درخت حوزه‌های تخصصی

چندی است که امکان تحصیل در مقطع دکتری کتابداری و اطلاع رسانی، برای مشتاقان تحصیل در دانشگاه های دولتی ایران فراهم گردیده است. اما بررسیها نشان از مشکلات و موانع بیشماری میدهد که به رغم تصور عمومی، تحصیل در داخل را برای آنان با دشواریهای عدیده ای روبرو ساخته است. عمده ترین این مشکلات در قالب موانع آموزشی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، اطلاعاتی، شخصی و خانوادگی جای میگیرند. این مجموعه موانع از کنکور آغاز میشوند و تا پایان دوره با آنان همراه اند. این مقاله در نظر دارد ضمن بررسی عمده ترین چالش های موجود، ذهن جامعه علمی و حرفه ای را در خصوص رفع این مشکلات به چاره اندیشی وادار کند.

در این پژوهش مباحث جهانی شدن، نقش آموزشهای مبتنی بر فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی و تأثیر آنها بر آموزش عالی ایران بویژه آموزش از راه دور به روش کیفی بررسی شده است. منابعی که به این بررسی یاری رسانده اند، عبارتند از: نوشته های مرتبط به سه حوزة : جهانی شدن در پرتو فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی، ضرورتهای تغییر در نظامهای آموزش عالی برای دسترسی همگان به این نوع آموزش و شرایط فعلی آموزش عالی در ایران. افزون بر منابع مکتوب، دیدگاههای چندین پژوهشگر این حوزه و نیز دیدگاه های کلیة اعضای هیئت علمی شاغل در دانشگاه های پیام نور، اعضای هیئت علمی مؤسسه هایی که از رویکرد آموزش باز و آموزش از راه دور استفاده میکنند و نیز پژوهشگران شاغل در مؤسسه های تحقیقاتی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این بررسی لحاظ شده است. در ادامه، چکیده مباحث که دستاوردهای کلی این پژوهش تلقی می شود، به جامعه علمی فعال در این حوزه تقدیم میشود

آنچه در رابطه با استاندارد کردن کتابخانه ها انجام میشود، عمدتاً به خدمات فنی، فضای فیزیکی و تجهیزات، و محتوای اطلاعاتی (مجموعه) مربوط میشود. اما با توجه به اینکه بسیاری از حرفه مندان و صاحب نظران این حرفه، رویکرد کاربردمداری را در ارائه خدمات کتابخانه ای به مأموریت مداری و مجموعه مداری ترجیح میدهند، این شیوه نگاه به استانداردسازی، با رویکرد کاربرمدارانه همخوانی ندارد. به بیان دیگر، با وجود ادعای پایبندی به کاربرمداری، عملاً از این شیوه در جهت مأموریت مداری و مجموعه مداری استفاده میشود. این مسئله در کتابخانه های تخصصی اهمیتی افزون تر مییابد، زیرا قرار است نتیجة فعالیت این دسته از کتابخانه ها در قالب محصول پژوهش، تجسم یابد و به تولید دانش جدید منجر شود. آموزش کاربران و سوق دادن آنان در جهت تحصیل سواد اطلاعاتی مطابق با حدود هر چه بالاتری از استانداردها، موجب میشود کتابخانه ها در نیل به اهداف خود و تحقق واقعی رویکرد کاربرمدارانه موفق شوند؛ بویژه آنکه تعاریف جدید سواد اطلاعاتی در آموزشهای کتابخانه ای ریشه داشته و کتابخانه های تخصصی باید ـ با توجه به شرایط خاص اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور ـ بیش و پیش از استاندارد کردن خدمات فنی تجهیزات و فضای کتابخانه؛ به آموزش سواد اطلاعاتی بر مبنای استانداردها به کاربران خود بپردازند تا بدین ترتیب ضمن استقلال بخشیدن به آنان در کسب اطلاعات و دانش افزایی، موجب کارآمدی بیشتر خدمات کتابخانه های تخصصی گردند. بر این مبنا، کتابخانه ها باید در درجه اول به ارزیابی کاربران خود بر مبنای استانداردهای سواد اطلاعاتی و در وهلة دوم به طراحی و اجرای برنامه های آموزشی بر مبنای این ارزیابی با هدف ارتقای سطح سواد اطلاعاتی، بپردازند.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی واژه­های غیرمفهومی در زبان فارسی و تهیه سیاهه­ای از این واژه­ها برای نمایه­سازی خودکار متنهای فارسی در رشته­های روانشناسی، علوم­تربیتی و کتابداری و اطلاع­رسانی انجام شده است. این پژوهش با روش تحلیل محتوا صورت گرفته­است. جامعه آماری این پژوهش را مقاله های مندرج در آخرین شماره منتشر­شده در مجله های علمی و پژوهشی ِ رشته­های علـوم­تربیتی، روانشناسی و کتابداری و اطلاع­رسانی در سال 1385 تشکیل میدهد. نمونه شامل 63 مقاله است. گردآوری داده­ها با استفاده از تفکیک واژگان به صورت ماشینی و دستی صورت گرفت. نتایج پژوهش نشان داد: 1- افعال ( معین و همراه­شونده)، قیدها، ضمایر، حروف، اصوات، اعداد و علائم سجاوندی به­عنوان واژه نمایه­ها ظاهر نمی­شوند، بنابراین، آنها را می­توان واژه­های غیرمفهومی یا به اصطلاح واژه­های بازدارنده تلقی کرد. 2- بدون احتساب علائم سجاوندی، در رشتة علوم تربیتی 96/39%، در رشته روانشناسی 57/38% و در رشـــته کتابداری 12/38% از حجم متون را واژه­های غیرمفهومی تشکیل می­دهد. 3- واژه­های بازدارندة پربسامد در هرسه حوزه تقریبا مشابه است. 4- از تعداد 248552 واژه (بدون احتساب علائم سجاوندی) که پیکرة زبانی مورد مطالعه را تشکیل می­داد، 97280 واژه که 94/38% کل واژه ها را شامل می­شود، جزء واژه­های بازدارنده هستند.5- نتیجة مقایسه فهرست فارسی حاصل از پژوهش با فهرست واژه­های بازدارنده انگلیسی نشان داد بین این دو فهرست به میزان 5/28% همپوشانی وجود دارد. 6. همچنین 38/20% از واژه­ها فاقد توزیع بسامدی یکسان در سه رشتة مورد مطالعه می­باشند

هدف: شناسایی سیر تطور حقوق مؤلف در تاریخ اسلام و تاریخ غرب مدرن روش/ رویکرد پژوهش: ، تحلیل محتوا؛ ابزار گردآوری اطلاعات، سیاهه وارسی. یافته ها: تاریخ اسلام و تاریخ غرب مدرن دربردارنده تلاش های متعدد برای حفاظت از حق مؤلف است، آثار فقه شیعه و سنّی از دیرباز، و کنوانسیون های بین المللی و موافقتنامه های حقوقی منعقدشده در غرب مدرن در قرون اخیر، شواهد این تلاش ها هستند.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت مقاله های منتشرشده در زمینه رفتار اطلاعیابی در نشریات فارسی طی سال های 1375 تا 1388 است. روش: این پژوهش با روش کتابسنجی و با ابزار سیاهه وارسی انجام شد. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد از 81 مقاله بازیابی شده 6/92 درصد تالیف و 40/7 درصد ترجمه است. سهم مردان 4/58 درصد است و64/66 درصد از مقاله ها دارای یک پدید آورنده می باشند. 37/70 درصد از مقاله ها پژوهشی است که 96/85 درصد آنها به روش پیمایش توصیفی انجام شده است و ابزار گردآوری اطلاعات 49/96 درصد از پرسشنامه میباشد. 35/40 درصد از پژوهش ها به بررسی رفتار اطلاعیابی اعضای هیئت علمی پرداخته اند. در این بین فصلنامه کتاب، نشریه مرکز اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران دارای درجه علمی _ ترویجی، با انتشار 23 مقاله در زمینه رفتار اطلاعیابی بیشترین مقاله های مورد بررسی را منتشر کرده است.

هدف:هدف این پژوهش تعیین پوشش موضوعی عناوین اولویت های پژوهشی، رشته کتابداری و اطلاع رسانی می باشد. روش: این پژوهش از نوع توصیفی به روش تحلیل محتوا می باشد.جامعه مورد مطالعه در این پژوهش شامل 364 عنوان اولویت پژوهشی گردآوری شده از سایت های سازمان های مختلف می باشد.ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش فهرست کنترل بوده و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار اکسل انجام شده است. یافته ها: یافته ها نشان دادند که موضوعات کتابداری و بازیابی در موضوعات اولویت های پژوهشی بیشتر، ولی موضوعات تکنولوژی اطلاعات، کتابسنجی، منابع چاپی و الکترونیکی، مدیریت اطلاعات، رده بندی، ارتباطات علمی و نشر الکترونیک کمتر بررسی شده اند.این مقاله نتیجه گیری می کند که اولویت های پژوهشی در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی از پوشش موضوعی متنوعی برخوردارمی باشند.

اهمیت اصطلاحنامه ها در فرایند ذخیره و بازیابی اطلاعات، متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی را بر آن داشته است تا بیش از گذشته به امر تهیه اصطلاحنامه ها پرداخته و گام هایی در این راستا بردارند. در ایران نیز تلاش هایی برای تهیه و ترجمه اصطلاحنامه ها صورت گرفته است که از جمله آنها میتوان به دو مورد اصطلاحنامه بین المللی توسعه فرهنگی یونسکو و اصطلاحنامه فرهنگی فارسی (اصفا) در حوزه فرهنگ اشاره کرد. طبعا در ساختار هر اصطلاحنامه مبانی و اصولی باید رعایت شوند تا اینکه به اهداف مورد نظر، که استفاده بهینه از آنها در امر ذخیره و بازیابی است، دست یابند. یکی از این موارد برقراری روابط نظام مند و معقول میان اصطلاحات است که مستلزم دقت نظر و توجه خاص است. در این نوشته که در واقع حاصل مطالعه ای مقدماتی در این راستاست. سعی شده است تا با مقایسه روابط میان کلید واژه های مشترک در دو اصطلاحنامه چگونگی روابط میان اصطلاحات بررسی شود.