مطالب مرتبط با کلیدواژه

تصحیح


۱۶۱.

توضیحِ دو ضبط از دیوان حافظ («جام اسکندر» و «دیو مسلمان نشود»)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی سال ۲۰ تابستان ۱۳۹۸ شماره ۴۱ 9 - 47

کلیدواژه‌ها: دیوان حافظ تصحیح ضبط دشوارتر جام اسکندر مسلمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۹ تعداد دانلود : ۱۵۶
در این دو بیت از دیوان حافظ: خیال آب خضر بست و جام اسکندر(کیخسرو)            به جرعه نوشی سلطان ابوالفوارس شد اسم اعظم بکند کار خود ای دل خوش باش                که به تلبیس و حیل دیو مسلمان(سلیمان) نشود ضبط های «جام کیخسرو یا اسکندر؟» و «دیو سلیمان نشود یا مسلمان؟» محلّ بحثِ محقّقان مختلف بوده است. در نمونه نخست، «جام اسکندر» مستند بر یک نسخه(خلخالی827ه.ق) است و همه دست نویس های معتبرِ دیگر «جام کیخسرو» دارند؛ ولی چون اسکندر نیز بنابر شواهد داستانی و شعری جامی ویژه با خصوصیّات شگفتِ کاسته نشدن آب آن و جهان بینی و رازگشایی داشته است، ضبطِ «جام اسکندر» بر اساسِ قاعده «ضبط دشوارتر برتر است» در تصحیح علمی- انتقادیِ دیوان حافظ اصیل تر از «جام کیخسرو» است. در مورد دوم هم با نادیده گرفتن نگاشته «مسلمان نشود» در اکثر و اقدمِ نسخ دیوان حافظ- که در بررسیِ ضبط هایی از این نوع، نباید  به تنهایی معیار ترجیح و انتخاب باشد- طبقِ یک ضابطه دیگر در تصحیح انقادیِ متون یعنی «کدام صورت می تواند تغییریافته وجه دیگر باشد؟» همین وجه، نویسشِ درست است و به احتمالِ نزدیک به یقین، بعضی کاتبان ضبط «مسلمان نشود» را برای رفعِ تکرار قافیه در غزل، رعایت تناسب بیت و هماهنگی با اجزا و عناصر تلمیحیِ آن به «سلیمان نشود» تبدیل کرده اند.
۱۶۲.

شرحِ سخن بیشتر است از سخن (نگاهی به دقّت علمی و نکته سنجی های استادانه محمّدرضا شفیعی کدکنی در «تعلیقاتِ» تذکره الأولیاء)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال ۲۲ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۰ (پیاپی ۱۱۰) 185-214

کلیدواژه‌ها: شفیعی کدکنی تصحیح تعلیقات تذکره الأولیا دقت علمی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۴ تعداد دانلود : ۱۰۴
محمدرضا شفیعی کدکنی، محقّق و ادیب سخت کوش معاصر که در حوزه های متنوّع قلم فرسایی کرده و استادی خویش را به اثبات رسانده است. تصحیح آثار عرفانی، از جمله «تذکره الاولیا»یِ عطار یکی از حوزه های مورد علاقه اوست که در سه بخش: مقدّمه، متن و تعلیقات به چاپ رسیده است. از ویژگی های این تصحیح می توان به دقّت علمی استاد، اطّلاعات فراوان عرفانی و شرح حال عارفان کمتر شناخته شده، اجتهاد و سخت کوشی در تحقیق، امانت داری و صداقت، نقد بر کاتبان در ضبط نادرست کلمات و تصرّف در متن، اطّلاعات مفید سبک شناسی و واژه شناسی، ترجمه های منظوم و هنرمندانه و اِشراف کتاب شناسی اشاره کرد. این ویژگی ها، در مجموع می تواند در پاسخ به این سؤال اساسی مطرح شود که: محاسن و ویژگی های تعلیقات شفیعی کدکنی در تذکره چیست و به چه دلایلی، ارزش تعلیقات این کتاب، کمتر از متن نیست؟ نگارنده در پاسخ به این سؤال، ذیل ده عنوان، به تفصیل، محاسن تعلیقات استاد را برشمرده و معتقد است که تصحیح اگر با تعلیقاتی بجا و ضروری همراه باشد، راهگشای خواننده در خوانش و فهم بهتر متن خواهد شد. متن هنگامی به سخن در می آید و غبار گمنامی از چهره می زداید که با مقدّمه و به ویژه تعلیقاتی محقّقانه- که حاصل تأمّل در تمام مولکول های معنی دار متن است- آراسته شود.
۱۶۳.

تأمّلی در ابیات و عباراتی از گلستان سعدی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آینه میراث دوره ۲۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۷۱) 81 - 97

کلیدواژه‌ها: نقد و بررسی تصحیح گلستان سعدی شروح کهن خیابان گلستان بهار باران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸ تعداد دانلود : ۱۳۱
در این پژوهش تلاش شده است تا ضبط ها و قرائت های دیگری از ابیات و عباراتی از گلستان سعدی (برپایه چاپ فروغی و چاپ یوسفی) به دست داده شود. در طرح برخی از این ضبط ها، شروح کهن سعدی، نظیر شرح سراج الدین علی خان آرزو و شرح غیاث الدین رامپوری، و همچنین ضبط های لغت نامه دهخدا مطمح نظر بوده است. با در نظر داشتن اصل «ضبط دشوارترْ برتر است» می توان بر درستی برخی از ضبط های پیشنهادی صحه گذاشت. در مقاله حاضر همچنین به تلفظ و شرح درست چند عبارت نیز اشاره شده است. تمامی این موارد در پنج دسته تقسیم بندی شده اند: 1) ضبط های تأمل برانگیز در نسخ و شروح؛ 2) ترجیح ضبط فروغی بر ضبط یوسفی با پیشنهادی جدید؛ 3) بازنگری در تلفظ برخی از کلمات؛ 4) بازنگری در شرح برخی از عبارات و 5) تصحیح های قیاسی. 
۱۶۴.

هر کسی از ظنِ خود شد یارِ تصحیحِ شاهنامه (2)

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۳ مرداد و شهریور ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۱۹۵) 173 - 200

کلیدواژه‌ها: شاهنامه فردوسی تصحیح نسخه فلورانس عباس پریش روی جلال خالقی مطلق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۴ تعداد دانلود : ۲۰۵
کتاب گما نهایی در شناخت شاهنامه و فردوسی که پیشتر دفتر نخست آن با نام از گمان خویش هر کس یار فردوسی منتشر شده و نگارنده نیز نقدی بر آن نوشته بود، شامل یک پیشگفتار و پانزده مقاله درباره مت نشناسی شاهنامه با محوریّت نقدِ تصحیح دکتر خالقی مطلق و دست نویس فلورانس است. در این مقاله به بررسیِ بعضی نکات و نظریّات این کتاب پرداخت هایم
۱۶۵.

تصحیح 26 بیت از بوستان سعدی؛ مصحَّحِ دکتر غلامحسین یوسفی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی زمستان ۱۴۰۲ شماره ۹۸ 325 - 360

کلیدواژه‌ها: بوستان سعدی تصحیح غلامحسین یوسفی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۹ تعداد دانلود : ۱۳۶
در میان تصحیحات معتبر و مشهور بوستان سعدی از جمله نسخه مصحح غلامحسین یوسفی با وجود محاسن بسیار، اشتباهاتی نیز به چشم می آید و با توجه به اینکه تصحیح استاد یوسفی در جامعه ادبی و دانشگاهی از اهمیت خاصی برخوردار است و به عنوان یکی از منابع اصلی درس اشعار سعدی مورد استفاده و استناد استادان و دانشجویان است، نگارنده که سالیانی چند به تدریس بوستان در دانشگاه  اشتغال دارد، ضمن ارج نهادن به زحمات و کوشش های ارزنده ایشان بر خود فرض می داند اشکالاتی که حین مطالعه و تدریس به نظرش رسیده است با خوانندگان این اثر به ویژه قشر دانشگاهی در میان بگذارد. برای این منظور، نخست بیت هایی که به نظر می رسید از لحاظ معنایی یا ساختار نحوی، ارتباط عمودی با بیت های دیگر و... اشکال و ایرادی دارد، استخراج کرده و با مراجعه به شرح نسخه بدل ها به شیوه فنی و قیاسی با استناد و استشهاد به اشعار سعدی و بعضاً شاعران دیگر، ضبط ارجح را انتخاب کرد. از این رو، در مقاله حاضر، 26 نمونه از این اشکالات طبقه بندی و به ترتیب زیر مطرح و بررسی شده است: 1- اشکالاتی که به معنای کلمه یا جمله مربوط می شود. 2- بیت هایی که با سبک سخن سعدی همخوانی ندارد. 3- اشکالاتی که مربوط به نحو کلام است. 4- اشکالاتی که ناشی از بی توجهی به رسم الخط متن است. 5- اشکالاتی که به ارتباط عمودی ابیات مربوط می شود.
۱۶۶.

تصحیحِ چند گشتگی در مرزبان نامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نثرپژوهی ادب فارسی دوره ۲۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵۳ 247 - 280

کلیدواژه‌ها: مرزبان نامه وراوینی تصحیح تصحیح قیاسی نسخ خطی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۲ تعداد دانلود : ۱۷۴
کهن ترین دستنویس های مرزبان نامه وراوینی که تا امروز در تصحیح این متن به کار بسته شده قریب به صد و بیست سال پس از تحریر این اثر کتابت شده و از این روست که پس از تصحیح علامه قزوینی و محمّد روشن و برزگرخالقی و کلباسی، هنوز گشتگی ها و دشواری های متعدد در بخش های مختلف این اثر برجای است. شماری از دست نویس ها در زمانه علامه قزوینی ناشناخته بوده و او نتوانسته از آنها بهره ببرد. این دست نویس ها از چشم مصحّحان دیگر نیز پنهان مانده؛ از جمله نسخه کتابخانه مَغنیسا در استانبول (به شماره 1324)، نسخه کتابخانه سالتیکوف شدرین سن پترزبورگ روسیه (به شماره 479)، نسخه کتابخانه ملی ایران (به شماره 31032) که اگرچه متأخر است؛ اما گاه ضبط های قابل تأمل و اصیلی دارد. در این مقاله به پشتوانه نسخه کتابخانه ملی ایران چند گشتگی در مرزبان نامه تصحیح شده است و در مواردی دیگر، پیشنهادهایی برای تصحیح قیاسی چند تصحیف دیگر مطرح شده و بر اساس شواهدی از مرزبان نامه و سایر متون کهن نمونه هایی متعدد در تأیید ضبط مقبول آورده ایم.
۱۶۷.

تفاوت هشت دست نویس کهن دیوان انوری با تصحیح استاد مدرس در تعداد قصاید و قطعات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه متون ادبی دوره عراقی دوره ۲ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ 15 - 37

کلیدواژه‌ها: انوری تصحیح مدرس رضوی قصاید قطعات نسخ اقدم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۰ تعداد دانلود : ۹۵
نخستین گام برای شناخت، بررسی و نقد یک شاعر، در دست داشتن اثری از اوست که کمترین تغییر و تصرفی در آن رخ داده باشد. در نوشتۀ پیش رو پس از معرفی چند نسخۀ کهن و ارزشمند از اشعار انوری، تفاوت قصاید و قطعات در دیوان انوری تصحیح استاد مدرس با این نسخ نفیس بررسی می شود. اهمیت توجه به این تفاوت ها وقتی آشکار می شود که جایگاه ادبی و زبانی اشعاری که در نسخ کهن درج شده اند، اما در دو تصحیح نام برده وجود ندارند، بررسی می شود. این اشعار با توجه به ویژگی های سبکی از آن انوری هستند و ثبت نشدن آن ها در چاپ های موجود موجب ناقص ماندن دیوان انوری می شود. ضبط نشدن این اشعار (حتی به دلیل رعایت اخلاق) و از سوی دیگر ثبت اشعاری که طبق ویژگی های سبکی و نسخ کهن از آن انوری نیستند، هرگونه مطالعه در مورد شعر انوری، سبک، ویژگی ها و نقد آن را غیرممکن می کند. از این رو، پس از بررسی کامل هشت دست نویس کهن و اصیل اشعار انوری، فهرستی جامع از تمام قصاید و قطعات مندرج در این نسخ تهیه شد و در نهایت تفاوت این فهرست با قصاید و قطعات مندرج در دیوان انوری تصحیح استاد مدرس به تفکیک در جدول هایی ارائه گردید تا با توجه به تعداد دفعاتی که یک قصیده یا قطعه در نسخ ثبت شده اند و نیز بررسی ویژگی های سبکی آن ها صحت انتساب آن ها به انوری تأیید شد تا از این رهگذر اظهارنظر دربارۀ شعر انوری، ویژگی ها و نقد آن میسر شود.      
۱۶۸.

ضرورت تصحیح مجدد مقامات شیخ الاسلام حضرت خواجه عبدالله انصاری هروی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه متون ادبی دوره عراقی دوره ۳ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ 55 - 70

کلیدواژه‌ها: تصحیح نسخه پژوهی خواجه عبدالله انصاری مقامات شیخ الاسلام جامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۲ تعداد دانلود : ۹۶
مقامات شیخ الاسلام حضرت خواجه عبدالله انصاری هروی یکی از آثاری است که آن را متعلق به عبدالرحمن جامی دانسته اند. برخی از جملات و عبارات این کتاب یا عیناً مانند نفحات الانس جامی و طبقات الصوفیه انصاری است یا این که با اندکی تغییر در این کتاب آمده است. تاکنون، سه تصحیح از این اثر صورت گرفته است و با وجود کوشش های آربری، فکری سلجوقی و بشیر، هنوز نقص ها و ایرادهایی در تصحیح یا تحشیه ها و تعلیقات آن دیده می شود. این پژوهش با شیوۀ سندپژوهی انجام یافته است و کوشیده ایم با معرّفی آن، ضمن اشاره به مؤلفه های فکری، زبانی و ادبی و ویژگی های سبکی اثر، با بیان برخی از ایرادها و اشکالات موجود در تصحیح های انجام شده، ضرورت تصحیح مجدد آن را یادآور شویم. قراین به دست آمده نشان می دهد که اولاً، اشکال های متن ذیل پنج مؤلفۀ کلی ایراد در علائم نگارشی و ویرایشی، خطا در چاپ، اشتباه خواندن نسخه ها، ایراد در تحشیه و تعلیقه یا نقص در آن و حذف واژه یا اصطلاحی مهم از متن خلاصه می شود. ثانیاً، از منظر ویژگی های سبکی، با توجه به قراین به دست آمده این متن بر چند مؤلفۀ کلی استوار است. به لحاظ ویژگی فکری، برخی از شاخص ترین و محوری ترین اندیشۀهای صوفیه مانند ذکر شطحیات اهل سلوک و تفوق طریقت بر شریعت در این متن آشکارا دیده می شود. به لحاظ ویژگی زبانی، با توجه به این که نویسنده رسالت خود را نه فضل فروشی و تقدم چگونه گفتن بر چه گفتن، بلکه راحت بودن درک معنا و انتقال پیام می داند، با متنی ساده و مرسل روبه روییم. با توجه به این مسئله، به لحاظ ویژگی ادبی نیز، نویسنده کوشیده است تا حد امکان از آرایه های لفظی و معنوی ساده ای بهره بگیرد تا این اثر برای اغلب مخاطبان قابل فهم باشد.
۱۶۹.

جمالزاده با سرگذشت حاجی بابای اصفهانی چه کرد؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی) سال ۳۱ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۹ (پیاپی ۹۴) ۱۸۸-۱۶۳

کلیدواژه‌ها: تصحیح تغییر سبک سرگذشت حاجی بابای اصفهانی میرزاحبیب اصفهانی جمالزاده

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۰ تعداد دانلود : ۱۷۹
جمالزاده در بازنشر سرگذشت حاجی بابای اصفهانی چنان تغییراتی در اثر ایجاد کرد که زبان، بیان، لحن و شیوه نویسندگی میرزاحبیب اصفهانی دگرگون شد. تجدیدنظر جمالزاده در «پاره ای عبارات کهنه» و «صرف و نحو جملات» این اثر، واکنش جامعه ادبی آن زمان را برانگیخت. برخلاف حفظ چارچوب اصلی اثر، روش کار او درقالب هیچ یک از اصطلاحات فنی تصحیح انتقادی متون جای نمی گیرد. در پژوهش حاضر، برای درک چرایی و چگونگی روش کار جمالزاده در بازنشر سرگذشت حاجی بابای اصفهانی، به بررسی مقایسه ای و تحلیلی سه اثر پرداخته شده است: دست نویس میرزاحبیب اصفهانی، نسخه چاپ فیلات، و بازنشر جمالزاده. بیست درصد از حجم کتاب شامل دیباچه مؤلف و پانزده گفتار (پنج گفتار از آغاز، میانه و پایان اثر) انتخاب شده است. طبق نتایج بررسی، تغییرات ایجادشده در متن را در سه دسته می توان گنجاند: 1. کاهش ازطریق حذف یا جایگزینی؛ 2. افزایش و معادل سازی؛ 3. جابه جایی اجزای کلام. بیشترین حجم تغییرات در متن با افزایش و معادل سازی واژه ها، عبارات و جمله ها و جابه جایی اجزای کلام ایجاد شده است و کمترین آن ازطریق حذف و جایگزینی. این تغییرات دو هدف را دنبال می کند: 1. تقویت عناصر داستانی اثر؛ 2. نزدیک کردن داستان به فهم عوام با استفاده از ظرفیت های زبان عامه، در ادامه نهضت ساده نویسی عصر قاجار. بااین حال، جمالزاده ضربات جبران ناپذیری بر بلاغت نثر ترجمه میرزاحبیب وارد کرده است.
۱۷۰.

تصحیح و توضیحِ مصراعی از داستان رستم و سهراب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آینه میراث دوره ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۷۲) 5 - 33
تعداد بازدید : ۱۵۸ تعداد دانلود : ۲۲۳
داستان رستم و سهراب یکی از دو داستانِ بحث انگیز شاهنامه است که هنوز همه مشکلاتِ متنی آن حل نشده است. در این مقاله مصراعی از این داستان در توصیف رستم که در نسخ شاهنامه به بیست وشش صورت مختلف و در چاپ ها و تصحیحات آن با هفت ضبط متفاوت دیده می شود، به لحاظ ضبط و معنا بررسی و نویسشِ «که از ابرْ، پیل آرد اندر نهان» پیشنهاد شده که در آن «ابر» احتمالاً استعاره از «شمشیر» و معنای مصراع چنین است: (رستم می تواند) با شمشیر، فیل را بکشد و از بین ببرد.
۱۷۱.

نگاهی به لغزش ها و خطاهای موجود در «دانشنامۀ حکیم مَیسَری»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آینه میراث دوره ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۷۲) 109 - 126
تعداد بازدید : ۱۲۸ تعداد دانلود : ۸۹
دانشنامه حکیم مَیسَری کهن ترین مجموعه طبّی به شعر فارسی است که برات زنجانی در سال 1366ش آن را بر اساس تک نسخه کتابخانه ملّی پاریس ویرایش و در انتشارات دانشگاه تهران به طبع رساند؛ این تصحیح تا کنون چندین بار تجدید چاپ شده است. بر کنار از فواید کتاب، متأسفانه اشکالات عدیده ای به آن راه یافته است. مقاله حاضر کوشیده است متن چاپ شده را با نسخه مورد استفاده مصحح به دقّت مقابله کند و بخشی از ایرادهای اساسی این تصحیح، اعم از ضبط های نادرست، بدخوانی های نسخه، اغلاط مطبعی، و دخل و تصرّف های مصحح (رعایت نشدن اصل امانت داری) را نشان دهد. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که به سبب اشکالات متعدّدی که به متن مصحَّح دانشنامه راه یافته تصحیح مجدّد آن ضروری است.
۱۷۲.

حافظ از منظر علامه محمدکاظم هزارجریبی استرآبادی

نویسنده:
منبع: رهیافت فرهنگ دینی سال ۴ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۳ و ۱۴ 91 - 117

کلیدواژه‌ها: محمدکاظم هزارجریبی حافظ شیرازی رساله منبه الجهال تصحیح عرفان شعر تأویل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۱ تعداد دانلود : ۸۲
برخی از دانشمندان شیعی، دستاوردهای عرفا، متصوفه، و فلاسفه را قبول نداشته و نظریات و منش عملی آن ها را در تضاد و مخالفت با معارف اسلامی دانسته اند. این دانشمندان به نقد بلکه سرزنش و مذمت گروه های فوق پرداخته اند. یکی از این اندیشمندان، محمدکاظم بن محمدشفیع هزارجریبی (متوفای 1236ق) است. وی از دانشمندان متتبع و کثیرالآثار شیعه بوده و برخی از آثارش را به نقد نحله های مذکور اختصاص داده است. یکی از آثار وی «منبه الجهال» است که در آن به نقد اشعار و زندگانی حافظ شیرازی پرداخته است. تصحیح انتقادی رساله «منبه الجهال» به شیوه مخاطب محور و تحلیل و نقد شیوه افراطیِ عرفان ستیزانه هزارجریبی رسالت نوشتار حاضر است.
۱۷۳.

نگاهی به لغزش ها و خطاهای موجود در دیوان سیف اسفرنگی تصحیح فرزاد جعفری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کهن نامه ادب پارسی سال ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۳۶) 457 - 483

کلیدواژه‌ها: سیف اسفرنگی دیوان تصحیح فرزاد جعفری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳ تعداد دانلود : ۵۹
سیف الدین اسفرنگی از شاعران اواخر سده ششم و اواسط سده هفتم ه.ق است. تنها اثری که از این شاعر برجای مانده دیوان اوست. دیوان اسفرنگی نخست بار در سال 1357ش در پاکستان تصحیح و چاپ سنگی شده است. این دیوان در سال 1396 توسط فرزاد جعفری تصحیح شد؛ نسخه های چندی از این اثر در دست است که می توان به نسخه های کتابخانه عمومی دولتی روسیه،نسخه کتابخانه گنج بخش پاکستان، دستنویس کتابخانه طوپقاپوسرای ترکیه، دستنویس کتابخانه سپهسالار و ... اشاره کرد. جعفری از میان نسخ، نسخه کتابخانه دولتی روسیه(A )را نسخه اساس برگزیده و از دیگر نسخه ها نیز در تصحیح بهره برده است. با این که تصحیحی که ارائه شده علمی و منتقدانه است ولی خطاها و لغزش هایی در آن دیده می شود و در پاره ای موارد بی دقتی در تصحیح آشکار است. مقاله حاضر تلاش دارد به روش علمی و انتقادی برخی از این خطاها و لغزش ها را آشکار کرده و تصحیح نماید.
۱۷۴.

تأمّلی بر یک بدخوانی در تفسیر لطائف التّفسیر زاهد درواجگی و معرّفی بیتی تازه یاب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای نوین ادبی تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲۲۱ 155 - 160

کلیدواژه‌ها: تصحیح لطائف التفسیر زاهد درواجگی غره الألفاظ و نزهه الألحاظ

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲ تعداد دانلود : ۷۶
جستار کوتاه پیشِ رو به بررسی بیتی به کار رفته در لطائف التّفسیر زاهد درواجگی می پردازد. در این زمینه، جدای از اشکالات نسبتاً درخور توجّه که بر شیوه تصحیح و به کارگیری دست نویس ها وارد است، تنها به یک بیت از این تفسیر پرداخته شده که متضمن نکته ای است که از منظر مطالعات نقد متون حائز اهمّیّت بسیاری است و متأسفانه مصحح به دلیل خوانش غلط نسخه های در دسترس، آن را در هاله ای از ابهام برده است. بر اساس نسخ خطّی موجود از لطائف و نیز منابع جانبی دیگر، چنین برمی آید که قسمتی که از لطائف اشتباه خوانده شده، دربرگیرنده ابیاتی از محمّد کاتب عبده است که این اشاره زاهد درواجگی، می تواند یکی از قدیمی ترین منابع برای اشعار این کاتب و شاعر باشد.
۱۷۵.

نقد و بررسی تصحیح منهج اول عبقات

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۴ مهر و آبان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۲۰۲) 301 - 341

کلیدواژه‌ها: تصحیح منهجِ اول عبقات نقد تصحیح انتقادی نسخه مقابله

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳ تعداد دانلود : ۴۷
یکی از اثار علّامه میر حامد حسین، منهج اوّل عبقات نام دارد که  اخیراً بخش آیاتِ این منهج تحقیق و چاپ شده است. این نگاشته نگاهی است نقد آمیز به تحقیق صورت گرفته و خرده ای است به برخی شیوه های اتخاذ شده در فرایند تحقیقِ آن. اشتباهات فراوان خوانش متن نسخه، عدم مقابله دقیق نسخ موجود، عدم رعایت امانت در انعکاس متن نسخه، عدم مقابله دقیق بسیاری از نقل ها با مصادر از عناوین کاستی های این تحقیق است. گرچه کمتر تحقیقی را می توان یافت که از این اشکالات تهی باشد، امّا آنچه در تحقیق مزبور رخ داده است و در صدد اثبات آن هستیم تکثّر و تعدّد اشتباهات مربوط به عناوین یاد شده است. در این نگاشته  پس از تبیین کاستی ها و برخی ریشه های آن، 65 شاهد از متن تحقیق را به عنوان مشتی نشانه خروار ذکر می کنیم. در رهگذر بیان اشکالات و روش حلّ آن، علاوه بر اثباتِ حاجت به باز تصحیح منهج اوّل عبقات، ظرایف و نکات کاربردی برای علاقه مندان به عرصه تصحیح از نظر خواهد گذشت.
۱۷۶.

ضرورت بازنگری در تصحیح روایت قهوه خانه ایِ حمزه نامه موسوم به «افسانه قهوه خانه»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نثرپژوهی ادب فارسی دوره ۲۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۵۴ 1 - 41

کلیدواژه‌ها: امیر حمزه افسانه قهوه خانه تصحیح مشهدی باقر بازاری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱ تعداد دانلود : ۵۳
یکی از محبوب ترین قصه های بلند عامیانه فارسی، قصه امیرحمزه است که طی قرون متمادی، تحریرهای گوناگونی از آن به زبان های عربی، فارسی، هندی، اردو، ترکی و کردی صورت پذیرفته است. از این قصّه، تحریرها و نسخ متعددی به زبان فارسی در دست است که بعضاً ناقصند و سرانجامِ قصه، نامشخص. ظاهراً یکی از متأخّرترینِ این نسخ، نسخه ای است که توسط کاتبی کم سواد امّا خوش ذوق به نام مشهدی باقر بازاری در شعبان 1239 ق کتابت شده و اخیراً به همّت معصومه طالبی، تصحیح و با عنوان «افسانه قهوه خانه» به چاپ رسیده است. با وجود تلاش های مصحح، ایراداتی چند، بر تصحیح این کتاب وارد است که نگارنده در این مقاله، ضرورتِ بازنگری در آن را یادآور می شود. از آنجا که نسخه موردِ استفاده مصحح، نسخه ای یگانه بوده است، از این روی، به علت نبودِ نسخه ای دیگر از اثر، نگارنده این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از مواردی چون: ویژگی های سبک شناسانه، منابع نقالی، منابعِ همعصر با نسخه مورد نظر، دیوان های اشعاری که کاتب در اثرِ خود از آن ها استفاده کرده است و حتی اشاراتی که در خودِ کتاب به برخی مسائل شده است، پیشنهادهایی را برای بازنگری در بخش هایی از تصحیح و تعلیق افسانه قهوه خانه ارائه می دهد. نتیجه این پژوهش، علاوه بر نمایاندنِ ضبط درست برخی واژگان، جملات و ابیات، شامل ضرورت و لزومِ افزودن سرنویس در متن، حذف اغلاط فراوان املایی که در پانویس آمده است، عدم تغییر بعضی واژگانِ نسخه اساس، معنی کردن واژگان دشوار و غریب و اضافه کردن فهرست نمایه ها در انتهای کتاب نیز می شود .
۱۷۷.

به نام خواجه بکوشیم یا بنوشیم؟تصحیح بیتی از حافظ بر پایه روابط درون متنی دیوان او(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی سال ۷۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۴۸ 155 - 180

کلیدواژه‌ها: تصحیح حافظ خواجه توران شاه روابط درون متنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷ تعداد دانلود : ۷۷
شماری از سروده های حافظ با یکدیگر در ارتباط اند. تحلیل عناصر این پیوندها به درک دقیق تر اشعار، شناخت بهتر اندیشه ها و روی کردهای شاعر و ترسیم بهتر سیمای شخصیت های حاضر در سروده ها می انجامد. آگاهی های حاصل از تأمل در روابط درون متنی دیوان حافظ، می تواند در تصحیح اشعار کارایی داشته باشد. در این جستار با روش تحلیل محتوا و به شیوه ی توصیفی-تحلیلی، نمونه ای از نتایج سودمند توجه به روابط درون متنی در تصحیح اشعار حافظ تبیین می شود. در بیت «نمی کند دل من میل زهد و توبه ولی/ به نام خواجه بکوشیم و فرّ دولت او»، از «خواجه» که در شمار شخصیت های حاضر در گروهی از سروده های حافظ است؛ سخن رفته است. دقت در روابط درون متنی دیوان نشان می دهد مراد حافظ از «خواجه» در این بیت خواجه جلال الدین توران شاه، وزیر مشهور شاه شجاع مظفری است. حافظ از این ممدوح خویش در شمار قابل توجهی از سروده ها یاد کرده است. تحلیل سروده های مرتبط با او در دیوان حافظ، اطلاعات قابل توجهی از اندیشه و سیره ی او و روابطش با حافظ در اختیار ما می نهد. مفهوم بیت مورد نظر در تعارض کامل با آگاهی های حاصل از تحلیل آن اشعار است. ناهم خوانی موجود، این گمان را به میان می آورد که احتمالاً ضبط کنونی بیت، با اشکال مواجه است. با مراجعه به نسخه های کهن و بررسی ضبط های ثبت شده، بازیابی صورت صحیح بیت مذکور میسر گردید.
۱۷۸.

آیین پرستی یا پایین پرستی؟ تصحیح و شرح بیتی از امیرخسرو دهلوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال ۱۵ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۵۸) 163 - 172

کلیدواژه‌ها: آیین پرستی امیرخسرو دهلوی پایین پرستی تصحیح تصحیف نظامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵ تعداد دانلود : ۵۲
در منظومه ی شیرین و خسرو امیرخسرو دهلوی (تولد: 651ق، وفات: 725ق) که به تقلید از خسرو و شیرین نظامی سروده شده، بیتی به قرارِ زیر آمده:ک ه باشم م ن به خدمت زیردستی کنی زان ت و را آیین­پرست یاین بیت در شیرین و خسرو به تصحیحِ غضنفر علی­یف و نیز در خمسه ی امیرخسرو دهلوی به قرار مذکور است؛ یعنی در بیت، ترکیبِ «آیین­پرستی» قید شده است. در پژوهش حاضر که به صورت میدانی و کتابخانه­ای انجام شده، پژوهشگر با این پرسش روبه رو شد که آیا تصحیفی در ترکیب بالا انجام شده است یا خیر؟ چون کلمات کلیدی بیت مانند «خدمت»، «زیردستی» و «کنیز» نسبتِ معنایی دقیقی با «آیین­پرستی» ندارد. ازسوی دیگر در سه دستنویسِ خمسه ی امیرخسرو در کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی به جای آیین­پرستی، پایین­پرستی آمده که این جستار در پی آن است که با ذکر نمونه­های دیگر از نظامی گنجوی که موردتوجه خاص و تقلید امیرخسرو بوده اثبات کند «پایین­پرستی» ترکیب اصح است که امیرخسرو آن را از نظامی به امانت گرفته؛ ولی به دلیلِ رواجِ اندک این ترکیب در ادبیات فارسی و نزدیکی نوشتاری آیین و پایین در نسخ خطی، توسط نسخه­نویسان دچار تصحیف یا تحریف شده است. 
۱۷۹.

نقد و بررسی تصحیح نظم جواهر اثر ضمیری جاجرمی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ادبیات پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۹۳ 87 - 105

کلیدواژه‌ها: نظم جواهر ضمیری جاجرمی تصحیح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۳ تعداد دانلود : ۷۰
ایرانیان از دیرباز به برتری و تأثیرگذاری کلام منظوم نسبت به سخن منثور در تعلیم و آموزش پی برده و با به کارگیری وزن و قافیه، آثار فراوانی را در این زمینه خلق کرده اند. «نظم جواهر» یکی از همین آثار است که با هدف تسهیل حفظ معنی لغات قرآن کریم، به همّت «ملاعلی جاجرمی» متخلص به «ضمیری» در سال 1205ه.ق. به رشته نظم کشیده شده است. ضمیری لغات قرآنی را در سی قصیده مطابق با سی جزء قرآن آموزش داده است. وی در سرودن این منظومه از نصاب الصبیان ابونصر فراهی تقلید کرده است. از کتاب نظم جواهر سه نسخه خطی در دست است؛ یکی از این نسخه ها در کتابخانه ملی و دو نسخه دیگر در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود. این اثر در سال 1401ه.ش. بر اساس نسخه موجود در کتابخانه ملی، تصحیح و از طرف انتشارات مرکز ملی تحقیقات حلال چاپ شده است. پژوهش پیش رو به شیوه تحلیلی توصیفی و با استناد به نسخ خطی اثر، به بررسی و نقد این تصحیح اختصاص دارد. بررسی نسخه چاپی و مصحَّح نظم جواهر نشان می دهد که اغلاط و کاستی هایی در این کتاب وجود دارد که ناشی از ضعف نسخه اساس، خطای مصححان محترم در خوانش متن و نادیده گرفتن نسخه های بدل است.
۱۸۰.

تصحیح انتقادی رساله آداب الصوفیة از ابوالقاسم قشیری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فلسفه و کلام اسلامی سال ۵۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ 379 - 409

کلیدواژه‌ها: آداب الصوفیه ادب تصحیح سلوک قشیری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲ تعداد دانلود : ۷۹
تصوّف بر مدار آداب تکوین یافت و استوار شد. آداب رفتاری برخاسته از کتاب، سنّت و سیره مشایخ است که با پیش زمینه شخصی-اجتماعی جزء سلوک شمرده می شود و در ارتباط با خود (نفس)، حق (أدب مع الله) و خلق تعریف و طبقه بندی می شود. ابوالقاسم قُشَیری نیشابوری (376-465ق) در «آداب الصوفیه» بعضی از این آداب را به اختصار برشمرده است. وجه اهمّیت آداب الصوفیه علاوه بر شناخت منظومه فکری قشیری، به عنوان یکی از ائمه تاثیرگذار صوفیه، در دانستن پسندهای خانقاهیان آن روزگار و همچنین چگونگی تطوّر مفاهیم عرفانی است. این رساله تعلیمی کم برگ، باوجودِ اهمیت بسیار و یادکرد فهرست نگاران متقدّم و متأخّر از آن، تاکنون معرفی و تصحیح نشده است که با دست یابی به دو نسخه کامل و کهن از نیمه اول قرن هشتم، این مهم صورت گرفت. پژوهش حاضر کوشیده است تا با گذری اجمالی بر پیشینه سنّت نگارش آداب الصوفیه ، به معرفی این رساله و نسخه شناسی آن بپردازد و متنی مصحَّح و منقّح از آن عرضه کند.