مطالب مرتبط با کلیدواژه

اسماعیلیه


۱.

آوارهء یمگان و اسماعیلیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ۱۳۸۳ شماره ۱۷۰ و ۱۷۱

کلیدواژه‌ها: خراسان ناصرخسرو فاطمیه حجت اسماعیلیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۳۸ تعداد دانلود : ۹۱۸
حکیم ناصرخسرو قبادیانى از حکما و شعراى بزرگ قرن پنجم ایران است که تحول روحى عجیبى درسن 45 سالگى در وى ایجاد شد به گونه اى که تمام دنیا و مظاهرش را رها کرده، به سفرى طولانى پرداخت و در این سفر پرماجرا ضمن ملاقات با فاطمیون مصر به عقاید اسماعیلیان (= فاطمیه) گرایش پیدا کرد و ضمن پیشرفت فراوان در این مذهب به عنوان حجت خراسان برگزیده شد و به تبلیغ عقاید خود پرداخت. اسماعیلیه که در اصل، پس از امام ششم شیعیان نشو ونما کردند داراى عقاید خاصى هستند براى دعوت خود داراى هفت مرتبه, مستجیب، مأذون، داعى، حجت، امام، اساس و ناطق بوده، خداى تعالى را بالاتر از حد صفات دانند و مبدأ اعلى را بعد از خدا عقل کل و پس از آن در درجهء ثانى نفس کل به حساب مى آورند.
۵.

علل و عوامل سیاسى و کلامى پیدایش فرقه‏هاى شیعه

نویسنده:
منبع: تاریخ پژوهان ۱۳۸۶ شماره ۱۲

کلیدواژه‌ها: امامیه اسماعیلیه زیدیه فرقه‏ها و مذاهب کیسانیه واقفه و روافض

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام فرق و مذاهب تشیع غیر امامیه
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ تشیع
تعداد بازدید : ۱۶۱۴۵
پس از رحلت رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله جامعه اسلامى دچار تشتت شد. معتقدان به وصایت و انتخاب امام و جانشین پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله از جانب خود ایشان، این جانشینى را منحصرا در امام على علیه‏السلام مى‏دیدند و آن‏ها هسته اولیه شیعه را شکل دادند. گرچه تشیع در دوران خلافت امام على علیه‏السلام نهادینه و در قرن اول هجرى به سازمان و گروه منسجم و متشکل دینى و سیاسى تبدیل شد. موضوع انحصار امامت در خاندان و اهل‏بیت نبوت یا به عبارت دیگر، در نسل فاطمه علیهاالسلام و نیز ارادت به آن خاندان، محورى استراتژیک بود که تمام اندیشه‏ها و نحله‏هاى فکرى پراکنده شیعه را در ابتدا متحد مى‏کرد، اما با پیدایش علم کلام و نیز پس از شهادت امام حسین علیه‏السلام و یارانش و هم‏چنین قیام‏هایى که به منظور خون‏خواهى آن شهیدان صورت گرفت، این اتحاد استراتژیک به تبع پراکندگى‏ها و انشقاق ایجاد شده در جامعه اسلامى قرن اول و دوم هجرى خدشه‏دار گردید و در نهایت به ظهور فرقه‏هاى مختلف منجر شد. نوشتار حاضر به بازشناسى عوامل دینى و سیاسى ایجاد فرقه‏هاى شیعه مى‏پردازد و درصدد پاسخ به این سؤال است که چرا تشیع دچار چنین پراکندگى در تاریخ شد. فرضیه این تحقیق این است که «پیدایش علم کلام و عدم دست‏یابى شیعه به حاکمیت سیاسى باعث پراکندگى و ایجاد فرقه‏ها و عدم اتحاد در جامعه شیعه شد».
۶.

اسماعیلیه در افغانستان(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: طلوع ۱۳۸۲ شماره ۷

کلیدواژه‌ها: افغانستان اسماعیلیه علی¬اللهی سیدجمال¬الدین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۵۲۵
کیش اسماعیلی از آغاز پیدایش خود در افغانستان نفوذ پیدا کرد و در دهة پایانی قرن سوم هجری، فعالیت این مذهب در افغانستان بسیار اوج گرفت. ناصرخسرو بزرگ‌ترین نقش را در ترویج و گسترش کیش اسماعیلی در افغانستان قرن پنجم هجری داشته است. وی از سال 444 تا 481ق در بلخ و بدخشان، به عنوان داعی و حجت به تبلیغ آیین اسماعیلی مشغول بوده است. در هنگام حمله مغول به افغانستان، مناطق بدخشان که در حصار کوه¬ها بودند، از بلیة مغول مصون ماندند. بنابراین، بدخشان پناهگاهی شد برای اسماعیلیان نزاری و به گنج¬خانة نوشته‌ها و آثار نزاری تبدیل شد. در مورد تاریخ جدید اسماعیلیان افغانستان اطلاعات فراوانی در دست نیست. در مجموع، اسماعیلیان افغانستان در دوره‌های اخیر از لحاظ علمی و فرهنگی در انحطاط افتادند و در عقایدشان بسیار خرافاتی شدند. اسماعیلیان امروز افغانستان در مورد حضرت علی (ع) و امامان اسماعیلی‌شان بسیار غلو می‌کنند و معتقد به حلولیت و تناسخ در مورد ائمه‌اند و به حق، از دیرباز «علی¬اللهی» نامیده شده‌اند. آنان به احکام شرعی نیز چندان تقید ندارند.اسماعیلیان افغانستان، سه درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند که در ولایات ذیل پراکنده‌اند: بدخشان (تراکم بیشتر اسماعیلیه در این ولایت است)، کابل، میدان، بامیان، پروان، بغلان، سمنگان، زابل، فاریاب، بلخ، جوزجان، قندهار و...
۷.

فرقه اسماعیلیه و پژوهش تطبیقی منابع رجالی امامیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۸۲ شماره ۳۸

کلیدواژه‌ها: مهدویت اسماعیلیه اسماعیل کتب رجال غالی امام صادق (ع) ابوالخطاب میمون قداح عبدالله بن میمون قداح

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۲۶ تعداد دانلود : ۹۳۳
فرقه اسماعیلیه (یکی از پویاترین فرق اسلامی) همواره از دل مشغولی های مورخان، به ویژه پژوهشگران تاریخ اسلام در غرب بوده و هست. اندیشه و آرمان نخستین نظریه پردازان این فرقه، از جهات متعددی مورد کاوش قرار گرفته است. در این میان، کتب رجالی امامیه، با نگاهی واقع گرایانه، زوایای انشقاق در شیعه امامیه طی قرون دوم و سوم هجری را به خوبی پی گرفته اند. این مقاله به این پرسش پاسخ می دهد که منابع شیعه امامیه (= معاجم رجال طوسی، نجاشی، کشی، و ...) به موضوع پیدایش این فرقه چگونه نگاه می کنند؟ روش تحقیق در این نوشتار، بر اساس مقایسه و تطبیق منابع اصلی رجالی امامیه با دیگر مآخذ اهل سنت است. این پژوهش معلوم می کند که در خصوص شخصیت اسماعیل دو نوع نگرش وجود دارد: 1- نگرش اهل سنت و اخیراً پژوهشگران غربی که اسماعیل را فردی منحرف از لحاظ اخلاقی معرفی کرده اند؛ 2- نگرش امامیه که در کتب معاجم رجال منعکس شده و بر برائت اسماعیل دلالت دارد. و از جمع بندی نهایی اطلاعات مندرج در منابع امامی نتیجه می شود که ابوالخطاب فردی مذموم و غالی بوده، اما میمون قداح و پسرش عبدالله، با نظر به تعداد افراد موسوم به نام آنان، از اصحاب امام صادق (ع) و اشخاصی معتبر بوده اند.
۸.

سلجوقیان، اختلافات مذهبی و پیامدهای آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۸۵ شماره ۵۱

کلیدواژه‌ها: سلجوقیان اسماعیلیه اختلافات مذهبی حنفی شافعی شیعه امامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۲۰۶ تعداد دانلود : ۵۵۹۹
ترکان سلجوقی، پس از تسلط بر ایران، برای کسب مشروعیت سیاسی از جانب خلیفه عباسی و کسب مقبولیت در میان مردم ایران،‌ در جهت احیای قدرت ضعیف شده خلیفه و مذهب تسنن اقدام کردند. سلاطین سلجوقی و وزرای ایرانی آنان در راستای این هدف، به تعصبات مذهبی متوسل شدند. عمیدالملک کندری، اولین وزیر سلجوقی، با تعصب در مذهب حنفی، موجب مهاجرت بزرگان مذهب شافعی و شیعی از وطن گردید. تعصبات مذهبی وزیر بعدی، نظام الملک شافعی مذهب، اولا او را در تاسیس مدارس نظامیه که با هدف همگونی فکری کارگزاران آینده ایران و رسیدن به وحدت سیاسی صورت گرفته بود، با شکست روبه رو کرد. ثانیا، اختلاف نظام الملک با همسر قدرتمند ملکشاه، ترکان خاتون،‌راه دربار را به روی پیروان مذهب رقیب، شیعیان امامی، گشود. در این دوره فعالیت اسماعیلیان نیز در ابعاد جدیدی روبه رشد نهاد. اختلافات مذهبی همچنان در دوره جانشینان ملکشاه ادامه یافت و موجب تضعیف سیاسی سلجوقیان و مانع از پیشرفت های فرهنگی و علمی گردید. پیامدهای چنین وضعی، مهاجرت و تبعید علما و ترور و کشتار گروه های مذهبی مخالف بود که جامعه را با تشنجات فکری، جو ناآرام اجتماعی و مشکلات اقتصادی روبه رو ساخت. به این ترتیب حکومت سلجوقیان از رسیدن به وحدت سیاسی باز ماند.
۹.

جهان شناسی احمد احسائی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مقالات و بررسی ها ۱۳۸۳ شماره ۷۵

کلیدواژه‌ها: جهان شناسی ابن عربی شیخ اشراق ملاصدرا اسماعیلیه اخوان الصفا احمد احسائی مزداپرستی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۴۹ تعداد دانلود : ۱۰۹۱
احمد احسائی (1166-1241 ق) یکی از با نفوذترین چهره های دو سدة اخیر شمرده شده است. او نوآوریهای گوناگونی در مسائل کلامی و به ویژه جهان شناسی، پدید آورده است. این مقاله در جستجوی پاسخ به این پرسش است که آیا احسائی آموزه های جهان شناختی خود را، آن چنان که خود ادعا می کند، مستقیماً از ائمه اثنی عشر اقتباس نموده است؟ با مقایسة برخی از آراء و نظرات او با پیشاهنگان عرصة اندیشه در صدد برآمده ایم تا تأثیر پذیری او را از سرچشمه های متنوع نشان دهیم.
۱۰.

علاالدین عطاملک جوینی و هولاکوخان مغول(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: تاریخ واحد محلات تابستان ۱۳۸۷ شماره ۹

کلیدواژه‌ها: اسماعیلیه الموت بغداد ارغون هولاکو عطاملک جوینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۳۵۱ تعداد دانلود : ۲۱۵۱
علاءالدین عطاملک جوینی شخصیت کارآمد و موثر دوره ایلخانی در خانواده دیوان سالار جوینی در سال 623 هـ ق به دنیا آمد. وی به رسم آبا و اجداد خویش در عنفوان جوانی توسط پدرش، بهاءالدین، وارد دستگاه امیرارغون آقا حاکم مغول در خراسان، گرجستان و آسیای صغیر گردید. علاءالدین عطاملک به عنوان دبیر مخصوص امیر ارغون رسما در جرگه دیوان سالاران مغول در آمد و در سفرهای متعدد وی به قراقروم پایتخت مغولان حضور داشت. از جمله در یکی از این سفرها بود، که به وی پیشنهاد شد تا به نگارش کتابی در فتوحات مغولان بپردازد. این کتاب تاریخ جهانگشای نام گذاری شد. پس از ورود هلاکو به ایران در سال 654 هـ ق امیر ارغون، عطاملک را به هلاکوخان معرفی نمود و از آن پس عطاملک به عنوان یکی از خواص و ملازمین، هلاکو را در تمامی حوادث و وقایع بزرگ چون فتح قلاع اسماعیلیه و فتح بغداد همراهی نمود. یک سال پس از فتح بغداد در سال 657 هـ ق هلاکو حکومت عراق عرب را به علاءالدین عطاملک سپرد. عطاملک این سمت را تا زمان سومین ایلخان مغول، احمد تگودار، حفظ نمود. عطاملک در تمام مدت فرمانروایی هلاکوخان در منصب حاکم بغداد مصدر خدمات مهم و ذیقیمتی در عراق عرب شد، به طوری که بغداد در دوران ولایت داری وی یکی از ادوار طلایی خود را در عرصه تاریخ جلوه گر ساخت.
۱۱.

جامعهٔ نزاری قهستان از نگاه محتشم ناصرالدین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال اول پاییز و زمستان ۱۳۸۹ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: اسماعیلیه نزاریان قهستان نصیرالدین طوسی اخلاق محتشمی محتشم ناصرالدین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۳۸ تعداد دانلود : ۱۰۸۵
در قرن هفتم هجری (سیزدهم میلادی) قهستان در کنار الموت و شام یکی از سه مرکز بزرگ نزاریان به شمار می رفت و پس از حملهٔ مغول و پیش از یورش هولاکو گسترش و اهمیت چشمگیری یافت. از وضعیت اجتماعی و روابط درونی این جامعه کسی آگاهی چندانی نداشت. کسانی که بیرون از آن بودند با کینه و پیشداوری از نزاریان خبر دادند. معدود منابعی نیز که از درون جامعهٔ نزاری باقی ماند بیشتر کتاب ها و رساله های اخلاقی بود که خواجه نصیرالدین طوسی به سفارش رئیس نزاریان قهستان، محتشم ناصرالدین تألیف یا ترجمه کرد. در نبود منابع دیگر شاید بتوان از همین کتاب های اخلاقی به ویژه اخلاق محتشمی دربارهٔ درون جامعهٔ نزاری آگاهی های بیشتری یافت. فرض بر آن است که علاقه مندی ناصرالدین محتشم، رئیس و اندیشمند جامعه نزاری، سفارش دهندهٔ اصلی این گونه کتاب های اخلاقی نه از سر تفنن و سرگرمی ادیبانه، بلکه سودمندی آن را برای جامعهٔ نزاری معاصر خود در نظر داشت. او اخلاق محتشمی را آگاهانه گزینش کرد و ترجمه و تدوین آن را به خواجه نصیرالدین واگذارد. بنابراین، کتاب را باید همچون نسخهٔ پزشکی آشنا با بیماری های جامعهٔ نزاری قهستان دانست. اگر دردها از چشم بیرونیان پوشیده بود، داروهای شفا بخش در این کتاب آشکار است. این مقاله بر آن است تا کتاب اخلاق محتشمی را از راه نقد درونی و بیرونی تاریخی بازکاود و اوضاع اجتماعی نزاریان قهستان را در فاصلهٔ سال های 617 تا 654 هجری در مقایسه با آگاهی های پراکندهٔ بیرونیان بازنماید.
۱۲.

حمیدالدین کرمانی و بازاندیشی تئوری امامت اسماعیلیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اندیشه نوین دینی سال هفتم پاییز ۱۳۹۰ شماره ۲۶

کلیدواژه‌ها: اسماعیلیه حمیدالدین کرمانی فاطمیان مصر الحاکم بامرالله دروزیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۸۶ تعداد دانلود : ۸۸۳
فیلسوف اسماعیلی، حجت العراقین، حمیدالدین کرمانی (م. 411 ق) در تکوین، و تکمیل آرای فلسفی اسماعیلیه و تشریح مبانی فکری ـ کلامی فاطمیان نقش موثری بر عهده داشت. طرح مجدد تئوری امامت ائمه فاطمی و پیوند جایگاه علوی و تجسم مراتب دنیوی امام با مراتب خلقت و هستی، از شاخصه های بارز تفکرات علمی اوست. دغدغه این پژوهش، پاسخ به این پرسش اساسی است که سازوکار حمیدالدین در تئوریزه کردن مفهوم امامت و بازاندیشی اصول فکری اسماعیلیه چه بود؟ و حاصل تلاش های او در طرح مجدد تئوری امامت اسماعیلیه کدام اند؟ فرضیه مرکبی که در پاسخ به این دو پرسش مطرح است آنکه: حمیدالدین با ارائه طرح واره ای تلفیقی و تطبیقی (علوی و سفلی) که رویکردی تاویلی، اساسی عقلانی و ماهیتی فلسفی داشت، به بازاندیشی اصول فکری اسماعیلیه پرداخت و طرح سازمان یافته مبانی کلامی اسماعیلیه را با محویت امام فاطمی ارائه داد.
۱۳.

اختلاف رویکرد تأویلی نزد صوفیه و اسماعیلیه

نویسنده:
منبع: کهن نامه ادب پارسی سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۰ شماره ۲ (پیاپی ۴)

کلیدواژه‌ها: لفظ تأویل معنی اسماعیلیه صوفیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۳۵ تعداد دانلود : ۶۴۰
صوفیان و اسماعیلیان، دو خیزش اجتماعی در تاریخ ایران و اسلام، ویژگی فکری مشترکی دارند و آن نگرش تأویلی و درک باطنی آن هاست. با نگاهی به تأویلات این دو گروه، می توان هم در عرصة نظر و هم در عرصة روش به تفاوت هایی دست یافت. در حوزة نظر، بنیان های اندیشة اسماعیلیه مبتنی بر درک عقلی است، درحالی که، بینش صوفیان و عارفان بر درک شهودی استوار است. همچنین، اسماعیلیه تأویلاتشان براساس تعلیم امام است، اما تأویلات صوفیه مبتنی بر تجربة شخصی و درک لحظه ای است. در حوزة روش تأویل، نگرش صوفیه به جهان پیرامون براساس دل و نگرش شهودی است. بنابراین، به نظر می رسد تأویلات آنان متغیر است؛ زیرا دل حالات متعددی را تجربه می کند؛ درحالی که اسماعیلیه، مانند صوفیه، به جهان هستی نمی نگرند تا تأویلی بسته به حالات خویش عرضه کنند. همچنین، اسماعیلیه، با پیش فرض های خاص خود، دست به تأویل متن می زنند. ازاین رو، تأویلات آنان به دانش هرمنوتیک نزدیک می شود؛ این درحالی است که صوفیه، در جریان تأویل، علایق خود را دخالت نمی دهد، بلکه منتظر وقت می ماند. ازطرفی، تأویلات صوفیه مبتنی بر درک زبان شناسانه است، درحالی که اسماعیلیه چون براساس دانش هرمنوتیک به متن می نگرند، تأویلاتشان زبان شناسانه نیست.
۱۴.

نقش مؤثر علمای دین در ساختار حکومت سامانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال چهارم تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱۱

کلیدواژه‌ها: خراسان ماوراءالنهر سامانیان اسماعیلیه ساختار سیاسی علمای دین علمای اهل تسنن

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی سامانی سیاسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی سامانی فرهنگی
تعداد بازدید : ۲۴۳۲ تعداد دانلود : ۱۳۵۲
در جوامعی که مذهب نقش مهمی ایفا می کند، روابط حکومت با علمای دین تأثیر بسیاری در سیاست دارد. در دوره حکومت سامانی علمای دین جایگاه ویژه ای در ساختار سیاسی و همچنین در جامعه داشتند. در این دوره حضور ایشان را نه تنها در مناصب دینی، بلکه در مناصب دولتی و سیاسی مشاهده می کنیم. تدبیر حکومتی امرای سامانی اقتضا می کرد تا از علمای دین در امور سیاسی استفاده شود. در این مقاله چگونگی تعامل علمای دین و امیران سامانی، چرایی پایبندی آنان به برقراری و دوام رابطه با یکدیگر و نتایج حاصل از منصب داری سیاسی علمای دین مورد بررسی قرار خواهد گرفت. نتیجه بررسی نشان می دهد علمای دین در قدرت گیری حکومت سامانی و تحکیم آن و همچنین در زوال آن نقش مؤثری داشته اند.
۱۵.

بحثی در تاریخ گذاری رسائل اخوان الصفا؛ نقدِ نقد عباس همدانی به تاریخ گذاری پل کازانووا بر رسائل اخوان الصفا

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۳۹۰ شماره ۷ (پیاپی ۸۸)

کلیدواژه‌ها: اسماعیلیه اخوان الصفا پیشگویی نجومی پل کازانووا عباس همدانی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ نقد و بررسی کتاب
تعداد بازدید : ۱۰۷۱ تعداد دانلود : ۶۲۳
تاریخ نگارش رسائل اخوان الصفا به هیچ روی مشخص نیست.نام نویسندگان آن نیز به همگان پوشیده است که این امر نیز سبب نظرورزی های متعددی در این موارد شده است.به نظر می رسد موضوع تاریخ نگارش رسائل با مقاله ی انتقادی پل کازانووا – که حاوی مطالعات تاریخی و ستاره شناسی پیچیده و نوینی بود- مرحله ی جدیدی شده است. نظریه های دیگری نیز در این زمینه به وجود آمد که روش استنادی آن ها با روش کازانووا متفاوت بود.نظریه ی کازانووا را در دهه های پایانی قرن بیستم عباس همدانی تصحیح و نقد کرده، نواقصی از آن را زدوده و با فرضیه های جدیدنتایج تازه ای عرضه کرده است.نظر همدانی درباره ی زمان نگارش رسائل، تا به امروز نیز در محافل اسماعیلی شناسی یکی از آرای پذیرفته شده، و ملاک نظر بوده است. در این مقاله پس از شرحی اجمالی درباره ی نظریه های مذکور، تمایزهای آن ها با یکدیگر بررسی می شود.سپس با تحلیل نظر همدانی، اشکال ها و ابهام هایی که در فرضیه سازی و نتیجه گیری او برای تعیین تاریخ نگارش رسائل وجود دارد، تشریح می شود.نظر همدانی در دو بخش «باورها و پیشگویی های نجومی» و نیز «مسئله ی مهدویت و ظهور قائم» نقد می شود.در پایان، با تشکیک در تفسیرهای همدانی از متن رسائل، نظر وی درباره ی تبلیغی بودن رسائل برای قدرت گیری و تأسیس خلافت فاطمیان مورد تردید قرار می گیرد
۱۶.

طیب بن آمر شخصیتی تاریخی یا اساطیری؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۱۳

کلیدواژه‌ها: اسماعیلیه فاطمیان طیب آمر مستعلویه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۴۲ تعداد دانلود : ۸۹۸
اسماعیلیان در تاریخ مذهبی خود چندین بار دچار انشقاق شده اند. مهم ترین این جدایی ها بر سر جانشینی المستنصر بالله(487-427ه.ق.) هشتمین خلیفه فاطمی در 487ه.ق. رخ داد، بدین ترتیب که گروهی از اسماعیلیان به امامت و خلافت احمد قایل شدند و به مستعلویه(مستعلیه) مشهور گردیدند و گروهی دیگر از امامت نزار پشتیبانی کردند و به نزاریه معروف شدند. اسماعیلیان مستعلوی که پس از این جدایی توسط خلافت فاطمی حمایت می شدند، در 524ه.ق و بر سر جانشینی الآمر(524-495ه.ق) مجددا دچار اختلاف شدند. گروهی از آنان قایل به امامت عبدالمجید حافظ(544-526ه.ق) پسر عموی آمر شدند و خلفای فاطمی را از این زمان تا پایان حکومت فاطمی امام می دانستند و حافظیه لقب گرفتند و گروه دیگری که به امامت و غیبت پسر خردسال آمر، معروف به طیب اعتقاد پیدا کرده و به طیبیه شهرت یافتند. فرقه ی اخیر که دیگر با توجه به پذیرش امامت عبدالمجید حافظ توسط دستگاه رسمی دعوت فاطمی، در مصر جایی نداشتند، با حمایت حکومت صلیحی یمن و بخصوص ملکه سیده اروی، که از مدت ها قبل به عنوان دست نشانده فاطمیان در جنوب عربستان فعالیت می کردند، توانست ادامه حیات دهد و حتی پس از سقوط دولت صلیحی یمن نیز برای مدتی در این سرزمین باقی بماند و در نهایت نیز با فراهم شدن شرایط به هند منتقل شود. در این میان طیب به عنوان آخرین امام و مهدی اسماعیلیان نقش و جایگاه مهمی در این مذهب دارا گردید، که این مقاله به بررسی زندگانی او می پردازد.
۱۷.

امامت از دیدگاه اسماعیلیه و زیدیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادیان و عرفان سال چهل و ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: امامت امام اسماعیلیه زیدیه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام فرق و مذاهب تشیع امامیه
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ و سیره اهل بیت(ع)
تعداد بازدید : ۲۲۲۴ تعداد دانلود : ۱۲۰۶
امامت نخستین مسئله بحث برانگیز و اختلاف آفرین در تاریخ اسلام است که نخستین دسته بندی ها و انشعاب ها را، پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)، در میان مسلمانان به وجود آورد. فرقه های اسماعیلیه و زیدیه از مهم ترین فرقه های شیعه، بعد از شیعه اثنی عشری، به شمار می روند که هنوز حیات سیاسی و اجتماعی دارند، اما دیدگاهشان به مسئله امامت از سده های نخستین اسلامی شکل گرفته است. یافته های پژوهشی نشان می دهد که این دو فرقه نخست معتقد به امامت و رهبری اهل بیت پیامبر بودند. اما با گذشت زمان، کسانی جز ایشان را امام و رهبر خویش گرفتند. بدین سبب، زمینه های انحراف در بین آنها کم کم آشکار شد. در این مقاله برآنیم با تکیه بر روش تاریخی، بحث امامت را از دیدگاه دو فرقه اسماعیلیه و زیدیه بررسی کنیم.
۱۸.

نگرشی بر جایگاه بهره ها و خوجه ها در هند

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال دوم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۵)

کلیدواژه‌ها: هند اسماعیلیه آداب و رسوم بهره خوجه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ ادیان
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی اسماعیلیان نظام فکری و فرهنگی
تعداد بازدید : ۲۱۴۲ تعداد دانلود : ۱۹۷۶
فرقه ی اسماعیلیه که از قرن دوم وارد جامعه ی اسلامی شد تا به حال به حیات خود ادامه داده است. در طول تاریخ این فرقه به دلایلی از قبیل: اختلافات فکری، تفاسیر مختلف از نصوص دینی، جاه طلبی برخی رهبران آن و اختلاف در جانشینی، دچار انشعابات گوناگون شده است. فرقه اسماعیلیه در مناطق مختلفی از جمله ایران، مصر، یمن و هند حضور داشتند. این فرقه حضور خود را در هند تا به امروز ادامه داده است و در این منطقه نیز پیروانی دارد که شامل دو جماعت ""بُهره و خوجه"" می باشد. بهره ها، احکام و عبادات دینی را به دقت انجام می دهند، امّا خوجه ها، چندان دربند احکام هندوها افتادند؛ که اکثر احکام و مراسم مذهبی آنان بر اساس قوانین هندو تنظیم می شود. در این جستار برآنیم تا به شیوه توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای به معرفی بهره ها و خوجه ها و رسوم و عقایدشان بپردازیم.
۱۹.

بررسی نسبت وصی و امام در مذاهب اسماعیلیه و اثناعشریه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های فلسفی - کلامی سال شانزدهم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۶۱)

کلیدواژه‌ها: امامت شیعه اسماعیلیه وصایت اثناعشریه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۰۷ تعداد دانلود : ۷۶۲
اسماعیلیه و اثناعشریه دو مذهب شیعی هستند که میان آنها وجوه اشتراک و اختلاف بسیاری وجود دارد. یکی از مشترکات آنها این است که پیامبر مکرم اسلام (ص)، جانشین پس از خود را به صورت آشکار تعیین کرده است. اما اختلاف از اینجا شروع می شود که امامیه، امام و وصی را یکی می دانند، یعنی اصل وصایت همان اصل امامت است، اما اسماعیلیه آنها را متمایز از هم لحاظ و بررسی می کنند. در نظر اینان، مقام وصایت به حضرت علی ابن ابی طالب (ع) اختصاص دارد، یعنی همان امام است که در دوران زندگی رسول ناطق همراه اوست و امین اسرارش به حساب می آید. پس از وصی، مقام امامان شروع می شود که در نظر گروهی از آنان، امام حسن، امام اول و اسماعیل ابن صادق، امام ششم به حساب می آید. به جز حضرت علی (ع) که در هر دو مذهب وصی است، سایر امامان، از امام حسن به بعد در نگرش اسماعیلیان از مقام وصایت برخوردار نیستند. آنچه در این مقاله اثبات می شود همین تمایز مقام امامت و وصایت است که با ذکر شواهدی از آثار متکلمان اسماعیلی و دیگر پژوهش گران ارائه می شود.
۲۰.

نقش فاطمیان در گسترش علوم نقلی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال شانزدهم بهار ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۶۱)

کلیدواژه‌ها: تفسیر فقه تأویل اسماعیلیه فاطمیان علوم نقلی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان آفریقا
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ ادیان
تعداد بازدید : ۹۶۹ تعداد دانلود : ۷۱۴
مقاله حاضر، در صدد بررسی میراث مکتوب شیعیان فاطمیِ مصر در باب علوم نقلی است. «نقل»، یکی از مهم ترین پایگاه های ترویج علوم دینی و وحیانی است؛ زیرا به مدد آن می توان آموزه های الهی را به بندگان خدا منتقل ساخت. شاید راز توجه ادیان، فِرَق و مذاهب آسمانی به دانش های نقلی در فعالیت های تبلیغی و آموزشی خود، همین نکته باشد. فاطمیان اسماعیلی مذهب، از این قاعده مستثنا نبودند و در شاخه های متنوعی همچون: فقه، تفسیر، تاریخ، شعر، ادبیات و دیگر علوم نقلی فعالیت داشتند. اگرچه دستاوردهای مکتوب فاطمیان در این زمینه اندک است و به عنوان مثال، در مباحث فقهی نوآوری چشمگیری نداشتند و در علم قرائت و تفسیر به دلیل رویکرد عقل گرایی و باطنی، تألیفات چندانی از خود به یادگار نگذاشتند، اما توجه ویژة آن ها به علوم نقلی، چه با هدف حفظ موجودیت سیاسی خویش و چه با انگیزه ترویج فرقه اسماعیلیه، شایسته بازخوانی است. این نوشتار که به همین منظور سامان یافته، نشان می دهد که فاطمیان توانستند با ترسیم ساختار مناسب و کمک های سخت افزاری و نرم افزاری، علوم نقلی را به بهترین شکل ترویج نمایند.