مطالب مرتبط با کلیدواژه

تصحیح


۱۸۱.

اسماعیل بن مرّار در آینه نقد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: اسماعیل بن مرار علی بن ابراهیم یونس بن عبدالرحمن وثاقت تصحیح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸ تعداد دانلود : ۷۵
پژوهش حاضر با عنوان «اسماعیل بن مرار در آینه نقد» به دنبال آن بوده تا به شناسایی این راوی در میان افرادی با نام های مشابه پرداخته و پرده از روی وثاقت یا عدم وثاقت این فرد بردارد؛ به این منظور که صحت یا عدم صحت احادیث بسیاری که در کتب اربعه از وی نقل شده و بیش از دویست روایت است، برای اهل فن مشخص گردد. از این رو، با شیوه تحلیلی- تطبیقی و استفاده از شواهد موجود به تعیین هویت افراد با نام های مشابه پرداخته شده و علی رغم نبود توثیق خاص، با استفاده از سه مورد توثیق عام به وثاقت وی دست یافتیم و جدای از آن، دو دلیل مبنی بر تصحیح روایاتش به دست آمد.
۱۸۲.

بررسی انتقادی برخی گزینش ها و پیشنهادهای فروزانفر در متن مصحح کلیات شمس(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۶۵ تعداد دانلود : ۶۰
بی شک غزلیات شمس، اثر گران سنگ مولانا، یکی از بی بدیل ترین آثار عرفانی جهان است که برخلاف مثنوی جایگاه پژوهشی خود را آن گونه که باید، درنیافته است. پس از طبع فروزانفر اصولاً پژوهش ها و آثاری که به لحاظ متنی روی این اثر صورت گرفت، از دل آن برگرفته شد. اگر هم تصحیحی انجام شد، به هیچ وجه هم بالای اثر مصحح فروزانفر نشد. اثری که گویا با بررسی نسخ بیشتر و تبارشناسی آن ها نیاز به پژوهش های گسترده تری دارد تا طبعی شایسته ی آن ارائه شود. تصحیح فروزانفر باوجود اینکه یکی از بی نظیرترین نمونه های تصحیح در ادب فارسی است و محصول کاری تقریباً جمعی است؛ اما خالی از ایراد نیست. ایرادهای این تصحیح جدای از بحث نسخه شناختی و چگونگی بهره وری از نسخ (روش تصحیح) در دو دسته می گنجد: دسته ی اول معطوف به گزینش های فروزانفر است. بی توجهی فروزانفر به برخی از زیرساخت های مضمون ساز مانند زیرساخت های روایی و تصویری باعث گزینش های غلط، در برخی از موارد شده است. ازقضا گزینش غلط معنای بیت را نیز فاسد و مهمل گردانیده است. توجه به نسخه بدل ها وجوهی را پیش رو می گذارد که با توجه به بررسی های جانبی اصالتی بیشتر نسبت به وجه موردگزینش فروزانفر دارد و معنا و فضای بیت را روشن می کند. در برخی موارد نیز فروزانفر مواردی را که مهمل و سقیم هست، با نشانه ی «ظ» که گویا حدس ایشان یا نسخی معرفی نشده است، پانوشت گردانیده که شایسته ی بررسی است. دسته ی دوم ایرادات که در نگاه اول ایرادات تصحیحی می نماید؛ درحالی که بیشتر مطبعی و حتی نگارشی است و چندان محل توجه این پژوهش نیست.  
۱۸۳.

دو یاقوتِ شکربار»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : ۸۹ تعداد دانلود : ۵۵
حکیم سنایی غزنوی شاعری جریان ساز در تاریخ شعر فارسی است که توانسته در قالب های مثنوی، قصیده و غزل با آوردن مفاهیمِ تازه نوآوری ایجاد کند. تاکنون دیوان سنایی چندین بار تصحیح شده است که از این میان می توان به تصحیح های مدرس رضوی، مظاهر مصفا، شفیعی کدکنی (گزیده ی غزلیات و قصاید)، جلالی پندری (غزلیات) اشاره کرد. در یکی از غزل های قلندری وی، ترکیبی وجود دارد که به نظر می رسد با خوانشی دیگرگونه معنای درست تری به دست دهد. نشانه های درون متنی، همچنین بسامدِ کاربردِ خوانش جدید در اشعارِ دیگرِ سنایی قرائت تازه را محتمل تر می کند. این جستار از نوع مروری با روش توصیفی- تحلیلی برمبنای بررسی و نقدِ خوانشِ مصححان از ترکیب موردنظر شکل گرفته است. از میان مصححانِ سنایی، مدرس رضوی، مصفا و شفیعی کدکنی ضبطِ مشابهی داشته اند. تنها جلالی پندری و بعدها برزگر خالقی خوانش تازه را مطرح کرده اند. چنین می نماید دیوان سنایی همچنان به بازنگری در تصحیح نیازمند باشد.    
۱۸۴.

تکمله و نقدی بر تصحیح «کلماتِ علیّه غرّا» اثر مکتبی شیرازی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: کلمات علیه غرا مکتبی شیرازی تصحیح تکمله

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵ تعداد دانلود : ۵۳
کلماتِ علیّه غرّا، اثری است از مکتبی شیرازی (حدود 865 – پس از 941 ق.) که بر وزن هفت پیکر نظامی گنجوی سروده شده است. این اثر ترجمه منظوم کلمات قصار امام علی (ع) است و شاعر در آن، صد کلمه از نثر اللئالی را برگزیده و پس از ترجمه هر سخن در یک یا چند بیت با حکایتی منظوم آن را شرح کرده است. این کتاب نخستین بار، در سال 1313 ش. به دست حسین کوهی کرمانی و براساس تک نسخه متعلق به ملک الشعرای بهار چاپ شد. این ویرایش ناپاکیزه و پرغلط است. تصحیح بعدی، به کوشش محمود عابدی سامان یافت و به سال 1378 ش. منتشر شد. محمود عابدی در این تصحیح، نسخه خطیِ اثر را در دست نداشته؛ تنها به اصلاح و ویرایش چاپ کوهی بسنده کرده است. تصحیح اخیر اگرچه گامی رو به پیش است، هنوز نیاز به تکمیل دارد. این پژوهشگر در این گفتار، با در اختیار داشتن اصل نسخه متعلق به بهار و یک نسخه خطی دیگر از منظومه یادشده (که فشرده ای کامل از آن را در بر دارد) برخی خطاهای تصحیح عابدی را نشان داده و نیز کلمات مفقود از نسخه مبنای کار کوهی و عابدی را ذکر کرده است، تا بدین ترتیب مجموع صد کلمه کتاب (گلُ صدبرگ باغ مرتضوی) تکمیل شود.
۱۸۵.

نقدی بر شاهنامه نقالان مرشد زریری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: طومار شاهنامه زریری تصحیح نقد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰ تعداد دانلود : ۸۹
در سال های اخیر با شناسایی و تصحیح طومارهای نقالی شاهنامه تا حدود زیادی نگاه شاهنامه پژوهان و ادیبان به طومارها تغییر یافته است. یافته ها حاکی از آن است که طومارهای نقالی صرفاً زاده ذهن و تخیل نقالان نبوده و در بعضی موارد آبشخورها و منابع طومارها به روزگار قبل از اسلام یا در دوره اسلامی به قبل از سروده شدن شاهنامه فردوسی برمی گردد. ازطرف دیگر زبان و سبک طومارهای نقالی تصحیح شده با آنچه راویان در مجلس نقل به اجرای آن می پرداخته اند، تفاوت دارد و هردو را نمی توان از یک گروه به حساب آورد. ازین رو تصحیح طومارهای نقالی باید به صورت کاملاً تخصصی و برابر با موازین درست علمی انجام بگیرد تا نتایج حاصله منجر به شناخت بهتر از طومارها و منابع آنها گردد. شاهنامه نقالان، که در روزگار ما تألیف شده است، یکی از طومارهای جامع نقالی شاهنامه به شمار می رود. جلیل دوستخواه این طومار را در سال 1396 تصحیح و منتشر کرده است. در این مقاله، کتاب شاهنامه نقالان از دو منظر مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت؛ در بخش نخست اشتباهات و تناقض های مؤلف اثر، مرشد زریری، مطرح خواهد شد و در بخش دوم در یک نگاه دقیق تر، روش مصحح اثر، جلیل دوستخواه، به بوته نقد در خواهد آمد. نتایج این بررسی نشان می دهد که به این کتاب، در هردو بخش تألیف و تصحیح، آسیب هایی راه یافته است.
۱۸۶.

تصحیح ابیاتی از سبحه الابرار جامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: هفت اورنگ سبحه الابرار تصحیح تصحیف ویرایش

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۹ تعداد دانلود : ۹۴
هفت اورنگ جامی و به تبع آن سبحه الابرار، با وجود آن که زبانی عاری از دشواری دارد، از تصحیف و تحریف ناسخان و کاتبان مصون نمانده و همین مسئله باعث شده است، نسخه منقّح چاپی از آن در دست نداشته باشیم. صرف نظر از چاپ های خارج از ایران، نسخه چاپی مرتضی مدرّسی گیلانی (1337ش) و نسخه انتشارات میراث مکتوب (1391ش)، دو چاپ مورد استفاده و اعتماد در ایران هستند. نسخه چاپی انتشارات میراث مکتوب، به رغم این که آخرین تصحیح این اثر است، منقّح نیست و اشکالات و بدخوانی هایی در آن دیده می شود. در این مقاله، متن سبحه الابرار از هفت اورنگ جامی انتشارات میراث مکتوب بررسی و خطاهای آن با توجه به سه نسخه خطّی (دو نسخه از کتابخانه ایاصوفیه و یک نسخه از کتابخانه مجلس شورا ی اسلامی)، نسخه بدل های مذکور در پاورقی چاپ میراث مکتوب و همچنین چاپ مدرّسی گیلانی، تصحیح شد؛ نتایج نشان می دهد که در بیشتر موارد، ضبط چاپی مدرّس گیلانی، به رغم تقدّم زمانی بر نسخه تصحیح شده میراث مکتوب، ارجح است و نسخه های خطّی مورد استفاده و نسخه بدل ها و سنّت ادبی نیز آن را تأیید می کنند؛ برخی خطاهای دیگر و خطاهای ویرایشی نیز در این تصحیح دیده می شود که در این مقاله به آن ها پرداخته شده است.
۱۸۷.

درباره بیتی منسوب به لبیبی در فرهنگ ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: فرهنگ شاهد لبیبی تصحیح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸ تعداد دانلود : ۵۲
در بیشترِ فرهنگ های کهن فارسی شاهدهای شعری بسیاری همراه با نام سرایندگان آن ها در ذیل واژه ها و ترکیب ها آمده است. این سنّت ارزشمند، افزون بر ارزش های لغوی، گاه سبب شده بیت هایی از دیوان های بربادرفته شاعران کهن فارسی از دستبرد حوادث و فتنه های روزگار در امان مانَد و مانند گنجینه ای ارزشمند به دست ما برسد. لبیبی از شاعرانی است که در فرهنگ ها شاهدهای پُرشماری از شعرهای وی آورده شده است. در این پژوهش ضبط بیتی از او در فرهنگ ها را بررسی کرده ایم و کوشیده ایم بر پایه قرینه های درون متنی و برون متنی، پیشنهاد تازه ای برای تصحیح آن مطرح کنیم.
۱۸۸.

حواشی دکتر محمّد معین بر دیوان لامعی گرگانی

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: محمد معین لامعی فروزانفر دیوان تصحیح حواشی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶ تعداد دانلود : ۳۶
استاد دانشور و نام آشنا دکتر محمّد معین برکنار از آثار مختلفی که از ایشان می شناسیم، حواشی ای نیز بر برخی متون نوشته اند که از آن جمله، حواشیِ دیوان خاقانی سال ها پیش منتشر شده است. از دیگر متونی که به یادداشت های استاد مزیّن شده، دیوان لامعی گرگانی است. ما در جستار حاضر به انتشار این حواشی می پردازیم.
۱۸۹.

ناهیدن (اقتراحی درباره یک واژه دشوار و ناآشنا در شاهنامه)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: ناهیدن لغات نادر تصحیح شاهنامه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶ تعداد دانلود : ۵۵
در بیتِ «سرِ سرکشان اندرآمد به خواب/ ز تاسیدن بادپایان برآب» در بخشِ پادشاهی ضحّاک در شاهنامه، در نسخه ها به جایِ «تاسیدنِ» متنِ دکتر خالقی مطلق، صورت های «تازیدن»، «بازیدن»، «نالیدن»، «ناهیدن»، «بایندن»، «یابیدن»، «هانیدن» و «تاریدن» آمده است. مصحّحان و محقّقان شاهنامه هم ضبط های «ناویدن»، «تازیدن»، «بازیدن»، «نادیدن»، «تاسیدن» و «شافیدن» را از نسخه ها یا با تصحیحِ قیاسی برگزیده و درست دانسته اند. بر اساس قواعد تصحیحِ متون، نگاشته «ناهیدن» در حدّاقل دوازده دست نویس از سده های هشتم، نهم و دهم، نویسشِ دشوارتر و احتمالاً اصلی و درست است امّا ریشه و معنای دقیقِ این واژه بر نگارنده آشکار نیست و لازم است متخصّصانِ زبان شناسیِ تاریخی و لغتِ فارسی در این باره روشنگری و راهنمایی بکنند.
۱۹۰.

شرح و تصحیح کَلیله و دمنه در بوته نقد

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: کلیله و دمنه مجتبی مینوی شرح تصحیح نقد و بررسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷ تعداد دانلود : ۲۸
یکی از مهم ترین و جذاب ترین متون نثر روایی متقدم کتاب کَلیله و دمنه ترجمه شده توسط نصرالله منشی است. این اثرکه از زبان حیوانات  می باشد(فابل)، به دلیل سبک روایی و نثر فاخر و فنی آن، در میان متون نثر کهن،از جایگاه ویژه و قابل توجهی برخوردار است. از آنجا که کتاب کَلیله ودمنه، یکی از درس های ثابت  دردوره ی کارشناسی  رشته ی زبان و ادبیات فارسی است، به دلیل نثر فنی آن،  لازم است که واژه به واژه و سطر به سطر آن شرح و معنا شود تا در ادامه شرحی پیراسته و منقح در اختیار دانشجویان و استادان رشته ی زبان و ادبیات فارسی قرار گیرد. از آنجا که شرح جامعی که در محافل ادبی و دانشگاهی بیشتر مورد پسند و پذیرش استادان و دانشجویان قرار گرفته است و تدریس می شود شرح استاد مجتبی مینوی طهرانی است، در این جستار کوشش شده است که برخی از کاستی های این شرح نشان داده شود وتلاش شده است که با تکیه بر متن کَلیله و دمنه و منابع مرتبط، معنای سازوارتری ارائه شود.  
۱۹۱.

تصحیح بیتی از شاهنامه فردوسی بر پایه مَثَلِ «حسد دردی است بی درمان»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: شاهنامه فردوسی مثل تصحیح رشک درمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳ تعداد دانلود : ۱۹
از حدود دویست سال پیش تا به اکنون ویرایش هایی گونه گون از شاهنامه فردوسی به فرجام رسیده است؛ همه این کوشش ها تا حدی توانسته این اثر سترگ را به آن چه از قلم فردوسی بر کاغذ نگاشته شده است نزدیک کند. البته چنان که همگان بر آنند، همچنان در این اثر گران مایه بیت های الحاقی و گشتگی های فراوان و اشکالات متعدد دیگر پابرجاست. فقدان دستنویس های کهن، لزوم توجه به سایر روش ها را در تصحیح شاهنامه گوشزد می کند؛ یکی از این روش ها تصحیح شاهنامه با خود شاهنامه است که این ملاک با در نظر داشتن مواردی همچون نقش امثال و کنایات و تعبیرات و نظائر آن، می تواند گشتگی های بسیاری را اصلاح نماید. در این نوشتار مصراعِ دوم بیتِ «خرد چون شود کهتر کام و رشک/ چنان دان که دیوانه خواند پزشک» بر پایه مَثَل «حسد[رشک] دردی است بی درمان» و بازیافتن همین مَثَل در سایر بیت های شاهنامه و متون ادب فارسی، به صورت «چنان دان که دارو نه داند پزشک» تصحیح و بررسی شده است.
۱۹۲.

نقد و نظری بر مثنوی معنوی تصحیح استاد محمدعلی موحد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: مثنوی معنوی استاد موحد تصحیح فاصله گذاری رسم الخط

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۲۶
در میان تصحیح های پرشمار مثنوی معنوی، چاپ استاد محمدعلی موحد، آخرین و بی گمان برترین است. در این مقاله این اثر فاخر را، ضمن برشمردن مزیت های آن، در چهار محور ارزیابی کرده ایم: 1) تصحیح ابیات: در این بخش 14 مورد که عمدتاً به معنی و گاه به اعتبار ابیات درج شده از هامش نسخه ها مربوط اند بررسی شده است؛ 2) فاصله گذاری میان ابیات مثنوی: این کار به زعم نگارنده از مزیت های این چاپ و از لوازم برقراری ارتباط آسان تر خواننده امروزی با مثنوی است. در این بخش سیاست گذاری مصحح دانشمند در اعمال فاصله ها ارزیابی شده است؛ 3) رسم الخط: به زعم نگارنده، اتخاذ رسم الخط اندیشیده و یکدست در تصحیح متون، برمبنای آنچه فرهنگستان زبان فارسی تعیین کرده است، هم دستگیر خواننده در درست خوانی است و هم چاپ های متون کهن را از آشفتگی می رهاند. بعضی اشتباهات راه یافته در حروف چینی و عدم اتخاذ وحدت رویّه، ایرادهایی در چاپ استاد راه داده که ارتباط خواننده را با معنای اثر دشوار کرده است؛ 4) کاربرد نشانه های سجاوندی: در چاپ استاد به کارگیری نشانه ها، بدون افراط های معمول، نظرگیر است. در این مبحث، ضمن نشان دادن دقت های استاد، به اختصار، کاربرد نشانه ویرگول را بررسیده و به ذکر مواردی پرداخته ایم که ویرگول معنای بیتی را محدود کرده، یا خدشه ای به آن راه داده است. برای پرهیز از طول کلام، فقط دفتر اول مثنوی را مورد بررسی قرار داده ایم.
۱۹۳.

نگاهی دیگر به تصحیح ابیاتی از دیوان سوزنی سمرقندی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: دیوان سوزنی سمرقندی تصحیح تصحیف ویرایش

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴ تعداد دانلود : ۳۴
دیوان حکیم سوزنی سمرقندی، از شاعران سده ششم در سال 1338 ش. به دست دکتر ناصرالدّین شاه حسینی تصحیح شد. نبود نسخه معتبر نزدیک به دوره حیات شاعر باعث شد مصحح، از نسخ متأخّر استفاده کند و بی توجهی به ترجیح نسخه بدل ها بر متن در مواردی و بی اعتنایی به سن ت ادبی و قرائن آن در تصحیح، موجب شده تصحیحی آشفته و غیرعلمی، با اغلاط فراوان مطبعی به مخاطبان عرضه شود. بدخوانی لغات دشوار و خاص ترکی و عربی متن نیز از اشکالات دیگر این تصحیح است. از همان زمان تاکنون انتقادات فراوانی بر تصحیح این دیوان شد که نتیجه آن انتشار مقالاتی در تصحیح ابیات بود، اما در مجموع باز هم این دیوان سترگ،تا زمان تصحیح کامل، نیاز به بازبینی، بررسی و تصحیح دارد. در این نوشتار کوشش شده، با توجه به در دسترس نبودن نسخه های قدیمی، ابیاتی از دیوان این شاعر با کمک فرهنگ ها از جمله فرهنگ جهانگیری و در مواردی لغت نامه دهخدا بازخوانی و تصحیح شود.
۱۹۴.

تأملی در ضبط و گزارش سه بیت از شرفنامه نظامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: نظامی شرفنامه تصحیح سبزآخور سرآخور جرس در گلو بستن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶ تعداد دانلود : ۲۹
تاریخ تحریر کهن ترین دستنویس های موجود از خمسه نظامی با سال وفات وی حدود یک قرن و نیم، فاصله دارد. به همین سبب است که با وجود تصحیح های مختلفی که از خمسه انجام گرفته است، به علت فقدان دستنویس های کهن و قابل اعتماد، همچنان اشکالات متعدد و گشتگی ها و تصحیف هایی در متن این مثنوی گرانمایه وجود دارد. از همین دست است ترکیب «سبزآخور» در دو بیت از شرفنامه که همه مصححان و شارحان این کتاب بر اساس ضبط نادرست دستنویس ها و نیز وجود مدخل «سبزآخور» و معنی آن در فرهنگ ها -که البته بر اساس خوانش نادرست همین بیت های نظامی پدید آمده است- ضبط این واژه ها را در آن دو بیت به همین صورت پذیرفته اند و در صدد توجیه معنی برای آن برآمده اند. در این تحقیق ضمن بررسی مواردی که شارحان شرفنامه در باب معنی این ترکیب مطرح کرده اند، نشان داده شده است که «سبزآخور» در دو بیت از این مثنوی، گشتگی «سرآخور» است به معنی بهترین اسب و بارگی خاص پادشاهان و صاحب منصبان که مقدّم بر همه اسبان در اصطبل بسته می شده است و از آن برای بارورکردن مادیان ها نیز استفاده می شده است. در قسمت دیگری از مقاله بر اساس قرائن درون متنی خمسه نظامی و نیز استفاد از شواهد سایر متون ادب فارسی، پیشنهاد تصحیح «جرس در کمر بستن» به جای «جرس در گلو بستن» در بیتی از شرفنامه مطرح شده و نشان داده شده است که «هارونان پادشاه»، جرس ها را بر «کمر» می بسته اند.