۱.
کتاب درآمدی بر شاخص های بانک داری اسلامی تلاشی است ارزش مند برای فراهم سازی زمینه های تحقق هرچه بیش تر بانک داری اسلامی ازطریق توسعه مبانی علمی لازم آن و مانند اغلب آثار علمی، از نقاط مثبتی برخوردار بوده، اما کاستی هایی هم دارد. لذا درجهت برجسته کردن نقاط مثبت و کمک به اصلاح کاستی های آن، نگارنده این مقاله تلاش می کند با بررسی انتقادی کتاب مزبور به روش تحلیل توصیفی، ابتدا نقاط مثبت آن و سپس مهم ترین نقاط ضعف یا کاستی های آن را برشمرد. ازجمله نکات قوت کتاب عبارت اند از: الف) پرداختن به موضوع عدالت در بانک داری و شاخص های تحقق آن، ب) رویکرد انتقادی به فرایند قرض الحسنه در بانک داری ایران و ارائه شاخص اسلامی در این حوزه، ج) نقد سیستم بانکی کشور ازمنظر میزان تحقق ربا، غالباً با رویکرد فلسفی کلامی، و د) نگاه به سایر ضوابط شرعی صحت معاملات (ازجمله غرر) در بانک داری اسلامی. ازسوی دیگر، در بیان مهم ترین کاستی های این اثر، می توان به این موارد اشاره کرد: الف) ضعف در شاخص سازی، ب) عدم ابتنای شاخص ها بر مبانی برشمرده شده برای بانک داری اسلامی، ج) نپرداختن به برخی از مهمات ضوابط شرعی معاملات در حوزه بانک داری اسلامی، و د) عمیق نبودن بحث ها.
۲.
کتاب سقلمه با فراهم کردن مشاهدات تجربی درباره سوگیری های رفتاری در تصمیم گیری و تأثیر محیط بر آن ها به معرفی رویکرد قیم مآبی آزادی خواهانه می پردازد. این رویکرد، که سقلمه نام گرفته است، به هر جنبه ای از معماری انتخاب مربوط می شود که باعث تغییر رفتار قابل پیش بینی افراد شود درحالی که ماهیت گزینه های پیش روی تصمیم گیرندگان را تغییر ندهد و آزادی انتخاب آن ها را حفظ کند. نویسندگان معتقدند که به علت عدم وجود بافتار خنثی، قیم مآبی اجتناب ناپذیر است. در چنین شرایطی، سیاست گذار عمومی در نقش معمار انتخاب می تواند با حفظ آزادی انتخاب، افراد را به سمت تصمیم های بهتر، که در آینده هم برترند، سوق دهد. نویسندگان پیش نهاد می دهند که برای تشخیص بهترین تصمیم باید ازنظر متخصصان استفاده کرد. علاوه بر مشکلات پیرامون کژگزینی متخصصان، چالش اصلی این رویکرد عدم ثبات ترجیحات افراد و ناگریزی انتخاب میان نتیجه دلخواه بلندمدت و کوتاه مدت است. باتوجه به اقبال بسیار زیاد به سقلمه که در ترجمه های متعدد آن به فارسی هم نمایان است، این مقاله به بررسی و نقد موشکافانه رویکرد قیم مآبی آزادی خواهانه می پردازد.
۳.
کتاب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و چالش ناپایداری توسعه پایدار از سلسله تک نگاشت های الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است که آقایان توحیدی نیا و قدیمی به رشته تحریر درآورده اند. این اثر نقاط مثبت و برجسته بسیاری دارد. طرح سؤالات مهم درباره پایداری توسعه پایدار و پاسخ به آن ها در چهارچوب مبانی فلسفی اقتصاد اسلامی با تمرکز بر حق و عدل از نقاط مثبت و برجسته این تحقیق است. اما ازنظر شکلی و محتوایی اشکال دارد. ازنظر شکلی علاوه براین که نیازمند ویراستاری و صفحه آرایی است، خواننده به سختی می تواند به مسئله و اهداف تحقیق دست یابد. از مقدمه، که وظیفه این امر را به عهده دارد، اثری نیست و مقدمه های قسمت های اصلی اثر ناتوان از این امرند. ازنظر محتوایی مهم ترین اشکال این است که نویسندگان این اثر دربرابر اندیشه های علم اقتصاد متعارف رویکرد تقابلی داشته و در آن جاها که به بیان و تفسیر اجمالی اندیشه اقتصاددانان علم اقتصاد متعارف می پردازند، دچار سوگیری شده و رویکرد مسلط آن را مبنا قرار داده اند. ازاین رو، برای تبدیل شدن اثر به اثری تأثیرگذار، باید ویرایش های ادبی، شکلی، و محتوایی صورت گیرد. نیز باید از طرح جانب دارانه مطالب دوری کرد و ابتدا نظریه های مخالف را به خوبی بیان کرد و سپس به نقد آن ها پرداخت.
۴.
در این مقاله کتاب مقدمه ای بر اقتصاد تحریم: مبانی نظری و تاریخچه تحریم در جهان و ایران، تألیف مهدی طغیانی و دیگران، نقد و بررسی شده است. این مقاله در چهار بخش مقدمه، معرفی و توصیف اثر، ارزیابی محتوایی اثر، و نتیجه گیری و پیش نهادات تنظیم شده است. نتایج این مقاله نشان داد اثر به لحاظ ابعاد شکلی و فنی، ویرایش ادبی، استنادات، و ارجاعات ایرادهای فراوانی دارد. متن روان و رساست. فصل بندی کتاب مناسب، ولی انسجام درونی مطالب نامناسب است. قدرت استدلال، تحلیل، و تبیین علمی اثر راضی کننده نیست. اثر به عنوان منبع درسی کاربرد آموزشی ندارد.
۵.
کتاب دانش مالی رفتاری و مدیریت دارایی نوشته میشل پمپین و ترجمه احمد بدری است که در آن تلاش شده است کاستی های رفتار سرمایه گذاری در مالی کلاسیک، که با محوریت انسان اقتصادی عقلانی مدل سازی شده است، با رویکرد روان شناختی نشان داده شود. مهم ترین مشخصه کتاب پررنگ بودن جنبه های کاربردی آن است و از این نظر می توان آن را به عنوان کتابچه راه نمای مشاوران سرمایه گذاری (که تخصص اصلی نویسنده کتاب است) نامید. بیش ترین بخش کتاب به معرفی بیست سوگیری رفتاری و شناختی سرمایه گذاران و ارائه آزمون ها و مطالعات موردی برای شناسایی این سوگیری ها اختصاص دارد. متن ترجمه نسبتاً روان است، اما کاستی هایی در زمینه علائم نگارشی دارد. مهم ترین اشکال در ترجمه کتاب انتخاب معادل های نامأنوس، بی معنا، و بعضاً نادرست است که خواننده را در فهم مراد نویسنده دچار سردرگمی می کند. هم چنین تأکید بر ابعاد عملیاتی نویسنده را از پرداختن نظام مند و منسجم به ابعاد نظری مالی رفتاری غافل کرده است. برخی برداشت های کاملاً نادرست از اقتصاد و مالی متعارف ارائه شده است که ازجمله می توان به برداشت نادرست از منحنی بی تفاوتی و ماهیت کار در اقتصاد، نادیده گرفتن مناقشات هنجاری درباره عقلانیت اقتصادی، تأکید بر روش های اثباتی و تجربی، و غفلت از سوگیری های اخلاقی و هنجاری اشاره کرد.
۶.
کتاب فیزیک مالی سرگذشت تاریخی تعامل دانش فیزیک و مالی را مرور می کند. نویسنده کتاب، به گونه ای بینامتنی، چگونگی راه یابی مدل های دانش فیزیک به مسائل مالی را تشریح می کند و درپی آن است تا نشان دهد: استفاده از مدل ها و تحلیل کمی توسط کوانت ها (تحلیل گران کمی مالی) بی آن که عاملی تعیین کننده یا مقصر در بحران مالی 2007- 2008 باشد، سیمای آینده دانش مالی را شکل خواهد داد. در این مقاله، ضمن معرفی کلی این اثر، جنبه های گوناگون آن از حیث صوری و محتوایی با تکیه بر مفاهیم بینامتنیت و مطالعات بین رشته ای، به بوته نقد گذاشته می شود. منظور از دیدگاه بینامتنی سطحی از تحلیل است که رابطه فیزیک (به عنوان متن «الف») و مالی (به عنوان متن «ب») را بررسی می کند و منظور از دیدگاه بین رشته ای سطحی از تحلیل است که رابطه آن ها را به عنوان دو رشته مدنظر قرار می دهد. رشته هایی که موضوع، روش، و غایت خود را دارند. پس از این بررسی ها مشخص می شود که مهم ترین مزیت کتاب فیزیک مالی فرم روایت و نگاه تاریخی و دقیق و مهم ترین کاستی آن چشم پوشی از نقدهای روشنی است که اقتصاددانان رفتاری و دیگر منتقدان کمی گرای مالی به فیزیک مالی وارد کرده اند.
۷.
اقتصاد رفاه شاخه ای از علم اقتصاد است که تاکنون تلاش چندانی برای فهم، نقد، و بومی سازی آن ازجانب اقتصاددانان مسلمان صورت نگرفته است. کتاب درس نامه اقتصاد رفاه با نگرش اسلامی از نخستین آثاری است که کوشیده، ضمن تبیین و نقد اقتصاد رفاه متعارف، جنبه هایی از آموزه های اسلام دراین باره را نمایان سازد. چنین اقدام دشواری شایسته تقدیر است. در این مقاله، ضمن اشاره به دشواری ها و ضرورت چنین مباحثی، به منظور پیشرفت دانش در این حوزه، جنبه هایی از ویژگی های شکلی و محتوایی این کتاب نقد شده است. ازنظر محتوایی، گذشته از برخی اشکالات درون ساختاری و کاستی های موجود در منابع و ارجاعات، سه نقد اساسی وارد است: نخست این که علی رغم پیچیدگی موضوع، تحلیل و بررسی های ارائه شده قوت لازم را ندارد و گاهی موجب سردرگمی مخاطب می شود. دوم این که محتوای کتاب با عنوان آن تطابق ندارد؛ زیرا اولاً فاقد بسیاری از ویژگی های کتاب درسی است و ثانیاً بیش تر به مباحث «فلسفه اقتصاد رفاه» پرداخته است تا «اقتصاد رفاه». ازنظر جامعیت نیز جای خالی بعضی از مطالب مهم، هم چون «توابع رفاه اجتماعی» در آن مشهود است. سوم این که در کاربرد برخی از اصطلاحات تخصصی، هم چون «عینی یا ذهنی بودن رفاه»، «رفاه فردی و اجتماعی»، و «رفاه گرایی و فرارفاه گرایی» اشکالاتی وجود دارد.
۸.
کتاب بازنگری در مفهوم نابرابری (Inequality Reexamined) یکی از آثار آمارتیا سن است که در سال 1992 منتشر شد. در این کتاب، سن با ارزیابی رویکردهای مختلف نسبت به نابرابری، به تبیین این مقوله درقالب رویکرد قابلیت محور می پردازد و برابری واقعی فرصت ها را تنها ازطریق برابری قابلیت ها (یا حذف نابرابری های آشکار در قابلیت ها) امکان پذیر می داند. سن در این کتاب بر این باور است که «نابرابری» موضوع محوری در تمامی رویکردها و نظریه های اجتماعی است، لذا می بایستی به جای مطرح کردن سؤال «چرا برابری؟»، سؤال «برابری در چه حوزه ای؟» در دستورکار قرار گیرد. این کتاب را مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با ترجمه پرویز قاسمی و آزیتا گل زاده قشلاق چایی در سال 1394 به چاپ رساند که در چند صفحه آتی به نقد ترجمه صورت گرفته پرداخته می شود. برمبنای این نقد، هرچند ترجمه صورت گرفته روایی نوشتاری مناسبی دارد، اما ازمنظر چگونگی ترجمه، با اشکالات بسیاری دست به گریبان است؛ لذا ازلحاظ انتقال معنی ازیک سو و نوع تأثیر متن ازسویی دیگر، موفق عمل نکرده است.
۹.
مطالعات اقتصاد مقاومتی برای آن که بتوانند راه گشا باشند و مشکلات عملی کشور را حل کنند، اولاً، باید مبانی نظری قوی داشته باشند، ثانیاً، براساس چالش های کشور به ارائه راه حل بپردازند، ثالثاً، هرکدام بر حوزه خاصی متمرکز شوند، و رابعاً این کار را پژوهش گرانی متمحض در این حوزه مطالعاتی انجام دهند. این مقاله با تحلیل محتوای 76 مقاله علمی و پژوهشی در هشت محور به نقد مطالعات پرداخته است. یافته های تحقیق عبارت اند از: تمرکز عمده بر سخنان رهبری، کم پرداختن به مسائل اصلی اقتصاد کشور، عدم ارائه راه کارهای عملیاتی، عدم جامع نگری، موردمحورنبودن مطالعات، کم عمق بودن مطالعات ارزیابی عملکرد اقتصاد، تخصصی نشدن نویسندگان، و درنهایت عدم درک جامع از اقتصاد مقاومتی. به طور خلاصه به نظر می رسد که به نوعی متن پژوهی بر نظریات و واقعیات اقتصادی غلبه کرده است. پیش نهادهای پژوهش حاضر برای پیشرفت گفتمان اقتصاد مقاومتی، بهره گیری از چهار منبع معرفتی معارف اسلامی، منظومه فکری رهبری، دانش اقتصادی، و تجربیات عملی به صورت هم زمان است. هم چنین رصد و پایش مطالعات اقتصاد مقاومتی عاملی بسیار مهم در پیش برد مفهوم اقتصاد مقاومتی معرفی شده است. درنهایت، پیش نهاد شده که با شاخص سازی برای سنجش اقتصاد مقاومتی در کشور به گفتمان سازی آن کمک شود.
۱۰.
تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به طور پیشینی نیازمند نظریه ای است که به ماهیت آن بپردازد و حدود و ثغور این الگو را روشن سازد. این نظریه محصول نگاه درجه دو به عرصه الگو است و احکام آن می تواند مبنای تدوین الگو قرار گیرد. لذا شیوه تحلیل در نظریه پردازی درمورد الگو، تعمقی فلسفی و نقدی مبناگرایانه است. در کتاب نظریه اسلامی ایرانی پیشرفت (اصول و عناصر) نویسنده محترم تلاش کرده اند مفاهیمی متعدد درباب پیشرفت اسلامی ایرانی را مطرح کنند و نهایتاً اصول و عناصر اساسی این نظریه را برشمرده اند. در این نوشتار در دو قسمت انتقاداتی به این کتاب وارد شده است. اشکالات صوری و شکلی شامل بر طراحی کتاب و شیوه ارجاع دهی و کیفیت منابع استفاده شده و اشکالات محتوایی اعم از اشکالات وارد بر طرح کلی و اندیشه حاکم کتاب و مسائل مطرح شده در یکایک بخش های کتاب است. باتوجه به مسائلی که در کتاب مطرح شده است، کتاب حاضر را نمی توان یک کتاب قوی و قابل استفاده در حوزه نظریه پیشرفت اسلامی ایرانی تلقی کرد و استفاده از آن، چه به عنوان یک کتاب حاوی نظریه ای دقیق و چه به عنوان یک کتاب درسی مشتمل بر نظریات متنوع، محل اشکال جدی است.
۱۱.
پویایی هر علمی در گرو نقد منصفانه و دل سوزانه آن است. بی شک نگارش هر اثر جدیدی درکنار نقاط قوت خود، کاستی هایی را به هم راه خواهد داشت. هدف از نقد این اثر ارتقای کیفیت آن در چاپ های بعدی یا انتشار آثار مشابه است. در این مقاله به بررسی این اثر در دو حوزه نقد ظاهری نگارشی و نقد محتوایی پرداخته می شود. باوجود این که در زمینه آسیب شناسی نرخ بهره منابع زیادی در دست رس نیست، ولی این اثر به دلیل ورود به این مبحث پرچالش بسیار حائز اهمیت است. اما، کتاب نیازمند بازنگری جدی در حوزه نگارشی و محتوایی است. در زمینه نگارشی اثر با استفاده از زبان علمی و بیان دقیق مطالب و دقت در استفاده از اصطلاحات تخصصی می تواند بهبود یابد. هم چنین در حوزه محتوایی، استفاده از استدلال های علمی و دقیق و بعضاً عدم برداشت سطحی در تحلیل ها و هم چنین عدم پذیرش ادعاهای مخالفان نرخ بهره بدون نقد و بررسی آن ها کاستی دارد که با اصلاح آن ها می تواند به غنای هرچه بیش تر کتاب بیفزاید.
۱۲.
پس از پیروزی انقلاب، یکی از اصلی ترین اقدامات صورت گرفته در کشور حذف ربا از نظام بانکی با تأسی از نظریه بانک داری بدون ربای شهید صدر بود. مبنای تدوین قانون بانک داری بدون ربا در سال 1361 در کشور، همین نظریه شهید صدر بوده است. اما با گذشت نزدیک به چهار دهه از انقلاب، عملکرد نظام بانکی درخصوص پیاده سازی این نظریه، به گونه ای بوده است که ازسوی صاحب نظران اقتصادی با انتقادهای فراوان روبه رو بوده است. در این مقاله ابتدا با روش مروری تحلیلی به بررسی و نقد قانون بانک داری بدون ربا پرداخته شد و سپس به روش تحلیل محتوای کیفی و به کمک ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته با خبرگان بانکی و دانشگاهی، 118 واحد معنایی، 25 مفهوم، و درنهایت 8 مقوله با عنوان مهم ترین انتقادات ساختاری در پیاده سازی بانک داری بدون ربا در ایران، استخراج شد و موردبررسی قرار گرفت. درنهایت، به منظور بهبود عملکرد نظام بانک داری بدون ربا، پیش نهادهایی ارائه شده است.
۱۳.
کتاب اقتصاد فقیر به تحلیل رفتارهای اقتصادی فقرا می پردازد و کاربرد اقتصاد رفتاری در اقتصاد فقر و توسعه است و به دنبال آن است که ازطریق رویکرد مبتنی بر شواهد با شناخت انگیزه و رفتار فقرا به مبارزه با فقر بپردازد. کتاب مسئله مند است و به دنبال ارائه راه حل بدیع برای هشت موضوع: گرسنگی، سلامت، مدرسه رفتن، جمعیت، ریسک، وام، پس انداز، و کارآفرینی فقرا با استفاده از آزمایش های کنترل تصادفی است. به رغم آن که کتاب روش نوینی برای مبارزه با فقر ارائه کرده است، ارزیابی کتاب نشان می دهد که به محدودیت های روش آزمایش کنترل تصادفی توجه نشده است. بهبود عملکرد فقرا بدون اصلاحات نهادی تأثیر محدودی دارد، به ویژه اگر در دام فقر گرفتار شده باشند. برای هشت موضوع بحث شده نتیجه گیری و پیش نهاد ادامه بررسی ارائه نشده است. با اقدامات مارجینال که این کتاب برای بهبود زندگی فقرا مطرح می کند، نمی توان مشکل فقر حدود دو میلیارد نفر در جهان را حل کرد. تجربه کشورهای موفق در کاهش فقر با استفاده از این روش ارائه نشده است. از تأثیر فرهنگ بر انگیزه و رفتار فقرا بحثی نشده است، درحالی که فقیران از باورها و هنجارهای فرهنگی تأثیر زیادی می پذیرند.
۱۴.
توسعه مالی و رشد اقتصادی: تبیین پیوندها یکی از کتاب های جدیدی است که درخصوص توسعه مالی در سال 1389 ترجمه شده و انتشار یافته است. این کتاب هفت فصل دارد که هر فصل آن را نویسندگان متفاوتی نوشته اند و به نظر هر فصل خلاصه ای از یک مطالعه گسترده تر است که در چهارچوبی تقریباً شبیه مقاله تنظیم شده است. اگرچه مطالب درج شده در هریک از این فصل ها ارزش بالایی برای مطالعه دارد، باتوجه به سرعت توسعه علم اقتصاد طی دو دهه اخیر، بسیاری از موارد جدیدی که بر چگونگی ارتباط بین توسعه مالی و رشد اقتصادی اثرگذار است را موردتوجه قرار نداده است. به لحاظ ترجمه، این کتاب ترجمه روانی ندارد و به بازنگری در ترجمه و معادل های فارسی استفاده شده برای برخی از واژه های انگلیسی نیاز دارد. به لحاظ ویراستاری نیز، به نظر می رسد که ویراستاری کتاب با دقت انجام نشده است و نیاز است که کتاب مجدداً ویرایش شود.
