و در میدان رزم از سوی خداوند به عنوان فرمانده اصلی جنگ توصیه شده است.

این مقاله برای اثبات وجود داده های مهم و ارزشمند در کنار داده ها و تحلیل های خطا در آثار مستشرقان دوره استعمار، با مطالعه موردی عملکرد جان لوئیس بورکهارت، مستشرق سوئیسی، در کتاب «سفر به عربستان» است. موضوع اصلی این پژوهش بررسی ویژگی های اثر بورکهارت به عنوان یک مستشرق قرن نوزدهم است. پس از معرفی اجمالی بورکهارت، نقاط قوت وی در این اثر در محورهای جامعیت و گستردگی مطالب؛ توجه به تاریخ اجتماعی حرمین؛ تحقیق میدانی و بسنده نکردن به نقلیات؛ پشتکار و تلاش خستگی ناپذیر؛ و دقت در نقل و اندازه گیری اماکن جغرافیایی و سپس نقاط ضعف او در این کتاب در دو دسته خطاهای نقلی و خطاهای تحلیلی بررسی شده است. خطاهای مربوط به آیین حج؛ خطاهای تاریخی مربوط به اماکن تاریخی مربوط به احکام حج و عمره، خطاهای تحلیلی مربوط به برده داری در اسلام، سنت احرام، نگاه قرآن به اهل کتاب، مهریه دختران مکه، معرفی مذاهب اسلامی و تعصب ورزی بر ضد اسلام، از جمله خطاهای او در این اثر است. وجود نکات مثبت در کنار خطاها در اثر او، اثبات کننده نظریه «امکان بهره مندی علمی از آثار علمی مستشرقان» در کنار هوشیاری و گوش به زنگی درخصوص خطاهای علمی و جهت گیری مذهبی و سیاسی آنان است.

مقاله «بررسی ماهیت حدیث جابر و جایگاه آن در اثبات نام دوازده امام علیهم السلام»، حدیث «لوح جابر» را ساختگی خوانده، نزول هرگونه لوح مکتوب شامل اسامی همه امامان علیهم السلام را انکار، و نیز ادعا کرده که اسامی همه امامان برای غیر ایشان روایت نشده است. نوشتار حاضر در نقد آن مقاله، مهم ترین اشکالات روشی آن را چنین یافته است: به کار نبردن روش متناسب با نقد مجموعه حدیثی لوح، دوگانگی در اعتبارسنجی مستندات، گزینش یک سویه، و نادیده انگاری روایت ها و گزارش های معارض به ویژه در مسئله سن جابر. نیز اشکالات محتوایی آن عبارت است از: ناسازگاری درونی مستندات، استنادهای نادرست، به ویژه در مسئله نابینایی جابر، خلط میان صدور روایت و شیوع آن، نادرستی انکار نزول هرگونه لوح شامل اسامی امامان علیهم السلام، نادرستی ادعای روایت نشدن اسامی همه امامان علیهم السلام برای غیر ایشان.