۱.
کلیدواژه‌ها:
امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) ابن عقده سیره نبوی تاریخ نگاری علوی تاریخ نگاری عثمانی
ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید بن عقده (د. 333ق)، یکی از محدثان زیدی جارودی سده های سوم و چهارم هجری و نویسنده بیش از سی عنوان کتاب است. او مانند ابن هلال ثقفی(د. 283ق)، نصر بن مزاحم (د. 212ق) و محمد بن عمر جعابی (د. 355ق)، نماینده جریانِ تاریخ نگاری علوی است که در برابر تاریخ نگاری عثمانی قرار دارد. این مقاله، سیره نبوی را با تأکید بر روایات تاریخی برجای مانده از ابن عقده و مطالعه تطبیقی آنان با سیره نبویِ گزارش شده به وسیله جریان عثمانی، با رویکرد روایی – تاریخی بررسی می کند و پس از تحلیلِ انتقادیِ مستنداتِ آن دو به این نتیجه می رسد که نگاه ابن عقده در تقابل با نگاه عثمانیه در پی برجسته ساختن جایگاه ممتاز امیرالمؤمنین حضرت علی(ع)و اهل بیت(ع)در رویدادهای عصر نبوی است.
۲.
کلیدواژه‌ها:
سیره نگاری مغازی نبوی ابن اسحاق یونس بن بکیر بکّائی ابن هشام
یونس بن بُکَیر (د. 199ق) و زیاد بن عبدالله بَکّائی(د.183ق) از شاگردان ابن اسحاق(د. 150ق) بودند و مغازی او را نوشتند. با وجود همسانی بیشتر گزاره های این دو کتاب، مغازی بکائی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و شرح های گوناگون آن بر ماندگاری این کتاب، تأثیری بسزا گذاشت. این مقاله در صدد تبیین چرایی عدم توجه به مغازی یونس با وجود هم شاگردی بودن او با بکائی و داشتن شاگردی برجسته چون احمد بن جبار عطاردی (د. 270- 272ق) است. برای پاسخ به این پرسش افزون بر مقایسه سند، متن و شیوه نگارش اثر هر دو نویسنده، شخصیت و جایگاه علمی آنان با یکدیگر مقایسه می شود. بر اساس یافته های این پژوهش، راز ماندگاری مغازی بکائی را باید در فضای سیاسی و مذهبی نیمه دوم سده دوم هجری و برتری شاگرد بکائی بر شاگرد یونس جست وجو کرد.
۳.
کلیدواژه‌ها:
گفتمان نبوی احادیث ساختگی تغییر گفتمان تاریخ صدر اسلام نهاد خلافت
جامعه اسلامی پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله به سوی ارزش های ناهمسو با ارزش های عهد نبوی حرکت کرد. این مقاله در پی روشن ساختن راهبردهای هدفمند حکومت پس از دوران حضور پیامب(ص)برای جابه جایی فرهنگی در سایه سکوت دینی و مدنی افکار عمومی جامعه اسلامی است. مقاله با روش تحلیلی و با استناد به منابع دست اول نشان می دهد که این راهبرد به کمک احادیث ساختگی، ابعاد سه گانه اندیشه، شخصیت و سنت پیامبر (ص) را از طریق برنامه سه گانه نظریه سازی، شخصیت سازی و رفتارسازی دگرگون ساخت و کوشید قرائتی نو از گفتمان اسلامی و سازگار با منافع سیاسی در میان افکار عمومی نهادینه سازد.
۴.
کلیدواژه‌ها:
شیخ صدوق عیون الاخبار عن الرضا علیه السلام تاریخ نگاری روایی تاریخ نگاری امامیه بینش تاریخی روش تاریخ نگاری
شناخت تحلیلی مجموعه تاریخ نگاری روایی امامیه در گرو توجه به ضوابط، معیارها و قواعد تاریخ شناسی است. این مقاله می کوشد، کتاب عیون الاخبار عن الرضا علیه السلام اثر شیخ صدوق(د. 381ق) را که از مهم ترین آثار در زمینه تاریخ و زندگانی امام رضا(ع) است از این منظر واکاوی کند و با تحلیل گزاره های تاریخی این کتاب، راهی برای دست یافتن به بینش و روش تاریخ نگاری شیخ صدوق بجوید. یافته های این مقاله نشان می دهد که شخصیت حدیثی و کلامی شیخ صدوق، تأثیر مهمی در روش تاریخ نگاری وی داشته است.
۵.
کلیدواژه‌ها:
استنباط فقهی رابطه تاریخ و فقه حوزه علمیه نجف فلسفه فقه تاریخ فقه شیعه
استنباط فقهی فرایندی بهره مند از انواع داده های برگرفته از دانش های متعدد دارد. نقش آفرینی این داده ها که برخی از آنها محتوای تاریخی دارند، در قالب هایی شناخته شده در فقه هم چون دلیل، قرینه، احدی القرائن، محتمل القرینیه و شاهد صورت می گیرد. مقاله پیش رو به بررسی اثرگذاری قالب های دارای محتوای تاریخی بر استنباط فقهی اختصاص یافته است و به این نتیجه رسیده است که هرچند شاهد تاریخی، قالبی تعیین کننده در فرایند استنباط نیست، دیگر انواع قالب ها به استنباط های فقهی مکتب معاصر نجف راه یافته اند و اثری تعیین کننده در آن داشته اند.
۶.
کلیدواژه‌ها:
عبدالجلیل قزوینی عصر سلجوقیان ری هم گرایی مذاهب گفت وگوی علمی
همزمان با قدرت یابی سلجوقیان در ایران (429-552 ق) اختلافات و تنش های مذهبی میان مسلمانان رشد یافت. در این دوران، برخی از متفکران گام هایی مؤثر برای از میان برداشتن باورهای کلامی تفرقه افکنانه و جای گزین کردن آن با اندیشه های هم گرایانه و کنش های مصلحانه برداشتند. عبدالجلیل قزوینی رازی (د.606ق) یکی از عالمان شیعی است که در این دوره به موضوع هم گرایی مذهبی پرداخت. مقاله پیش رو بر اساس منابع کتابخانه ای و با روش وصفی تحلیلی بر آن است که بینش و کنش هم گرایانه عبدالجلیل قزوینی رازی را بکاود. یافته های این پژوهش نشان دهنده آن است که مهم ترین اقدامات او در این زمینه، تبیین باورهای مشترک دینی، مناظرات و گفت وگوهای آزاد علمی، نقد باورهای افراطی گروه هایی مانند مرجئه و جبریه و پاسخ گویی به شبهه ها و اتهامات کلامی و فقهی علیه شیعیان بود.
۷.
کلیدواژه‌ها:
بنو رستم تاهرت اباضیه تشکیلات حکومتی مغرب میانه
شمال آفریقا در نیمه سده دوم هجری، شاهد شکل گیری حکومت بنی رستم در مغرب میانه به پایتختی تاهرت براساس عقاید اباضیه بود که تا پایان سده سوم هجری، حضور نیرومند خود را حفظ کرد. پژوهش حاضر با استناد به منابع تاریخی دست اول و با روشی توصیفی تحلیلی درصدد بررسی چگونگی انتخاب، ویژگی ها و وظایف ارکان دولت بنی رستم؛ یعنی امامان، قضات، اصحاب شرطه، والیان، عاملان زکات و محتسبان و چگونگی نظارت و اهتمام آنها نسبت به امور رعایا است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در رأس نظام سیاسی رستمیان، امام قرار داشت که با داشتن ویژگی های خاصی مانند علم، عدالت، وصیت و عدم وابستگی به قبایل بزرگ به وسیله شورا انتخاب می شد. تشکیلات حکومتی و مناصب زیر نظر امامان رستمی، تفاوت زیادی با دیگر حکومت ها نداشت، اما در انتخاب متصدیان امر و نظارت بر فعالیت آنها فرایند، معیار و دقت نظرهایی وجود داشت که آنها را متمایز می ساخت و این امر از عوامل موفقیت رستمیان به شمار می رود.
۸.
کلیدواژه‌ها:
شیخ ابواسحاق کازرونی طریقت مرشدیه خانقاه گسترش اسلام اسلام در هند اسلام در چین
طریقت مرشدیّه که بنیان آن در نیمه دوّم سده چهارم هجری از سوی شیخ ابواسحاق کازرونی (د. 426ق) در شهر کازرون گذاشته شد، به عنوان یکی از معروف ترین طریقت های صوفیانه، نقش مذهبی، اجتماعی و اقتصادی مهمی در پهنه بزرگی از جهان اسلام ایفا نموده است. این طریقت توانست با هدف ترویج دین اسلام و از طریق ایجاد یک شبکه خانقاهی گسترده با مرکزیت کازرون در قرن هشتم هجری تا هند و چین گسترش یابد. این مقاله با روش وصفی تحلیلی می کوشد به پاسخ این پرسش دست یابد که گستردگی جغرافیایی خانقاه های مرشدیّه در هند و چین چگونه بر ترویج اسلام در این مناطق تأثیر داشته است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که عواملی مانند راه ًهای تجاری، کرامات معنوی شیخ ابواسحاق کازرونی، تقدّس جایگاه وی، ارائه خدمات اجتماعی به نیازمندان و مسافران و حمایت تاجران و سلاطین از خانقاه ها که همگی در پیوند با گسترش خانقاه ها هستند، در ترویج اسلام نقش داشته است.
