درخت حوزه‌های تخصصی

نگارنده ابتدا منابع تاریخ اسلام و مستشرقین را ارزیابی کرده و سپس به طرح موضوعات رساله می پردازند. عناوین رساله عبارتند از : نصاری در جزیرة العرب از قدیم تا عهد رسول خدا (ص) شعرای نصرانی در عهد جاهلی حنفاء قبل و بعد از اسلام رابطه پیامبر با نصاری قبل و بعد از بعثت رابطه خلفاء راشدین با نصاری حیطه جغرافیایی نصاری ، چگونگی نفوذ آنها با عربستان ، تضاد آنها با یهود ، علت مهاجرت مسلمین به حبشه ، و رابطه مسلمین با نصاری در جنگهای ردّه ، فتوحات عراق ، شام ، آفریقا ، سواحل دریای قبرس و ارمنستان از موضوعات دیگری است که در رساله مطرح شده است .

حرکت و پویایی هر جامعه پیوسته متأثّر از مردمان آن جامعه می باشد. جامعة اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست. مسلمانان در طلیعه اسلام از دو گروه تشکیل شدند: گروهی برای رشد و کمال، راه مسلمانی را در پیش گرفتند و گروهی دیگر، برای اهداف و اغراضی غیر از آن به اسلام پیوستند. با توجّه به تاریخ صدر اسلام درمی یابیم که یک دگرگونی عظیم در مسیر و جهت آن واقع گردیده که باعث بروز اختلاف و چنددستگی در امّت اسلامی شد، لذا در این جستار، برای پیدا کردن راه صواب از خطا، اهداف ایشان برسی شده است. در این راه، حقایق روشنی به دست آمد؛ حقایقی که دانستن آن برای هر مسلمان لازم و ضروری است. اینکه چگونه افراد ظاهراً مسلمان با چه آمال و آرزوهایی اهداف خطرناکی را برای خود رقم زدند و برای نیل به آنها چگونه مسیر اسلام را دچار انحراف و امّت اسلامی را دچار اختلاف و انشقاق کردند. تحقیق پیش رو، به وضوح حال و عملکرد این افراد را شرح و تبیین می نماید.

ملاصدرا علیت ضروری را با برهان صدیقین بوعلی با استفاده از امکان ماهوی و استحاله تسلسل شکل گرفته است، پس از صدرالمتالهین در آثار مسلمانان همواره سعی کرده اند پدیده عاشورا را همچون حوادث بزرگ دیگری که در تاریخ اسلام رخ داده است، آنچنانکه هست، درک و معنا کنند و به حاق واقعیت آن واقعه دست یابند. این تلاش ها، در مقام تحقق، آنچنان که تاریخ گواه است، به کثرت درک ها و قرائت ها (و نه وحدت قرائت ها) انجامیده است. آنچه مسلم است یک دسته علل و دلایل در پدید آیی چنین برآیندی مؤثر افتاده است. تفسیر حادثه عاشورا ـ همچون هر حادثه دیگر ـ تابع علل و دلایل است. یعنی هم عواملی از جنس معرفت و هم عناصری از جنس واقعیت های خارجی در فهم این رخداد بزرگ تأثیرگذار بوده است. همچنین از منظری دیگر، بنابر مطالعات جدید معرفت شناختی، قرائت ها حاصل تعامل میان متن و مفسر است. یعنی در فرآیند فهم حرکت و قیام امام حسین(ع) آنچه که نتیجه و برآیند را شکل می دهد، واقعیت تاریخی پدیده از یک سو، و شرایط معرفتی و تاریخی مفسر، از دیگر سو می باشد. با این بیان، موجبات قرائت های متعدد از حادثه عاشورا را نمی توان به یک طرف (متن یا مفسر) نسبت داد، بلکه باید این موجبات را در هر دو سو جست وجو کرد. یعنی اگر قرائتی غیرسیاسی (و یا سیاسی) از حادثه عاشورا صورت می گیرد، بخاطر حضور عناصری است که در متن حادثه عاشورا قرار دارد و نیز به خاطر شرایط آفاقی و انفسی است که مفسر حادثه عاشورا در آن بسر می برد. در مقام داوری در باب قرائت های مختلف از عاشورا، نویسنده معتقد است حادثه عاشورا رخدادی متضلع است و سیاست، تنها یکی از اضلاع آن است. از این رو، نه می توان ابعاد غیرسیاسی آن را نادیده گرفت و نه می توان آن حادثه را در یک بعد آن، تحویل و فروکاست (Reduction ). و اگر تفسیری غیرسیاسی (و یا سیاسی) از پدیده عاشورا صورت می گیرد، یکسره ناشی از بیرون واقعه نیست و هر کدام بر عناصر درونی حادثه و ضلعی از اضلاع آن تکیه دارد.

دهه های نهائی قرن سیزدهم هجری ، شاهد جریانهای فکری و اجتماعی تشکلهای متعددی در جهت تجدید فکر دینی و اصلاحات اجتماعی بود. یکی از این نهضت های فرهنگی – اجتماعی ، تجمع « اصحاب سراچه » در خراسان به همراهی حاج میرزا حبیب خراسانی ، خدیو گیلانی ، فاضل خراسانی ، صید علی خان درگزی ، رئیس الطلاب سبزواری و یاران ایشان بود. اصحاب سراچه ، عموماً از طبقه عالمان و نخبگان فرهنگی مقیم خراسان بودند و در چهار چوبه التزام به اسلام و روح دیانت و پرهیز از تعصب و ریا ، بر تجدید و احیاء فکر دینی ، و لزوم اصلاحات فرهنگی و اجتماعی تأکید داشتند . این تشکل فرهنگی – اجتماعی که زیر چتر عرفان تجربی و تزکیه نفس پیدا شده بود ، با تحریک عوام بوسیله رهبران سنتی فرهنگی و سیاسی ، محکوم و سرکوب شد.

این نوشتار درصدد است نگرش حضرت زینب علیهاالسلام را به واقعه کربلا، از دیدگاه شناختی بک، مورد بررسی قرار دهد و با رویکرد توصیفی تحلیلی، سخنان بزرگ بانوی اسلام را در خلال حادثه کربلا استخراج نماید. سپس با تبیین آن بر اساس سه مؤلفه اساسی نظریه شناختی بک (Becks Cognitive Theory) (در چارچوب جهان بینی اسلامی)، اسوه بودن حضرت زینب علیهاالسلام را ترسیم نماید. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که بر اساس سه مؤلفه اساسی نظریه شناختی بک، حضرت زینب علیهاالسلام یک الگوی تربیتی موفق سلامت روان و کنترل تکانه است که می تواند به عنوان یک الگوی کارآمد، در زمینه مدیریت اختلالات پس ضربه ای (Post Traumatic Stress Disorders) و داغدیدگی معرفی گردد.