۱.
تیره سَکایی را تیره ای از مردمان ایرانی دانسته اند که در مرغزارهای خوارزم، خاستگاه ایرانیان، خانه به دوش زندگی می کردند. آنان از مرغزارهای خوارزم و سیبری غربی روی به سوی جنوب نهادند و در پایین دست ها سکنی گزیدند و سپس دسته ای از آنان به شمال غرب ایران وارد شدند. این تیره در حماسه های ایرانی همچون شاهنامه و نیز در دوره های گوناگون تاریخی ایران همچون عصر آهن، هخامنشی و اشکانی نقش مهمی داشته اند. حضور آنان در جنوب شرقی ایران در دوره اشکانی چنان بوده است که دست کم نام یکی از شهرهای ایران یعنی درنگیانا به خاطر آنان به نام سیستان مرده ریگی تغییر می یابد. نیز یافته های باستان شناسی چندی از محوطه های گوناگون در ایران به این تیره بازخوانده شده است که هنوز هم درباره آن یافته ها قلم فرسایی می شود. درباره این تیره کتاب ها و مقاله هایی در سال های گذشته براساس یافته های باستان شناسی به زبان های گوناگون انتشار یافته است. به تازگی نیز کتابی تحت عنوان Scythians warriors of ancient Siberia منتشر شده است که اگرچه بر سرزمین سیبری تمرکز دارد و به دیگر سرزمین ها نپرداخته است، ولی با وجود این نقصان، آگاهی های ارزنده ای از این تیره بر پایه جستارهای تاریخی و یافته های باستان شناسی می دهد. در این مقاله، کتاب مورد بحث معرفی و نقاط قوت و ضعفش بیان می شود.
۲.
طرح های احیا نقش مهمی در تداوم زندگی بناهای تاریخی دارند و از ارزشهای فرهنگی و کالبد بنا بصورت توامان حفاظت می کنند.احیای اصولی علاوه بر بازدهی فرهنگی و اقتصادی، رهیافتی موثر جهت تشویق مردم به مشارکت و سرمایه گذاری در حفاظت از بناها و مجموعه های تاریخی می باشد.در دوره اخیر بعضی از طرح های احیا بدون درنظرگرفتن ارزش های هنری-تاریخی بنا و با دیدگاهی صرفا اقتصادی انجام گردیدند که آسیب های متعددی را در بافت های تاریخی به همراه داشته اند. از این رو، با ضابطه مند شدن اصول احیا می توان کاربری مناسب را به بنای تاریخی اختصاص داد. بازبینی نقاط قوت و ضعف طرح های احیا می تواند در تحقق این هدف موثر باشد. این مقاله به اهمیت نقد طرح های احیا و چگونگی مداخله در بناهای تاریخی را بررسی می نماید. خانه های تاریخی بیشترین آثارباقی مانده از میراث معماری ایران میباشند که تعدد و تنوع آن ها در بافت های تاریخی پتانسیل خوبی برای تعریف محرک های توسعه ایجاد می کند. هدف از این پژوهش نقد و تحلیل ویژگی های موثر در احیا یکی از خانه های تاریخی شهر کاشان به نام «خانه ی منوچهری» است که با توجه به کاندید بودن برای جایزه ی آقاخان و رونق اقتصادی و فرهنگی که به واسطه ی کاربری اقامتی در بستر خود فراهم آورده ، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. این پژوهش با بررسی اسناد، مطالعات میدانی و با روش تحقیق کیفی انجام شده است.
۳.
کتاب «درآمدی بر آیکونولوژی، مفاهیم انسان گرایانه در هنر رنسانس» نوشته اروین پانوفسکی چگونگیِ کاربستِ روش شناسیِ آیکونولوژی را در تفسیر آثار هنری نشان می دهد. هدف از نقد کتاب مذکور بیان اهمیت پژوهش های بینارشته ای و چگونگی سازماندهی روشمند مطالب در تحلیل آثار هنری است. ازین رو در این مقاله، شکل و محتوای اثر و مواضعِ نویسنده در تحلیل و ارجاعات به منابع بر اساس روش آیکونولوژی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به لحاظ شکلی، کتاب موردبحث ایده محوریِ رابطه میان فرم و موضوع در تحلیل آثار هنری را مدنظر داشته، و چگونگی تحلیل و تفسیر آثار هنری را با توجه به زمینه تاریخی پدید آمدن آثار نشان داده است. البته مواردی چند از عدمِ ارجاع به تصاویر در متن کتاب و نیز فقدانِ ترتیب در استفاده از تصاویر در متن و عدم ارجاع به منابع معتبر به ویژه در ارجاع به منابع فلسفه اسلامی موجب برخی محدودیت ها در استفاده از کتاب مذکور شده است. علی رغم وجود این موارد، پژوهشگران با استفاده از روش تحلیل بینا رشته ای مطرح شده توسط پانوفسکی، با فراروی از مطالعاتِ فرمی، پژوهش هایی بارور در جهتِ فهم معنای ذاتی یا محتوا در آثار هنری خواهند داشت.
۴.
این متن در تلاش است تا کتاب «در تعقیب ستارگان» را موردنقد و ارزیابی قرار داده و ضمن بیان ارزش ها و کاستی هایش، آن را به علاقه مندان حوزه هنر اسلامی معرفی نماید. اثر کنونی که کتابچه ای است درباره بازتاب صورت های فلکی در آثار هنر اسلامی، عنوان ارزشمند و قابل تأملی را داراست که موضوع بسیار مهمی در مطالعات هنر اسلامی به شمار می رود. موضوعی که در سده های میانی اسلام، دغدغه هنرمندان بود و حجم عظیمی از نقوش هنری را به خود اختصاص داد. در این کتاب بر علم احکام نجوم یا همان طالع بینی تأکید شده و در راستای این جریان به اصطلاح علمی، به بررسی و تحلیل نقوش بیست شیء هنری نگهداری شده در موزه متروپولیتن نیویورک، پرداخته شده است. در این نوشته در راستای ارزش گذاری، تائید و اصلاح دیدگاه های نویسنده به نوشته های دیگر محققین اشاره شده و در جهت تکمیل نظرات، از آن ها استفاده شده است. کتاب به زعم وجود کاستی ها و نواقص محتوایی، از موضوع تازه و جالبی برخوردار است و قطعاً برای پژوهشگران حوزه هنر اسلامی مفید و مطلوب خواهد بود.
۵.
ژانر فانتزی از جمله ژانرهای مسئله برانگیز سینما است که تا دهه ها مورد بی توجهی سینمادوستان بوده است. با اینکه نخستین آثار موسوم به فانتزی به سالهای نخستین سینما و آثارِ ژرژ ملی یس بازمی گردد اما تا اواخرِ دهه70 به دلایل مختلف، از جمله هزینه نسبتا گزاف تولید این گونه آثار و عدم پیشرفت تکنولوژی سینمایی، کمتر اثر فانتزی در سینما پدید آمد که مورد توجه مخاطبان قرار گیرد. از جمله مباحث نظری مهم درباره آثار فانتزی، خلط این گونه فیلم ها با دیگر آثار سینما مانند وحشت و علمی -تخیلی است. تعریف دقیق از مفهوم فانتزی امری مسئله زاست؛ از این روی باتوجه به ساخته شدن آثار درخشانی که پس از قرن21 صفت فانتزی را یدک می کشند و اقبال مخاطب به این آثار در دوران اخیر و همچنین رشد تکنولوژیِ سینمایی، یافتن چارچوب های مشخص برای مشخص کردن ویژگی های آثار فانتزی و تمیزدادن آنها از سایر آثار مشابه مانند علمی- تخیلی و وحشت، امری ضروری به نظر می رسد. اهمیت کتاب سینمای فانتزی نوشته «کاترین ای. فوکس»، ترجمه «علی ظفر قهرمانی نژاد» به دلیل تلاش در جهت یافتنِ پاسخ برای این پرسش ها و ابهامات است که این نوع آثار درمیان اهالی سینما به وجود آورده است و از این روی ضرورت بررسی نحوه تبیین سینمای فانتزی، توسط نویسنده ضروری به نظر می رسد. این کتاب در سال 1395 توسط نشربیدگل در 324 صفحه به چاپ رسیده است.
۶.
موسیقیِ عرفانی اصطلاحی است که می تواند طیف گسترده ای از معنا را دربر بگیرد و در طول تاریخ پس از اسلام، مصادیق بسیاری از موسیقی به وصف عرفانی متصف شده اند و برخی از آن ها تا امروز موجودند. این تحقیق برآن است معنیِ موسیقی عرفانی را نه از طریق واکاوی معانی لغوی یا ریشه شناسی، بلکه از طریق معناداریِ آن در زیست جهان فرهنگی و پیدا کردن مصادیق این اصطلاح بیابد و سپس افق معنایی موسیقی عرفانی را به جای تک معنای آن بنشاند. در این راستا گستره معانی اصطلاحات موسیقی، عرفان و بعد نحوه ارتباط موسیقی و عرفان در متون سنتی بررسی شده و در چهار قسم طبقه بندی می شود. اول ارتباط موسیقی و هستی، دوم ارتباط باطنی موسیقی با جنبه های باطنی فرهنگی، سوم موسیقی با تأثیر عرفانی و انواع آن در ادبیات عرفانی و چهارم موسیقی به عنوان آداب تصوف. درمجموع بیست ویک مصداق برای موسیقی عرفانی با شرحی مختصر ذکر می شود. این مصادیق که هریک خود نمونه های دیگری را نمایندگی می کنند، طیفی را تشکیل می دهند که افق معنای اصطلاح موسیقی عرفانی در فرهنگ ایرانی-اسلامی در آن قابل مشاهده خواهد بود.
۷.
در شرایطی که مطالعات هنراسلامی در بررسی تصویر انسان غنای چندانی ندارد، کتاب ایوا بئر با عنوان «پیکر انسان در هنراسلامی میراث گذشته و تحولات پس از اسلام» در زمره کتب منحصربه فرد در این زمینه محسوب می شود. نویسنده در این کتاب به بررسی تصویر انسان در هنر اعراب، ایران، گورکانیان و عثمانی می پردازد. او که سال ها صاحب کرسی تدریس و سرپرست موزه هنراسلامی بود، کتاب مذکور را در سال 2004 به رشته تحریر درآورد. با اینکه تلاش نویسنده در جمع آوری داده های تحقیق ستودنی ست اما بر نحوه ی پژوهش و مباحث روش شناسی کتاب نقدهایی وارد است. نقصان در روش شناسی کتاب منجر شده تا علیرغم نوآورانه بودن تحقیق، فرآیند ارتباط بین کتاب و خواننده بارها دچار گسست شود. از برآیند نحوه ارائه مطالب، می توان کتاب را ذیل رویکرد تاریخی نگری جای داد. از نظر نویسندگان، نادیده گرفتن «تفسیر» به عنوان مهمترین بخش روش شناسی تاریخی نگر، خلل های موجود را رقم زده است. براین اساس نویسندگان مقاله حاضر کوشش می کنند تا ضمن بررسی و شرح نواقص روش شناسی کتاب، پیشنهاده هایی جهت مرتفع سازی آن ها ارائه دهند.
۸.
دوره ساسانی یکی از دوره های مهم تاریخ ایران است که آثار هنری بی نظیری از این دوره برجای مانده است. عناصر تزئینی در آثار هنری این دوره حاکی از پیوند باورها و اعتقادات در اندیشه انسان است. کتاب "بررسی ظروف فلزی ساسانی از دیدگاه نمادشناسانه" توسط ندا اخوان اقدم در سال 1396 و در انتشارات فرهنگستان هنر به چاپ رسیده است. در این کتاب علاوه بر عدم وجود نظم مشخص و منسجم برای تحلیل نقوش، کاستی های شکلی و محتوایی مشاهده می شود. پژوهش حاضر با تکیه بر روش کتابخانه ای به نقد انتقادی کتاب پرداخته و ساختار شکلی و محتوای علمی آن را ارزیابی نموده است. در این راستا کاستی ها اشاره و نظرات انتقادی ذیل هر یک از مباحث بیان شده است. اشاره به کاستی ها به منظور دستیابی به مفاهیم و تبیین وجوه نمادین نقوش در ظروف فلزی ساسانی بوده که از نتایج این نوشتار است.
۹.
ژیلبر دوران در ساحت نقد از حیطه هنر پنج روش ابداع کرده و در این ابداع به اذعان خود تحت تاثیر اسلام ایرانی بوده است، در حالی که، ما او را اساساً نمی شناسیم، آثار او را به فارسی ترجمه نکرده ایم، و در خصوص آن ها چنان که باید و شاید سخن نگفته ایم. بنابر رای متخصصان، از آثار دوران، آن که نمایان گر نظام فکری او و به تبع این زیرایستای روش های ابداعی اوست، کتابی است که به اقرار خود او نسخه توسعه یافته رساله کم حجمی است به نام سفر و اتاق در اثر خاویردومستر، همان که تحلیل آن موضوع این نوشتار بود. در این رساله نظام فکری نوینی تبیین می شود که آبستن روش نوینی از نقادی است؛ اسطوره سنجی. رساله مبتنی بر نظام مذکور و روش مدنظر به تحلیل اثری از داستان نویس فرانسوی دومستر می پرداخت، این تحلیل سه رکن اصلی داشت: ادبی، روان شناختی، اسطوره شناختی. بر این رکن ها نقدهایی وارد بود که در بدنه ی این نوشتار مدنظر قرار گرفتند. البته به رغم این همه، نباید از نظر دور داشت که نظام مذکور یعنی اسطوره شناسی تحلیلی از کاربردی ترین اسطوره شناسی های هنری است، چنان که، روش مدنظر یعنی اسطوره سنجی از کاربردی ترین روش های نقادی هنری است.
۱۰.
مقوله ی بازنمایی از عهد باستان تاکنون، در شمار مولفه های ذاتی هنر بوده و به عنوان عنصر لاینفک در تعریف آن، به شباهت اثر هنری با واقعیت اشاره دارد؛ چنان که حد اعلای آن، مبدل شدن به رونوشتی از عالم واقع می باشد. به باور ایوا بئر، نویسنده ی کتاب پیکر انسان در هنر اسلامی، مفهوم بازنمایی در ادوار مختلف اسلام، با آنچه امروزه از آن مراد می شود، متفاوت است. مولف در این کتاب، به معیار های متفاوت در بازنمایی بصری انسان قائل بوده، و خاستگاه آن ها را در ویژگی های فرهنگی و بومی جوامع مبدأ برمی شمارد؛ همان طور که در جهت ارائه ی روند بازنمایی بصری انسان در هنر اسلامی، از دسته بندی قومی-ملیتی و رویکرد در-زمانی بهره جسته است. لذا در این نوشتار سعی می شود تا پس از مرور و بررسی فرمی و روش شناختی کتاب، بر مبنای فصولی که نویسنده آورده، به تحلیل مفهوم بازنمایی بصری انسان در هنر اسلامی پرداخته شود؛ همچنین بر حسب موارد مقتضی، با اشاره به مصادیق و حکایات سایر رسالات ادبی و هنری اسلامی، دیدگاه مولف در این مقوله، مورد نقد و بازبینی واقع خواهد شد.
۱۱.
حوزه هنر ایران به رغم تولیدات گسترده و جریان هایی که در طول قرن های متمادی با آمدورفت سلسله های متعدد به خود دیده، اصولا در دوره قاجار است که به شکلی نظام مندتر، مدوّن شده و در این راستا، عرصه ای ذیل تاریخ نگاری هنر، به خصوص در حیطه طبقه بندی یا معرفی آثار، و نه هنرمندان، پدید می آید. کتاب هنر ایران، بر اساس این رویکرد، نخستین تحقیق مستقلی است که توسط یک بریتانیایی به نام رابرت مرداک اسمیت، آن هم در دوره ای که کمتر شناختی نسبت به ماهیت و کیفیت آثار هنری ایران وجود داشته، تدوین و نگارش شده است. این کتاب با هدفِ معرفی و توصیفِ آثار هنری ایران برای موزه ساوت کنزینگتون انگلستان (ویکتوریا و آلبرت امروزی) در عصر قاجار و مشخصا دوره ناصری به رشته تحریر درآمده و اگرچه پاره ای از مباحث آن امروزه بدیهی یا به لحاظ محتوایی قابل بازنگری است، با این حال در مواردی، با اطلاعات و نقطه نظرات ارزنده ای همراه است و سرآغاز جریان مهمی تحت عنوان «شرق شناسی» است که اساسِ مطالعاتِ حوزه عظیم تری به نام «هنر اسلامی» در پرتو آن تکوین و تحول یافته است.
۱۲.
کتاب "هندسه و تزیین در معماری اسلامی"، بررسی هندسه در معماری اسلامی به قلم پرفسور گل رو نجیب اغلو اثر ارزشمندی در حوزه معماری اسلامی است. این کتاب در سال 1995 در انتشارات ویکلی (Weekly) چاپ شده است. اگرچه محتوای کتاب در توصیف معماری و هنر اسلامی است، چنانکه از مقدمه کتاب دانسته می شود این کتاب در اصل برای مخاطب غربی نوشته شده است. نویسنده نخستین دلیل از نگارش این کتاب را کوششی برای تعدیل باوری عمومی درباره هندسه و مراحل تدوین و بحث در معماری اسلامی می داند. و همچنین تلاش می کند که رویکرد منفی درباره هندسه هنر اسلامی را در دیدگاه های غربی تصحیح کند، زیرا چنین نگرشی سبب شده نوعی بی میلی به برابر نهادن آثار معماری اسلامی با آثار بزرگ معماری کلاسیک غرب به وجود آید. از سوی دیگر در این کتاب، نجیب اغلو می خواهد انتقادهای غرب را که معماری اسلامی را تا سطح اثری تدوین نشده فرومی کاهد، رد و پاسخ دهد. نجیب اغلو در فصل پایانی کتاب از دیدگاه غربی به مستندات تدوین شده معماری اسلامی می نگرد و برخی از نکته های مغفول مانده علوم هندسی ؛ از جمله روشن ساختن مفهوم سازی، ضبط و انتقال طراحی معماری در جهان اسلام را برجسته می کند.
۱۳.
حدود نیم قرن پیش بنیان های فکریِ مفهوم هنر اسلامی به چالش کشیده شد. پایان دوران استعمار، ایجاد زمینه برای گسترش تفکر اسلامی، و به تبع آن برپایی موزه های هنر اسلامی در غرب، این گرایش را به ویژه پس از حادثه یازده سپتامبر 2001، به اوج رساند. همزمان، موزه شناسی نیز به دیدگاهی مؤثر برای مطالعه هنر سرزمین های اسلامی بدل شد و این بار موزه به مثابه تولیدکننده دانش هنر اسلامی و مفسر این حوزه ایفای نقش کرد. کتاب «هنر اسلامی و موزه؛ رویکردهایی به هنر و باستان شناسی جهان اسلام در سده 21م» نخستین منبع جامعی بود که در این حوزه در سال 2012 منتشر شد. نوشتار حاضر با هدف بازشناسی رویکردهای غالب به هنر اسلامی در موزه های اروپایی و آمریکایی، با بهره گیری از روش تحلیل محتوا، و بانگاهی موزه شناسانه، به مطالعه ساختاری و محتوایی این کتاب می پردازد. یافته های این تحلیل نشان می دهد که در کنار مزیت های کتاب که تا حد زیادی عمده چالش های کنونی را پوشش داده است، کاستی هایی نیز از منظر رویکرد بنیادینش به مقوله موزه، ارتباط میان مقاله ها و زیرعنوان برخی فصل ها، غلبه نگاه تاریخ هنری، غلبه نگاه شیءمحور، و تمرکز اکثر مطالعات بر یک یا دو حوزه جغرافیایی، در آن به چشم می خورد.
۱۴.
با توسعه ی ارتباطات دیداری در عصر حاضر، نقد متون دیداری به منظور رمزگشایی معانی و بیان مفاهیم آن از اهمیت خاصی برخوردار می گردد. تحلیل گفتمان انتقادی به عنوان یکی از رویکردهایی که بافتار و زمینه های اجتماعی، هر دو را مورد توجه قرار می دهد، امکان بررسی گفتمان ها را در متون هنری امکان پذیر ساخته است. هدف از پژوهش حاضر معرفی گفتمان دیداری یا دیدمان به عنوان روشی برای خوانش آثار دیداری است و بحث نظری آن به روش شناسی دیدمان انتقادی اختصاص دارد که مدلی تلفیقی از روش شناسی رز و فرکلاف است. در بخش تحلیل مقاله مجموعه آثار کمپین تبلیغاتی بانک ملت با هدف تبیین کارکرد دیدمان آن بر اساس مؤلفه های متنی تصاویر و زمینه های بازنمایی آن مورد خوانش و نقد قرار گرفته است. در این خوانش تحلیلی ساختار فناوری، پیکره بندی تصاویر و تأثیرات اجتماعی آثار در سه لایه ی متن، کنش گفتمانی و کنش اجتماعی با بر شمردن مصداق های هر یک مورد بحث قرار گرفته است. یافته های پژوهش در تحلیل آثار بیان گر آن است که کارکرد گفتمانی این سلسله تبلیغات برجسته کردن ارزش معنوی پول به عنوان سرمایه ملی-فرهنگی و ترویج هم دلی و میهن دوستی در مخاطبان است که طی آن سفارش دهنده از نهادی اعتباری و مالی به نهادی فرهنگی تغییر هویت می یابد.
۱۵.
سخن از نسبت معماری و دین، سابقه ای آشنا در ایران معاصر، خصوصاً در نظرورزی های حوزه ی هنر، شهر و معماری اسلامی دارد. تبار این ادبیات، پشتگرم به میراثی انباشته در طول سالیان، به پژوهش هایی با رویکرد تاریخنگارانه می رسد. این تبار در سیر تاریخی شکل گیری خود، درگذرگاه هایی نقّادانه، متحول شده است. این گذرگاه ها را در چهار دسته نقد اصلاح گر، نقد تحول خواه، نقد روش شناسانه و نهایتاً نقد در موضع انکار و مخالفت، می توان قرارداد. با مرور بر مبانی و معیارهای این نگرش ها، می توان به استقراء، زمینه های بروز چالش و آسیب در نظرورزی های حوزه ی هنر و شهر و معماری اسلامی را شناخت؛ از آن جمله می توان به ابهام مفهومی، گوناگونی تلقی ها، پیش فرض و پیش داوری ، تعمیم های ناروا و... اشاره کرد. این مرور نقادانه و آسیب شناسانه -هرچند پسینی و گذشته نگر است- گامی برای مواجهه سامان مند با گستردگی و گوناگونی دیدگاه ها در ادبیات موضوع است. علاوه بر آن، شایسته است از منظری پیشینی نیز به مبادی و مبانی روش شناسی این حوزه از نظرورزی، توجهی دوباره کرد. به نظر می رسد روش پژوهش در نسبت هنر، شهر، معماری و دین (به فراخور سخن از «نسبت» و برپایه ماهیت چند رشته ای طرفین نسبت)، ناگزیر از رویکرد بینارشته ای است؛ چیزی که می تواند معیاری برای ارزیابی پژهش های گذشته و چراغ راهی برای پژوهش های آینده باشد.
۱۶.
بررسی و نقد کتاب هنر و زیبایی در قرون وسطی، اثر اومبرتو اکو و ترجمه ی خانم فریده مهدوی دامغانی، موضوع مقاله ی پیش روست. روی صحبت این نوشتار با کیفیت ترجمه ی این کتاب است و نقد و بررسی کتاب اصلی، که به قدر کافی نزد اهل این حوزه شناخته شده و معتبر است، محل تمرکز نخواهد بود و تنها به اختصار به پیشینه، مباحث، سرفصل ها، و نیز اهمیت آن پرداخته خواهد شد. به منظور ارزیابی کیفیت ترجمه، 25 صفحه ی نخست از متن فارسی کتاب مزبور با نسخه ی انگلیسی آن، که به عنوان منبع در ابتدای کتاب آمده، مقابله شده و انتقادات در چهار مقوله دسته بندی و ارائه گشته اند و در هر مورد، علاوه بر توضیح، ترجمه ای نیز پیشنهاد شده است. شمار فراوان ایرادات وارده از لزوم بازنگری جدی در ترجمه یِ کتابی چنین بااهمیت، که غالباً به عنوان منبع مورد استفاده ی دانشجویان و علاقمندان مباحث مربوط به هنر و زیبایی شناسی قرار می گیرد، سخن می گوید.
۱۷.
این مقاله به کتاب انسان شناسی الن مریام (۱۹۲۳ ۱۹۸۰)، نگاهی منتقدانه دارد در حالیکه، روند تاریخ اتنوموزیکولوژی، این اثررا به عنوان یکی از مبانی های این رشته مورد توجه قرار می دهد. دانش موسیقی شناسی و ارتباط آن با انسان شناسی بعد از نیمه دوم قرن بیستم، به نوعی در پیوند موسیقی و انسان به تدریج گره خورده است. این مقاله قصد دارد با درنظرگرفتن محورهای اساسی و بنیادین «انسان موسیقایی» این اثر را در نظریه های معاصر بررسی نماید. احتمالا طرح برخی مبانی های مریام در این کتاب، امروز برای خود او نیز اگر زنده بود، با چالش هایی مواجه بود. روند این نقد و بررسی، مقایسه هایی در روش ها و اندیشه های موسیقی شناسی تطبیقی خواهد داشت که در یکی دو دهه اخیر، دوباره با انجمن های بین المللی موسیقی احیا گردیده است. اما نگاه اساسی این مقاله، نقد معاصر درون رشته ی، موسیقی شناسی قومی است که معتقد به استفاده از نظریه ها و روش هایی مستقل تر از علوم انسانی یا علوم اجتماعی است.
۱۸.
مطالعات منطقه ای هنر مدرن و معاصر در سرزمین های اسلامی طی دو دهه گذشته توسعه یافته است. در این مقاله به مهم ترین کتاب ها در این حوزه مطالعاتی پرداخته شده و این پرسش دنبال شده که: چه روش ها و رویکردهایی در مطالعات منطقه ای هنر مدرن و معاصر سرزمین های اسلامی در پیش گرفته شده است؟ منابع در پنج دسته بررسی شدند: اول کتاب هایی که هنر این منطقه را زیر مفهوم «هنر اسلامی مدرن» مطالعه کرده اند، دوم کتاب هایی که هنر منطقه را زیر عنوان «هنر خاورمیانه» مطالعه می کنند، سوم کتاب هایی که هنر اسلامی را زیر عنوان «هنر عرب» دنبال کرده اند، چهارم منابعی که به «هنر در مرزهای ملی» پرداخته اند و بر روایت ایرانی، عربی و ترکی تأکید کرده اند و پنجم کتاب هایی که زیر عنوان های کلی تر همچون «فرهنگ بصری اسلامی» به هنر مدرن در سرزمین های اسلامی پرداخته اند. بررسی منابع نتایج زیر را به دست آورد: اول، معرفی مهم ترین کتاب ها و پژوهشگران در مطالعات هنر مدرن کشورهای اسلامی؛ دوم، مطالعه تطبیقی رویکردها و روش ها در مطالعات منطقه ای هنر اسلامی مدرن. سوم، تاکید بر چشم انداز فراملی گرا در مطالعات منطقه ای چراکه مطالعه هنر اسلامی مستلزم فراتر رفتن از روایت های ملی گرایانه از هنر در کشورهای اسلامی است. چهارم، تاکید بر جنبه های کمتر پرداخته شده و مطالعه شده در هنر مدرن و معاصر کشورهای اسلامی.
۱۹.
فرهنگ نقد و نقدپذیری در دوران معاصر یکی از شاخص های پیشرفت علمی و نشانه های پیشرفت فرهنگی در جوامع توسعه یافته بوده و جریان سازی این حرکت بنیادی، رسالت معتبرترین محافل علمی- پژوهشی و آموزشی در دنیا قرار گرفته است. کتاب "همکنش زبان و هنر" با محتوای موضوعی در زمینه های هنری، ادبیات و معماری شامل چهارده مقاله ارائه شده در سلسله نشست های تخصصی بوده که حدود دو دهه ی پیش (1379) در اختیار خوانندگان قرار گرفته است، در این مقاله تلاش شده تا ضمن معرفی کتاب، بازنگریِ انگیزه ی برگزاری این هم اندیشی، ساختار محتوایی آن مورد ارزیابی قرار گرفته و در خصوص محتوای موضوعی هر یک نیز نگاهی نقادانه صورت گیرد. در نهایت مهّم ترین یافته ها در این پژوهش انتقادی، مشخص نمود که برگزاری چنین نشست هایی در دهه ی80 شمسی، در نوع خود فعّالیتی ارزشمند و الگویی مناسب برای ورود به حوزه ی نظری و مفاهیم انتقادی علوم انسانی و بخصوص رشته های مرتبط با هنر بوده و علیرغم محدودیت و کمبود منابع مکتوب در این گونه رشته ها (حتی تا کنون)، تلاش در جهت چاپ و نشر تألیفاتی در زمینه ی مبانی نظری و فلسفه ی هنر بستری در جهت ارتقاء جایگاه فرهنگ و هنر را برای مخاطب و نسل های بعد فراهم می سازد.
