دولت های شیعی

هجرت دانشمندان شیعه به مناطق شام و وجود برخی دولت های شیعی شامات، از جمله عوامل مؤثر بر رشد علوم مختلف عقلی و نقلی در این منطقه بوده است. این مقاله، با بهره گیری از فهارس و منابع رجالی و شرح حال ها و نیز تواریخ عمومی و محلی و خاندان ها و دودمان ها، کوشیده است عوامل حضور علمای شیعه در شام و نقش آنها در گسترش فرهنگ و علوم اسلامی را تا پایان قرن هفتم هجری مورد بررسی قرار دهد. به استناد یافته های پژوهش و با توجه به آثار ماندگار مکتوب و غیرمکتوب، می توان از سهم بزرگ علمای شیعه در این زمینه سخن گفت.

از ویژگی های بسیار برجسته تاریخ ایران، قدمت تاریخ تمدن آنست که به طرز حیرت انگیزی در طول زمان خصوصیات خود را حفظ کرده و در هر عصری تازگی خود را از نو یافته و در همه حال مداومت و استواری شگفتی در آن وجود داشته است. همسایگی و روابط ایران و شبه قاره، در طول تاریخ، همبستگی های نژادی، زبانی، قومی، فرهنگی و باورها و بنیادهای اعتقادی از دوران کهن تا امروز را موجب شده است. معرفی اسلام به مردمان شبه قاره از طریق عارفان، دانشمندان و عالمان دینی ایران تا تشکیل دولت های شیعی در دکن و سند، گویای روابطی است که میان ایران و شبه قاره وجود داشته است. این حقایق، ضرورت بررسی چنین پژوهشی را توجیه می کند. نقد و بررسی این روابط و چرایی تداوم آن تا امروز، پرسشی اساسی است که این مقاله در پی پاسخ دادن به آن است. شیوه و روش تحقیق در این مقاله برای دستیابی به پاسخی منطقی و علمی، ، گزینش منابع مکتوب، انتخاب و فیش برداری مطالب مورد نظر و مرتبط با موضوع تحقیق، نقد، واکاوی و تحلیل آنها در راستای سیاست های دو دولت شیعی آصفجاهیان و تالپوران بوده است و تلاش شده با مطالعه و بررسی سیاست و روش این دو دولت بتوان کلید استمرار روابط حسنه ایران و شبه قاره را به دست آورد. هدف نهایی از این تحقیق، یافتن ویژگیهای این روابط و چگونگی نفوذ فرهنگ ایرانی و ادب فارسی در دربار این دو دولت و گسترش آن در سرزمین های تحت قلمرو آنان و نیز روشن نمودن خصلت های تاریخی و سیاسی آنها می باشد.

ادریس بن عبدالله، بازمانده جنبش شهید فخ، حکومتی در مغرب الاقصی (172-375) پایه ریزی کرد. گزارش های تاریخی درباره ماهیت مذهبی دولت ادریسیان اختلاف دارند. پیوند خانوادگی بنیان گذار این حکومت با خاندان پیامبر 6 نشانه باورهای شیعی آن دانسته شده است. رواج اعتقادات مالکی و معتزلی در قلمرو این حکومت از یک سو، و عملکرد ادریسیان و باورهای آنان به اندیشه های زیدیه ازسوی دیگر، و همچنین سازش با امویان اندلس و عبیدیان و خواندن خطبه به نام آنان و بعضاً همراهی ایشان با خوارج بر پیچیدگی گزارش ها افزوده است. این مقاله، با گردآوری داده های کتابخانه ای و بررسی گفتار و رفتار ادریسیان بر پایه سنجه های رفتاری دولت های شیعی، ازجمله وضع رسمیت تشیع در حکومت ادریسیان و نحوه مواجهه و مناسبات آنان با عالمان شیعی، نشانه های گرایش ادریسیان را به تشیع و نیز اعتزال، و مذهب مالکی ارزیابی خواهد کرد.

در اوایل قرن هجدهم میلادی/ قرن دوازدهم شمسی،حکومت شیعی« نوّابین مرشدآباد» در بنگال هند و توسط مرشد قلی خان،تأسیس گردید و شیعه-گری را بتدریج در آن سامان، به اوج خود رساند تا حدی که شیعه، بر سراسر بنگال،سلطه یافت اما چرایی سقوط این حکومت شیعی،بعد از 167 سال فراز و نشیب، توسط انگلیسی ها یکی از چند مسأله پاسخ نداده نشده این دوران است!از میان سئوالات متعددی که این مسأله می-آفریند، درصدد هستیم به یکی از آن ها پاسخ دهیم که عبارت است:" نحوه و میزان مقاومت دولت های شیعی بنگال در مصاف با کمپانی هند شرقی چگونه بوده و نتایج حاصل از آن چه بوده است؟(سئوال)برای یافتن پاسخ،مقاله حاضر،روش توصیفی-تحلیلی را بر بستر داده های تاریخی برگزیده است که: 1. برخورداری شیعه در ایجاد جنبش بیداری ضداستعماری در سرزمین های دورتر از مؤطن اصلی،2. موفقیت یا کاهش موفقیت در گسترش شیعه در صورت تکیه بر اصالت های درونی یا دروی از آن،3. تأثیر قوت و ضعف دولت در توسعه شیعه در بنگال از جمله یافته های این پژوهش است.