حسین مرادی نسب

عامل تمدن و فرهنگ همواره یکی از مهم ترین و تعیینکننده ترین عوامل در حیات سیاسی ایران بوده است. این موضوع، حتی با وجود تهاجم اقوامی چون مغولان که کوچکترین آشنایی با مذهب و تمدن اسلامی را نداشتند تداوم داشت، مغولان افزون بر خرابیها و ویرانیهایی که به بار آوردند، حتی به کتابخانه و مراکز علمی هم رحم نکرده و آنها را به آتش کشیدند اما در عین حال، دانشمندان و فرهنگ دوستان به ترمیم این مراکز و احیای آن پرداختند. در واقع، دوره فترتی که بین ایلخانان و ظهور تیمور، آمد، ایران را با دگرگونیهای سیاسی ـ اجتماعی روبه رو کرد و باعث پیدایش حکومت هایی شد که عمر برخی به صد سال هم نمیکشید. ما برآنیم نقش آل مظفر را در تمدن اسلامی در این دوره مورد توجه قرار دهیم. این کار بر اساس شیوه تحقیق کتابخانه ای انجام گرفته است.

هجرت دانشمندان شیعه به مناطق شام و وجود برخی دولت های شیعی شامات، از جمله عوامل مؤثر بر رشد علوم مختلف عقلی و نقلی در این منطقه بوده است. این مقاله، با بهره گیری از فهارس و منابع رجالی و شرح حال ها و نیز تواریخ عمومی و محلی و خاندان ها و دودمان ها، کوشیده است عوامل حضور علمای شیعه در شام و نقش آنها در گسترش فرهنگ و علوم اسلامی را تا پایان قرن هفتم هجری مورد بررسی قرار دهد. به استناد یافته های پژوهش و با توجه به آثار ماندگار مکتوب و غیرمکتوب، می توان از سهم بزرگ علمای شیعه در این زمینه سخن گفت.

یونس بن بکیر از موالیان شیعه در سیره نگارى است و با کسب دانش های مرسوم سدة های آغازین اسلامی همچون حدیث، فقه و سیره پیامبر اعظم(ص) موقعیت علمى خود را تثبیت کرد و توجه طالبان دانش را به سوی خود جلب نمود. وى با بهره گیرى از یافته هاى علمى و نقل احادیث نبوى از استادش ابن اسحاق و دیگران، کتابى در باب مغازى رسول خدا(ص) تألیف کرد. کتاب او در میان محدثان و سیره نگاران پس از او مورد استفاده قرار گرفت. در این مقاله به شخصیت و جایگاه علمی و مذهب وی و نیز قالب اصلی کتاب او که منبعی برای مؤلفان بعدی می باشد پرداخته شده است.

تشیع در سرزمین شام به عنوان مکتبی تأثیر گذار، از سده های آغازین اسلام تا کنون، با وجود سختیهایی که از سوی مخالفان خود در منطقه شام روبه رو بوده، هویت شیعی خود را حفظ کرده است. از آنجا که مکتب تشیع در شام به عنوان بخشی از میراث تاریخی شیعه است که حوادث مهمی از تاریخ را به چشم دیده، شناخت چگونگی حفظ هویت تشیع در سرزمینی که همواره با دشمنی با مکتب تشیع شهره بوده، بدون رویکرد تاریخ اجتماعی دست نیافتنی است. این مقاله درصدد بررسی عوامل و مؤلفه های مؤثر بر تاریخ اجتماعی شیعیان در منطقه شام است. برای دستیابی به این منظور، با رویکردی توصیفی تحلیلی و مطالعه منابع تاریخی و کهن، عوامل و مؤلفه های مؤثر بر تاریخ اجتماعی شیعیان شام تا قرن هفتم واکاوی شد. نتیجه آنکه وجود حاکمان شیعی در برهه هایی از تاریخ و حضور خاندانهای شیعی و مهاجرت برخی از بزرگان و عالمان شیعه و اقامت در شام را می توان از عوامل مؤثر و برگزاری آیینها و مراسم های شیعی، توجه به اماکن مقدسه و نوع موقوفات و نذورات و وجود نمادهای شیعی از مؤلفههای مؤثر در ماندگاری هویت تشیع در شامبه شمار می آیند.

با سقوط دولت آل بویه (حک 334-447ق) و با به قدرت رسیدن سلجوقیان (حک429-590ق)، خلیفة بغداد، طغرل سلجوقی (م455ق) خطبه خواند. با آغاز حکومت طغرل، و رویش سیاسی او و کینه های پنهان از دوران حاکمیت آل بویه نزد اهل سنت، رقابت و تعصب مذهبی برخی از شخصیت های آن عصر، زمینة درگیری میان هریک از مذاهب اسلامی، به ویژه شیعیان و اهل سنت را فراهم ساخت. شدت منازعات مذهبی به حدی بود که از آن دوران به «عصر مذهبی و جدلی» تعبیر شده است. اما در عین حال، بر مبنای «الناس علی دین ملوکهم» برخی تعامل ها و همگرایی ها میان شیعیان امامی و حاکمیت اهل سنت وجود داشت. اختلاف های داخلی سلجوقیان و نیاز آنها به نیروهای متخصص برای حفظ قدرت و همچنین تحت فشار بودن شیعیان امامی، موجب شد تا عالمان شیعی امامی در پرتو سیاست تساهل و تسامح حکومت، نقش اساسی را در حفظ و گسترش مذهب تشیع ایفا کنند و فشار مخالفان را بر شیعیان امامی کاهش دهند. این مقاله، نوع، اهداف و انگیزة همگرایی شیعیان امامی با حاکمیت سلجوقی را بررسی کرده و کاربست همگرایی میان آنان را تبیین نموده است.

یونس بن بُکَیر (د. 199ق) و زیاد بن عبدالله بَکّائی(د.183ق) از شاگردان ابن اسحاق(د. 150ق) بودند و مغازی او را نوشتند. با وجود همسانی بیشتر گزاره های این دو کتاب، مغازی بکائی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و شرح های گوناگون آن بر ماندگاری این کتاب، تأثیری بسزا گذاشت. این مقاله در صدد تبیین چرایی عدم توجه به مغازی یونس با وجود هم شاگردی بودن او با بکائی و داشتن شاگردی برجسته چون احمد بن جبار عطاردی (د. 270- 272ق) است. برای پاسخ به این پرسش افزون بر مقایسه سند، متن و شیوه نگارش اثر هر دو نویسنده، شخصیت و جایگاه علمی آنان با یکدیگر مقایسه می شود. بر اساس یافته های این پژوهش، راز ماندگاری مغازی بکائی را باید در فضای سیاسی و مذهبی نیمه دوم سده دوم هجری و برتری شاگرد بکائی بر شاگرد یونس جست وجو کرد.

برنامه ریزان آموزشی همواره به دنبال بازنگری محتوای برنامه های درسی می باشند تا با نیازهای جامعه و حرفه هماهنگ شده و امکان بهره گیری از روش های مفید آموزشی فراهم گردد. برنامه درسی رشته معماری اخیرا، توسط دانشگاه تهران و دانشگاه فردوسی مشهد  بازنگری شده، که آنها جایگزین برنامه درسی مهندسی معماری مورخ 24/07/77  شورای عالی برنامه ریزی شده اند. در این پژوهش با به کارگیری روش تحقیق تطبیقی جرج بردی برنامه های بازنگری شده ی آموزش معماری با برنامه درسی سابق مقایسه شده، تا نقاط قوت و ضعف و تشابهات و تفاوت های میان برنامه های درسی براساس سؤالات تحقیق مورد تحلیل قرار گرفته و شناسایی شود. نتایج نشان می دهد این بازنگری ها بیشتر محدود به تغییر سرفصل ها بر اساس افزایش یا کاهش واحد، تغییر پیشنیاز، تغییر نوع درس، تغییر نوع واحد، تغییر نام دروس و یا افزایش و کاهش دروس گردیده. شباهت های بین آنها بیشتر به حیطه اصلی برنامه درسی یعنی اهداف و روش های آموزشی و شیوه ارزشیابی مربوط می گردد و تفاوت ها نیز بیشتر مربوط به حیطه فرایندهای آموزشی می باشد. و لزوم بازنگری مجدد برای ساماند هی وضعیت ساختار آموزش معماری درجهت رسیدن به سه هدف پاسخگویی به نیازهای کشور، توجه به هویت ایرانی اسلامی و هماهنگی با نظام آموزشی بین المللی این رشته در ایران و جوابگویی هر چه بیشتر به نیازهای ضروری، واقعی و صالح جامعه وجود دارد.

هدف این پژوهش ارزشیابی ناکارآمدی برنامه ی آموزشی کارشناسی رشته ی مهندسی معماری و تعیین میزان مطلوبیت سرفصل ها با رویکرد راهبردی برای جوابگویی هر چه بیشتر به نیازهای ضروری، واقعی و صالح جامعه در جهت ساماند هی وضعیت ساختار آموزش معماری با تبیین آسیب ها و گسستگی های میان آموزش های نظری و عملی در جهت رسیدن به اهداف این رشته در ایران است. جامعه آماری پژوهش شامل اساتید و متخصصان رشته معماری است، که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و غیراحتمالی در دسترس 67 نفر بعنوان نمونه انتخاب شد و از ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده که دارای 37 سؤال و 5 مؤلفه اثربخشی درونی، اثربخشی بیرونی، اثربخشی نهانی، پیوند نظریه و عمل و نیازها و اهداف بازنگری می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده های پرسشنامه از تحلیل عاملی تأییدی استفاده کردیم. با توجه به نتایج در برنامه های بازنگری شده اخیر هیچ کدام از نیازها برآورده نشده اند و لزوم بازنگری مجدد برنامه درسی آموزش کارشناسی معماری ایران با ضرورت توجه به پیوند نظریه و عمل در چارچوب توسعه دانش معماری در مرتبه اول و در نظر گرفتن نیازهای ضروری، واقعی و صالح جامعه در برنامه بازنگری در جهت رسیدن به اهداف که در مرتبه دوم ضرورت می باشد وجود دارد که در این راستا پیشنهادانی ارائه شده است.

اهداف: شناخت اقلیم یک منطقه می تواند باعث ایجاد معماری همساز با آن شود لذا در این مقاله بررسی تطابق معماری روستای دستکند میمند که قدمت آن به 12 هزار سال می رسد و عنصر اقلیمی درجه حرارت به عنوان مساله اصلی پژوهش تعیین گردید. هدف اصلی شناخت میزان تطابق عنصر اقلیمی درجه حرارت با معماری روستای دستکند میمند در دوره گرما است. روش ها: برای تحقق هدف، از روش تحقیق همبستگی بر پایه اندازه گیری های میدانی کمک گرفته شد. اندازه گیری های میدانی در روزهای 12 و 13 مرداد سال 1398 به عنوان نماینده دوره گرما انجام شد. متغیر درجه حرارت در روستای میمند توسط دستگاه دیتالاگر برداشت شد و لازم به ذکر است که برداشت ها در ساعات 6 صبح و 3 بعد ازظهر انجام شد تا بتوان بیشینه و کمینه درجه حرارت را بدست آورد. یافته ها : نتایج حاصل از نمودار زیست اقلیمی گیونی نشان داد که اختلاف بسیاری بین کمینه و بیشینه درجه حرارت در روزهای برداشت وجود دارد. لذا برای رسیدن به بیشترین میزان تطابق معماری با اقلیم می بایستی تمهیدات معمارانه خاصی را اعمال نمود. یافته های معماری روستای دستکند میمند نشان داد که بناهای حفرشده در دل کوه از ظرفیت حرارتی بالای خاک بهره می برند که می تواتد بیشترین تطابق را با عنصر اقلیمی درجه حرارت در دوره گرما داشته باشد همچنین جهت گیری، وجود سایه بان های مناسب افقی و قابی شکل، عدم بازشوی زیاد از دیگر عوامل مهم کالبدی برای تطابق با عنصر اقلیمی درجه حرارت در روستای میمند است. نتیجه گیری: می توان این طور گفت که غالب بناهای روستای میمند دارای تطابق مناسبی با عنصر اقلیمی درجه حرارت در دوره گرما می باشند.

بررسی منابع و آثار تاریخی و نیز حدیثی نشان می دهد برخی از اخبار تاریخی جعلی در زمان اولیه صدور خود، امکان ترویج و گسترش کامل را نداشته اند، اما بسیاری از راویان بعدی از روی آگاهی و یا ناآگاهی، از روش های گوناگونی برای ترویج و گسترش این گزارش های جعلی استفاده کرده اند. از سوی دیگر، گزارش های تاریخی متعددی در منابع حدیثی و تاریخی مبنی بر مطلاق بودن امام حسن مجتبی وجود دارد که بنا بر نقد و بررسی بسیاری از منابع، در زمان اولیه، خبر مختصری بوده، ولی بعدها با روش ها و انگیزه های گوناگون در منابع به گستردگی نقل شده است. به نظر می رسد می توان با شناسایی ماده اولیه این گزارش ها و شناخت روش های گسترش این اخبار، نقد دقیق تر و روشن تری از این گونه اخبار ساختگی ارائه داد. در این پژوهش با بررسی گزارش های متعدد اخبار مطلاق، این روش های گسترش اخبار جعلی شناسایی شده اند تا بتوان الگویی کلی برای شناسایی روش های گوناگون گسترش اخبار ساختگی به دست آورد. برخی از این روش های گسترش اخبار جعلی عبارتند از: افزودن آمار، فضیلت نمایی و افزودن جزئیات داستانی.

یکی از راه های شناخت قطعیت و یا چگونگی صدور روایات، تشکیل خانواده حدیثی پیرامون آن و سنجش روایت در پرتو آن است. این روش که بیشتر در علم حدیث از آن بهره برده می شود، می تواند در نفی و اثبات وجود یک گزارش تاریخی، برای مورخان و سیره نگاران هم کاربرد داشته باشد. به نظر می رسد، پذیرش اخبار مطلاق بودن امام حسن(ع) در منابع اسلامی، ریشه در همین امر، یعنی تشکیل خانواده حدیثی داشته است. نوشتار پیش رو، با آسیب شناسی این شیوه و با استناد به متون کهن و روش وصفی و تحلیلی، در پی پاسخ به چرایی پذیرش اخبار مطلاق بودن امام حسن(ع) از سوی برخی اندیشمندان اسلامی، به ویژه امامیه است. یافته های این پژوهش، نشان می دهد که تشکیل خانواده حدیثی، ناتوان از تشخیص گزارش های جعلی هدفمند است و این آسیب، در اخبار مطلاق بودن امام حسن(ع) به چشم می خورد؛ به این معنا که جاعلان، با اخبار متنوع و متعدد پیرامون طلاق های امام حسن(ع)، این گزارشِ غیرقابل اعتماد را صحیح و موجّه جلوه داده اند.

تغییرات ناهمگون در عرصه معماری امروز ایران، بیشتر از آن که ناشی از ذائقه ای زیباشناختی و یا ضرورتی مبتنی بر اقتضائات مهندسی باشد، متغیری وابسته به عناصر فرهنگی و جامعه شناختی است. از عوامل تأثیرگذارِ فرهنگی اجتماعی بر کالبد معماری، متغیر «امر نمایشی» است. ازاین روی فهم نسبت امر نمایشی با معماری، بخشی از فهم نسبت مطالعات فرهنگی با معماری است. هدف این تحقیق شناسایی مؤلفه های متغیر امر نمایشی، در نسبت با فرهنگ و معماری است. روش تحقیق تحلیلی – تفسیری بوده، بدین صورت که ابتدا مفاهیم مرتبط با امر نمایشی مبتنی بر دو قطب انتقادی و غیر انتقادی استخراج شده و نهایتاً مدل مفهومی مربوطه بحث و بررسی شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد امر نمایشی مرتبط با فرهنگ نمایشی امروز، در اثر «وادادگی» متأثر از «رشد تعمیقی رسانه» مبتنی بر قدرت و بازار سرمایه داری، وجهی از تمایز را بر جامعه تحمیل می کند که در نسبت با سنت ها و عرف های فرهنگی و دینی جامعه ما در تعارض است.

در اندیشه اسلامی میان هنر و حکمت پیوندی ضروری وجود دارد البته این حکمت بر پایه معرفتی است که سرشتی معنوی و روحانی دارد به همین دلیل برای معمار اسلامی و بطور کلی هنر اسلامی مهمترین مسئله توحید و وحدت است وحدتی که از مراتب ذات احدی در مرتبه اسما و صفات الهی در عالم تجلی کرده است. یکی از راه هایی که می توان به جایگاه حکمت در هنر و معماری در اسلام پی برد مسئله تشبیه و تنزیه است. این تجلی در عرفان ابن عربی بر اساس جمع میان تشبیه و تنزیه است بطوریکه در حوزه هنر اسلامی، هنر تشبیهی- تنزیهی را به دنبال داشته است. ایران، در طول تاریخ اسلام همواره یکی از مراکز هنر اسلامی و معماری ایرانی از جمله غنی ترین زمینه های تجلی آن بوده است خصوصاً در دوره صفویه که روزگار تلاقی حکمت با مفاهیم پایدار عرفانی در دوره اسلامی است. بناهای مذهبی این دوره، مهمترین تجلی گاه هنر عرفانی در عصر صفویه بوده است؛ زیرا مدارس در جایگاه مهمترین مراکز ایدئولوژی عصر صفویه توام با مساجد به گونه ای شکل گرفته اند که از طریق رمز و تمثیل، با روشنی خیره کننده ای اسماء و صفات الهی را جلوه گر نمایند لذا هدف از پژوهش تبیین جایگاه حکمت در کالبد معماری ایران با بهره گیری از جمع جمال تشبیهی- جلال تنزیهی در دوره صفویه با تاکید بر نگرش عرفانی محی الدین ابن عربی است. مسجد مدرسه چهارباغ اصفهان که یکی از شاهکارهای معماری مذهبی دوره صفویه است بعنوان نمونه موردی انتخاب شد. نوع تحقیق کیفی است که با رویکرد تفسیری تاریخی انجام شده است گردآوری داده ها از طریق مطالعات اسنادی و کتابخانه ای صورت گرفته است که ابتدا بعد از استخراج محمل های کیمیایی معنا، در بخش تحلیلی مقاله با بهره گیری از صور تشبیهی و صور تنزیهی مولفه های معنایی، به بازخوانی جمع جمال تشبیهی- جلال تنزیهی در کالبد مسجد مدرسه چهارباغ اصفهان پرداخته شده است. در خاتمه، نتایج پژوهش نشان می دهد که در کلیه اندام کالبدی معماری مسجد مدرسه چهارباغ اعم از نظام ورودی، حیاط بهمراه بدنه های آن و همچنین گنبدخانه جمع میان جمال تشبیهی- جلال تنزیهی وجود دارد که نور و هندسه بعنوان محمل های معنایی در حوزه جمال تشبیهی مولفه های شفافیت و نورانیت، جلوه رنگین، سیالیت (تداوم) و پیچیدگی را نشان می دهد و در حوزه جلال تنزیهی حضور الهویت را با رفعت، ایستا بودن، تقارن، سادگی و فضای تهی مرکز گرا جلوه می نماید تا نشان دهد حضور حقیقت در مسجد مدرسه چهارباغ اصفهان (در بینش عرفانی) بصورت جمع میان جمال تشبیهی-جلال تنزیهی است.

بن مایه هر معماری سنتی، بی تردید نشان از بنیان های آموزشی و تربیت معماران آن است؛ خصوصا معماری سنتی ایران در دوره اسلامی، گنجینه گران بهایی است که مبین وجود دانش غنی معماری در میان آنهاست. فتوت نامه (های) صنفی که در این نظام آموزشی تهیه شده اند، رساله یا کتابی بوده است که به منظور تربیت صنعتگران و هنرمندان در باب منش، عقاید، قوانین و آداب آن صنف و پیشه نوشته شده است و بی گمان (این فتوت نامه ها) بخش عظیمی از روش آموزش صناعات کاربردی در دوره اسلامی را نشان می دهد. هدف از این پژوهش، تبیین بنیان های آموزشی سنتی معماری ایران با تأکید بر فتوت نامه بنایان است که در حیطه سه بنیان آموزشی توانش، دانش و بینش انجام شده است؛ بنابراین این تحقیق در واکاوی متون تاریخی در جست وجوی پاسخ به این پرسش است که چگونه فتوت نامه ها با تأکید بر فتوت نامه بنایان بنیان های آموزش سنتی معماری در ایران را در سه حوزه توانش، دانش و بینش تبیین می سازند؟ این پژوهش از نظر هدف یک پژوهش بنیادی است و از لحاظ نوع، پژوهشی کیفی است که با رویکردی تفسیری-تاریخی بر پایه متون و اسناد تاریخی انجام شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که در حوزه بنیان توانش (شاگرد)، ورود به صناعت معماری ضمن سلامت جسمی و عقلی مستلزم داشتن اهلیت و متخلق به صفات پسندیده است و در حوزه بنیان دانش (افزایی)، تعلیم و تعلم بر پایه رابطه استاد- شاگردی بوده و انتقال تمامی مهارت ها در محضر استاد بوده که متعلم، در همان حین تعلیم عملی، آموزش معماری می دیده است و مدارج حرفه ای را (در صورت احراز شرایط) نیز طی می کرد و همچنین در حوزه بنیان بینش (معرفت) بخشی، استاد معماری مجهز به حکمت و مهارت است که در خلال آموزش تکنیک و مهارت به شاگرد، با تأکید بر حضور قلب و تقدس عمل به تربیت نفس شاگرد نیز همت می گمارد.

از دیدگاه ابن سینا، علیت رابطه ای است که به موجب آن، پدیده نه تنها در خارج پدیدار (موجود) می شود بلکه قابل شناخت نیز می شود. علت بهره گیری از نظام ورودی در معماری ما بیش از یک عامل واسطه (ارتباطی) است؛ به طوری که باید گفت مسئله چگونگی سازمان دهی نظام ورودی در کنش و واکنش درون و بیرون، جامعیتی برآمده از تأثیرات کارکردی، جغرافیایی، مناسبات فرهنگی و اعتقادی و اجتماعی است. بر این اساس، هدف از این پژوهش تبیین علل موجودیت نظام ورودی خانه های سنتی یزد (دوره قاجار) از دریچه اندیشه سینوی در چهارچوبی میان رشته ای است. ابن سینا در نظام چهارگانه علل که قبل از او ارسطو برای اولین بار با تمایزاتی به این نظام اشاره کرده بود در کتاب اشارات و تنبیهات از چهار علت سخن به میان می آورد که عبارت اند از: 1. علت ماهیت: شامل علت مادی و صوری، 2. علت وجود: شامل علت فاعلی و غایی. در این تحقیق پس از اشاره به اجزای تشکیل دهنده کالبدی نظام ورودی خانه های سنتی، به چرایی موجودیت هر یک از عناصر ورودی بر پایه علل اربعه سینوی اشاره شده است. سپس، ازآنجاکه علت نزد ابن سینا، نقش مهمی در کسب معرفت دارد، به ویژه بحث از علت غایی که مهم ترین بحث فلسفه بوعلی است (به طوری که او آن را افضل الحکمه می داند)، به خوانش هستی شناسی نظام ورودی خانه های سنتی یزد در قالب غایت شناسی رفتاری و فاعلی پرداخته شده است. در این پژوهش، با رویکردی توصیفی تحلیلی، در مقام گردآوری داده ها از روش مطالعات اسنادی کتابخانه ای و در مقام تحلیل و داوری داده ها از روش استدلال منطقی بهره گرفته شده است. طبق یافته های این پژوهش، ضمن ارائه مدل تحقیق مشخص شده است که در حوزه علل غایی صوری بر پایه بعد ادراکی رفتاری، در نظام ورودی خانه های سنتی یزد می توان قلمروپایی و مناسب سازی شرایط خلوت (صمیمیت) را انتظار داشت و در حوزه علل غایی فاعلی (بر پایه بینش توحیدی اسلام) فراهم آوردن بستر دستیابی به درونگرایی و محرمیت با بهره گیری از اصل سلسله مراتب، هدف چینش و همجواری عناصر نظام ورودی خانه های مسکونی یزد بوده است.

باور و اعتقاد چه در شکل دهی به زندگی و چه نقشی که در جنبه معنوی زندگی انسان ها ایفا می کند عاملی اساسی در صورت بخشی به معماری به شمار می رود. بدین ترتیب معماری مکان کالبدی اندیشه و باور اعتقادی انسان متعلق به آن می گردد. در دوره صفویه که امتزاج تفکر شیعی با اندیشه عرفانی به همراه اندیشه فلسفی است مکتب اصفهان را به وجود می آورد که نقش مهمی در آفرینش هنری این دوره داشته است. ازآنجایی که مساجد (خصوصاً جامع) بیشترین تأثیرپذیری را از عقاید و باورهای زمان خود دارند، برای بازخوانی اندیشه تشبیهی و اندیشه تنزیهی در نظر گرفته شد. به همین منظور با تبیین این اندیشه ها و استخراج معیارهای کیفی و کمی صُور تشبیهی و صُور تنزیهی در معماری چهارچوب اصلی پژوهش مشخص شد سپس اندام های کالبدی مسجد امام با این معیارها برای تشخیص نوع تشبیهی و تنزیهی سنجیده شد که ماحصل پژوهش تعادل تشبیهی-تنزیهی در بخش گنبدخانه مسجد امام بود.

معماری مسکونی، تنها گفتار ادبی مبتنی برآرایه ها و فنون خاص نیست، بلکه نوعی زبان محاوره ای است که در واقع با همین زبان گفتاری، درونمایه ی تناقضات و تمایزات اجتماعی بهنمایش گذاشته می شود. متغیر«امر نمایشی» از عوامل تأثیرگذار بر کالبد معماری است. درک نسبت امر نمایشی با معماری، بخشی از درک نسبت فرهنگ و معماری است. از طرفی، تفاوت گفتگوی محیط آکادمیک و روزمره، با ورود به تمایزی که در «زبان» خود را نشان داده، در قالب پوسته ی بنا به نمایش گذاشته شده است. تبیین این مقوله فرهنگی در دوگانه «نظر» و «عمل» برکالبد بیرونی معماری مسکن امروز کمک به فهم دقیق تری از آن برای مخاطبان، در جهت آسیب شناسی مسکن امروز ارائه خواهد داد. به همین جهت در پژوهش حاضر، به تبیین شاخصه های امرنمایشی و سپس ارزیابی آن ها بر کالبد بیرونیِ مسکن معاصر ایرانی پرداخته شده است. در این پژوهش با روش آمیخته، نخست برمبنای ادبیات پژوهش و تحلیل استدلالی وکیفی، تعداد هفت شاخصه پیشنهادی امرنمایشی بر کالبد بیرونی مسکن تبیین و سپس با استفاده از آزمون «مقایسه میانگین»، ارزیابی شاخصه ها در منتخب بناهای حوزه معماری های «نهاد هنری»، شامل بناهای برگزیده ی مسابقات معماری، و حوزه معماری های «عامه» به معنای معماری های بافت مصنوع جامعه، صورت گرفته است. گرداوری داده ها برای جامعه آماری دسته اول به روش کتابخانه ای و نمونه گیری مدل هدفمند، و دسته دوم گرداوری داده ها به روش میدانی و نمونه گیری مدل هدفمند انجام شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد از تعداد هفت شاخصه امر نمایشی (نوگرایی، اسرافگر، منفرد، سلطهگر، بازاری، اغواگر، گسست از فرهنگ)، در پنج شاخص تفاوت معناداری میان بناهای این دو حوزه وجود داشته است؛ به طوری که اثرگذارترین شاخصه های امرنمایشی در حوزه اول یعنی شاخصه های «منفرد» و «نوگرایی»، کم اثرترین شاخصه در حوزه دوم بوده و برعکس، شاخصه های «گسست از فرهنگ» و «بازاری» که کم اثرترین شاخصه در حوزه اول بوده اند، به عنوان اثرگذارترین شاخصه در حوزه دوم قرار گرفته اند. این عدم هم سویی وضعیتی متعارض را نمایان ساخته به گو نه ای که به نظر می رسد معماری های عامه تابع بناهای منتخب نهاد هنری معماری جامعه نبوده و این نهاد در شکل دهی کالبد بیرونی مسکن، «میدان» لازم –به زعم بوردیو- برای تبعیت عامه از خود را نداشته است.