سرمایۀ اجتماعی

احیای تمدن اسلامی با توجه به مقتضیات زمان و مکان در دوره معاصر به عنوان یکی از مهم ترین آرمان های انقلاب اسلامی ایران و بسیاری از اندیشمندان جهان اسلام محسوب می شود. یکی از موضوعات مرتبط با مباحث تمدنی، رابطه ای است که تمدن با سرمایه اجتماعی دارد. مراجعه به دیدگاه علما و اندیشمندان اسلامی می تواند در این باره راه گشا باشد. در این میان، دیدگاه امام خمینی به عنوان رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران در باره تمدن نوین اسلامی و رابطه آن با سرمایه اجتماعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. لذا ضروری است دیدگاه ایشان در این موضوع مورد توجه قرار گیرد. مقاله حاضر درصدد است تا جایگاه سرمایه اجتماعی در تحقق تمدن نوین اسلامی را در اندیشه امام خمینی تبیین نماید. برای رسیدن به این هدف نیز از روش تحلیلی استنباطی استفاده شده است. از جمله یافته های مقاله حاضر این است که در اندیشه امام خمینی رابطه معناداری میان تحقق تمدن نوین اسلامی و سرمایه اجتماعی وجود دارد؛ به گونه ای که وجود سرمایه اجتماعی و افزایش سطح آن در جامعه نقش به سزایی در ایجاد هم کاری و هم دلی در جهت تحقق اهداف نظام اسلامی به ویژه شکل گیری تمدن نوین اسلامی دارد.

سرمایه اجتماعی از جمله سرمایه های کلیدی جامعه می باشد که سبب تسهیل امور و کارآمدی نظام سیاسی می گردد. یکی از مهم ترین عوامل تأثیرگذار در میزان سرمایه اجتماعی نظام های سیاسی، کمیت و کیفیت عملکرد و سیره کارگزاران حکومتی است. شهیدسلیمانی از جمله کارگزاران برجسته و تأثیرگذار نظام جمهوری اسلامی می باشد که جایگاه ویژه ای نزد مردم ایران دارد. این مقاله در صدد است تا ویژگی هایی در سیره شهیدسلیمانی که می تواند در افزایش سرمایه اجتماعی نظام جمهوری اسلامی ایران تأثیر داشته باشد را بررسی نماید. لذا پرسش اصلی مقاله حاضر این است که کدام ویژگی ها در سیره شهیدسلیمانی می تواند در افزایش اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی نظام جمهوری اسلامی مؤثر باشد؟ نتایج پژوهش که با استفاده از روش تحلیل مضمون و روش تحلیلی استنباطی انجام شد، حاکی از آن است که ساده زیستی، صداقت و ایثارگری در سیره فردی، وحدت گرایی، مردم داری و مردم باوری در سیره اجتماعی و حفاظت از منافع ملی و امانتداری و حفاظت از بیت المال در سیره فرماندهی و مدیریتی شهید سلیمانی، از جمله ویژگی های برجسته ای هستند که می تواند در افزایش اعتماد اجتماعی و ارتقاء سرمایه اجتماعی نظام جمهوری اسلامی ایران مؤثر واقع شوند. در پژوهش های بعدی می توان ظرفیت سیره شهید سلیمانی را با توجه به دو عنصر شبکه ها و هنجارهای اجتماعی در افزایش سرمایه اجتماعی نظام جمهوری اسلامی ایران بررسی نمود.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل اثر برخی از مؤلفه های سرمایۀ اجتماعی (مانند اعتماد، مشارکت، انسجام، ارتباطات و شبکه ها و آگاهی اجتماعی) بر شکل گیری فعالیت های تعاونی روستایی انجام شده است. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و توسعه ای و از نظر نحوۀ گردآوری داده ها، یک پژوهش توصیفی پیمایشی و از نوع همبستگی است. جامعۀ آماری پژوهش را 523 نفر از ساکنان روستاهای ده کائید، دوجفت و چهارچریک واقع در شهرستان شازند در برمی گیرند که توانایی پاسخ دادن به پرسش های پرسش نامه را داشتند. حجم نمونۀ آماری، بر اساس فرمول کوکران،171 نفر تعیین شد که این افراد با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسش نامه است که روایی آن با نظر استادان دانشگاه و پایایی آن با استفاده از نرم افزار spss و محاسبۀ ضریب آلفای کرونباخ (7/0a>) برای هر دو متغیر (سرمایۀ اجتماعی و شکل گیری فعالیت های تعاونی روستایی) تأیید شد. در این پژوهش روش مدل معادلات ساختاری و تحلیل عاملی تأییدی با بهره گیری از نرم افزار Lisrel 8.5 به کار رفت. همسو با فرضیات پژوهش، ضرایب همبستگی مدل نشان داد که بین سرمایۀ اجتماعی و شکل گیری فعالیت های تعاونی روستایی روستاییان رابطۀ معنا داری وجود دارد و برای رونق فعالیت های تعاونی روستایی می بایست سرمایۀ اجتماعی را افزایش داد. از بین مؤلفه های تأثیر گذار بر سرمایه اجتماعی، بعد انسجام اجتماعی بیشترین تأثیر (با ضریب همبستگی 78/0) را در سرمایۀ اجتماعی دارد. همچنین وضعیت شکل گیری فعالیت های تعاونی روستایی و سرمایۀ اجتماعی افراد نمونۀ مورد مطالعه نسبتاً مناسب ارزیابی شد. 

هدف از این تحقیق ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در وضعیت عملکرد غیرمالی تعاونی های تولیدی زراعی استان خوزستان می باشد. این تحقیق از نوع کاربردی است که به روش علّی ارتباطی و به صورت میدانی انجام شده است. جامعۀ آماری مورد مطالعه شامل 3273 نفر از اعضای تعاونی تولیدی زراعی استان خوزستان بود که بر اساس فرمول کوکران، تعداد نمونه 203 نفر برآورد شد. داده ها و اطلاعات با استفاده از پرسش نامه جمع آوری شد و روایی محتوایی پرسش نامه با کسب نظر متخصصان و استادان و پس از اعمال اصلاحات لازم و آزمون مقدماتی و پایایی آن با محاسبۀ ضریب آلفای کرونباخ  (79/0) تأیید شد. برای تحلیل داده ها از نرم افزار  19SPSS  استفاده شد. نتایج حاصل از محاسبۀ ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد که بین مؤلفه های سرمایۀ اجتماعی شامل آگاهی اجتماعی، اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، کل سرمایۀ اجتماعی با عملکرد غیرمالی شرکت های تعاونی تولیدی زراعی استان خوزستان در سطح 99 درصد اطمینان رابطۀ معنی داری وجود دارد. همچنین نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون گام به گام نشان داد که از بین متغیرهایِ مستقل،  که در متغیر وابستۀ تحقیق یعنی عملکرد غیرمالی تأثیر معنی دار داشتند، 3 متغیر مستقلِ مشارکت اجتماعی، آگاهی اجتماعی و اعتماد اجتماعی مهم ترین متغیرهای مؤثر بر متغیر وابستۀ تحقیق بودند به طوری که 5/58 درصد از تغییرات این متغیر را تبیین کردند. در این میان، متغیر مستقل مشارکت اجتماعی در عملکرد غیرمالی  شرکت های تعاونی تولیدی زراعی دارای بیشترین نقش بود.

تحقیق حاضر با هدف تبیین وضعیت سرمایۀ اجتماعی در تعاونی های دامداری شرق استان خوزستان به روش توصیفی - پیمایشی صورت گرفته است. جامعۀ آماری مطالعه شامل کلیۀ اعضای تعاونی های دامداری شرق استان خوزستان در قالب 15 تعاونی با 300 نفر عضو فعال بوده است. نمونۀ آماری مطالعه، با استفاده از جدول کرجسی و مورگان، 140 نفر تعیین شد. روش نمونه گیری در این تحقیق تصادفی ساده به شیوۀ سهمیه ای بوده است. ابزار جمع آوری داده ها پرسش نامه بوده که روایی آن توسط استادان دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین و پایایی آن نیز با انجام مطالعه پیشاهنگ در دهستان قله تل و محاسبۀ ضریب آلفای کرونباخ (9/0- 7/0 =α) تأیید شد. آزمون همبستگی نشان داد ارتباط معنی داری میان متغیرهای تعداد دام، مشارکت سیاسی، تعداد اعضای تعاونی، میزان انگیزه از عضویت در تعاونی، میزان روابط اجتماعی و تعداد شرکت در کلاس های آموزشی – ترویجی با متغیر سرمایۀ اجتماعی در سطح اطمینان 99 درصد وجود دارد. همچنین متغیر تعداد اعضای خانوار و تعداد عضویت در تشکل ها با سرمایۀ اجتماعی رابطۀ معنی داری در سطح اطمینان 95 درصد داشته است. نتایج حاصل از تحلیل تشخیصی نیز نشان داد که متغیرهای میزان روابط اجتماعی، مشارکت سیاسی، انگیزه از عضویت در تعاونی و تعداد اعضای تعاونی (به ترتیب با ضرایب 096/0، 031/0، 019/0 و 005/0) بیشترین واریانس را برای سرمایۀ اجتماعی تبیین کرده اند. 

 این پژوهش با هدف بررسی سرمایۀ اجتماعی در بین کشاورزان عضو و غیرعضو تشکل های کشاورزی شهرستان گرمسار انجام شده است. جامعۀ آماری شامل کشاورزان شهرستان گرمسار بود که با استفاده از فرمول کوکران 300 نفر از آن ها (150 نفر عضو و 150 نفر غیرعضو تشکل های کشاورزی) به عنوان نمونه انتخاب شدند. فن پیمایش و ابزار پرسش نامه برای جمع آوری اطلاعات مورد استفاده قرار گرفتند. روایی صوری پرسش نامه با نظر استادان دانشگاه شیراز تأیید و پایایی آن نیز با استفاده از مطالعۀ راهنما و آزمون آلفای کرونباخ سنجیده شد. دامنۀ ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای مختلف تحقیق بین 65/0 تا 9/0 به دست آمد. نتایج نشان داد که کشاورزان عضو تشکل های کشاورزی از سایر کشاورزان تحصیلات بالاتر و دانش فنی بیشتری داشته اند. همچنین میانگین درآمد کشاورزان عضو تشکل از سایر کشاورزان بالاتر بوده است و اعضا وام بیشتری برای فعالیت های کشاورزی از بانک ها دریافت کرده اند. افزون بر این، کشاورزان عضو تشکل ها از کشاورزان غیر عضو مشارکت بیشتری در فعالیت های اجتماعی داشته و دارای شبکۀ روابط اجتماعی، اعتماد اجتماعی و انسجام اجتماعی قوی و بالاتر بوده و از فعالیت ها و برنامه های ترویجی بیشتر نیز بهره مند بوده اند. 

هدف این تحقیق پیمایشی بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر مشارکت اعضای تعاونی های تولیدی کشاورزی و مقایسۀ آن با تعاونی های صنعتی در استان تهران است. به این منظور، داده ها با استفاده از پرسش نامۀ محقق ساخته جمع آوری شد. جامعۀ آماری این پژوهش کلیۀ اعضای تعاونی های استان تهران یعنی16960 عضو بوده است. از میان این تعداد، 400 نفر با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای برای پاسخ به پرسش نامه ها انتخاب شدند. یافته ها نشان داد که میزان مشارکت در تعاونی های تولیدی استان تهران با میانگین 46 از  100 در حد پایین است. در مقام مقایسه، مشارکت در تعاونی های صنعتی با میانگین 52 بیشتر از مشارکت در تعاونی های کشاورزی با میانگین 37 است. میزان مشارکت اعضا در تعاونی ها به ترتیب با متغیرهای سرمایۀ اجتماعی، باورهای مشترک، آگاهی از اصول تعاونی، میزان ذهنیت وابسته به دولت (دولت گرایی) اعضای تعاونی، سود دریافتی از تعاونی و پایگاه اجتماعی اعضای تعاونی همبستگی معنی دار دارد. در کل، متغیرهای مذکور قادرند 39% تغییرات میزان مشارکت اعضای تعاونی های کشاورزی را پیش بینی کنند. گفتنی است از نظریه های مشارکت و سرمایۀ اجتماعی برای تبیین یافته ها استفاده شد.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل تأثیر چشم انداز مشترک بر ارتقای سرمایۀ اجتماعی در توسعه کارآفرینی کشاورزی انجام گرفت. جامعۀ آماری تحقیق در برگیرندۀ اعضای تعاونی های تولیدی کشاورزی شهرستان کرمانشاه به تعداد 152 نفر بود که 110 نفر  بر اساس جدول کرجسی مورگان به روش نمونه گیری تصادفی به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند.روش پژوهش توصیفی- همبستگی و ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه بود که روایی آن از طریق پانل متخصصان و پایایی آن با پیش آزمون و ضریب آلفای کرونباخ تأیید شد. به منظور اعتبارسنجی وتعیینمیزانتطبیقوبرازشداده ها، ازروشمدل سازی معادله ساختاریبا کاربردنرمافزار AMOS استفاده گردید و به منظور بررسی تأثیر چشم انداز مشترک بر سرمایۀ اجتماعی از تحلیل واریانس چندمتغیره MANOVA  (بین دوگروه دارای چشم انداز مشترک و فاقد چشم انداز مشترک) با استفاده از نرم افزارSPSS   بهره گرفته شد. بر اساس یافته ها، فرضیات پژوهش مبنی بر وجود رابطه معنی دار بین چشم انداز مشترک از آینده و شاخص های سرمایۀ اجتماعی (اعتماد اجتماعی، هنجارها و شبکه ها) در توسعۀ کارآفرینی کشاورزی و همچنین وجود رابطه معنی داری بین اعتماد اجتماعی، هنجارها  و شبکه ها در توسعۀ کارآفرینی کشاورزی مورد تأیید قرار گرفت.

اقتصاد مقاومتی، به عنوان راهبرد اصلی اقتصادی در دهه عدالت و پیشرفت، الزاماتی دارد که مردمی کردن اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت از مهم ترین آنها در بلندمدت هستند. ماهیت اقتصاد تعاونی به گونه ای است که با تکیه بر سرمایۀ انسانی و سرمایۀ اجتماعی و تأمین سرمایۀ مالی از پس اندازهای خرد، به تحقق الزامات اقتصاد مقاومتی از طریق اهرم های مقاوم ساز خود یعنی فعالیت اقتصادی و ارزش آفرینی در بعد خرد و کلان، کارآفرینی و توزیع عادلانه درآمد و ثروت کمک شایانی می کند. اگرچه براساس سیاست های کلی اصل 44، بخش تعاون می بایست به سهمی 25 درصدی از اقتصاد ملی تا پایان سال 1394 دست می یافت، شواهد نشان می دهد که سهم این بخش اختلاف قابل توجهی با هدف تعیین شده دارد. علت این مسئله ریشه در ضعف های ساختاری و نیز محقق نشدن مزایا و مشوق های قانونی مندرج در ابلاغیۀ مقام معظم رهبری داشته است و لزوم توجه سریع مسئولان امر را می طلبد. بر این اساس، در مقاله حاضر ابتدا به مفهوم اقتصاد مقاومتی پرداخته می شود، سپس با مطالعه ابعاد اقتصاد بخش تعاون، انطباق کارکردهای این بخش با الزامات اقتصاد مقاومتی بررسی و در قالب یک مدل مفهومی نشان داده می شود.

رضایتمندی سیاسی برای نظام های سیاسی در سطح ملی و بین المللی، اهمیت بسیار زیادی دارد؛ تا جایی که گسترش نارضایتی سیاسی در یک جامعه پایه های مشروعیت آن نظام را متزلزل می کند. ازجمله عوامل مؤثر بر رضایتمندی شهروندان که در نظریه های مختلف همچون نظریۀ سرمایۀ اجتماعی رابرت پاتنام و نظریه های فرهنگ گرایان سنتی و عقلایی و نظریه های جامعه شناسان دربارۀ دین بر آن تأکید شده است، میزان بهره مندی از سرمایۀ اجتماعی و دینداری شهروندان است. برای بررسی رضایتمندی سیاسی در سه حوزۀ رضایت از کنشگران اجتماعی، نهادهای سیاسی و روش کار و قواعد نظام سیاسی به روش پیمایشی، با نمونۀ 395 نفر پاسخگوی 18 سال به بالا که به روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شده بودند، اطلاعات جمع آوری شد و پس از اجرای پرسش نامه میان نمونۀ آماری و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارspss ، نتایج نشان دادند میزان دینداری پاسخگویان در دو بعد عاطفی و مناسکی تأثیر مثبت و معنی داری بر رضایتمندی سیاسی داشته است. همچنین دو مؤلفۀ اعتماد اجتماعی و مشارکت مدنی بر رضایتمندی سیاسی تأثیر معنی داری داشته اند و سبب افزایش سطح رضایت سیاسی بین شهروندان شده اند. نتایج برازش الگو نشان می دهند میزان F در همۀ الگوهای آزمون شده معنی دار بوده است. میزان ضریب تعیین در الگوی نهایی پژوهش نیز نشان می دهد مجموع متغیرهای آزمون شده 35 درصد از واریانس رضایتمندی سیاسی را تبیین می کند. همچنین تأثیر غیرمستقیم دینداری بر رضایتمندی سیاسی در سطح 05/0، ازطریق دو بعد متغیر اعتماد اجتماعی و مشارکت مدنی تأیید شد.

سرمایۀ اجتماعی به منزلۀ مفهومی پیچیده و چندوجهی، در متون جامعه شناسی به موضوعی فراگیر و متبین تبدیل شده است؛ ولی دربارۀ اعتبار و ارزش تبیین کنندگی آن در حوزۀ خودکشی کمتر مطالعه شده است. این مقاله سعی دارد با مرور انتقادی منابع دردسترس، ضمن ارائۀ نتایج پژوهش های پژوهشگران و نقد آنها، رابطۀ سرمایۀ اجتماعی با خودکشی در استان های ایران را نشان دهد. روش پژوهش، تطبیقی درون کشوری است. عام ترین نتیجۀ به دست آمده از مرور ادبیات سرمایۀ اجتماعی در ایران، اجماع نداشتن پژوهشگران دربارۀ شاخص های سرمایۀ اجتماعی در ایران است. پژوهش نشان داد رابطۀ مفروض بین میزان خودکشی و سرمایۀ اجتماعی در ایران، با چالش های متعددی روبه روست. هرچند بین میزان خودکشی و برخی مؤلفه های سرمایۀ اجتماعی رابطه وجود دارد، با کلیت سرمایۀ اجتماعی رابطۀ مشخص و پایا ندارد. ضرایب همبستگی بین اعتماد و میزان خودکشی نشان می دهند نسبت بین این دو، برخلاف نظریۀ سرمایۀ اجتماعی است؛ به این معنا که در بدترین حالت، با افزایش اعتماد به نهادها (اعتماد نهادی) میزان خودکشی افزایش می یابد و در خوش بینانه ترین حالت، رابطۀ معکوسی (فرض و پیش بینی مطابق این نظریه) بین آنها وجود ندارد و این یافته با فرض و پیش بینی نظریۀ سرمایۀ اجتماعی مغایرت دارد.