مطالب مرتبط با کلیدواژه

توحید


۲۶۱.

مناظره با ابلیس در ادب عرفانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: عرفان اسلامی سال ۱۰ زمستان ۱۳۹۲ شماره ۳۸

کلیدواژه‌ها: شیطان ادبیات تعلیمی مناظره حدیث نفس توحید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۴ تعداد دانلود : ۸۶
ابلیس در متون نظم و نثر فارسی هم مطرح گردیده است و گفتگو یا مناظره با ابلیس به گونه ای اختصاصی در ادبیات عرفانی قابل شناسایی است. عارفان با الگو گرفتن از قرآن کریم و دیگر کتاب های آسمانی، در قالب حکایات و مجادله هایی که بین ابلیس و پیامبران و یا عارفان ترسیم نموده اند که در ضمن آن به پرسش و اشکال هاییعقیدتی هم پاسخ داده اندجنبهبرجسته ای از ادبیات تعلیمی را به نمایش گذاشته اند و ابلیس در اغلب مناظرات تلاش دارد که عمل خود را توجیه کند و خود را عاشق راستین معرفی نماید. برخی ابلیس را مظهر اخلاق ناپسندی چون تکبر و غرور و تند خویی و نمادی برای قهر الهی دانسته اند، از طرفی چون خداوند را احسن الخالقین می دانسته اند که همه چیز را حکیمانه و خیرخواهانه آفریده است، برای خلقت ابلیس هم حکمت هایی سودمند جستجو نموده اند که ناآشنایان گمان کرده اند از ابلیس دفاع شده است، چنانکه او را کارگزار الهی برای آزمایش انسان ها خوانده اند. در اینجا مناظره با ابلیس در پنج شیوه مناظره با خداوند، انبیا، عرفا، باخود و افراد ناشناس بررسی گردیده است و نمونه های آن از ادبیات عرفانی استخراج شده است.
۲۶۲.

«وحدت وجود» از دیدگاه اسیری لاهیجی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: عرفان اسلامی سال ۱۰ بهار ۱۳۹۳ شماره ۳۹

کلیدواژه‌ها: توحید عرفان شیعی ابن عربی وحدت شهود فنا احدیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۵ تعداد دانلود : ۷۶
شمس الدین محمد اسیری لاهیجی (ح840- 912 ق) یکی از عرفای شیعی در عصر تیموری است که در آثار منظوم و منثور خود به بیان اندیشه های عرفانی در حوزه نظری و عملی پرداخته است. محوری ترین بحث در عقاید او طرح نظریه «وحدت وجود»است که تحت تأثیر ابن عربی و شیخ محمود شبستری آن را با بیانی زیبا ترسیم می کند. وحدت وجود که تفسیری عرفانی از توحید به شمار می آید، از قرن دوم هجری در عرفان اسلامی سابقه داشته و توسط ابن عربی به زبانی فلسفی روش مند گردیده است و اسیری لاهیجی یکی از شارحان نظریه وحدت وجود به شمار می آید که ضمن بهره گیری از مضامین مولوی و حافظ به عارفان اولیه نیز اشاره دارد و از «وحدت وجود» به «انسان کامل» می رسد و خداوند را وجود حقیقی و اصیل به شمار می آورد که دیگر موجودات جلوه های آن نور سرمدی هستند
۲۶۳.

وجوه تشابه و تمایز عرفان پژوهی در آثار مستشرقان معاصر (آنه ماری شیمل، فریتس مایر، هلموت ریتر)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: عرفان اسلامی سال ۱۰ تابستان ۱۳۹۳ شماره ۴۰

کلیدواژه‌ها: توحید عرفان شیعی ابن عربی وحدت شهود فنا احدیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸ تعداد دانلود : ۶۹
آنه ماری شیمل به عنوان واسطه اسلام و غرب، پژوهش های بسیاری در خصوص عرفان و تصوّف داشته است. او از دیدگاه انسانی مؤمن و دانشگاهی به آثار عرفانی می نگریست.  «هلموت ریتر» با مطالعه و تدبّر در نسخ قدیمی و هم چنین پدید آوردن کتاب کم نظیر «دریای جان»، عشق و ارادت خود را به وادی سیر و سلوک عارفانه ایرانی- اسلامی بیان کرده است. فریتس مایر نیز با کشف زوایای نهفته و دور از چشم دیگر پژوهشگران، آن چنان از زندگی بهاء ولد پرده بر داشته که او را برای همیشه از سایه پسرش مولانا جلال الدین جدا ساخته و در پژوهشی که مدّت ده سال طول کشیده، زندگی و خطّ سیر فکری و عرفانی ابوسعید ابوالخیر را به جامعه عرفان پژوه تقدیم کرده است.
۲۶۴.

تحلیل عرفانی عبودیت دادار، ستودن داد و زدودن بیداد در شاهنامه فردوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: عرفان اسلامی سال ۱۳ بهار ۱۳۹۶ شماره ۵۱

کلیدواژه‌ها: فردوسی توحید سرمایه معنوی دادگری تعهدات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۳ تعداد دانلود : ۱۱۰
در این مقاله، سعی شده است که با بررسی متن اصلی و نیز لایه ها و زوایای درونی و برونی اثری سترگ به نام «شاهنامه» بر شناختی ولو نسبی و محدود از نوع تفکّر و بینش سراینده آن (فردوسی) در سه بخش: عبودیت دادار، ستودن داد و زدودن بیداد دست یافت که این جانب از آن، به سرمایه معنوی انسانی تعبیر می کند و با بهره گیری از روش تحلیل محتوایی که استخراج و جمع آوری داده ها و در نهایت، استنتاج علمی و روشمند از مباحث است، بتوان این مهم را باز شناخت. پس از آن، دریافته شد که در بین این عناصر سه گانه، آن چنان لازمیّت و ملزومیّتی است که انفکاک آن ها از یکدیگر، ناممکن که نامتصّور است؛ بدین معنی که پی آیند عبودیت دادار، ستودن داد و برآیند احراز این دو، ستیز با بیداد است؛ بدین سان باید اذعان داشت که در همان زمان، حکیم توس، در جستجوی جامعه آرمانی بوده، آن را طبیعی می دانسته است و این، در تطبیق با مصادیق قرآنی نیز امری فطری است و جوامع مدنی هم به تعبیری، آن را حقوق بشری می نامند که این پژوهش، درصدد شناخت و بازیابی این عناصر است که فره ایزدی و فرهمندی، فراهم آورنده عزّت و سربلندی است و خودخواهی و ناسپاسمندی، پدید آورنده ذلّت و دردمندی است. او هرگز ایرانی را، متعدّی به حقوق دیگران ندانسته است و این را می باید، متأثّر از عبودیت دادار دانست.
۲۶۵.

جایگاه وحدت وجود در عرفان جامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: عرفان اسلامی سال ۱۴ پاییز ۱۳۹۶ شماره ۵۳

کلیدواژه‌ها: توحید وحدت شخصی وجود تمثیل تجلی ابن عربی عرفان نظری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۲ تعداد دانلود : ۱۲۰
جامی در عرفان اسلامی به نظریه وحدت وجود اعتقاد دارد و از ارادتمندان اهل بیت(ع) در میان طریقت نقشبندیه است که در این نظریه از ابن عربی پیروی می نماید. بر اساس این نظریه حقیقتِ وجود، یکی است و اصالت با وحدت می باشد. کثرت های ظاهری جهان، اموری اعتباری و جلوه های مختلف آن حقیقت واحد هستند. به بیانی دیگر این کثرت ها از جنس خواب و خیال و یا سایه و تصویرهای داخل آینه اند. هستی کتاب حقّ تعالی است و موجودات اسماءالله و کلمات الهی هستند. در این مقاله با روش تاریخی یا سندی و بررسی منابع دست اول به موضوع پرداخته می شود و جنبه نوآوری آن معرفی دیدگاه خاص جامی در نظریه وحدت وجود است که پرداخت جدیدی را با دسته بندی خاص خود از موضوع ارائه می دهد و در بیان تمثیل ها در مضمون و در قالب بیانی، از خود ابتکار نشان می دهد
۲۶۶.

رابطه دعا و مقام رضا در عرفان اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: عرفان اسلامی سال ۱۸ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۶۹ 209 - 232

کلیدواژه‌ها: دعا مقام رضا قضای الهی عرفان اسلامی توحید توکل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۹ تعداد دانلود : ۸۸
دعا کردن و  راز و نیاز با معبود از جمله آموزه های مؤکد دینی و عرفانی است. از طرف دیگر یکی از مراتب  و مقامات عرفانی  مقام رضا است، یعنی  سالک  باید رضایت  کامل  به  قضا و قدر الهی داشته  و همواره راضی  به رضای حق  باشد..  پرسش اینجاست  که  آیا منافاتی  بین  دعا کردن و مقام رضا وجود ندارد ؟آیا دعا کردن، اعتراض  به قضا و قدر الهی محسوب نمی شود؟ در این  تحقیق مطالبی دالّ بر ضرورت دعا و نیایش از قرآن کریم و احادیث معصومین(ع(و سخنان اولیاء الله ذکر شده است و بیان شده  که دعا، مغز عبادت است ،دعا سلاحِ مؤمن است و اینکه ترک دعا، معصیت است و عاجزترین مردم کسانی هستند که توفیق دعا کردن ندارند. همچنین از عرفای بزرگ اسلامی مطالبی در بابِ رضا بیان شده که سالک  باید بر آنچه از دستش رفت غمناک نبوده و بر آنچه که بدست می آورد، خوشحال نشود و باید راضی به قضای حق باشد و  یقین داشته باشد که خداوند بهترین مقّدرات را برای او در نظر گرفته است و  همه امور براساس حکمتِ الهی است، لذا بر حکم و قضای الهی اعتراضی نکند و شاکر باشد. از تحلیل این دو امر به ظاهر متقابل بر مبنای قرآن و عرفان این نتیجه حاصل شده که سالک می تواند در همان حالی که باید به قضای الهی راضی است، دست به دعا بردارد . اودعا کردن را امر الهی ،وسیله سخن گفتن با خداوند و وظیفه خود می داند و از طرفی  به هرچه در قضا و قدر برای انسان در نظر گرفته شده رضایت  کامل دارد و می پسندد هرآنچه را خداوند برای او پسندیده است.
۲۶۷.

سیاست خارجی در اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست خارجی سال ۲۷ پاییز ۱۳۹۲ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۷ 611 - 636

کلیدواژه‌ها: سیاست خارجی اسلام نفی سبیل توحید همزیستی مسالمت آمیز حیات طیبه دارالاسلام دارالکفر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۷ تعداد دانلود : ۶۴
سیاست خارجی مهم ترین وجه زندگی اجتماعی سیاسی ملت ها و کشورها به شمار می رود، چون بقا و حیات آن ها به سیاست خارجی بستگی دارد. از این رو، تلاش برای درک و فهم ماهیت و رفتار سیاست خارجی کشورها یکی از دلمشغولی های فکری و ذهنی محافل علمی و دانشگاهی بوده و است. به گونه ای که حوزه مطالعاتی تحلیل سیاست خارجی جهت پاسخ گویی به این کنجکاوی و دل نگرانی تأسیس و توسعه یافته است. تحول و تکامل این رشته، مطالعات گسترده و رویکردهای نظری متنوع و متعددی را در متن و بطن خود پرورده و پرداخته است. هدف و مقصد همه تلاش های فکری و کنش های معرفتی، واکاوی ماهیت و واگویی رفتار کشورها در عرصه بین المللی است (دهقانی فیروزآبادی، 1:1388). سئوال مقاله حاضر آن است که آیا سیاست خارجی در اسلام نیز دارای اهمیت و اعتبار بوده است؟ به بیانی دیگر آیا اسلام نیز به تعریف الگوها و چارچوب های نظری پیرامون چگونگی تعامل با کشورهای دیگر پرداخته است؟ آیا سیاست خارجی اسلام قابلیت به کارگیری و اجرا توسط دولت های اسلامی کنونی را دارد و یا الگوهای ارائه شده به دوران پیش از نظام وستفالی محدود می گردد؟ پاسخ به این سئوالات هدف اصلی مقاله حاضر است و تلاش می گردد  به تبیین نگرش اسلام به سیاست خارجی و ارائه الگوی سیاست خارجی اسلامی پرداخته شود .
۲۶۸.

معنویت در گفتمان علامه طباطبائی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: انوار معرفت (حکمت عرفانی) سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۲۲) 5-16

کلیدواژه‌ها: معنویت فطرت امام اصحاب معنوی توحید معرفت نفس علامه طباطبائی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۷ تعداد دانلود : ۶۷
معنویت شناسی صائب و صادق یکی از ضروری ترین، مهم ترین و در عین حال حساس ترین نیازهای وجودی انسان معاصر است و معنویت گرایی، فطری انسان و هم سرنوشت با اوست؛ زیرا با وجود او سرشته شده است. علامه طباطبائی از جمله عالمان دینی است که نه تنها به معنویتِ اصیل توجه همه جانبه داشت، بلکه خود از عالمان معنوی در سطح عالی بود که در قالب های گوناگون در زمینه معنویت شناسی قلم زده و معنویت تشیع را به مثابه کامل ترین نوع معنویت معرفی کرده است. پرسش محوری نوشتار حاضر این است که معنویت در گفتمان علامه چیست و چه ویژگی هایی دارد؟ روش دستیابی به پاسخ پرسش یادشده، کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی است که بر منطق نقلی و عقلی استوار است. نتیجه مباحث عبارت است از: 1. فطری بودن معنویت؛ 2. تعلق معنویت به عالم باطن و جهان غیب؛ 3. نیاز به استاد معنوی در تربیت معنوی؛ 4. ظهور معنویت توحیدی در معنویت تشیع؛ 5. شناخت شهودی نفس در دستیابی به معنویت حقیقی و نیل به مقام ولایت الهیه.
۲۶۹.

تحلیل توحید ذاتی در واژه " الصمد " سوره ی توحید از منظر مفسران فریقین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیر تطبیقی سال ۸ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶ 162 - 187

کلیدواژه‌ها: توحید توحید ذاتی صمد توحید ذاتی از منظر فریقین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۱ تعداد دانلود : ۹۴
توحید زیربنایی ترین اعتقاد و مبنایی اساسی برای تعالیم دین اسلام است ، در میان اقسام توحید یعنی توحید ذاتی، توحید صفاتی، توحید در خالقیت، توحید در ربوبیت و توحید در عبادت، توحید ذاتی به منزله اساس و زیربنای همه ی شاخه های توحید است از طرفی سوره توحید به عنوان شناسنامه خداوند مهم ترین تجلی توحید ذاتی خداوند در قرآن کریم است ، این سوره، عهده دار تبیین توحید ذاتی در قرآن کریم می باشد. با توجه به اهمیت بحث توحید ذاتی در سوره ی توحید و اهمیت این مساله نزد شیعه و سنی این پژوهش به بررسی تطبیقی توحید ذاتی از منظر فریقین در سوره ی توحید با تکیه بر واژه "الصمد " می پردازد"الصمد" از جمله عبارات قرآنی در سوره توحید است که میان مفسران شیعه و سنی محل تضارب آراءگوناگون گردیده برهمین اساس، این پژوهش به بررسی آراء مفسران شیعه و سنی و روایات فریقین پیرامون احد و صمد و اشتراکات و اختلافات این دوگروه پیرامون این مساله بیان می کند.
۲۷۰.

بررسی تطبیقی رابطه توحید و خواندن غیر خدا از دیدگاه رشید رضا و علامه طباطبایی

نویسنده:
منبع: شبهه پژوهی مطالعات قرآنی سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۷) 153 - 184

کلیدواژه‌ها: توحید دعا الوهیت عبادت حقیقی رویکرد مقارنه ای علامه طباطبایی رشیدرضا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲ تعداد دانلود : ۶۸
عبودیت خدا فلسفه اصلی زندگی بشر بوده و دعوت به توحید و عبادت خدای یکتا که از نیازهای غریزی و فطری انسان است، همواره سر لوحه رسالت تمام پیامبران و منادیان الهی بوده است و همه مذاهب و فرق اسلامی در این که عبادت مخصوص خداوند است، اتقاق نظر دارند؛ لیکن رفتار توسّل گونه برخی مسلمانان، همانند شیعیان که پیامبراکرمJ و یا اولیای الهی را می خوانند و در برابر قبور آنان اظهار تذلل و خضوع می کنند، مورد نقد جدی محمّد رشیدرضا در تفسیر المنار قرار گرفته است؛ درحالی که عموم مسلمانان همواره در طول تاریخ، نه تنها در اعتقاد که در سلوک رفتاری خود، بدان عمل کرده اند؛ مسأله اصلی این است که آیا چنانکه رشیدرضا می گوید، دعا و درخواست از غیر خدا و امامان معصومA، با توحید منافات دارد و عملی شرک آمیز است؟ این پژوهش با روش کتابخانه ای و رویکردی تحلیلی و تطبیقیِ دیدگاه علامه طباطبایی و رشیدرضا، با هدف دست یابی به دیدگاه صحیح از منظر قرآن و رفع اتهام از شیعیان در عبادت اولیاء و شرک در توحید عبادی، انجام گرفت که با بررسی مفاهیم اساسی به ویژه مفهوم عبادت، دعا در کتب لغت و کاربردهای قرآنی آن معلوم شدکه مصادیقی از دعا و درخواست از غیر خدا، که مورد نقد رشید رضا بوده است، نه تنها شرک نبوده که در راستای توحید و عبادت خدا می باشد.
۲۷۱.

واکاوی دیدگاه آیت الله صافی مدظله العالی درباره ادعای ناسازگاری ولایت تکوینی با توحید افعالی

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی نامه جامعه سال ۱۸ زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۳۶ 7 - 30

کلیدواژه‌ها: ولایت تکوینی توحید توحید افعالی آیت الله صافی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹ تعداد دانلود : ۵۳
اعتقاد به ولایت تکوینی اولیای الهی، یکی از مهمترین آموزه های کلامی- تفسیری شیعه است. عالمان شیعی تلاش کرده اند با تبیین صحیح ولایت تکوینی، ادعای منافات داشتن ولایت تکوینی با توحید افعالی را پاسخ دهند. آیت الله العظمی صافی گلپایگانی مدظله العالی از عالمان بزرگ تشیع، ضمن تبیین ولایت تکوینی و رابطه آن با توحید، تلاش کرده است ادعای مشرک بودن شیعیان و نیز تفویض و واگذاری کامل امور به انسان را پاسخ داده و هم زمان، تفسیرهای ناصحیح توحید افعالی را نیز روشن سازد. ایشان، محدوده معنایی ولایت تکوینی را به پنج قسم سلطنت ولایت تکوینی شخص بر نفس خود، اذن الهی سلطنت فرد بر تمام ممکنات به طور تکوینی، استقلالاً و به اراده الهی، ولایت عامه بر موجودات به صورت حادث و غیر مستقل، قدرت تصرف بر بخشی از کائنات با استفاده از علوم مکتسبه یا به نحو موهوب و لدنّی، تصرف در کائنات به صورت خرق عادت، اعجاز و بر حسب مصالح و مقتضیات خاص و خرق عادت، تقسیم کرده و ضمن تبیین و پذیرش قسم 4و 5 و ردّ قسم 1 و 2، قائل است قسم 3 آن به معنای ولایت انسان کامل مانند نبی و ولیّ وقت و عامه موجودات و اداره سازمان کائنات به صورت حادث و غیر مستقل است. در بیان آیت الله صافی، این قسم سوم، با توحید منافات ندارد و موجب کفر یا خلاف ضرورت نخواهد بود و اطلاق روایات، مفید ثبوت ولایت به این معنی است؛ لیکن در مقام اثبات، دارای ضعف سندی است و برای اثبات کافی نیست و نمی توان از ظواهر آیات، که خدا را فاعل بلاواسطه پدیده های عالم می داند، به سادگی دست برداشت و با سه شرط سازگارى ایجادشده بین قول سوم قاعده فلسفی الواحد لایصدر منه الا الواحد و احادیث به جامانده در خصوص خلقت انواری پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) معقول است.
۲۷۲.

دلالت های سیاسی اجتماعی سوره کهف در پرتوی تحلیل ساختاری آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: قرآن و علوم اجتماعی سال ۳ پاییز ۱۴۰۲شماره ۳ (پیاپی ۱۱) 101 - 121

کلیدواژه‌ها: سوره کهف تفسیر ساختاری توحید شرک دلالت های سیاسی اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶ تعداد دانلود : ۵۴
تفسیر ساختاری و کشف اغراض اصلی سُوَر قرآن کریم ازجمله روش های نوین در عرصه تفسیر قرآن کریم بوده که کمتر موردتوجه واقع شده است. این مقاله درصدد است سوره کهف را تحلیلی ساختاری نماید و دلالت های سیاسی اجتماعی آن را بر اساس اغراض محوری آن تبیین نماید. برای رسیدن به این هدف از روش تفسیر ساختاری و تحلیل مضمون استفاده شده است. به استناد شاخص های کشف اغراض سُوَر، یافته ها حاکی از آن است که توحیدمداری و شرک دو موضوع محوری سوره کهف به شمار می روند که به دیگر آیات این سوره، نظم و انسجام بخشیده اند. بر این اساس، عدم تبعیت از سبک زندگی مشرکان، تبیین و قیام علیه رژیم طاغوتی مشرکان منکر قیامت و معاد، استراتژی هجرت از جامعه مشرک برای حفظ ایمان و کسب آزادی فرهنگی و حمایت از مستضعفان ازجمله دلالت های سیاسی اجتماعی سوره کهف در وضعیت حاکمیت شرک در جامعه محسوب می شود. همچنین مبارزه با ظلم و برقراری عدالت و رفع تهدید و تأمین امنیت، مشارکت مردم و کارآمدی حکومت الهی ازجمله دلالت های سیاسی اجتماعی سوره کهف در وضعیت حاکمیت توحید در جامعه است.
۲۷۳.

رویکرد تمدنی اهل بیت علیهم السلام در ابواب تاریخی بحارالانوار؛ توحید به مثابه انگاره هدایت گر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی دوره ۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۲) 111 - 136

کلیدواژه‌ها: توحید انگاره هدایت گر رویکرد تمدنی اهل بیت علیهم السلام بحارالانوار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲ تعداد دانلود : ۷۵
تمدن سازی یکی از گفتمان های نوظهور است که در جوامع علمی اذهان متفکران را به خود جلب کرده است. با توجه به اهمیت ترسیم تمدن بر پایه روایات اهل بیت علیهم السلام، پژوهش حاضر، با روش تحلیل مضمون به گردآوری مضامین و کشف و استخراج رویکرد تمدنی اهل بیت علیهم السلام در روایات تاریخی از کتاب بحارالانوار پرداخته است. این گزارش های تاریخی در کتاب بحارالانوار در بخش تاریخ انبیاء الهی در چهار جلد جمع آوری شده است. رویکرد تمدنی به مثابه سطح تحلیل در این نوشته به عنوان ساختار نظری تحقیق به کاررفته است که در آن به دنبال کشف انگاره هدایت گر و هویت تمدنی است. نتایج تحقیق نشان می دهد که توحید، محوری ترین و جامع ترین اصل اعتقادی و دینی مطرح شده در متون دینی و گفتار و سیره ی پیامبران الهی است. با تحلیل و تبیین توحید، این حقیقت نمایان می شود که توحید متضمن جهت دهی به انگیزه های شخصی و از طرفی متضمن حیات اجتماعی بشر است. لذا، توحید به عنوان انگاره هدایت گر تمدن خود را نشان می دهد و به جوامع توحیدی یک هویت تمدنی می بخشد.   
۲۷۴.

جایگاه و نقش امام در تحقق امت تمدن اسلامی (در پرتو آیه 47 سوره یونس)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات سیاسی تمدن نوین اسلامی سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 90 - 110

کلیدواژه‌ها: تمدن توحید امت امام عدالت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰ تعداد دانلود : ۴۶
هدف محوری انقلاب اسلامی برپایی تمدن نوین اسلامی در دوره کنونی است. فهم این مهم و نقشه عظیم تحقق آن از ضروریات جامعه کنونی ما و به ویژه نخبگان حوزه و دانشگاه به شمار می رود. برای دریافتن دقیق این موضوع باید با تدبر در آیات الهی و در پرتو مفاهیمی قرآنی همچون مدینه، امت، بلد، رسول و امام به درک دقیقی از جایگاه و نقش امام در تحقق تمدن اسلامی برسیم. ازجمله آیات الهی، آیه 74 سوره یونس «وَلِکلِّ أُمَّهٍ رَسُولٌ فَإِذَا جَاءَ رَسُولُهُمْ قُضِی بَینَهُمْ بِالْقِسْطِ وَهُمْ لَا یظْلَمُونَ» است که در آن به دو مسئله اساسی درباره تمدن و امت اشاره می کند: نخست، براساس این آیه می توان به تبیین نظریه اجتماعی اسلام در تشکیل امت و تمدن پی برد و همان نظریه امامت امت است. این نظریه با نظریه اجتماعی استیلا در جوامع پیش از مدرن و نظریه اجتماعی بازار در جوامع مدرن، تفاوت جوهری دارد. در این نظریه، امام رکن امت و تمدن است و حول ولایت امام و با تولی از سر محبت امت، تمدن ساخته می شود. تمدن و امت بر مدار نظام اراده ها با محوریت اراده محوری شکل می گیرد که ظهور این نظام اراده ها را در ساحت های گوناگون امت می توان ملاحظه کرد؛ دوم، مهم ترین فعل امام در امت برپایی قسط و عدل است و این یعنی پایبند شدن به تناسبات اقامه توحید که تنها از مسیر جریان ولایت امام و تولی انسان ها به آن ولایت محقق می شود که این مسیر درست مانند مسیر جریان ولایت الهیه و تولی به ولایت الله است. بنابراین، عدالت به معنای تحقق تناسبات جریان ولایت و تولی به امام است.
۲۷۵.

اثبات پذیری تلازم دین و سیاست در پرتو توحید ربوبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات سیاسی تمدن نوین اسلامی سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۵ 233 - 256

کلیدواژه‌ها: تلازم دین و سیاست تربیت حکومت توحید ربوبیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰ تعداد دانلود : ۳۴
بیش از چهار دهه پیش، نظام جمهوری اسلامی ایران، براساس تلازم دین اسلام و سیاست محقق شده و نظریه پردازان آن، دلایلی برای اثبات این تلازم ارائه کرده اند که بیشتر براساس توحید مالکیت خداوند است. باور نویسنده آن است که می توان افزون بر توحید مالکیت، از ترکیب اصول علم تربیت و صفات ذاتی خداوند نیز برای اثبات تلازم یادشده استفاده کرد. این شیوه استدلال در پژوهش دیگری مشاهده نشد. براین اساس، مقاله پیش رو رویکردی تحلیلی دارد و درپی پاسخ به این پرسش است که تلازم دین و سیاست در پرتو توحید ربوبی چگونه است. فرضیه پژوهش این است که با تکیه بر اصول علم تربیت و توحید در ربوبیت و تطابق این دو مقوله، می توان جدایی دین از سیاست را نفی، و تلازم آن دو را ثابت کرد. برای بررسی این فرضیه، روش پژوهش چنین است که نخست تعاریف و اصول تربیتی را از علم تربیت، اصطیاد کرده، سپس آنها را بر مباحث کلامی در دین اسلام تطبیق داده و از قرار دادن این دو در کنار هم، تلازم دین و سیاست را اثبات کند. نتایج این پژوهش آن است که تربیت ازسویی، به معنای رشد هماهنگ استعدادهای انسانی است و ازسوی دیگر، برای تربیت درست به مدیریت عوامل تأثیرگذار بر انسان نیاز است. تنها کسی حق تربیت دارد که همه استعدادها و نیز همه عوامل تأثیرگذار بر انسان را بشناسد و این دو انحصار تنها درباره خداوند صادق است. از مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر انسان ها، حاکمیت جامعه است و لازمه انحصار الهی تربیت، انحصار الهی مدیریت (دخالت) در حکومت است و لازمه این دو انحصار، تلازم دین و سیاست خواهد بود.
۲۷۶.

کارکرد توحید در سبک زندگی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه فلسفه دین سال ۲۲ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۴۳) 221 - 248

کلیدواژه‌ها: خدا دین توحید سبک زندگی سبک زندگی توحیدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۵ تعداد دانلود : ۱۳۲
سبک زندگی از موضوعات مهم جامعه شناختی، روان شناختی و البته دین شناختی در جهان معاصر است. نگرش های کلان و جهان بینی در ایجاد، تقسیم و تبیین سبک زندگی نقش دارند. نگرش های کلان الهی و مادی سبک زندگی را به دو گونه مهم الهی و مادی تقسیم می کند. مسئله اصلی این نوشتار نقش مهم ترین بنیان و زیرساخت اسلام، یعنی توحید، در سبک زندگی است. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی در پی پاسخ گفتن به این پرسش هاست: خداباوری چه نقشی در سبک زندگی انسان ها دارد؟ ویژگی های اصلی سبک زندگی توحیدی چیست؟ و آیا تنها یک گونه سبک زندگی توحیدی وجود دارد یا می توان به گونه های متفاوت سبک زندگی توحیدی باور داشت؟ دستاوردهای پژوهش عبارت اند از این که باور به توحید سبک زندگی را به طور کلی دگرگون می کند و سبک زندگی خداباورانه به کلی متفاوت از غیر آن است؛ سبک زندگی موحدانه باعث نگاه خوش بینانه به عالم و زندگی، فهم عمیق و جامع از انسان و جهان، تعادل در گزینش های زندگی، لذت های عمیق، نظام منسجم در زندگی، علم و ارزش های برتر و کنش عقلانی در زندگی، سنجش پذیر ساختن جنبه های سنجش ناپذیر امور، ایجاد ظرفیت گزینش های برتر و جهت دادن به گزینش ها می شود. در نهایت، سبک زندگی توحیدی دارای مراتب تشکیکی است و چنین نیست که تنها با یک گونه سبک زندگی موحدانه مواجه باشیم.
۲۷۷.

بررسیِ تأثیر دستاوردهای فلسفی حکمتِ متعالیه در اجتهاد شیعی: مطالعه موردیِ مسئله «وحدتِ وجود»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نشریه فلسفه سال ۵۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ 167 - 190

کلیدواژه‌ها: وحدت وجود ملاصدرا ابن عربی فقها توحید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵ تعداد دانلود : ۷۰
مسئله اساسیِ این پژوهش بررسیِ تأثیر یا عدمِ تأثیرِ تحقیقات فلسفی در صدورِ احکامِ فقهی و هدف از آن، اثباتِ این تأثیر با مطالعه موردیِ مسئله «وحدتِ وجود» در حکمت متعالیه است. برخی فُقها در احکامِ مربوط به «کافر» و همچنین در احکام کتب «ضِلال»؛ به مسئله وحدتِ وجود و قائلینِ به آن پرداخته اند و در بابِ مشروعیّت یا عدمِ مشروعیّتِ چنین دیدگاهی به داوری نشسته اند و به تبعِ آن احکامی را در بابِ قائلینِ آن، صادر کرده اند. در این مقاله به روشِ توصیفی-تحلیلی آشکار می شود اجتهاد فقها در این باب، تابعی از نحوه مواجهه و مفاهمه فقهای صاحب رأی با آرای فلسفی است. بر این اساس، پس از ذکر نمونه هایی از داوری فقهای چند سده اخیر و ایضاح پیش فرض های فلسفی یا عرفانی نهفته در آن،  نسبت تقریر صدرالمتألهین از مسئله وحدتِ وجود با دیگر تقریرها روشن و ثمره پذیرش یا عدم پذیرش آن در داوری فقها معین شده است. در این مقاله آشکار می گردد اولاً تقریرِ صدرالمتالهین از وحدت وجود  از تقریر عرفانی آن متمایز است و ثانیاً پذیرش این تقریر می تواند دوگانگی و غیریت میان توحید فقها و عرفا را رفع نموده؛ و  با معاضدت تحقیقات فلسفی حکمت متعالیه، اجتهاد فقها از انتساب بلاوجه صفت کفر و ضلال منزه گردد
۲۷۸.

بازاندیشی تناسبات هندسی خلقت در آثار هنر و معماری اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مدیریت شهری دوره ۱۴ پاییز ۱۳۹۵ شماره ۴۴ ۱۲۴-۱۰۷

کلیدواژه‌ها: تناسبات هندسی هنر معماری اسلامی توحید خلقت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴ تعداد دانلود : ۴۷
عالم، کتاب مبسوطی است که صفحات آن مملوّ از کلمات نگارنده آن است و درست همانند آیات متن وحیانی قرآن، دارای سطوح چندگانه معنایی است. اساس این برداشت ها از قرآن به عمیق ترین شناخت از ذات صور طبیعی و کیفیت وحدت حاکم بر عالم می انجامد. امر وحدت و هماهنگی در سرتاسر عالم بیانگر حاکمیت وجه کیفی هندسه از طریق حضور قوانین تناسب، توازن، تعادل و ریتم در اجزاء و عناصر عالم است. با نگاهی به آثار هنر و معماری اسلامی ایران در طی ادوار مختلف، هنرمند مسلمان با استعانت از علم هندسه و ریاضیات، نظم و تناسبات هندسی تقرر یافته در طبیعت را که آینه دار کمال یافته ترین نظامهای زیبایی است، الگوی خود قرار داده و به خلق آثاری می پردازد که راز ابدیت و جاودانگی را در خود دارد. مسئله مهم در این نوشتار آن است که: اولاً- تناسبات هندسی خلقت از منظر اصل قرآنی توحید چگونه است؟ و ثانیاً- تناسبات هندسی خلقت چگونه در آثار هنر و معماری اسلامی تجلی می یابد؟ روش پژوهش توصیفی تحلیلی و تطبیقی با رویکرد به منابع قرآنی است. روش تجزیه و تحلیل با استعانت از شیوه استدلالی قیاسی به انجام رسیده است. هدف از این نوشتار ادراک حیات کیهانی افلاک و رهیافت به روش هایی است که در آثار هنر و معماری اسلامی تجلی یافته است. از جمله یافته های این پژوهش می توان به؛ هندسه نظام جهان هستی به وجود رابطه نظم و اندازه با عدالت خداوند بر عظمت و بی کرانگی عالم- سرّ تناسبات کیهانی دو عالم معقول و محسوس در نسبت با هماهنگی جنبه های کیفی و کمّی پدیده های این دو جهان- دست یابی به وحدت و هماهنگی در آثار هنر و معماری اسلامی از طریق هماهنگی جنبه های کمّی و کیفی هندسه اشاره نمود.
۲۷۹.

تحلیل بافت موقعیتی مفهوم عبادت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اندیشه نوین دینی سال ۱۹ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۷۴ 7 - 26

کلیدواژه‌ها: عبادت بافت بافت موقعیتی سلفی گری توحید شرک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷ تعداد دانلود : ۳۶
از مفهوم «عبادت» تعاریف مختلفی ارائه شده است و این مفهوم دال مرکزی کنش ها و واکنش های بین مذاهب اسلامی گردید و آغاز این چالش را تعریف ترسیمی سلفیان از مفهوم عبادت است که بر محور معنای لغوی و تأکید بر معانی چون «کمال ذل، خضوع» همراه با «کمال محبت» قرار دارد. افزودن عناصر دیگر بر تعریف لغوی مانند «امتیاز الوهیت در معبود» و «ربوبیت مطلقه خداوند و نفی استقلال از ما سوی او» نیز برای مواجهه با این تبیین اشتباه از عبادت است. این پرسش مطرح است که چگونه می توان کاستی در تعاریف ترسیمی از عبادت را ترمیم کرد. در این نوشتار تلاش می شود با توجه به فضای حاکم در عصر جاهلی و با نگاه به بافت موقعیتی و فرازبانی مفهوم عبادت، تصویر دقیق تری از آن ارائه کرد و بر این محور، عبادت به معنای باور اختیاری به یگانگی ربّ و فرمانبرداری فروتنانه و عاری از استکبار و سرپیچی نسبت به ربّ است.
۲۸۰.

تبیین نسبت دو مفهوم «توحید و علم» بر پایه کاربست کلید واژۀ «حق» در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۳ 77 - 107

کلیدواژه‌ها: توحید علم دین حق سبک زندگی توحیدی سبک زندگی علمی سبک زندگی دینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹ تعداد دانلود : ۴۲
خداوند حق مطلق است و عالم را به حق آفریده است. از سوی دیگر انسان نیز به واسطه فطرت خدایی خود ذاتا حق طلب است و با ابزار عقل و علم در پی کشف آن است. بنابراین کلید واژه «حق» حلقه واصلی میان توحیدی بودن عالم و علوم کشف شده توسط انسان است. با بررسی آیات قرآن کریم درمی یابیم که به حق بودن عالم یعنی اینکه دارای قوانینی ثابت، پایدار، منشأ منفعت، هدفمند و هماهنگ است. اینکه آفریدگاری یکتا جهان را با این ویژگی ها آفرید که همچون پیکره ای واحد در جهت هدفی والا که همان بازگشت به سوی خداوند است در حرکت هستند، نشان دهنده توحیدی بودن عالم است. علوم حق مدار و حق گرا به واسطه کشف قوانینی که خداوند یکتا در عالم قرار داده است در راستای توحید قرار می گیرند و یا به عبارت دیگر توحید سر منشأ تمام این علوم است. با توجه به تأکید ادیان الهی بر توحید باید گفت علم حق مدار که در کشف راز توحیدی بودن عالم مؤثر است، یاور دین و در جبهه اوست، نه اینکه در مقابل یا رقیب او باشد.