تمدن نوین اسلامی

تمدن نوین اسلامی تعبیری است که مکرر در کلام آیت الله خامنه ای به کار رفته و به عنوان غایت انقلاب اسلامی ایران معرفی شده است. نظر به اهمیت این موضوع، هدف از این پژوهش تبیین مفهوم عقلانیت و نقش آن در انقلاب و تمدن نوین اسلامی از منظر امام خامنه ای است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و برای گردآوری داده ها از روش اسنادی و کتابخانه ای استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که از دیدگاه امام خامنه ای، عقلانیت به مفهوم عقلانیت اسلامی تعالی محور و توحیدمحور است نه به مفهوم عقلانیت ابزاری خودبنیاد غربی. عقلانیت مورد نظر ایشان، به معنای محاسبه صحیح، کار سنجیده مبتنی بر تعالیم و ارزش های اسلامی، انقلابی، عدالت، معنویت، بصیرت و دشمن شناسی، ارزش های انسانی و اخلاقی و مبتنی برآرمان گرایی و واقع بینی است و این نوع عقلانیت بر انقلاب و تمدن اسلامی حاکم است. از منظر امام خامنه ای، انقلاب اسلامی ناشی از یک عقلانیت صحیح و مبتنی بر محاسبات عقلانی بوده و براین اساس، انقلاب اسلامی ایران را «انقلابی عقلانی» خواندند. همچنین ایشان بر اساس مبانی دینی و اعتقادی خویش، بر عقلانیت و خردورزی به عنوان مهم ترین بن مایه سبک زندگی در تمدن نوین اسلامی تأکید دارند. بر اساس نتایج تحقیق از منظر امام خامنه ای، عقلانیت برآمده از اسلام، بر انقلاب و تمدن اسلامی حاکم است و عقلانیت در کنار معنویت و عدالت، جزو ارکان انقلاب و تمدن نوین اسلامی هستند.

امروزه بخش مهمی از فرهنگ عمومی جامعه، نگرش ها و رفتار هایی است که از آن با عنوان «باورهای عامیانه» یاد می شود. به رغم اهمیت این موضوع در مسیر پایه ریزی تمدن نوین اسلامی و نوع مواجهه با آن در بخش نرم افزاری تمدن، یعنی سبک زندگی اسلامی، تحقیقی دراین زمینه یافت نشد. نوشته حاضر با نشان دادن ضرورت عدول از باور های عامیانه در مسیر یادشده، پرسش اصلی تحقیق حاضر را پیش می کشد: چه راهکار پذیرفته و کارآمدی برای عدول از باورهای عامیانه وجود دارد؟ راهکار «جای گزینی سیره اهل بیت علیهم السلام» فرضیه ای است که تحقیق حاضر با تبیین ظرفیت های موجود در باورهای عامیانه، جست وجوی این قابلیت ها در سیره اهل بیتعلیهم السلام و نشان دادن مصادیق جای گزین، آن را در شئون مختلف زندگی فردی و اجتماعی به آزمون گذارده است. در پایان تحقیق به برخی الزامات نظری هنگام اجرای راهکار پیشنهادی اشاره می شود.

تمدن سازی از منظر ولایت معادل کشورگشایی نیست، بلکه تمدن سازی محصول نهادینه شدن فکر، فرهنگ و معارف ناب در میان شهرها و کشورهای گوناگون است. اساس تمدن اول بر پایه فکر و سپس بر پایه علم، صنعت، فناوری و... است. هدف مقاله تبیین «چیستی و ماهیت فکری و تمدنی بسیج» و همچنین تبیین «جنبه روشی و فناورانه بسیج برای پیشرفت تمدنی انقلاب اسلامی» از منظر امام خامنه ای، با روش تحلیل مضامین است. از دیدگاه ایشان تناسب بسیج با تمدن سازی نوین اسلامی، هم تناسب ماهیتی است و هم تناسب فناورانه؛ یعنی بسیج، هم سنخیت ماهیتی با تمدن دارد و هم سنخیت فناورانه برای تمدن سازی نوین اسلامی دارد. مکتب و امتی می توانند آینده را بسازند که فلسفه، فکر، مسئله و فناوری حل مسئله داشته باشند. بسیج تاکنون «فکر و فناوری» برای آینده سازی و پیشرفت انقلاب اسلامی بوده است؛ یعنی اولاً بسیج فکر و فرهنگ اسلامی است و ثانیاً این فرهنگ و فکر قابلیت عملیاتی و فناورانه و روشی دارد و در ابعاد بسیاری نیز این فناوری عملیاتی شده است. در ادامه انقلاب و آغاز قرن جدید، بدون فناوری و نقش آفرینی بسیج، تحقق اهداف بزرگ انقلاب ممکن نیست. امام خامنه ای بسیج را حلّال و کلید طلایی و حل المسائلِ انقلاب اسلامی در همه مراحل دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن سازی نوین اسلامی می دانند.

آشکارسازی و تشریح بایسته ها و راهکارهایی که مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای، در راستای نیل به تمدن نوین اسلامی به عنوان مهم ترین هدف نظام جمهوری اسلامی مطرح کرده اند، از اهمیت خاصی برخوردار است و می تواند همگان را در پیمودن این مسیر کمک کند. دستیابی به این بایسته ها و راهکارها که با تأکید بر بیانیه گام دوم انقلاب و با شیوه توصیفی و تحلیلی صورت گرفته، نشان می دهد در راستای نیل به این هدف، برخی امور همانند بهره گیری از تجربه و عبرت های گذشته، امید و نگاه خوش بینانه به آینده، توجه به امور معنوی و اخلاقی و حفظ و تداوم عزت ملی، استقلال و آزادی، اموری لازم و ضروری به حساب می آیند. برخی امور نیز همانند بهره گیری از علم و دانش، تلاش در جهت دستیابی به اقتصاد مقاومتی، بهره گیری از ظرفیت های طبیعی و انسانی و اصلاح سبک زندگی، راهکارها و تدابیری هستند که می بایست به منظور پیمودن این مسیر مورد توجه قرار گیرند.

همه تمدن ها مبتنی بر مؤلفه ها و شاخص هایی هستند که برخی از آنها از حیث عنوان، عام و از حیث محتوا، خاص اند. پرسش اصلی نوشتار این است که مؤلفه ها و شاخص های تمدن نوین اسلامی کدام اند. ازآنجاکه مبدع نظریه تمدن نوین اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای است، نگارنده کوشیده است با جست وجو در بیانات و سخنان ایشان، مؤلفه ها و شاخص های تمدن نوین اسلامی را تبیین کند. یافته های تحقیق بیانگر آن است که تمدن نوین اسلامی دارای این مؤلفه ها و شاخص هاست: مؤلفه های دینی با شاخص دین و معنویت؛ مؤلفه های اخلاقی با شاخص اخلاق و کرامت انسانی؛ مؤلفه های اجتماعی با شاخص عقلانیت، امید و خودباوری، نظم و قانونمندی، وحدت و هم بستگی، تلاش و مجاهدت، و عدالت ؛ مؤلفه های سیاسی با شاخص حکومت، مردم سالاری دینی، استقلال، آزادی، امنیت و اقتدار نظامی؛ مؤلفه های اقتصادی با شاخص رفاه و پیشرفت؛ مؤلفه های علمی با شاخص علم و فناوری.

انقلاب اسلامی ایران، طلیعه تمدن نوین اسلامی است. این تمدن دارای مبانی گوناگونی ازجمله مبانی ارزش شناختی است. مبانی ارزشی، هویت و جان مایه و بن مایه یک تمدن است. در این مقاله با استفاده از چهارچوب نظری انسان شناسانه امام خمینیŠ مبانی ارزش شناختی تمدن نوین اسلامی در سه عرصه باورها، گرایش ها و رفتارها ترسیم شده است. توحید در عرصه باورها، اعتماد و حُسن ظن و امیدداشتن به خدا در عرصه گرایش ها و توجه به گستره انعکاس عمل در سطوح و ابعاد گوناگون در عرصه رفتارها در قالب مبانی ارزش شناختی بررسی و کنکاش شده است. این سه، عرصه نرم و اصلی تمدن؛ و ابزارها و ساختارها عرصه سخت و فرعی تمدن را تشکیل می دهند. مقاله با استفاده از روش دلالت که در دانش منطق و اصول فقه ارائه شده سامان یافته است. نوآوری مقاله استفاده از چهارچوب نظری بومی و داشتن رویکرد قرآنی و روایی به مباحث است.

تمدن اسلامی یکی از مهمترین مسائلی است که همواره در تاریخ اسلام مورد توجه بوده است و مسلمانان از آن به عنوان یکی از مهمترین خدمات اسلام به جامعه بشری یاد نموده اند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به عنوان پایه گذار این تمدن، اقدامات فراوانی جهت فراهم سازی بستری مناسب برای پی ریزی آن انجام داده اند. زنان مسلمان نیز در اعصار مختلف با تاسی از رسول خدا صلی الله علیه و آله، نقش چشمگیری در تمدن سازی داشته اند. رهبر معظم انقلاب اسلامی برانند که بانوان نقشی راهبردی در ایجاد تمدن نوین اسلامی دارند. ایشان چگونگی پیمودن این مسیر توسط زنان را با تکیه بر آموزه های قرآن، به خوبی ترسیم نموده اند. با توجه به اهمیت جایگاه بانوان در ایجاد تمدن نوین اسلامی، نوشتار حاضر می کوشد با روش کتابخانه ای به بررسی نقش زن در ایجاد تمدن اسلامی بپردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد که نقش زن در تمامی ابعاد خانوادگی، اجتماعی و فردی در تمدن سازی موثر است و در قرآن کریم بیانات مقام معظم رهبری، راهکارهایی مانند بهبود نقش زن در ارتباط با محیط خانواده توجه هرچه بیشتر زن به نقش جهادی وی در همسرداری و همراهی با همسر در ایجاد تمدن اسلامی، اهمیت به جایگاه متعالی زن به عنوان مادر در تربیت نسل تمدن ساز، حضور فعال و موثرتر بانوان در فعالیت های اجتماعی به عنوان عنصری تمدن ساز و شناخت ابعاد فردی وجود زن برای اثرگذاری بهتر و دستیابی هرچه بهتر به نقش وی قابل توجه است.

بیانیه گام دوم انقلاب دارای یک روح مفهومی است که در عمق آن می توان لایه های سه گانه حرکت مستمر انقلاب، شکل گیری تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای ظهور در دوره انتظار را دریافت. به هم پیوستگی لایه دوم(شکل گیری تمدن نوین) با لایه اول(حرکت مستمر انقلاب) در کنار وابستگی لایه سوم(آمادگی برای ظهور) با دو لایه دیگر، جایگاه مقوله انتظار در این بیانیه را نمایان می سازد. نگاشته حاضر می کوشد با روش تحلیلی به واکاوی جایگاه انتظار در گام دوم انقلاب و پیوند آن با دیگر لایه ها و آسیب شناسی اجمالی آن بپردازد. نتیجه این پژوهش نشان می دهد؛ انتظار پوینده، که در آن انفعال راه ندارد، منتظر را همواره به پویایی و جلوه گر ساختن شعار اصلی آن یعنی توحید و عدل در بُعد فردی و اجتماعی برمی انگیزاند و منتظر را از باورهای نادرست و آسیب های فکری همانند انتظارِ تحقق جبری ظهور و شکل گیری اعجازی گسترده در دوران همزمان با ظهور باز می دارد.

فرهنگ در گفتمان رهبری و نقشی که در تحقق تمدن نوین اسلامی دارد، از موضوعات مهمی است که نیازمند تحقیق و پژوهش بسیار است. از آن جا که فرهنگ در دیدگاه مقام معظم رهبری از اهمیت بسیاری برخوردار است و جایگاهی محوری دارد. بر این اساس، اهمیت جایگاه فرهنگ در اندیشه مقام رهبری ایشان را به طرح دیدگاه مهندسی فرهنگی واداشته است. مهندسی فرهنگی، از این منظر تلاش در جهت تقویت اجزای اصلی فرهنگ اسلامی و ملی کشور و پاسداشت آن در برابر نفوذ و تاثیر فرهنگ مخرب غربی، در پرتو چینش مناسب و تعیین جایگاه صحیح تمامی ابعاد و ویژگی های فرهنگی جامعه است و دستیابی به نتیجه در خور این تلاش ها، نیازمند طراحی صحیح مهندسی فرهنگی می باشد. این نوشتار با هدف بررسی جایگاه فرهنگ در گفتمان رهبری و نقش فرهنگ در شکل گیری تمدن نوین اسلامی درصدد پاسخگویی به این پرسش است، که چه رابطه ای میان مفهوم فرهنگ و تمدن نوین اسلامی در گفتمان رهبری انقلاب اسلامی ایران وجود دارد؟ در پژوهش حاضر، از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است و برای گرداوری داده ها از روش اسنادی و کتابخانه ای بهره برده است تا مهمترین بنیان های فکری تمدن نوین اسلامی متاثر از فرهنگ را از دیدگاه مقام معظم رهبری با استناد به مجموعه اثار گفتاری و نوشتاری ایشان استخراج و ارائه نماید. این مقاله در قالب نظریه تمدن نوین اسلامی بر این فرضیه استوار است که از نظر مقام معظم رهبری فرهنگ زیربنای شکل گیری و گسترش تمدن نوین اسلامی در جامعه را فراهم اورده است. نتایج پژوهش نشان داده است که رابطه وثیق و معناداری میان فرهنگ و تمدن نوین اسلامی برقرار است. به گونه ای که فرهنگ در تحقق تمدن نوین اسلامی تاثیرگذار بوده و با توجه به مهم ترین مولفه های تمدن اسلامی که همانا خدا محوری بر مبنای کرامت انسانی و ارزش های فرهنگی و معنوی است، این گزاره تایید می شود

هر کشوری برای گذار از وضعیت و مشکلات موجود و حرکت به سمت وضعیت مطلوب در آینده نیازمند یک کلان الگو برای پیشرفت خود است. از این رو در جمهوری اسلامی ایران طراحی و تصویب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دارای اهمیت راهبردی است. افق پیشرفت در الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت، تمدن نوین اسلامی مد نظر قرار گرفته است. اما یکی از اشکالات الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت این است که بر اساس رویکرد تمدنی طراحی و تدوین نشده است. به عبارت دیگر نقش و تاثیر تمدن نوین اسلامی به عنوان افق پیشرفت در طراحی اصول و تدابیر الگو دیده نشده است. بر همین اساس هدف از این مقاله نقد و بررسی الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت مبتنی بر رویکرد تمدنی با استفاده از روش تحلیلی است. ارائه یک چار چوب مفهومی مبتنی بر رویکرد تمدنی، در جهت طراحی نهایی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از جمله نتایج این پژوهش است.

هدف : پژوهش حاضر به دنبال طراحی الگوی فرهنگ پذیری منابع انسانی در جهت تحقق تمدن نوین اسلامی در دانشگاه بوعلی سینا بود. روش : روش پژوهش حاضر بر مبنای هدف از نوع تحقیقات کاربردی- توسعه ای و ازنظر ماهیت روش، توصیفی و از نوع تفسیری - پیمایشی محسوب می شود. بعلاوه، پژوهش حاضر از نظر نحوه گردآوری و نوع داده ها از نوع تحقیقات آمیخته (کیفی- کمی) است. جمع آوری داده ها در بخش کیفی از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته با 18 نفر از خبرگان علمی و اجرایی و در بخش کمّی از طریق پرسشنامه و نظرسنجی از 400 نفر از کارکنان و اعضای هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا انجام شد. در بخش کیفی، تجزیه وتحلیل داده ها مبتنی بر روش تحلیل مضمون و در بخش کمّی، مبتنی برتکنیک مدل سازی معادلات ساختاری انجام شد . یافته ها : پس از پیاده سازی متون مصاحبه، ۱۵۲ عبارت کلیدی و ۶۳ مضمون پایه، استخراج گردید که در ۱۱ مضمون سازمان دهنده دسته بندی شدند و در نهایت، با طبقه بندی محتوایی این مضامین، دو مضمون فراگیر حاصل شد . ابعاد فرهنگ پذیری منابع انسانی در جهت تحقق تمدن نوین اسلامی در دانشگاه بوعلی سینا، شامل دو بُعد فرهنگ پذیری فردی با ۶ مؤلفه (نگرش فرهنگ پذیری، هویت پذیری فرهنگی، خودتوسعه ای فرهنگی، تاب آوری فرهنگی، الگوسازی فرهنگی و دلبستگی فرهنگی) و بُعد فرهنگ پذیری اجتماعی با 5 مؤلفه (ظرفیت سازی فرهنگی، انعطاف پذیری فرهنگی، جامعه پذیری فرهنگی، مشارکت فرهنگی و انضباط فرهنگی) است. نتیجه گیری : ضروری است مدیران دانشگاه بوعلی سینا در راستای برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های فرهنگی خود به ابعاد و مؤلفه های فرهنگ پذیری منابع انسانی در جهت تحقق تمدن نوین اسلامی توجه نمایند.

این پژوهش رهیافت جامع، مقدمه کامل، تحلیل، تبیین رشد علوم وتمدن و پیدایش دور مستقلی از تمدن و فرهنگ اسلامی در افریقیه عهد حفصیان است. و براساس تحقیقات مولف از سال 1381 تا کنون در مورد ابعاد مختلف شخصیت علمی و تمدنی حفصیان است. دولت حفصیان با شخصیت تمدنی بالا ظهور کرد. این شخصیت دارای علل و عوامل متعددی است. اولین مولفه توسعه دور مستقل تمدن اسلامی در افریقیه انتقال خلافت از بغداد به تونس در اثر سقوط بغداد بدست مغول است و دومین مولفه قدرت فروپاشی امپراطوری موحدان و انتقال بیشترین حد ثروت و قدرت سیاسی نظامی ( ازجمله ناوگان موحدین در مدیترانه تقریبا سهم دولت حفصیان شد ) ان به افریقیه محل شکل گیری و لانه فرهنگ و تمدن اسلامی دوره حفصیان و محل بومی قبیله و خاندان حفصی است و سومین عامل مهم انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی اندلسی و تجارب تمدن اسلامی در اندلس و حدود هفتاد هزار تن از دانشمندان و اصناف و علمای متبحر در رشته ها و صنوف و هنر مندان ورمعماران و تجار و شیوخ و متصوفه به افریقیه و شهرهای ان از جمله تونس است و عامل دیگرتاسیس شهر- دولت و پایتختی جدید در عالم اسلام بدست همین اندلسی های مهاجر در تونس محل پایتخت باستانی قرطاجنه – کارتاژ- است و عامل اب و هوای تونس که بهشت مهاجران بود و مهم اینکه نخستین پایتخت حفصیان چند پایتخت بود که به اروپا نزدیک تر شد و تسامح حفصیان در روابط با دولت مسیحی اراگون وقشتاله و روابط حسنه تقریبا با همه جهان اسلام و اروپا و برقراری خط تجاری کشتیرانی با جمهوری های ایتالیا به طوری که در مکاتبات ان ها با اروپا امده است. ایشان، آن ها را سلاطین حفصی خطاب می کردند( شاه تونس – رکس حفصی) وان ها را برخی بنیانگزار حقوق بین الملل دریاها نامیده اند. و مهمترین علت، کسب مشروعیت ان هااز سوی مکه و امرای شرفای ان بود که نامه عهد برای خلیفه حفصیان فرستادند و تقریبا یکسال در منابر دول اسلامی به جز دولت ایلخانی ایران خطبه به نام خلیفه حفصیان خوانده می شد و دولت قدرتمند ممالیک مصر که مغول را متوقف ساخت اولین دولتی بود که ان ها را به رسمیت شناخت. این مجموعه عوامل شکل گیری دور مستقلی از تمدن و فرهنگ اسلامی در افریقیه دوره خفصیان است. و انتخاب تونس به عنوان پایتخت هم کار درست این خاندان حفصی بود و هنوز حدود هشتصد سال است که تونس پایتخت و دولت شهر است و حدو د چهارصد سال پایتخت حفصیان بود. بنابراین برایند این عوامل سیاسی اجتماعی و اقتصادی در تونس و افریقیه بویژه بجایه و تونس موقعیتی فراهم ساخت تا تمدن اسلامی که در بغداد فروپاشیده و در مصر در جا می زد دوباره در افریقیه شکل جدیدی را ارایه دهد به طور مثال در پزشکی ابن اندراس پزشک مخصوص المستنصر بالله به ابن سینای دوم مشهور شد. و تمدن افریقیه عهد حفصیان مانند استین فرهنگ و تمدن اسلامی و شاخه فرعی ان نبود بلکه خود دوره ای مستقل و یک نمونه کامل فرهنگ و تمدن اسلامی بود که در افریقیه بوجود امد و تا حدود چهار صد سال پایید و عامل انتقال و پل انتقا ل تمدن و فرهنگ به اروپا از راه اسپانیا و پرتغال و ایتالیا شد. ورماهیت این تمدن مغربی –اندلسی است که در سبک هنری افریقیه عهد حفصیان متجلی است.

تمدن نوین اسلامی از مباحث نوظهور جهان اسلام است که موافقان آن برای زمینه سازی، تقویت و انسجام آن تلاش دارند در بسط نظرات، ارائه ی مدل های مدنظر، آسیب شناسی و تبیین های نظری به تمام ظرفیت های مادی و معنوی که در شکل گیری، نضج و مانائی یک تمدن مؤثرند؛ توجه نمایند. ازجمله عوامل معنوی شایان توجه در شکل گیری و بسط یک تمدن، زبان تمدن ساز است. زبانی که حائز شاخص ها و ویژگی هایی است که در قوام، انسجام و پایداری یک تمدن در مقابل غیرهای رقیب و مهاجم ایفای نقش خواهد کرد و با فقدان آن، زندگی انسان پیشرفته، هم سطح با حیوانات خواهد شد. با اتکاء به قابلیت ها و ویژگی های چنین زبانی می توان زمینه ی قوام و انسجام تمدن مسلط در آینده جهان اسلام را فراهم آورد. بدین منظور نوشتار حاضر در نظر دارد با روش توصیفی- تحلیلی به این سؤال پاسخ گوید که ویژگی های زبان تمدن ساز چه مواردی هستند؟ یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن است که تکامل یافتگی و پاسخگویی در زمان، باز بودن و کاربردی بودن، عام و فراگیر بودن، خلاقیت و پویائی و دریافتی و پذیرا بودن ازجمله ویژگی های زبان تمدن ساز است. چنین زبانی قادر خواهد بود به نیازهای روز یک واحد بزرگ و مستقل اجتماعی پاسخ گوید و به عنوان ابزاری کارآمد در پاسداشت سرمایه های تمدنی و عرضه داشت آورده های جدید ایفای نقش نماید.

عقلانیت گاهی وصف باورها قرار می گیرد و زمانی افعال و رفتار متصف به عقلانیت می گردد و گاهی نیز ارزش ها متصف به آن می شوند، ولی در هر صورت، عقلانیت بر پایه ی وحی و مبانی اسلامی، نظامی است متشکل از اصولی که در چارچوب فرهنگ و تمدن اسلامی شکل گرفته و ذهنیات و رفتار مسلمانان را سامان می دهد. همگرایی و وحدت مسلمانان نیز سبب تحقق اهداف و مصالح امت اسلامی و ایستادگی در برابر دشمنان اسلام می شود. تمدن نوین اسلامی زمانی شکل می گیرد که عنصر عقلانیت و همگرایی در جوامع اسلامی جایگاه اصلی خود را بازیافته و بدین ترتیب تمدن اسلامی که شامل همه ی دستاوردهای مسلمانان در ابعاد گوناگون اقتصادی، فرهنگی، مذهبی، اجتماعی، اخلاقی، مادی و معنوی و... می شود؛ احیا، بازسازی و بازپروری شود. طرح این مهم در فضایی فقهی و با بیان حکم شرعی وجوب یا حرمت آن، علاوه بر آنکه روند تأثیر حرکت اصلاحی اجتماعی را سرعت می بخشد، باعث می شود افقی فراتر از توصیه و تحسین این دو امر مهم و درعین حال مترتب بر یکدیگر را پیش روی جوامع اسلامی قرار دهد. این مقاله به شیوه توصیفی- تحلیلی درصدد بیان مبانی فقهی عقلانیت و همگرایی مسلمانان در شکل گیری تمدن نوین اسلامی است. یافته های تحقیق بیانگر آن است که مبانی فقهی این مسأله عبارت اند از: فطرت توحیدی، اصل نظام ولایی، اصل تشکیل امت واحد، عقلانیت مبتنی بر کتاب و سنت و از قواعد فقهی مورد استناد نیز می توان به قاعده احترام، قاعده وحدت، قاعده تقیه، قاعده الزام و قاعده عدالت اشاره کرد.

فنّاوری پدیده ای است که از جنبه های مختلف مورد نظر اندیشمندان مسلمان قرار گرفته است. نگاه ابزاری، استقلالی و تعاملی از دیدگاه های مطرح در بیان مناسبات دین و فنّاوری است. مسئله ی پژوهش حاضر؛ امکان سنجی تعالی فنّاوری در بستر و تفکر توحیدی  و چیستی شاخص های آن است. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، مطالعه ی اسنادی و تحلیل اطلاعات با روش توصیفی انجام پذیرفته است. یافته ها حاکی از آن است که اولاً بحث و تحقق فنّاوری در بستر توحیدی بر مبنای اصولی چون؛ الف. دین، ارتباط و حاکمیت توحیدی آن بر تمام شئونات زندگی انسان ب. جامعیت دین پ. رابطه ی حیات دنیوی و حیات اُخروی و همچنین ت. جهت داری فناوری امکان پذیر است و ثانیاً  شاخص های اساسی نظیر؛ 1. همسو با آموزه ها و اصول دین (الف. توحید محوری و ب. معادمحوری) 2. همسو با هدف و غایت خلقت انسان و سعادت او 3. همسو با نیازهای فطری و حقیقی انسان (الف. نیازهای حقیقی و غیرکاذب انسان ب. اصل قناعت و پرهیز از اسراف و مصرف زدگی پ. کرامت انسانی ت. غایتمندی ث. عزتمندی و استکبارزدایی) 4. همسو با نظام آفرینش و محیط زیست (الف. اتقان و زیبایی و ب. هماهنگی با محیط زیست) در تعالی فنّاوری در بستر توحیدی، حرکت به سوی مهندسی و تحقق تمدن نوین اسلامی و درنهایت سعادت دنیوی و اخروی انسان  نقش راهبردی دارد.

هدف مقاله، احصاء و شناخت شاخص های مقاومت و سنجش میزان تأثیر آن بر تمدن نوین اسلامی است. پژوهش از حیث نوع، بنیادی-  کاربردی و با روش آمیخته (کیفی – کمی) انجام شده است. جهت شناخت مؤلفه و شاخص های مقاومت اسلامی در بخش کیفی، در مرحله ی اول با بررسی ادبیات تحقیق، پژوهش های انجام گرفته و مبتنی بر سخنان رهبران انقلاب اسلامی است. در زمینه ی تبیین مقاومت اسلامی، علاوه بر چارچوب مفهومی مقاومت، از نظریه ی موازنه ی قوا به عنوان چارچوب نظری استفاده شد. از تجزیه وتحلیل داده های کیفی، عوامل و متغیرها (مؤلفه و شاخص ها) استخراج شدند. در گام دومِ تحقیق، با نظرگیری از خبرگان و انجام مصاحبه های نیمه ساختاریافته، نسبت به تکمیل، اصلاح و ترمیم شاخص های احصاء شده از مبانی نظری و ادبیات تحقیق پرداخته شد. در پایان (بخش کمی)، به منظور سنجش تأثیر هر یک از مؤلفه و شاخص های مقاومت و تأثیر آن بر تمدن سازی و نسبت بین شاخص ها، از فنون آماری ضریب همبستگی اسپیرمن، آزمون رگرسیون خطی ساده (دومتغیره) و آزمون رگرسیون چندگانه گام به گام استفاده شد. بر اساس یافته های کیفی، شاخص های مقاومت اسلامی، در چهار بعد اسلام سیاسی، انسجام اسلامی، حکمرانی اسلامی و دفاع مردم پایه شناسایی گردید. و میزان تأثیر هریک بر تمدن سازی در بخش تجزیه وتحلیل کمی مشخص شد. در نتیجه فرضیه ی تأثیر مقاومت اسلامی بر تمدن سازی تأیید و تبیین شد.

تمدن، ابر نظام مناسبت اجتماعی و پیچیده ترین واحد کلان اجتماعی میان انسان ها بر اساس قوانین الهی یا انسانی است. در تمدن، اجتماع انسانی هدفی بزرگ را دنبال میکند. اهداف انسان ها در تمدن، در هم تنیده و در ارتباط با یکدیگر میباشد و دارای کارکرد های بزرگ اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، علمی واخلاقی است. اهتمام به تمدن شناسی و تمدن سازی در ایران پس از انقلاب همواره مورد توجه تمدن پژوهان بوده است تا آنجا که رهبر معظم انقلاب گام دوم انقلاب اسلامی را گام تمدن ساز نامیدند. باید توجه داشت که تمدن ها دارای پیشرانی هستند که بدونه آن تمدن شکل نمیگیرد. پرداختن به این امر از این جهت اهمیت مىیابد که پذیرش هر مقوله ای به این عنوان، سبب تمایز تمدن ها و پیامدهای خاص خود در فرایند شکل ده ى و ساخت تم دن خواه د شد. این تحقیق درصدد کشف منطق پویایی تمدن نوین اسلامی از منظر نخبگان حوزوی و دانشگاهی تمدن پژوه است تا تصویر روشنی از این تمدن و پیامد های آن، در مقایسه با تمدن های دیگر بیان کند تا مسیر ناهموار تمدن نوین اسلامی را هموار سازد. باید توجه داشت عامل پیشران یا منطق پویایی تمدن نوین اسلامی بر اساس اندیشه جامعه نخبگان دارای تنوعی گسترده است. لذا برای یافتن پاسخ به دغدغه تحقیق، از روش تحلیل تماتیک مصاحبه محور ،استفاده شده است. مقولات بدست آمده پژوهش عبارت اند از: ۱.مقبولیت ارزش ها هسته اصلی تمدن ۲.اخذ مبنا،خمیر مایه تمدن ۳.نیاز های اجتماعی، زیر ساخت تمدن ۴. نظام اندیشه ای، قلب تمدن

در گفتمان های اسلام گرا، تغییرات اجتماعی جهان اسلام جهت، معانی و بایسته های متفاوتی به خود گرفته است. این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه نظام معنایی خرده گفتمانهای اسلام گرا را در قالب خرده گفتمانهای نوگرا، اصل گرا، و تمدن گرا (با تکیه بر اسناد موجود از سوژه های سیاسی مؤثر در شکل گیری آنها) بررسی نموده و اسطوره و بایسته هایی که هریک برای تغییرات اجتماعی در جهان اسلام ترسیم می کنند را ارائه نموده است. هرچند نشانه بیداری اسلامی به عنوان منبع و جهت این تغییرات در خرده گفتمانهای اسلام گرا مفصل بندی شده با این وجود با توجه به نظام معنایی متفاوت آنها، اسطوره(چشم انداز) و بایسته هایی که هریک برای به ثمر رسیدن آن مطرح می کنند متمایز می باشد. بر اساس دستاوردهای این مقاله اسطوره ای که گفتمان نوگرایی برای این تغییرات ترسیم می کند تحقق «مدرنیته اسلامی»، اسطوره گفتمان اصل گرایی«بازگشت به جامعه اسلامی» (به همان سبک موجود در سنت سلف صالح) و اسطوره تمدن گرایان نیز ایجاد «تمدن نوین اسلامی» می باشد. از آنجا که هیچ یک از این گفتمانها تا کنون نتوانسته اند به عنوان گفتمانی هژمونیک در جهان اسلام مسلط شوند لذا چشم انداز تغییرات اجتماعی در معرض رقابت های گفتمانی قرار دارد. 

هدف: با پیروزی انقلاب اسلامی، گفتمان مقاومت به عنوان پیشران مقابله با استبداد داخلی و سلطه خارجی مطرح و مورد پذیرش و توجه برخی از گروه ها و جریان های مبارز قرار گرفت. نظر به اهتمام ویژه به راهبرد مقاومت اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب، این مقاله درصد تشریح جایگاه و مولفه های گفتمانی حاکم بر مقاومت اسلامی است. روش: روش پیشبرد پژوهش حاضر، کیفی از نوع تحلیل گفتمان متن بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی می باشد. یافته ها: خوانش گفتمانی مقاومت اسلامی در بیانیه گام دوم بر این نکته تاکید دارد که دال های حاکمیت اسلام ناب محمدی به مثابه هسته، نفی سلطه گری و سلطه پذیری به مثابه ماهیت، مقدمه سازی ظهور مهدی موعود(ع) به مثابه راهبرد، تحقق تمدن نوین اسلامی به مثابه هدف، تقویت جبهه مقاومت به مثابه برنامه، وجوه سخت افزاری و نرم افزاری مقاومت به مثابه ابعاد، ایمان الهی و مدیریت جهادی به مثابه ابزار نقش مفصل بندی گفتمان مقاومت اسلامی را ایفاء می کنند. نتیجه گیری: در این سال ها، گفتمان مقاومت اسلامی با پیروزی در مقابل طرح ها و توطئه های عبری، عربی و غربی عملا توانسته است بر عمق استراتژیک و نفوذ منطقه ای خود بیفزاید و اهداف سلطه گرایان صهیونیست ها، سعودی ها و آمریکایی ها و متحدانشان را خنثی نمایند. از اینرو، تحقق اهداف انقلاب اسلامی منوط به التزام نظری و عملی به گفتمان انقلاب اسلامی است.

«ضرورت رویکرد تأسیسی» بحثی بسیار مهم در علوم انسانی اسلامی است. اگر بخواهیم رویکرد تأسیسی داشته باشیم، باید بتوانیم علوم انسانیِ اسلامی را در کنار سایر علوم اسلامی به صورت منسجم و نظام مند ملاحظه کنیم. این پژوهش هندسه معرفتی اسلام را به گونه ای ترسیم می کند که علوم انسانی نیز بخشی از آن تلقی می شود. هدف این پژوهش ترسیم کلیات هندسه معرفتی و صورت بندی مفاهیم کلان اسلامی و شاخه های معرفتیِ مختلف در نظام اندیشه دینی است. سؤال اصلی پژوهش این است که «در هندسه معرفتی اسلام، چه جایگاهی برای روان شناسی اسلامی ترسیم می شود؟» یافته های این پژوهش عبارتند از: 1. رابطه سیستمی در معارف اسلامی جریان دارد؛ 2. بدون ترسیم و تبیین هندسه معرفتی اسلام نمی توان نسبتِ علوم انسانیِ اسلامی با رویکرد تأسیسی را با دیگر علوم اسلامی بیان کرد؛ 3. این هندسه معرفتی را می توان به شکل یک الگو یا نمادی معرفی کرد که ارتباط اجزای آن با یکدیگر روشن است؛ 4. جایگاه روان شناسی در سه ساحت شناختی، عاطفی - هیجانی و رفتاری مشخص شده است.