۱.
سرچشمه های جوشان و زلال کلام وحی دیرزمانی است که با طلوع فجر اسلام بر پیکرة عطشناک اندیشة بشری جاری شده است. مصحف جاودانی، که باگذر قرون متمادی نه تنها هرگزگرد نقصان و زوال بر آیات الهامبخش و روشنگرش ننشسته بلکه همچنان بهعنوان برترینوکاملترینکتاب هدایتگر بشر، گوی سبقت را از هر آنچه در این ره بدان مفتخرند، ربوده است.
در این میان، آنانکه اهل معرفتاند و جویای حقیقت، جذبة کلام الهی بر دل و جانشان چنان میکند که فارغ از هر تعصبی، پروانهوار برگرد شعلههای فروزانش پرمیگشایند و تاسرحدامکان ازفیض بیمنتهایشبرمیگیرند.
امینالریحانی ــ اندیشمند و ادیب معاصر لبنانی ــ ازجمله مصلحان روشنفکر و آزاداندیشیاست که باتفکری بهوسعت اندیشة بشری، هرگز در تنگنای حصارهای دینی و نژادی محصور نشده بلکه علیرغم پایبندی به دیانت مسیح و ضمن آشنایی با ادیان گوناگون و نیز با تأکید بر اصل وحدت ادیان، گام بلندی در جهت اصلاح اندیشة بشری برداشته و در این میان تا حد قابل ملاحظهای از تعالیم اسلامی و بهویژه مفاهیم عالی وتعابیر زیبای قرآنکریم مدد جسته است.
۲.
آیندة هر ادبیاتی، از گذشته و معاصر آن جدا نیست؛ زیرا در بیشتر موارد، ادبیات هر ملّتی به گذشته ای نظر دارد که اساس پیشرفت و فلسفة وجودی حال خود را بر آن بنا می نهد. سخن از دورنمای شعر معاصر عربی و یا اینکه به گذشتة خویش تکیه خواهد کرد، به معنای ایستایی در اندیشه نیست و یا تعیین مرزهای مشخّص مبنی بر اینکه «این است» و «جز این نیست»؛ چرا که ادبیات هر نسلی به دستاوردهای فکری و ادبی گذشتگان نظر دارد، در عین حال که خود و عصرش را درک می کند و در آن تغییر و تحولی بنیادین، نوین و زنده، میآفریند.
۳.
«اعرابالقرآنالکریم» درسی است که در طی آن، آیات قرآنی تجزیه و ترکیب میشوند و دانشجویان ضمن بررسی صرفی و نحوی واژههای قرآن کریم، در فهم مفاهیم آیات نورانی قرآن کریم توانمند میشوند. این علم اگرچه درمیان علوم قرآنی پیشینهای دیرینه دارد و از دانشمندان قدیم و جدید علوم عربی و قرآنی از دیرباز تألیفات ارزشمندی زیرعنوان «اعرابالقرآن» یا «معانیالقرآن» و یا نرمفزار «اعرابالقرآن» دردسترسعلاقهمندان است، جاییکمجموعةدرسی اعرابالقرآن بسیارخالی بود؛ که این مهم رامؤلف توانمند جنابآقای علی حاجیخانی بهخوبی بهانجام رسانده است. در مقالة حاضر، ضمن معرفی اجمالی کتاب و بیان نقاط قوت و ارائة پارهای اصلاحات پیشنهادی، راه برای چاپ مجدد کتاب و استمرار این اثر ارزشمند فراهم شده است.
۴.
نویسنده دراینکتاب500 بیتازاشعار عرب راکه متأثر و مأخوذ ازکلام علی(ع) است، برگزیده و برای هر بیت شاهدی از کلام علی (ع) نقل کرده است.
از آنجا که این تلاش بسی مغتنم و ارزشمند و گامی بلند در تبیین عمق و اعتلای کلام علی (ع) و میزان تأثیر اندیشههای آن حضرت(ع) در آثار ادبی است، بهنظر میرسد اگر نقد و ارزیابی شود، در رسیدن به هدف خود موفقتر خواهد بود. از محاسنکتاب، کمبودن غلط چاپى وشرح برخى مفردات دشوار ذیل شواهد است.
کتاب در ایران چاپ شده ولی به زبان عربی است؛ بدیهی است اگر به زبان فارسی میبود و اشعار شاعران و عبارات منسوب به علی (ع) به فارسی ترجمه میشد، طیف گستردهتری ازمخاطب را در ایران دربرمیگرفت، هرچندکه این کتاب در جهان عرب میتواند راه خود را بهسوی خواننده باز کند.
از نقایصکتاب، ارجاع کلام امام على (ع) به شرح ابنابىالحدید و غررالحکم به جاى نهجالبلاغة، نقل اشعار شاعران ازمنابع دست دوم بهجاى دیوانآنها، انتخاب نکردن شواهد بهتر از کلام حضرت على(ع)، تکرار برخى مضامین و ازهمه مهمتر گسستگى ارتباط معنایى بین برخی اشعار شاعران و سخن حضرت على(ع) است که بهعنوان شاهدى براى تأثیرپذیرى از کلام آن حضرت(ع) نقل شده است.
۵.
ایرانیان، در طول تاریخ، در پیشبرد ادبیات عربی، سهم زیادی به خود اختصاص دادهاند، بهطوری که در صرف و نحو، علوم بلاغی، لغت، شعر، کتابت و ... نام ادیبان و علمای ایرانی بر تارک علوم میدرخشد. نقش ایرانیان در تولید شعر و انواع نثر از چنان اهمیتی برخوردار است که نویسندگان بسیاری انگیزة ایرانیان را در رویآوردن به زبان عربی بررسی کرده و به بیان میزان هنرآفرینی نیاکان ما در این زبان پرداختهاند.
۶.
چاپ اول کتاب المجانی منالنّصوصالعرفانیة(تألیف آقایان دکتر عبّاس اقبالی و سیدرضا میراحمدی) با هدف تدریس درس «قرائت متون عرفانی»به ارزش دو واحد در مقطع کارشناسی زبان و ادبیات عربی تهیه و تدوین شده و در انتشارات دانشگاهی سمت به چاپ رسیده است. در این اثر، نگارندگان ابتـدا برخی واژهها و اصطلاحـات معـمول عرفانی را تعریفکرده وآنگاه جهتتبیین هرچه بیشتـر این گونه کلمات و اصطلاحات و نیز آشنایی دانشجـویان با متون ویژه عرفانی، گزیدههایـی از متون قدیم و جدید عرفانی را در کتاب گنجانیدهاند.
از آنجـا که سعی مؤلّفان، نگارش کتابی بوده است که از آن بهصورت یکسان درهمـهمراکـزآموزشعالـی استفاده شود، شایسته است که در بهحدّاقلّ رسانیدن اشتباهات آن تلاش شود؛ و اگـرچه نویسندگان کتاب با این هدف، از کتابهـای برجسته عرفانی نیز بهره جستهاند، به هر حال کتاب نه تنهـا خالی از اشتباه نیسـت بلکه اینجانب پس از یک دورة تدریس کتاب، با اشتباهات شکلی و محتوایی بسیاری درآن مواجه شدم که جهت بهرهمنـدی هر چه بهتر و بیشتر دانشجـویان از مطالب آن، در این مقاله به آنها اشاره میشود، با این امید که در چاپهای آینده کتاب، تعداد اشتباهات آن کمتر شود.
۷.
یادگیری زبان عربی، جهت فهم قرآن کریم ــ میراث مکتوب فرهنگ و علوم اسلامی ــ بر همة مسلمانان واجب است .
برای یادگیری زبان عربی، کتابهای زیادی با روشهای مختلف در گذشته و حال نوشته شده است.
یکیازکتابهای آمـوزش زبانعـربی(صـرفونحو)، کتاب مبادیءالعربیة، تألیف رشید شرتونی، است. این کتاب در چهار جلد، برای چهار سطح نوشته شده و سالها است که در دانشگاهها تدریس میشود. از آنجا که نویسندة کتاب مسیحی است، مثالها و تمرینهای کتاب، صبغة اسلامی ندارد. آقای حمید محمدی همت کرده، کتاب را تنقیح کرده و تمرینهای آن را تغییر داده و از آیات و احادیث در تمرینها استفاده کردهاند.
در این مقاله، کتاب مبادیءالعربیة نقدوبررسی و به برخی از اشکالات کتاب اشاره شده است. امید است منقّح محترم با سعة صدری که دارند و خواهان بهبود اثر هستند، در رفع آنها در چاپهای آینده بکوشند.
۸.
مقالة حاضر، با هدف نقد، بررسی و اصلاح کتاب مبادئ العربیة (جلد چهارم، قسم الصرف) به قلم رشید الشرتونی و ویرایش حمید محمدی به نگارش درآمده است. البته در این زمینه تلاش بر آن بوده است که این کتاب در آغاز از دیدگاهی کلی بررسی و نقاط قوت و ضعف آن به عنوان یکی از منابع مهم تدریس دانشگاهی و حوزوی در شاخة صرف عربی آشکار و اصلاح شود ؛ سپس بررسی دقیق تری در متن کتاب انجام شود، که در طی این بررسی، هم اشتباهات مربوط به مؤلف وهم اشتباهات چاپی همراه با ذکر دلایل مستند استخراج و ارائه شده است.
در پایان نتایج حاصل از این بحث در اختیار دانش پژوهان و علاقه مندان قرار داده شده است.
۹.
ازجمله مهارتهای لازم در ترجمة دقیق و صحیح، یکی درک و فهم متن در زبان مبدأ و دیگری توان برگردان آن در زبان مقصد است؛ و مترجم گذشته از درک و فهم متن در زبان مبدأ باید در زبان مقصد قدرت و مهارت نویسندگی داشته و بهعبارت دیگر در زبان مقصد نویسنده باشد. مترجمان و خبرگان در این مورد تأکید دارند که ترجمة برتر ترجمة برابر است.(مظفرالدینحکیم،1989م.: 195)
اما ترجمة تحتاللفظی، ترجمة آزاد، و یا ترجمة مفهومی، دیگر ارزش گذشتة خود را ازدست داده است.
در نگارش کتابی که در این مقاله نقد میشود، اگرچه ترجمهها مفهومی است، مشکل اصلیآن سبک نگارشعربیآناستکه غالباً نوعیگرتهبرداری و تحت تأثیر سبک نگارش فارسی است.
در این مقاله، به نکات مثبت شکلی و محتوایی این کتاب و نیز به اشکالات نگارشی و ترجمهای آن اشاره شده است.
۱۰.
بررسی وضعیت فعلی شیوه های سازماندهی مواد و محتوای درسی رشته های علوم انسانی در نظام آموزشی نشاندهندة این استکه این شیوه، جایگاه علمی مناسبی ندارد. نقدو بررسیکتابهای تخصصی علوم انسانی و بیان ویژگی ها و کاستی های آن می تواند نقش مؤثری درسازماندهی این کتاب ها داشته باشد.
دراینمقاله، بعدازمقدمه ای کوتاه درضرورت توجه به نقد کتاب های درسی علوم انسانی واهمیت درس بلاغت عربی، بهویژه کتاب جواهرالبلاغه، در رشتة زبان و ادبیات عربی، این کتاب نقد و بررسی شده است.
۱۱.
با توجه به اهمیت کتابهای آموزشی، در مقایسه با کتابهای دیگر، دقت در تألیف و علمیبودن روش آموزشی، رابطهای مستقیم با میزان کارآیی آن دارد متأسفانه باید خاطرنشان کرد که به مسئلة مکالمة عربی آنچنانکه باید توجه نشده است و جز تعدادی اندک، کمتر نویسندگانی به تألیف اثر در این زمینه همت گماشتهاند که از موفقترین آنها میتوان به کتاب دروس فی لغة الاعلامالمسموع تألیف دکتر حامد صدقی و مجموعهکتابهای مکالمه (صدىالحیاة) کانون زبان که بههمت دکتر مسعود فکری بهرشتة تحریر درآمده است، اشاره کرد. کتاب حاضر نیز با روشی متفاوت در همین راستا نگارش شده که قابل توجه و اهمیت است و دقت و تأنی بیشتری را میطلبد.
مکالمه، یکیازمهارتهای مهم یادگیری در هر زبان بهشمار میرود و مهارتهای شنیدن، نوشتن، خواندن، و صحبتکردن را دربر میگیرد. عمدهترین نقص موجود در برخی کتابهای مکالمه، کمبود مواد آموزشی صوتی و تصویری و روشمندی و عدم اهتمام به شکل و ساختار کتابهای مربوط به آن استکه البته 0در این کتابها به این مسئله توجه شده است و کتابهاییکهعمدتاً ساختار01.
نوشتاریصرف دارند، دراینامرموفق نبودهاند.
درایـنمقالـه،کتاب نتکلم از دو بعد شکلی و محتوایی بررسی و محاسن و نقاط ضعف آن تبیین و در پایان، پیشنهادهایی جهت تعدیل یا تجدیدنظر با هدف بهبود کتاب ارائه شده است.
