مطالب مرتبط با کلیدواژه

تصحیح


۸۱.

ابیات نویافته شاعران در مجموعه لطایف و سفینه ظرایف و اشاره ای به اهمّیّت این اثر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال دوازدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۴۴) 141 - 170

کلیدواژه‌ها: ابیات نویافته تصحیح سیف جام هروی مجموعه ی لطایف و سفینه ی ظرایف

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰۰ تعداد دانلود : ۴۶۱
به دلیل فقدان نسخه های خطّی معتبر از دیوان برخی شاعران، سفینه ها و جنگ های شعری ازجمله مهم ترین متونی هستند که می توان از آن ها، در جهت تصحیح و بازتصحیح دیوان ها، استفاده کرد. هرچه قدمت این سفینه ها بیشتر باشد، معمولاً ضبط های صحیح تر و اصیل تری دارند. مجموعه ی لطایف و سفینه ی ظرایف، تألیف سیف جام هروی، یکی از مهم ترین سفینه هایی است که در پایان قرن هشتم و ابتدای قرن نهم هجری، در شبه قارّه نوشته شده است. با این که موضوع اصلی این اثر بلاغت است، جامع سفینه، اشعار فراوانی را از شاعران کم نام و مشهور، در آن گرد آورده است که می توان از آن در جهت پیش برد مطالعات ادبی بهره برد؛ ازجمله مهم ترین کاربردهای این سفینه، یکی این است که می توان از آن برای بازیابی و بازتصحیح اشعار برخی شاعران استفاده کرد. در این پژوهش، با تکیه بر مجموعه ی لطایف، 42 بیت نویافته از شاعرانی که دیوان آن ها به چاپ رسیده، ارائه شده است؛ این شاعران عبارتند از: امیرمعزّی، نظامی گنجوی، ظهیر فاریابی، شمس طبسی، ناصر بجه شیرازی، نزاری قهستانی، حسن کاشی، ابن یمین، عبید زاکانی و جهان ملک خاتون. همچنین در این مقاله، با تکیه بر مجموعه ی لطایف، برخی ضبط های ناصحیح موجود در دیوان چند شاعر تصحیح شده است، تا بر اهمّیّت این سفینه از این جهت نیز تأکید شده باشد. واژه های کلیدی:
۸۲.

واکاوی چند لغزش در اغراض السّیاسه با تأکید بر یک نسخه خطی نویافته(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال دوازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۴۷) 1 - 18

کلیدواژه‌ها: ظهیری سمرقندی اغراض السیاسه سندبادنامه غره الالفاظ نسخه نویافته تصحیف تحریف تصحیح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۴ تعداد دانلود : ۳۵۸
واژه ها در متون ادب فارسی به دلایل متفاوتی مانند نسخه نویسی های فراوان، رسم الخط های گوناگونِ نسخه ها، نسخه های ناخوانا از یک اثر و دخل و تصرف کاتبان به تصحیف و تحریف دچار می شود. آثار یک نویسنده یا شاعر و ویژگی های سبکی او، دیوان های دیگر شاعران، علاوه بر نسخه های خطی یک اثر، می تواند در تصحیح آن اثر نقش مؤثری داشته باشد. اغراض السّیاسه فی اعراض الرّیاسه تألیف ظهیری سمرقندی نیز از متونی است که در گذر زمان دچار تصحیفات و تحریفات فراوانی شده است. جعفر شعار با در اختیار داشتن یک نسخه خطی و سه نسخه عکسی از اغراض السّیاسه ، ولی بدون بهره گیری از همه نسخه ها، به تصحیح این اثر اقدام کرد و آن را در سال 1349 برای نخستین بار به چاپ رساند. استفاده نکردن از نسخه خطی مشکوه در تصحیح و مسامحه در امانت داری نسبت به آثار عکسی اغراض السّیاسه ، شتاب زدگی در تصحیح و ضعف حروف چینی متن نیز سبب ایجاد لغزش هایی در متن این کتاب شده است. نگارندگان در این مقاله می کوشند تا با بررسی شماری از ضبط های اغراض السّیاسه به ویژه نسخه خطی نویافته موجود در کتابخانه خانقاه احمدی شیراز و با مراجعه به آثار دیگر ظهیری سمرقندی ( سندبادنامه و غر ه الالفاظ ) و دیوان های برخی از شاعران، چند لغزش در متن چاپ شده اغراض السّیاسه را بررسی و تصحیح کنند.
۸۳.

تصحیح انتقادی رساله لوامع جامی و ویژگی های سبکی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کتابداری و اطلاع رسانی دوره بیستم بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۷۷) 113 - 137

کلیدواژه‌ها: تصحیح تفسیر لوامع جامی ویژگی های سبکی آرایه های ادبی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۰ تعداد دانلود : ۳۰۴
رساله لوامع یکی از متون ادبی فارسی است که افزون بر مضامین بلند عرفانی، ارزش های ادبی هنری حایز اهمیتی را داراست. این دو ویژگی سبب شده است که از دیرباز مورد توجه عرفا و ادبا قرار گیرد. در گذشته برخی رسالات جامی از قبیل اشعّه اللمعات و فوائد الّضیائیه فی شرح الکافیه جزءِ منابع درسیِ حوزه های علمیه بوده است. وجود نسخه های خطی فراوان از رسائل و اشعار جامی نیز نشان دهنده توجه ویژه عالمان و اندیشمندان به آثار او بوده است. جامی در این رساله  برای تسهیل بهره مندی از نفایس و گنجینه های عرفانی، اشعار فاخر ابن فارض را ترجمه و شرح نموده و اثر خود را «لوامع انوارالکشف والشهود علی قلوب ارباب الذوق و الوجود» نامیده است. هدف: این مقاله علاوه بر معرفی مختصر نسخه های ارزشمند خطی موجود در کتابخانه های ایران، سعی در نمایان ساختن ویژگی های سبکی جامی در نگارش این رساله دارد. روش: شیوه مقابله و مداقه در متن رساله. یافته ها: جامی یکی از نویسندگان تأثیرگذار تاریخ ادب فارسی است که توانایی دخل و تصرف در ساختار جملات را داشته و از این طریق نوشته خود را از دیگر نوشته ها متمایز ساخته است. نتیجه:  لوامع جامی یکی از متون بسیار درخشان در حوزه تفسیرعرفانی است که می تواند الگوی مناسبی برای تفسیرهای امروزی نیز باشد.
۸۴.

معرفی نسخه خطی «تحریر ترجمه درّالنّثیرفی النصیحه و التحذیر»(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج سال دوازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۵ 44 - 66

کلیدواژه‌ها: نسخه خطی تصحیح دبیراعلم تحریر ترجمه درالنثیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۴ تعداد دانلود : ۳۰۳
نسخ خطّی از مهمّ ترین ارکان فرهنگی بشر و نشانگر تاریخ و تمدّن یک سرزمین و وسیله تعمّق و ژرف نگری در شناسنامه ملّی ایران است که موجب رونق و غنای پیشینه ی علمی، ادبی و تاریخی و... میشود. دبیر اعلم فرزند رئیس محمّد منشی از سخنوران و نویسندگان قرن 14، خوشنویس، شاعر و نویسنده عصر قاجار، است. «تحریر ترجمه درّالنّثیر »، یکی از چند آثار قلمی وی می باشد. این اثر در ادب تعلیمی، شامل16 حکایت به زبان حیوانات است که هر کدام مشتمل بر یک یا چند اصل اخلاقی است که دبیراعلم در اثنا یا در پایان به آن میپردازد. روش کار در این جستار بر مبنای مطالعه کتابخانه ای، توصیفی و تحلیلی و اسنادی می باشد. بررسی تضامین در این اثر بازگوی این امر است که وی به آثاری نظیر کلیله و دمنه، گلستان، مثنوی و... نظر داشته است. در اثر فوق هر حکایت ابتدا به زبان عربی و سپس به زبان فارسی قید شده است. از بررسی بخش عربی و فارسی حکایت چنین بر می آید که حجم حکایات در قسمت فارسی طولانی تر است؛ دبیراعلم با تسلطی که به مباحث ادبی و حکمی دارد به بسط داستان پرداخته است.
۸۵.

ضرورت تصحیح دیوان فلکی شروانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال دوازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۴۵) 135 - 158

کلیدواژه‌ها: تصحیح دیوان فلکی شروانی نسخه های نویافته

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۷ تعداد دانلود : ۴۲۱
یکی از فعالیت های ارزشمند ادبی در دوران معاصر، تصحیح متون به جامانده از پیشینیان است. دیوان فلکی شروانی، شاعر قرن ششم (م551) از جمله متونی است که به دلیل در دسترس نبودن نسخه های خطی قابل اعتماد و نزدیک به عصر شاعر و نیز بی توجهی مصححان به روش های انتقادی تصحیح، تاکنون نسخه ی منقّح و پیراسته ای از آن در دست نبوده است و تصحیح موجود که طاهری شهاب در سال 1345 ه.ش انجام داده، کاستی هایی از نظر روش و نواقص چاپی فراوانی دارد. در این پژوهش، ضمن نشان دادن عمده ترین نقص های تصحیح موجود، از جمله: «ضبط های ناروا»، «جابه جایی ابیات»، «به هم ریختگی مصراع ها و اجزای ابیات» و «غلط های چاپی متن»، به معرفی نسخه های نویافته و تبیین نقش آن ها در اصلاح متن اشعار این شاعر پرداخته می شود تا از رهگذر این امر، ضرورت تصحیح مجدد دیوان فلکی شروانی (علاوه بر عرضه ی متنی منقّح از اشعار او که بدون شک تأثیر بسزایی در شناخت خصایص سبکی شعر آذربایجان و حل برخی از مشکل ها اشعار شاعران این سبک دارد) بیش ازپیش آشکار گردد.    
۸۶.

مقاله کوتاه: تصحیح و توضیح یک بیت از دیوان رودکی سمرقندی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال دوازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۴۵) 295 - 306

کلیدواژه‌ها: تصحیح دیوان رودکی رودکی کلیله و دمنه لغت فرس

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۲ تعداد دانلود : ۳۰۸
رودکی سمرقندی از جمله شاعران پیشگام و برجسته ی حوزه ی ادبی خراسان است. شعر رودکی به دلیل سادگی و روانی همواره توجّه بسیاری از شاعران هم عصر و دوره های بعد را به خود جلب کرده است. اشعار رودکی به سببِ اشتمال بر لغات کهن دری، سبک شاعری و اندیشه های وی، مورد توجّه پژوهشگران فارسی زبان در ایران، تاجیکستان و افغانستان قرار گرفته است. اگرچه دیوان رودکی در گذر حوادث روزگار به تاراج رفته و جز ابیات اندکی از آن به دست ما نرسیده است، برخی مصححان از جمله: براگینسکی، نفیسی، میرزایف و...، از اشعار پُرشمار این شاعر، مقدار بسیار ناچیزی را از لابه لای متون بیرون آورده اند که بسیاری از آن اشعار به دو یا چند شاعر دیگر نیز منسوب است. به همین دلیل بازیابی یا تصحیح بیت یا ابیاتی از رودکی، در این روزگار برای رودکی پژوهان و دوستداران اشعار وی  بسیار اهمیّت دارد. نگارندگان در پژوهش حاضر سعی دارند ایراد موجود در مصراع نخست این بیت رودکی را: چنان که اشتر ابله سوی کنام شده   ز مکر روبه و زاغ و ز گرگ بی خبرا          که گوشه چشمی به حکایتی از کلیله و دمنه دارد، بررسی کنند و درباره ی ضبط مصراع دوم نیز پیشنهادی ارائه دهند.  
۸۷.

بررسی و تصحیح دو نویسش از شاهنامه فردوسی («ندید و» یا «ندیدو»؛ «برسان شیر» یا «بسطام شیر»)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای نوین ادبی زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۰۷ 69 - 85

کلیدواژه‌ها: شاهنامه تصحیح نویسش ندیدو بسطام شیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۲ تعداد دانلود : ۳۳۴
تصحیح بی چندوچونِ شاهنامه و رساندنِ این متن، در همه جوانب، به آنچه دقیقاً سروده فردوسی است، با امکاناتِ کنونی کاری دشوار و حتی غیرممکن می نماید. با وجود این، مصحِّحان شاهنامه در دهه های اخیر کوشیده اند با تکیه انتقادی بر دستنویس های این کتاب و استفاده از روش / روش های علمی، این متن را به اصلِ سروده شاعر نزدیک کنند.باوجوداین، پژوهش در متنِ شاهنامه، به هیچ روی، به پایان نرسیده و دقّت در همه جوانبِ این کتاب زمینه پژوهشی پرکاری برای پژوهشگران این حوزه از مطالعات ایرانی به وجود آورده است. اکنون که متنی انتقادی از شاهنامه فراهم آمده که می توان آن را متنِ «فعلاً» نهایی این کتاب دانست، دقّت و درنگ در نویسش ها و نسخه بدل های آن می تواند نویسش هایی را که نیازمندِ بازنگری اند، به ریختی نهایی و پذیرفتنی برساند. بر همین اساس، در این جستار، نویسشِ «ندید و» در بیتِ «به گلشهر گفت آنک خرّم بهشت/ ندید و نداند که دهقان چه کشت» از داستان سیاوش و نویسش «برسان شیر» در بیتِ «شه غرچگان بود برسان شیر / کجا پشت فیل آوریدی به زیر» از داستان جنگ بزرگ کیخسرو بررسی شده اند. سپس، علاوه بر نقدِ نظریاتِ پیشین درباره این نویسش ها، با دقّت در رسم الخطِ شاهنامه، شیوه داستان سرایی فردوسی، منطق داستان و با کمکِ دستنویس های شاهنامه صورت های «ندیدو» و «بسطام شیر» به جای دو نویسشِ مذکور پیشنهاد شده است.
۸۸.

چهار بیت نویافته از رودکی در فرهنگ عجایب اللّغه : اصیل یا جعل؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای ادبی تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۰۹ 97 - 120

کلیدواژه‌ها: فرهنگ عجایب اللغه ادیبی رودکی تصحیح نقد ابیات تازه ابیات برساخته

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۶ تعداد دانلود : ۳۵۶
جستجو در سرچشمه های شعر شاعران پیشگام و بازیابی آن ها به دلیل از بین رفتن بخشی از هویت فرهنگی در طول زمان، بسیار حائز اهمیت است. در میان این منابع، فرهنگ های لغت همواره نقش بسزایی در بازیابی اشعار و ابیات پراکنده این شاعران به ویژه رودکی سمرقندی داشته اند. یکی از این فرهنگ ها، فرهنگ لغتی فارسی به فارسی به نام عجایب اللغه (تألیف درحدود اواخر نیمه اول یا اوایل دوم قرن دهم) از فردی به نام ادیبی است. از این اثر تا کنون تنها یک دست نویس در کتابخانه مجلس به شماره2192 به دست آمده و مدبری نیز در سال1389 براساس همین تک نسخه، فرهنگ را تصحیح و منتشر کرده است. مؤلف در 92 مورد ابیاتی را به نام رودکی آورده که دو مصرع و دو بیت از آن ها مطابق بررسی نگارندگان در هیچ یک از فرهنگ های دیگر نظیر لغت فرس، صحاح الفرس، فرهنگ قواس و ... که به احتمال زیاد منابع مورد استفاده مؤلف بوده اند، دیده نمی شوند. از آنجاکه مدبری مصحح این فرهنگ پیش از این به بررسی مفصل این ابیات در تصحیح خود یا مقاله ای مجزّا نپرداخته و نیز به جهت اینکه این اثر تاکنون در هیچ یک از چاپ های دیوان رودکی از جمله نفیسی، میرزایف، شعار، امامی، هادی زاده، قادر رستم و.... جزء منابع مصححان نبوده، ضروری بود این ابیات که با ظاهری تازه در فرهنگ دیده می شوند، به صورت ویژه بررسی شوند. ما پس از بررسی این چهار بیت و مطابقت آن با موازین سبک شناسی و ضبط سایر منابع به این نتیجه رسیدیم که هیچ یک صلاحیت معرفی به عنوان بیتی تازه از رودکی را ندارند و همگی ابیاتی برساخته ادیبی یا منابع مورد استفاده وی بوده است.
۸۹.

سیمای راستین واژه ها از مقابله ی دو متن: جامع التواریخ و تاریخ معجم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی سال هفدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۶۷ 111-134

کلیدواژه‌ها: تاریخ معجم تصحیح جامع التواریخ حسینی قزوینی رشیدالدین فضل الله مقابله

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۷ تعداد دانلود : ۳۷۲
در این مقاله با روش تحلیل محتوا و با رویکرد مقایسه ای، پاره ای از غلط های جامع التواریخ (تاریخ ایران و اسلام) تصحّیح محمد روشن به شکل درست خود باز آمده است. در اصلاح این غلط ها، به کتاب تاریخ معجم که یکی از منابع رشیدالدین فضل الله در تالیف جامع التواریخ است و این امر تا امروز بر اهل تحقیق مغفول مانده، رجوع شده است. برای اصلاح این لغزشها، عبارتهای برگرفته جامع التواریخ واژه به واژه با عبارتهای تاریخ معجم، به عنوان نسخه کمکی، مقابله شده و با توجه به مفهوم و معنی عبارتها، صورت درست واژه های نادرست جامع التواریخ ذیل شخصیت های پیشدادی و کیانی نشان داده شده است. در ضمنِ مقایسه عبارتها، در مواردی جای بیاض برخی واژه ها در جامع التواریخ چاپی که در نسخ مورد استفاده مصحح، مخدوش و ناخوانا بوده، تکمیل شده است. نتیجه آن که جامع التواریخ، تصحّیح روشن صورت نهایی این کتاب نیست و با اعمال این اصلاحات، چاپهای بعدی این کتاب منقح تر خواهد بود.
۹۰.

بازخوانی ابیاتی از آخرین تصحیح دیوان مسعود سعد

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ خرداد و تیر ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۸۲) 83 - 105

کلیدواژه‌ها: نقد تصحیح دیوان مسعود سعد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۸ تعداد دانلود : ۲۶۶
 در 1390ش، تصحیحی از دیوان مسعود سعد به کوشش محمّد مهیار، با مقدّمه ای ممتّع در تحقیق احوال شاعر، دربرگیرنده مطالبی درباب خاندان، زندگانی و مرگ مسعود، حکومتگران دوره او، ممدوحان او، سرایندگان هم عصرش و...، از چاپ برآمد. این تصحیح بر پایه نسخه ای از کتابخانه حکیم اوغلو پاشای ترکیه انجام گرفته و در کنار آن، مصحّح از هشت دستنویسِ دیگر در جایگاهِ سخهبدل، و یازده جُنگ به عنوان منابعِ جنبی بهره برده است. با وجود کوشش های مصحّح ارجمند کتاب، برخی از ضبط ها، قرائت ها و سجاوندی های این دیوان، همچنان محلّ تأمّل و پرسش نگارنده این سطور است که در این نوشتار، پاره ای از آنها طرح م ش.
۹۱.

نقدی بر کتاب «لیلی و مجنون قاسمی گنابادی» به تصحیح دکتر زهرا اختیاری(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و ادبیات غنایی سال هشتم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۷ 25 - 34

کلیدواژه‌ها: لیلی و مجنون قاسمی گنابادی تصحیح نقد شرح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۶ تعداد دانلود : ۲۱۴
لیلی و مجنون یکی از مهم ترین مثنوی های قاسمی گنابادی است که نظیره ای نسبتاً خوب برای لیلی و مجنون نظامی گنجوی قلمداد می شود. این مثنوی برای اوّلین بار توسط دکتر زهرا اختیاری تصحیح شد. کتاب حاضر که انتشارات آهنگ قلم آن را منتشر کرده است؛ همراه با اغلاط زیادی است که در نوشته حاضر به پاره ای از آن ها اشاره می شود. در این نوشتار، فقط به نقد مقدمه و تعلیقات کتاب پرداخته ایم و بحث درمورد متن تصحیح شده را به دلیل مشکلات مستوفای آن به فرصتی دیگر موکول کرده ایم. اشتباهات متعدد مصحح، اشکالات ویرایشی گوناگون، اغلاط چاپی فراوان، تعلیقات و توضیحات نا کافی و گاهی غلط و توضیحات غلط درج شده در مقدمه نشان گر نا استواری و تسامح در این ویراست و ضرورت چاپ دوباره این اثر به شیوه ای محققانه و مدققانه است. x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
۹۲.

زندگی نامه خود نوشت حسینعلی عطار بیدگلی (تصحیح، تعلیق و توضیح)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاشان شناسی دوره ۸ بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۱۴) 22 - 55
تعداد بازدید : ۳۶۰ تعداد دانلود : ۴۳۱
حسینعلی عطار بیدگلی از شخصیت های گمنام معاصر کاشان است که زندگی نامه ای به خط خود بر جای نهاده است. وی این زندگی نامه خود نوشت را به سال 1341 قمری در نوش آباد نوشته و به کوتاهی، از نسب، پیشه، گرایش مذهبی و گرفتاری ها و حوادث غم انگیز دوران زندگی خود که یکی از مهم ترین دوره های تاریخی مربوط به کاشان معاصر است، سخن گفته و از برخی حوادث مانند غائله ماشاالله خان کاشی و سیل ویرانگر نوش آباد به سال 1339 قمری، قحطی سال های 1288 و 1336 قمری در ایران و وبای 1322 در کاشان که در اثر آن هفده نفر از خانواده عطار از جمله مادر و همسرش از دنیا می روند، یاد کرده است؛ به ویژه از احوال دراویش فرقه نعمت اللهیه در بیدگل و نوش آباد و کاشان پرده برداشته است. اگرچه حسینعلی عطار با وجود سرگرمی به پیشه تدریس در مکتب خانه، شخصیت شناخته شده و صاحب آثار علمی و ادبی به شمار نمی آید، زندگی نامه یاد شده سندی معتبر و ارزشمند درباره برخی از موضوع های یادشده پیشین است. در جستار پیش رو ابتدا با بهره گیری از سند یادشده و دیگر منابع مرتبط، به آنچه از اصل و نسب و پیشه حسینعلی عطار برمی آید و رویدادهایی که وی از آن ها سخن گفته است، چشم زد داشته و سپس اصل سند را تصحیح و در اختیار خوانندگان قرار داده ایم.
۹۳.

موبد بیدگلی و شاهنامه امیربهادری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاشان شناسی دوره ۱۰ بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۱۸) 124 - 139
تعداد بازدید : ۳۶۱ تعداد دانلود : ۵۵۸
در نوشته پیش رو به تلاش شیخ عبدالعلی موبد بیدگلی، از نویسندگان و آزادی خوهان دوران مشروطه، در تصحیح چاپ شاهنامه معروف به شاهنامه امیربهادری پرداخته شده است. پس از توضیحاتی کوتاه درباره ویژگی های این چاپ شاهنامه و مقایسه آن با دیگر چاپ های پیشین، به شیفتگی موبد به فرهنگ ایران باستان و کتاب شاهنامه فردوسی اشاره شده است. نقش موبد را در چاپ این شاهنامه می توان در نظارت بر کار چاپ، تنظیم بخش ملحقات، و تألیف فرهنگ نامه آن خلاصه کرد. با توجه به آنچه در این جستار آمده، روشن شده است که ابیات موجود در صفحه الحاقی این چاپ شاهنامه، سروده موبد بیدگلی نیست و بهتر است آن را به شاعری به نام سید محمد بقاء خراسانی نسبت دهیم.
۹۴.

تصحیح چند واژه در اغراض السیاسه براساس دست نویس غیاثی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نثرپژوهی ادب فارسی دوره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۸ 123 - 147

کلیدواژه‌ها: اغراض السیاسه ظهیری سمرقندی دست نویس غیاثی اغلاط تصحیح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۳ تعداد دانلود : ۲۶۹
یکی از متون ارزشمند سده ششم، اغراض السّیاسه فی اعراض الرّیاسه اثر محمد بن علی ظهیری سمرقندی است که آن را جعفر شعار در سال 1349 تصحیح و به وسیله انتشارات دانشگاه تهران منتشر نموده است. در این تنها تصحیح اغراض السّیاسه به سبب ضبط نادرست بعضی واژه ها، عبارات و ابیاتی نامفهوم می نماید و ضرورت دارد که این اغلاط به صورت درست خود بازآیند. در این مقاله با مقابله متن چاپی با دست نویسی از این اثر که در کتابخانه خانقاه احمدی شیراز نگهداری می شود و ظاهراً مرحوم شعار از وجود آن بی اطلاع بوده است و نیز دقت در عبارات متن چاپی و رجوع به پاره ای منابع که ظهیری ابیاتی از آن ها را نقل کرده است، صورت درست پاره ای از اغلاط، که در مقالات مرتبط با تصحیح این متن مورد توجه قرار نگرفته، نشان داده شده است. نتیجه حاصل از این پژوهش آن است که به سبب اغلاط نسبتاً زیاد متن چاپی، تصحیح منقّح تر این کتاب ضروری و بایسته است.
۹۵.

قضا گفت گیر و قدر گفت ده (بررسی جایگاه و وضعیت بیتی در شاهنامه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی سال ۷۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۴۲ 277 - 298

کلیدواژه‌ها: فردوسی شاهنامه تصحیح رستم و اشکبوس بهرام و ساوه شاه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۸۳ تعداد دانلود : ۳۶۳
در تصحیح متنی مانند شاهنامه علاوه بر تشخیص نویسش ها و بیت های اصیل، یافتن جایگاه درست ابیات نیز در محور عمودی کلام اهمیّت ویژه ای دارد. زیرا ممکن است کاتبان با پس و پیش نوشتن یا نقل ابیاتی از حافظه در حاشیه یا متن دستنویس ها نظم اصیل روایی آنها را دگرگون کنند. یکی از این موارد، بیتِ «قضا گفت گیر و قدر گفت ده / فلک گفت احسنت و مه گفت زه» با پنج بیت دیگر است که در دو جا از شاهنامه آمده است؛ یک بار در رزم رستم با اشکبوس و یک بار دیگر در جنگ بهرام چوبین با ساوه شاه. ما در این مقاله کوشیده ایم، نخست با درنگی بر وضعیّت این بیت در دستنویس های شاهنامه، نشان دهیم، جایگاه اصلی آن بر خلافِ پنج بیتِ دیگر، داستان رزم رستم با اشکبوس است. پس از آن کوشیده ایم، با نقدِ پژوهش های پیشین و توجّه به وضعیّت این بیت در دستنویس ها، درباره اصالتِ آن بحث کنیم. بر پایه جست وجوهای ما، تا کنون دلیل استواری برای الحاقی پنداشتن این بیت ارائه نشده و علاوه بر همصدایی دستنویس ها، می توان در دیوان همام تبریزی نیز تأییدی جنبی برای اصالت آن یافت. از دیگرسو به رغم اینکه این بیت در دوازده دستنویسِ مهم تا قرن نهم هجری آمده است، کهن ترین دستنویس شاهنامه و دستنویس سن ژوزف آن را ندارند و بنداری نیز آن را ترجمه نکرده است. از همین روی تصمیم گیری قطعی درباره آن دشوار است و تا یافتن سندی معتبر بهتر است آن را در چنگک شک به متن ببریم.
۹۶.

مقاله ی کوتاه: تصحیح و توضیح بیتی از سعدی: شمع را باید از این خانه به در بردن و کُشتن...(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال دوازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۴۶) 274 - 283

کلیدواژه‌ها: سعدی غزلیات کُشتن شمع تصحیح فرهنگ عامه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۳۴ تعداد دانلود : ۳۱۹
برای فهم یک شعر پی بردن به معانی واژه ها، اصطلاحات و ترکیب ها کافی نیست؛ بلکه آگاهی از دانش ها، کُنش ها، اوضاع اجتماعی، هنرها  و فرهنگ های روزگار سرایش شعر، به درک آن، کمک بسزایی می نماید. بیت «شمع را باید از این خانه به در بردن و کُشتن/ تا که همسایه نگوید که تو در خانه ی مایی» در تصحیح ها و شرح های غزلیات سعدی ضبط های گوناگون و معانی متفاوتی دارد. نگارنده با مروری کوتاه بر شرح های غزلیات سعدی دریافت که شارحان یا به دلیل ساده انگاریِ بیت، آن را شرح نکرده اند، یا به برخی لغات موجود در این بیت بی توجه بوده اند؛ پس شرح این بیت مشهور سعدی لازم به نظر رسید. این جُستار در پی آن است تا ضمن بررسی اختلاف نسخ و تحلیل شرح های مختلف غزل های سعدی از منظری جدید، به منطقی ترین و کم خطاترین معنا دست یابد. معنایی که مبتنی بر فرهنگ توده ی مردم شیراز و شاید دیگر نواحی ایران زمین باشد.  
۹۷.

«همی بکشتی تا آدمی نماند شجاع» نقد آرا و عملکرد مصحّحان در بازیابی دو بیت منسوب به رودکی سمرقندی در منابع بلاغی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال سیزدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۴۹) 1 - 22

کلیدواژه‌ها: رودکی دیوان رودکی نفیسی تصحیح منابع بلاغی مضمون

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۱ تعداد دانلود : ۲۶۲
رودکی سمرقندی، استاد و پیشگام شاعران پارسی زبانِ ایرانِ بعد از اسلام است. نام و آوازه او در دربار سامانیان و حکمت های پیدا و پنهان در اشعارش به ویژه الفاظ خوب و معانیِ آسان در سروده های او موجب شده است تصویری به غایت ویژه از این شاعر دیرینه در ذهن ایرانیان و پارسی زبانان خارج از ایران به وجود آید. این پژوهش با تکیه بر دو بیت منسوب به رودکی تهیه شده است. یک بیت در ترجمان البلاغه، حدائق السحر و دیگر منابع بلاغی به صورت «همی بکشتی تا آدمی نماند شجاع/ همی بدادی تا آدمی نماند فقیر» و بیت دیگر در المعجم به صورت «همی بکشتی تا در عدو نماند شجاع/ همی بدادی تا در ولی نماند فقیر» آمده است. از مصحّحان سروده های رودکی، بهار و نفیسی برآن اند که بیتِ نخستْ روایت یا ضبط اشتباهی از بیت دوم است. به همین دلیل و به پیروی از این دو مصحّح، بیت نخست در هیچ یک از دیوان های شعر رودکی وارد نشده است؛ اما شواهد نشان می دهد، این دو سروده یک بیت نیست؛ بلکه دو بیت مستقل از هم است. نویسندگان در این مقاله می کوشند نخست با توجه به وجود ابیات مشابه در آثار شاعران، استقلال ابیات را به اثبات برسانند؛ سپس با توجه به ویژگی های سبکی سروده های مسلّم رودکی، اصالت بیت نخست را تأیید کنند و سرانجام احتمالاتی را درباره بیت دوم مطرح خواهند کرد.
۹۸.

ضرورت تصحیح دوباره نزهت نامه علائی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ادبیات پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۸۷ 171 - 196

کلیدواژه‌ها: تصحیح شهمردان بن ابی الخیر رازی نزهت نامه علائی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۸ تعداد دانلود : ۳۵۰
نزهت نامه علایی نوشته شهمردان بن ابی الخیر رازی، به عنوان یکی ازنخستین دانشنامه های پارسی، در دسته مهم ترین نثرهای فارسی جای می گیرد. این اثر را یک بار در سال 1362 فرهنگ جهانپور تصحیح و چاپ کرده است؛ اما با توجه به اهمیت متن و اشکال ها و نواقص چاپ مذکور، تصحیح دوباره ای می طلبد. در مقاله حاضر ضمن معرفی نزهت نامه به عنوان منبعی از اطلاعات بکر و تبیین وجوه اهمیت آن، برخی از اشکالات تصحیح یادشده مانند استفاده نکردن از همه نسخه های موجود، انتخاب ضبط های نامناسب، نادرستی ضبط برخی نسخه ها، بی توجهی به ویژگی های سبکی متن و درنتیجه دور کردن متن از کهنگی و اصالت نخستین، پایبند نبودن به حفظ امانت در ضبط نسخه-ها، اشتباه خوانی نسخه ها، حذف واژه یا اصطلاحی مهم از متن و ... را نشان داده ایم و نیز با معرفی ده نسخه جدیدِ شناسایی شده از کتاب، و بازنمودنِ اهمیت این نسخه ها برای برطرف کردنِ موارد ابهامِ متن، بر ضرورت ارائه تصحیح منقح تری از کتاب تأکید کرده ایم.
۹۹.

نکاتی نویافته درباره اشعار سلطان ولدبا تکیه بر جنگ حالت افندی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی سال هفدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۷۰ 67-96

کلیدواژه‌ها: غزلیات سلطان ولد تصحیح جُنگ حالت افندی نسخ خطی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۹ تعداد دانلود : ۲۸۸
با بررسی یکی از سفینه های موجود نشان داده شده است که تصحیح دیوان سلطان ولد، یکی از بایسته های عرصه تحقیق و پژوهش به شمار می رود. در این پژوهش با اتّکا به سفینه حالت افندی که در مقاله به طور مفصّل معرّفی شده است غزلی نویافته از دیوان سلطان ولد معرفی شد. هم چنین با استناد به نسخ معتبر دیوان سلطان ولد؛ غزلی دیگر معرّفی شد که این دو غزل در دیوان سلطان ولد به تصحیح اصغر ربانی (حامد) با مقدمه سعید نفیسی نیامده است. البتّه ذکر این نکته حائز اهمیّت است که سعید نفیسی، همان طور که در مقدّمه اشاره کرده، دیوان سلطان ولد را تصحیح نکرده ، بلکه تصحیح ربّانی را در ایران چاپ کرده است. هم چنین ابیات فراوانی در این سفینه دیده می شود که از دیوان چاپی حذف شده است. در نهایت ذیل عنوانِ تصحیفِ «ک» و «گ» و سهوهایی در تصحیح به اشتبا هاتی شاره شده که در دیوان چاپی اتّفاق افتاده است. با توجّه به نقدهایی که به دیوان چاپی سلطان ولد به تصحیح اصغر ربانی (حامد) با مقدمه سعید نفیسی وارد است، لزوم تصحیح دوباره دیوان سلطان ولد بیش از پیش آشکار می شود.
۱۰۰.

لزوم و اهمیت تصحیح مجدد دیوان بابا فغانی شیرازی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج سال سیزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۴۸ 357 - 376

کلیدواژه‌ها: بابافغانی دیوان تصحیح هلالی جغتایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۶ تعداد دانلود : ۲۳۱
بابا فغانی شیرازی از شاعران نیمه دوم سده نهم و اوایل سده دهم هجری است که به سبب آوازه در غزل سرایی، او را «حافظ کوچک» نامیده اند. دیوان این شاعر، نخستین بار در 1935م در لاهور و سپس در سال 1316ش به کوشش احمد سهیلی خوانساری در تهران به چاپ رسید. سهیلی، بار دیگر این دیوان را در 1340 با 5 دستنویسِ نویافته، مقابله و دوباره تصحیح و منتشر کرد. وی در مقدمه این چاپ یادآور شده که در تصحیح این دیوان «نهایت اهتمام» را به عمل آورده است. ولی مقابله این تصحیح با دستنویس های معتبر، بیانگر آن است که مصحّح در تصحیح این متن، دچار خطاهای بسیاری شده است و در مقابله بسیاری از غزل ها با دستنویس های نویافته خویش کوتاهی کرده است. در این تصحیح، غزل هایی نیز به چشم می خورد که در دیوان هلالی جغتایی، چاپ سعید نفیسی هم با اندک اختلافی درج شده است. شعر بابافغانی تا دو سده پس از درگذشتِ او، سرمشق و الگوی شاعران ایرانی و پارسی گویان شبه قارّه بوده است و تقریباً همگی این شاعران، شماری از غزل های خویش را در «زمین» غزل های بابافغانی سروده اند. ولی تا به امروز، تصحیحی معتبری از دیوان بابافغانی در دست نیست. نگارنده در مقاله حاضر نشان داده است که ناکارآمدی شیوه ضبط نسخه بدل ها، به متن بردن نویسش های نادرست و مقابله نکردن بسیاری از غزل ها با دستنویس های نویافته، چاپ حاضر دیوان بابافغانی را بی اعتبار ساخته است.