حبیب الله عظیمی

حبیب الله عظیمی

مدرک تحصیلی: استادیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۱ مورد.
۱.

بررسی تطبیقی نسخه شناسی ویژگی های مصاحف قرآنی مکتب هرات در دوره های تیموری و صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مصاحف قرآنی نسخه شناسی مکتب هرات دوره صفوی دوره تیموری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۵
هدف: این پژوهش به بررسی تطبیقی ویژگی های مصاحف قرآنی مکتب هرات در دوره های تیموری و صفوی پرداخته است. روش پژوهش: این پژوهش از نظر هدف توسعه ای و به روش توصیفی و تحلیلی با نمونه گیری هدفمند از میان 21000 مصحف گنجینه قرآنی کتابخانه آستان قدس رضوی که جامعه آماری این پژوهش است، انجام گرفته است. با توجه به عدم دسترسی به اصل منابع، ابزار گردآوری اطلاعات، فهرست های کتابخانه و چک لیست اطلاعات به دست آمده از جامع هدف است که بر اساس تجزیه و تحلیل اطلاعات نسخه شناسی مصاحف مرجع و نفیس این دوره انجام گرفته است.یافته های پژوهش: بر اساس ویژگی ترقیمه کاتب و اطلاعات نسخه شناسی فهرست کتابخانه از دوره تیموری جزوه قرآنی 416 و مصحف شماره 153 و از دوره صفوی مصاحف شماره: 281، 206 و 210 از مکتب هرات به عنوان مصاحف مرجع و نفیس شناسایی شد تا اطلاعات نسخه شناسی آن ها به صورت تطبیقی مورد تحلیل قرار گیرد. در نهایت مشخص شد که از میان تمام ویژگی ها و ارکان علم نسخه شناسی، چهار ویژگی تزئینات لوح فاتحه الکتاب، خط سرسوره ها، تزئینات همراه متن قرآن و ترکیب بندی نقوش از مهمترین ویژگی هایی است که می تواند در بررسی تطبیقی مصاحف قرآنی این مکتب هنری در دوره های مورد پژوهش به کار گرفته شوند.نتیجه گیری: با مطالعه یافته های پژوهش مشخص شد که می توان بر اساس ارکان نسخه شناسی به شناسایی مصاحف مکتب هرات پرداخت. نتایج این پژوهش مشخص کرد که 1) طرح لوح فاتحه الکتاب، در دوره تیموری لوح فضای بیشتری برای کتابت متن قرآن دارد و دارای یک حاشیه پهن لاجوردی بوده و سر سوره به خط کوفی تزئینی کتابت شده است. این لوح در دوره صفوی با دو ستون در دو طرف متن فضای کمتری برای کتابت وجود داشته، حاشیه لوح دو قسمتی پهن با زمینه لاجوردی و باریک با زمینه سیاه رنگ است و یک نیم ترنج بر روی حاشیه ترسیم شده و سر سوره به خط رفاع است 2) تزئینات همراه متن قرآن، نشان خمس و عشر در دوره تیموری به ترتیب به شکل بادامی و دایره است، در حالی که در دوره صفوی به شکل دایره است. 3) ترکیب بندی نقوش، در دوره تیموری، تسلط با نقوش اسلیمی و بند رومی است اما در دوره صفوی، بندهای ختایی الوان محور نقوش ترسیم شده است.
۲.

تنوع ساختاری و موضوعی نسخه های خطّی طبّی دورۀ قاجار موجود در کتابخانه های ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ساختار نسخه های خطی طبی موضوعات نسخه های خطی طبی نسخه های خطی طبی دوره قاجار نسخه های خطی طبی نسخه های خطی طبی کتابخانه های ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۵ تعداد دانلود : ۱۰۱
هدف: در ایران مانند سایر جوامع، علم طب از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و در ادوار تاریخی مختلف، نسخ خطی بسیاری در زمینه طب نگاشته شده است. از آنجا که دوره قاجار در تاریخ علم طب و پزشکی ایران یکی از مهم ترین ادوار تاریخی است، هدف این پژوهش شناخت و بررسی نسخه های خطّی طبّی این عصر از نظر ساختاری و موضوعی آن ها است.روش: این تحقیق، به شیوه کتابخانه ای و با روش تحقیق پیمایشی از نوع تحلیل محتوا انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش نسخه های طبّی  عصر قاجار موجود در فهرستگان نسخه طبّی  ایران (فنخا) است که با جست وجو در بیش از  320000 نسخه معرفی شده در آن فهرستگان به شیوه سرشماری، تعداد ۱۱۳۵ عنوان کتاب طبی دوره قاجار در 3136 نسخه، شمارش و جدا شده و مورد بررسی قرار گرفته است. ابزار گردآوری داده ها، سیاهه وارسی است. تجزیه و تحلیل داده ها نیز با کمک جداول و نمودارهای آماری انجام شده است.یافته ها: در میان نسخه های خطی مورد تحقیق، تعداد ۱۱۳۵ نسخه خطی دارای عنوان غیر تکراری یافت شد که ۲۶۵ مورد از این نسخه ها تألیفات عصر قاجار بودند و مابقی آن، استنساخ های متعدد از این نسخه ها است. از نظر محتوایی، موضوعات داروسازی و داروشناسی (21/1 درصد) و شناخت بیماری ها (21/1 درصد) و درمان بیماری (19/3 درصد) از موضوعات پرکاربرد در این نسخه ها هستند.موضوعات گیاهان دارویی، مامایی، طب کیمیاوی و طب در سفر هر کدام کمتر از 2 درصد از نسخه ها را به خود اختصاص داده است. از میان ۱۱۳۵ عنوان نسخه طبی غیرتکراری در عصر قاجار 49/9 درصد از کل این نسخ برابر با ۵۶۷ مورد با ساختار رساله بوده اند و تعداد ۴۷۴ نسخه برابر با 41/7 درصد از کل نسخه ها نیز با ساختار کتاب بوده اند. تعداد ۶ نسخه 0/5 درصد از کل) از لحاظ کتاب یا رساله بودن مشخص نشدند. ۸۸ مورد از نسخه های طبی مورد بررسی قرارگرفته (۷/۷ درصد) نیز بدون اطلاعات بودند.نتیجه گیری: با توجه به بیماری های موجود در عصر قاجار مانند طاعون، وبا، حصبه و آبله، جلوگیری از این بیماری ها و درمان این بیماری ها بسیار مورد توجه اطبا قرار می گرفته و رساله ها و کتب مختلفی در این باب نوشته شده است. چنانکه با ورود داروسازی نوین به ایران و ظهور و رواج داروهای غیر گیاهی (شیمیایی)، داروسازی و داروشناسی در این دوره از موضوعاتِ پرکاربرد است. در عصر قاجار تألیف و استنساخ نسخ خطی بسیار مهم بوده است و کاتبان اغلب خود را با القابی مانند حکیم و طبیب معرفی می کردند. این امر نشان دهنده فعالیت گسترده طبیبان در سنت کتابت و نسخه نویسی است. بیشترین تعداد نسخ خطی در این عصر با ساختار رساله بوده است. موجز و تخصصی بودن رسالات و همچنین سرعت زیاد در نشر موضوع در قالب رساله را می توان دلیل این موضوع دانست. همچنین با رواج سیستم آموزشی ساختار رساله به دلیل مناسب بودن برای جزوات درسی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته بود. علاوه بر زیاد بودن رساله های خطی، تألیف و استنساخ ساختار کتاب نیز بسیار مورد توجه طبیبان این دوره بوده است. نسخه های خطی با ساختار کتاب نیز به دلیل آنکه مفصل هستند و نویسنده قادر است در موضوعی کلی چندین باب را بیان کند، همین طور برای نگارش کتب مرجع مورد توجه بوده اند. بسیاری از کتب پیشینیان نیز در این دوره مورد توجه و استنساخ قرار گرفته اند. 
۳.

اعتبار سنجی متنی احادیث مربوط به "بشاره الرسول (ص) بالمهدی (عج)" در نسخه خطی "منهاج اولی الألباب بنهج السداد وطرق الرشاد " با نگرشی بر شواهد و متابعات فریقین(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نسخه خطی منهاج اولی الألباب بنهج السداد و طرق الرشاد بشاره الرسول (ص) بالمهدی (عج) تحلیل متنی شواهد و متابعات فریقین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸ تعداد دانلود : ۷۹
اعتقاد به ظهور منجی در آخرالزمان از موضوعات مورد اتفاق فریقین می باشد و در منابع روایی عامه و خاصه بر این موضوع تاکید و تصریح شده است. نسخه خطی کتاب "منهاج اولی الألباب بنهج السداد وطرق الرشاد" تالیف احمد بن شریف (قرن هشتم ه.ق) پیرامون احتجاج بر حقانیت شیعه با استناد به روایات و احادیث مورد قبول و موجود در کتب روائی عامه، از جمله آثار ارزشمندی است که در آن به مهدویت و بشارت پیامبر$ به ظهور حضرت مهدی (عج) نیز پرداخته شده و چند روایت در این زمینه را از طرق اهل سنت و با ارجاع به کتب مورد قبول آنها تحت عنوان "بشاره الرسول بالمهدی" بیان داشته است. در این مقاله با توجه به شواهد و متابعات فریقین و اعتبارسنجی متنی، روایات این باب نسخه خطی به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته و محرز گردید که اگر چه در خصوص اسناد احادیث و الفاظ آن حصول تواتر ممکن نیست، لیکن تواتر معنایی و وثاقت صدوری آنها ما را به حصول اطمینان و یقین در مورد اصل ظهور منجی، انتساب وی به پیامبر $، معیت و اقتدای حضرت عیسی(ع) به ایشان و هدف از ظهور منجی رهنمون می سازد.
۴.

استنساخ کتابهای فقهی در دوره صفویه اول درایران با استناد به نسخ خطی کتابخانه های ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کتب فقهی دوره صفوی استنساخ و کتابت نسخه های فقهی نسخ خطی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷ تعداد دانلود : ۲۸
هدف: مسئله اصلی این پژوهش، بررسی فراوانی استنساخ کتب فقهی در دوره صفوی اول است. پس از بررسی نسخ خطی فقهی که در دوره صفوی استنساخ شده می توان به رشد و توسعه فزاینده علم فقه امامیه در این دوره و تداوم این سیر صعودی در دوره های بعدی پی برد. با توجه به گستردگی موضوع، دامنه موضوعی این پژوهش کتب فقهی استنساخ شده در دوره اول صفویه، از ابتدا تا عصر شاه عباس اول (از 907 تا 1038 ق) است. یافته ها: یافته ها حاکی از آن است که از مجموع 554 کتاب و رساله فقهی تولید شده در دوره صفوی اول، 3/38 درصد آن آثار با ساختار کتاب و 7/61 درصد آثار در قالب رساله تألیف شده است. در میان 212 کتاب فقهی تولید شده در این دوره، 45 عنوان کتاب مستقل و 167 عنوان کتاب غیرمستقل (در شرح و حاشیه کتاب های دیگر) هستند. 84 عنوان کتاب صرفا تألیف فقهای این دوره است و نسخه هایی از این عناوین، در ادوار بعدی استنساخ شده است؛ و 128 عنوان نیز دارای نسخه های کتابت شده در این دوره هستند. آثار شهید ثانی، محقّق کرکی، شیخ بهایی و مقدّس اردبیلی دارای بیشترین فراوانی در استنساخ هستند. نتیجه گیری: با توجه به این که آثار فقهی علمای مذکور، کتاب های جامع فقهی و استدلالی بوده، می توان نتیجه گرفت که فراوانی استنساخ این آثار در این دوره، عمدتاً برای تأمین نیاز منبع درسی در مدارس شیعی است که در شهرهای مهم و بزرگ ایران در این دوره تأسیس شده است.
۵.

شهرها وکانون های تألیف و استنساخ آثار فقهی شیعی در نیمه نخست دولت صفوی (1038-907 ق.)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کانون های استنساخ تألیف و کتابت آثار فقهی فقهای شیعه نیمه اول دوره صفوی نسخ خطی کتابخانه های ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۳ تعداد دانلود : ۱۲۷
هدف: تألیف و استنساخ آثار فقهی پیشین سهم بزرگی در تقویت بنیان های فکری و التزام عملی جامعه و گسترش تشیع در دوران صفویه داشت. این پژوهش کانون های تولید این آثار را از به قدرت رسیدن این سلسله (907ق.) تا عصر شاه عباس اول (از 907 تا 1038ق) معرفی می کند. روش: با استفاده از نمایه های فهرستگان نسخ خطی ایران (فنخا) آثار و محل کتابت آن ها جست وجو شد. داده های نسخه شناسی آثار در سیاهه وارسی وارد شد. سپس اطلاعات مرتبط در چند جدول درج و تحلیل شد . یافته ها : از 554 عنوان کتاب و رساله فقهی تألیف شده در این دوره، 392 عنوان دارای توضیح محل کتابت هستند؛ نزدیک به 50 درصد آن ها در مشهد (پایتخت معنوی) و اصفهان (پایتخت سیاسی و فرهنگی) و بقیه در شیراز، قزوین، کاشان و تبریز کتابت شده اند. فقط در 86 نسخه نام کانون استنساخ ذکر شده است. از آن میان 65 نسخه در 47 مدرسه دینی و فقط 20 نسخه در حرم ها، مسجدها، خانه ها، نظامیه ها، و خانقاه ها و محله ها تهیه شده است. نتیجه گیری : مدارس نوتأسیس شیعی در شهرهای بزرگ ایران کانون اصلی استنساخ و انتشار آثار فقهی امامیه بودند. حرم های مطهر، مساجد، نظامیه ها و حتی منازل علما به منزله مراکز درس نیز کانون های استنساخ بودند. نسخه ها آثار فقیهانی همچون محقق کرکی، شیخ بهایی، شیخ ابراهیم قطیفی، شیخ یوسف بحرانی و شیخ حرعاملی بودند که به تشویق شاهان صفوی از جبل عامل، حله، بحرین، احساء و قطیف به ایران آمده بودند. همچنین آثار فقهای مشهور متقدمین مانند علامه حلّی و محقق حلّی در شهر های مشهد و اصفهان به دو جهت بیشتر از سایر شهرها بود: الف) وجود مدارس متعدد شیعی در شهر مذهبی مشهد و در پایتخت حکومت صفویه یعنی اصفهان؛ ب) حضور فقهای امامیه مهاجر از جبل عامل و سایر مراکز شیعی خارج از ایران در این دو شهر بزرگ و مذهبی.
۶.

نقش مدارس در تألیف و کتابت آثار فقهی در دوره صفویه اول با استناد به نسخ خطی کتابخانه های ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مدارس شیعی دوره صفوی اول تالیف و کتابت آثار فقهی نسخ خطی فقهی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۸ تعداد دانلود : ۱۰۷
هدف : بررسی تطبیقی تعدد کانون های استنساخ آثار فقهی در دوره صفوی اول؛ بررسی فراوانی تعداد مدارس و میزان استنساخ آثار فقهی در مدارس دوره صفوی اول. مسئله اصلی این پژوهش، تعیین مراکز و مدارس استنساخ منابع فقهی و بررسی فراوانی آثار فقهی کتابت شده در مدارس شیعی در دوره صفوی اول است. قلمرو پژوهش (از نظر موضوعی، زمانی و مکانی) : با توجه به کثرت آثار فقهی کتابت شده در دوره صفویه و گستردگی موضوع، دامنه موضوعی این پژوهش، آثار فقهی کتابت شده در مدارس شیعی در دوره اول صفویه، از ابتدای حکومت صفویه تا عصر شاه عباس اول (از 907 تا 1038ق) و در محدوده جغرافیایی شهرهای مهم ایران است. یافته های پژوهش: الف) از میان 392 کتاب و رساله فقهی تألیف و کتابت شده در دوره صفوی اول، فقط در 86 نسخه از آثار فقهی مورد پژوهش، کانون استنساخ ذکر شده که بیشترین فراوانی استنساخ مربوط به مدرسه است که با 65 استنساخ در 47 مدرسه، فاصله معنی داری با بقیه کانون ها دارد که آن ها جمعاً دارای 20 استنساخ هستند. ب) در میان شهرهای ایران دوره صفوی اول، شهرهای مشهد و شیراز هرکدام با 9 مدرسه و اصفهان با 6 مدرسه دارای بیشترین مدارس شیعی با بیشترین فراوانی کتابت آثار فقهی بوده، سپس شهرهای کاشان با 4 مدرسه و تهران با 3 مدرسه و شهر حله عراق با 2 مدرسه و بقیه شهرها هر کدام با 1 مدرسه در رتبه های بعدی به لحاظ فراوانی استنساخ آثار فقهی در مدارس شیعی قرار دارند.
۷.

کتاب آرایی و تذهیب در نسخه های خطی نفیس دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کتاب آرایی تذهیب مکتب هنری قاجار کتاب آرایی دوره قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۹ تعداد دانلود : ۲۸۱
اهداف تحقیق: هدف از پژوهش حاضر بررسی انواع و ویژگی های آرایه ها ی به کار رفته در نسخ خطی دوره قاجار و بررسی نقوش و رنگ های پرکاربرد در کتاب آرایی نسخه های خطی این دوره است. روش تحقیق: روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است که با شیوه استقرایی مشخصه های مشترک تمورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این تحقیق به روش نمونه گیری هدفمند، تعداد 77 نسخه هنری رقم دار دوره قاجار در موضوعات مختلف از مخزن نفایس کتابخانه ملی انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج و یافته ها: نیمی از قرآن های مورد پژوهش دارای چهار یا دو صفحه بدرقه آرایه دار می باشند. صفحات افتتاح تمامی نسخه های قرآن و ادعیه و 76% نسخه های ادبی و 90% نسخه های علمی منتخب دارای سرلوح و کتیبه است. طراحی غال ب سرلوح ه ا همان نق ش گنبدی و یا محرابی اس ت.گل های رنگین مرصّع گونه در متن تذهیب و گاهی در صفحه آرایی سرلوح ها به وفور استفاده شده است. می ان س طوردر صفحات افتتاح تمامی قرآن ها و ادعیه و 7/51% نسخه های ادبی و10% نسخه های علمی منتخب، طلاان دازی ش ده اس ت. تمامی قرآن ها و ادعیه و 35% نسخه های ادبی و 50% نسخه های علمی منتخب دارای حاشیه های آرایه دار در صفحات افتتاح می باشند. در حاش یه های مذه ّب و مرصّ ع نسخه ها، ان واع گل وبرگ های ختای ی و نقوش اس لیمی طلای ی و لاج وردی ب ر زمینه طلای ی یا لاجورد و یا بر زمینه خ ود کاغ ذ رس م شده اند.
۸.

پیشنهاد طرح جدید برای طبقه بندی علوم بر اساس پشتوانه علمی مسلمانان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: طبقه بندی علوم رده بندی علوم شیوه های طبقه بندی دانشمندان مسلمان رده بندی علوم در اسلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۴ تعداد دانلود : ۲۹۰
هدف: بررسی دیدگاه دانشمندان مسلمان درباره رده بندی علوم و مقایسه آنها با نظام های رده بندی رایج جهانی به منظور فراهم ساختن زمینه بازنگری در رده بندی های کتابخانه ای برای طراحی نظام های بومی رده بندی مبتنی بر ارزش های فرهنگی و اعتقادی و نیازهای علمی جهان اسلام. روش: نظرات دانشمندان مسلمان با مطالعه منابع کتابخانه ای شناسائی و تحلیل شده است. یافته ها: دانشمندان مسلمان ازسده دوم هجری تاکنون با رویکردهای فقهی-اخلاقی ، اخلاقی-تربیتی ، و آموزشی تربیتی به رده بندی علوم پرداخته اند؛ و طبقه بندی تعدادی از آنان دارای برخی از ویژگی ها و مزایای خاصی بودند (همچون: اتکاء بر جنبه موضوعی، استفاده از شیوه ارجاع، به کاربردن مبنای تحلیل و ترکیب) که در رده بندی های جدید کتابخانه ای شاهد آنهاییم.
۹.

نقد و بررسی عناصر فرامتنی پایان نامه هایی با موضوع پیوند اعضا در فقه اسلامی و حقوق موضوعه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آسیب شناسی پایان نامه ها پیوند اعضا بررسی فقهی و حقوقی عناصر فرامتنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۱ تعداد دانلود : ۲۸۸
مسئله پژوهش : نقد و بررسی عناصر فرامتنی 42 پایان نامه فقهی و حقوقی با موضوع یکسان «پیوند اعضا» مسئله این پژوهش است. روش: روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و ابزار، سیاهه وارسی است. اهداف: بررسی میزان اختلاف دامنه موضوعی با استناد به عنوان آن ها؛ بررسی میزان مطابقت محتوای چکیده پایان نامه های مورد تحقیق با چکیده ساختار یافته؛ بررسی میزان مطابقت ساختار پایان نامه ها به لحاظ کمی و کیفی با تعداد و محتوای 5 فصل پایان نامه. یافته ها :1 - موضوع «پیوند اعضا» در90 درصد از پایان نامه های مورد پژوهش، موضوع اصلی و یکسان و رویکرد پژوهش در بالغ بر90 درصد از پایان نامه ها تقریباً یکسان و تکراری است؛ 2- نزدیک به 40 درصد از پایان نامه ها، 6 عنصر الزامی چکیده ساختار یافته را در بر دارند؛ 3- فقط 5 درصد از پایان نامه ها منطبق با تعداد و محتوای فصول پنجگانه بر اساس روش تحقیق بوده و 15 درصد هم مطابق با تعداد و نزدیک به محتوای فصول پنجگانه است و فصول 67/5 درصد از پایان نامه ها نیز کمتر یا بیشتر از 5 فصل بوده است. به لحاظ محتوایی، در 57/5 درصد از پایان نامه ها در هیچ فصلی، کلیات و روند پژوهش معرفی نشده و در 65 درصد از پایان نامه ها نیز اشاره ای به پیشینه پژوهش نشده و 50 درصد از پایان نامه ها فاقد ارائه پیشنهاد هستند.
۱۰.

بررسی فهرست نویسی نسخ خطی و چاپ سنگی در ایران با استناد به 5 کتابخانه بزرگ و ارائه الگوی مشترک واحد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: فهرست نویسی نسخه های خطی فهرست نویسی کتاب های چاپ سنگی فهرست نویسی مشترک نسخ خطی و چاپ سنگی کتابخانه های بزرگ ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۵ تعداد دانلود : ۲۹۰
اهداف پژوهش: بررسی وجوه اشتراک و افتراق فهرست نویسی نسخه های خطی و چاپ سنگی در کتابخانه های بزرگ ایران و ارائه الگوی واحد با طراحی و پیشنهاد کاربرگه مشترک فهرست نویسی نسخه های خطی و کتب چاپ سنگی. روش شناسی: در این پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی بهره گرفته شده و ابزار گردآوری داده ها سیاهه وارسی است. یافته ها: میزان اشتراک عناصر فهرست برگه فهرست نویسی نسخه های خطی و چاپ سنگی 5/76 درصد و میزان افتراق آنها 4/23 درصد است. بنابراین یکسان سازی شیوه های فهرست نویسی منابع خطی و نادر امکان پذیر است.  نتیجه گیری : جهت ایجاد یک الگو و شیوه مشترک فهرست نویسی نسخه های خطی وکتب چاپ سنگی، کاربرگه مشترک فهرست نویسی با دربرداشتن 82 عنصر پیشنهاد شده است.
۱۱.

شیوه های فهرستنویسی نسخه های خطی و چاپ سنگی در کتابخانه های بزرگ ایران: بررسی تطبیقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: فهرست نویسی نسخه های خطی فهرست نویسی کتاب های چاپ سنگی فهرست نویسی مشترک نسخ خطی و چاپ سنگی کتابخانه های بزرگ ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۱ تعداد دانلود : ۴۵۴
هدف: بررسی وجوه اشتراک و افتراق موجود در فهرست نویسی نسخه های خطی و چاپ سنگی در 5 کتابخانه بزرگ ایران و امکان سنجی یکسان سازی شیوه فهرست نویسی نسخ خطی و چاپ سنگی.<br /> روش شناسی: این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات با استفاده از سیاهه وارسی و مصاحبه با متخصصان فهرست نویسی گردآوری، دسته بندی، تحلیل و نتیجه گیری شده است.<br /> یافته ها: میزان اشتراک عناصر فهرست برگه های نسخه های خطی و چاپ سنگی با عناصر سیاهه وارسی ۷۵ عنصر (۷۶/۵ درصد) و میزان افتراق آنها ۲۳ عنصر (۲۳/۴ درصد) است. بنابراین درصد اشتراک عناصر کاربرگه های فهرست نویسی نسخه های خطی و چاپ سنگی کتابخانه های بزرگ ایران با عناصر سیاهه وارسی بیشتر از درصد افتراق آنها است.<br /> نتیجه گیری: یکسان سازی فهرست نویسی نسخ خطی و چاپ سنگی امکان پذیر است و می توان کار برگه مشترک فهرست نویسی طراحی و تنظیم نمود؛ بدین نحو که75 عنصر مشترک موجود در هر دو کاربرگه بدون دخل و تصرف و 23 عنصر موارد افتراق با تغییر در عنوان آنها و احیانا ادغام برخی از آنها در برخی دیگر، در کاربرگه مشترک فهرست نویسی نسخ خطی و چاپ سنگی درج نمود.
۱۲.

تجزیه و تحلیل محتوای حواشی 100 نسخه خطی از مجموعه اهدایی مقام معظم رهبری به کتابخانه آستان قدس رضوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نسخه های خطی حاشیه ها حاشیه نویسی مجموعه مقام معظم رهبری کتابخانه آستان قدس رضوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۳ تعداد دانلود : ۲۵۳
حاشیه ها از بخش های مهمّ محتوایی نسخه های خطی شمرده می شوند. بررسی مطالب آنها، اطلاعات ارزشمندی را در اختیار محققان ونسخه شناسان قرار می دهد چنان که می تواند به شناسایی و ارزش گذاری بهتر وشرح و بسط بیشتر این متون کمک شایانی کند. مسئله وضرورت پژوهش: مسئله این تحقیق، بررسی وتجزیه وتحلیل محتوای حواشی نسخه های خطی اهدایی مقام معظم رهبری به کتابخانه آستان قدس رضوی است.تاکنون پژوهشی در زمینه محتوای حاشیه های نسخه های خطی با استناد به تعداد قابل توجهی از نسخه های خطی صورت نگرفته است. انجام تحقیقی گسترده، که حاشیه های نسخه های خطی را از جنبه های مختلف در تعدادی از نسخه های خطی بررسی کند، می تواند جایگاه و ارزش علمی این قبیل حاشیه ها را تبیین کند.  روش پژوهش: پیمایشی با رویکرد توصیفی تحلیلی با استفاده از ابزار سیاهه وارسی(چک لیست). جامعه آماری: 18 هزار نسخه خطیِ اهداییِ مقام معظم رهبری به کتابخانه آستان قدس رضوی است که با مراجعه به فهرست این نسخه ها در موضوعات مختلف، 100 نسخه حاشیه دار برای انجام تحقیق به روش نمونه گیری سهمیه ای انتخاب شده است.  یافته های پژوهش: 1) میزان و نحوه ارتباط موضوعی حاشیه ها با متن کتاب به ترتیب فراوانی عبارتند از: تصحیح متن در حاشیه 5/45%، توضیح ونقد وشرح عبارت های متن 2/35%، معنی لغات واصطلاحات 5/12%، فهرست مطالب 8/6 %. 2) درخصوص درج رقم محشی و تاریخ در انتهای حاشیه ها: بیشتر حاشیه ها (با فراوانی81%) فاقد رقم محشی و بخش کمتری از حواشی (با فراوانی 19%) دارای رقم محشی بوده است، همچنان که بیشتر حواشی (با فراوانی 79%) فاقد تاریخ  و 21% دارای تاریخ بوده است.
۱۳.

کانون ها و ویژگی های کتابت در خراسان بزرگ: دوره تیموریان و صفویان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: استنساخ تیموریان صفویان خراسان بزرگ نسخه خطی کتابت تاریخ نسخه نویسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۲ تعداد دانلود : ۳۸۰
هدف:شناخت کانون ها و آداب کتابت نسخه های خطی خراسان بزرگ در دوره های تیموری و صفوی که از مهم ترین کانون های کتابت و استنساخ در ادوار مختلف تاریخی ایران است. روش شناسی:به روش سندی کتابخانه ای و  نسخه پژوهی، انجامه (رقم کاتب)45000 نسخه خطی فهرست شده در کتابخانه آستان قدس رضوی، نسخه هایی که محل و تاریخ کتابت آنها در خراسان بزرگ و در دوره های تیموری و صفوی بود شناسایی شد که شامل 44 نسخه خطی گردید. سپس براساس هدف و محل کانون های کتابت و استنساخ خراسان بزرگ ویژگی های مربوطه مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها: از میان جامعه مورد بررسی تعداد 28 نسخه (64%) مربوط به کانون دانشمندان، همچنین 10 نسخه (23%) مربوط به کانون دیوانی، و 6 نسخه (13%) مربوط به کانون وراقان بود. در کانون دانشمندان حاشیه نویسی 89% و تصحیح92%؛ در کانون دیوانی زیبانویسی 90% و کیفیت خط (عالی و ممتاز) 70% و تزیینات 80%؛ و در کانون وراقان زیبانویسی 67%، کیفیت خط (خوش) 67%، و غلط املایی 100% دیده شده است. نتیجه گیری: با مطالعه ویژگی ها و آداب کتابت هر کانون می توان به اهداف، علل شکل گیری، و محل کتابت نسخ پی برد.
۱۴.

بررسی میزان استنساخ کتب خطی در کانون های صوفیان با استناد به نسخه های خطی کتابخانه های ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کانون های صوفیان خانقاه ها کتاب پردازی صوفیان استنساخ نسخ خطی کتابخانه های ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۵ تعداد دانلود : ۲۷۶
هدف پژوهش : هدف این پژوهش  بررسی کارکرد آموزشی و کتاب پردازی صوفیان به عنوان کانون های استنساخ در دوره های مختلف تاریخی و نحوه و میزان پراکندگی وتنوع آن مراکز وگرایش موضوعی آنهاست. روش پژوهش : این تحقیق به روش پیمایشی با رویکرد توصیفی _ تحلیلی انجام شده است؛ به این نحوکه اطلاعات اولیه استخراج شده از فهرست ها در چک لیست درج  و سپس اطلاعات مطابق با پرسش های تحقیق دسته بندی و در جدول ها ارائه شده و در آخر نتایج به دست آمده تحلیل و بررسی گردیده است. جامعه آماری پژوهش: جامعه آماری تحقیق تعداد 300.000 نسخه خطی فهرست شده در کتابخانه های ایران  منتشر شده در 34  مجلد فهرستگان نسخه های خطی ایران (فنخا) است. اصالت اثر: تاکنون درباره کارکرد آموزشی مراکز مرتبط با صوفیان به عنوان کانون های استنساخ کتاب های خطی با استناد به نسخ خطی موجود در کتابخانه های ایران یا هر کشور دیگر، پژوهشی انجام نشده است. یافته های پژوهش : نخست،کتابت در مراکزی با عنوان «خانقاه» وسپس «زاویه» بیشتر از مراکز دیگر صوفیان بوده و بیشتر نسخه های کتابت شده در خانقاه ها مربوط به ایران و سپس مصر است. دوم، بیشترین فراوانی موضوعیِ نسخه های کتابت شده در کانون های صوفیان، مربوط به عرفان و تصوف و سپس دیوان شعرا، فلسفه و منطق است. سوم، بیشترین فراوانی کتابت نسخه های مورد پژوهش در قرن هشتم ه .ق و سپس در قرن نهم و کمترین آن مربوط به  قرن هفتم ه .ق است. چهارم، بیشتر نسخه های تألیف شده در کانون صوفیان در زاویه ها وخانقاه ها بوده است.
۱۵.

بررسی ویژگی های آرایه ها و تذهیب مکتب هرات در مصاحف قرآنی آستان قدس رضوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مکتب هرات آرایه ها و تذهیب قرآن دوره تیموری تجلید کتابخانه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۱ تعداد دانلود : ۳۰۱
هدف: پژوهش حاضر، به منظور بررسی و تبیین آرایه ها و تذهیب مکتب هرات در بین مصاحف قرآنیِ تاریخ دار و مستندِ کتابخانه آستان قدس رضوی انجام شده است. روش/ رویکرد پژوهشی: این پژوهش از نظر هدف کاربردی است و به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. با بررسی فهرست مصاحف گنجینه قرآنی آستان قدس رضوی و مشورت با کارشناسان خبره این بخش،10 مصحف نفیس که دارای بیشترین ویژگی های نسخه شناسی مکتب هرات بودند، به روش هدفمند انتخاب شد. با مشاهده این مصاحف، ویژگی های توصیفیِ آرایه ها و تذهیب آنها مشخص گردید. یافته ها: با بررسی روشمند و طبقه بندی آرایه ها و تذهیب 10 مصحف قرآنیِ مکتب هرات در دو بخش درون متن (اوراق مصاحف) و برون متن (تجلید)، مشخص شد مهم ترین تزئینات به کار رفته در این مصاحف شامل سرلوح 40%، لوح مذهب 60%، شمسه 10%، اشکال حاوی شرح آیات 100% و تزئین پایان قرآن در 20% مصاحف به کار رفته اند. طرح سرلوح یا لوح مذهّب برای آغاز قرآن و نشان شرح آیات (خمس، عشر، سجده و تحزیب) در تمام مصاحف ترسیم شده اند و نقش شمسه ابتدا و تزئینات پایان قرآن، دارای کمترین فراوانی در مصاحف مورد بررسی بود. نتیجه گیری: یافته های پژوهش نشان از کتابت و تذهیب مصاحف بزرگ و نفیس در مکتب هرات دارد. همچنین، ویژگی های آرایه ها و تزئینات این مکتب از طریق یافته های پژوهش مشخص شد تا جنبه های مختلف آن در پژوهش های متعدد بررسی شود.  
۱۶.

بررسی انواع جعل و تزویر در نسخه های خطی با استناد به نمونه هایی از آن(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲۴۷ تعداد دانلود : ۱۲۹
هدف از این پژوهش شناسایی انواع جعل و تزویر در نسخه های خطی به جهت افزایش آگاهی و شناخت درباره این نسخه ها و ایجاد زمینه ای مناسب برای پژوهش های نسخه شناسی است. در این پژوهش از روش کتابخانه ای به منظور مطالعه پژوهشهای پیشین و روش میدانی برای شناسایی نمونه های مستند از جعل و تزویر در نسخه های خطی استفاده شده است. یافته ها: جعل و تزویر در نسخه های خطی به سه دسته ساخت کامل نسخه (کتابسازی)، جعل و تزویر در محتوای علمی (متن) و جعل و تزویر در عناصر مادی نسخه تقسیم می شود. روش های جعل و تزویر در هر یک از این انواع با توجه به نوع نسخه (نسخه های هنری یا متنی) متفاوت است. جاعلان نسخه های خطی، اغلب افرادی فرهنگی و آشنا با نسخه ها بوده اند که به نوعی با نسخه ها ارتباط داشته اند و به جهت سودجویی مادی یا معنوی اقدام به این امر می نمودند. نتیجه گیری: بر اساس یافته های پژوهش، جعل و تزویر در عناصر مادی نسخه ها توسط افراد گوناگون و معمولاً در زمانی طولانی پس از ساخت نسخه اجرا می شود؛ بنابراین، رواج آن از سایر انواع جعل و تزویر بیشتر است. جعل و تزویر در انجامه نسخه ها به ویژه تغییر تاریخ نسخه (به جهت کهنه نمایی) از شیوع بالاتری برخوردار است. 
۱۷.

بررسی حکم شرعی استعمال مواد مسکر و روان گردان از دیدگاه فقهای مذاهب اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: روان گردان فقه مذاهب اسلامی مسکر مخدر

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول فقه کلیات مذاهب فقهی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول فقه فقه کیفری حدود
تعداد بازدید : ۱۵۶۱ تعداد دانلود : ۶۷۰
مصرف خمر و سایر مسکرات، آثار و تبلیغات ناخوشایند و نامطلوبی از لحاظ روحی و روانی دارد. از نظر پزشکی و اجتماعی نیز، زیانهای بی شماری را دربر دارد که دنیای غرب نیز کم و بیش بدان اعتراف کرده است. امروزه ثابت شده است که اسلام در برخورد با مسئله مسکرات، راه راست و درستی را برگزیده و بدین جهت است که دنیای امروز، بر حقانیّت قانون جزایی اسلام، نسبت به مصرف مسکرات، صحّه می گذارد. علمِ کنونی نیز ثابت کرده است که مواد الکلی به راستی، ام الخبائث و ریشه همه تبهکاریها و مفسده هایی است که مایه از میان رفتن عقل، فکر، سلامت و ثروت و گسیختگی نظام خانواده می شود. در جوامع امروزی، علاوه بر خمر، مسکرات و مواد جدیدی مانند مواد روان گردان و مخدر نیز تولید می شوند که چه بسا در صدر اسلام خبری از آنها نبوده است و در ضمن ضرر این مواد هم به مراتب، بیشتر از ضرر خمر می باشد. بنابراین امروزه ضروری است که فقهای معاصر مذاهب اسلامی در خصوص مصادیق جدید مسکرات، تحقیق نموده و طبق مصلحت جامعه، فتاوایی متناسب با آثار تخریبی این مواد زیان بار، صادر نمایند، تا به لحاظ فقهی و حقوقی، گامی در جهت مبارزه با این پدیده شوم برداشته شود.
۱۸.

بررسی تحلیلی فهرست های اسناد در ایران دوره صفوی و قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ثبت اسناد اسناد خطی فهرست نویسی اسناد فهرست های کهن اسناد تنظیم و توصیف اسناد

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه سند شناسی و سندپژوهی صفویه
تعداد بازدید : ۱۴۶۵ تعداد دانلود : ۹۹۶
هدف: هدف این پژوهش تحلیل انواع فهرست­های اسناد در دوره صفوی و قاجار و شناسایی عناصر توصیفی آن­ها است. روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی بر پایهً منابع کتابخانه­ای و اسناد و نسخه­های خطی به طبقه­بندی و استنتاج از یافته­ها می­پردازد. یافته­ها و نتایج: می­توان در مجموع، مهم­ترین عوامل مورد توجه فهرست­ های اسناد در ایران دوره صفوی و قاجار را این گونه برشمرد: تاریخ سند ، نوع سند ، ارکان( / محتوای) سند، وابستگی مکانی، سجلات، مهر ها و حواشی سند. همچنین اسناد در این فهرست­ها یا به ترتیب تاریخ توصیف شده­اند و یا بر اساس وابستگی مکانی سند.
۱۹.

متن پژوهی در نهج البلاغه با استناد به دو نسخه معتبر قرن های 5 و6 هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نهج البلاغه تصحیح نسخه های خطی متن پژوهی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۹۷ تعداد دانلود : ۷۳۰
هدف: مقابله بخشی از محتوای متن دو نسخه خطی معتبر و قرن های 5 و6 هجری نهج البلاغه و مقابله بعدی آنها با یک ویرایش چاپی معتبر معاصر روش/ رویکرد پژوهش: ازجداول توزیع فراوانی خطبه های نهج البلاغه استفاده شده است. تحلیل بر روی یک خطبه خیلی طولانی، یک خطبه طولانی، یک خطبه نسبتاً طولانی، و دو خطبه متوسط، و یک نامه خیلی طولانی از متن نهج البلاغه (حجم جمعاً نزدیک به 15 درصد از کل متن) انجام شده است. یافته ها: نسخه خطی قرن6 کتابخانه ملی در 144 مورد با کتاب چاپی اختلاف دارد. از مجموع 144 مورد اختلاف نسخه ملی با چاپی، نسخه خطی مرعشی در 94 مورد آن، یعنی در نزدیک به 70 درصد از کل مواردِ اختلاف با نسخه ملی مطابقت دارد. نتیجه گیری: متن پژوهی نهج البلاغه براساس نسخه های معتبر و مصحح قدیمی توصیه می شود.
۲۰.

بررسی تحلیلی مکتب هنری شیراز با استناد به آرایه های نسخ خطی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲۹۷ تعداد دانلود : ۲۴۹
کتاب آرایان ایرانی با توجه به سابقه ای که پیش از ظهور اسلام در نقاشی داشتند، از سده های چهارم و پنجم هجری به بعد برای لذت بخشیدن به جان و روح انسان، نخست مصحف ها و سپس نسخه های دیگر خطی را مذهَّب و مصوَّر ساختند. در ابتدا نقوش به کار رفته در حوزه کتاب آرایی ایرانی اسلامی ساده و مطلق با رنگ های محدود و به ویژه زر ناب بود و از قرن ششم هجری به بعد عناصر رنگی متنوع دیگر اضافه شد. از این زمان به بعد سبک ها و مکتب های هنری متعددی همچون شیراز، هرات، تبریز و اصفهان پدید آمد که هر کدام از ویژگی های متمایز و منحصر به فردی برخوردار بود. از مهم ترین و فعال ترین مراکز نگارگری و تذهیب ایران از اواسط قرن هشتم هجری تا پایان سده چهاردهم، مکتب شیراز بوده است. هنرمندان شیراز براساس تجارب گذشتگان، هنر نگارگری و تذهیب و رنگ آمیزی را ادامه دادند و در دوره های مختلف نیز نوآوری هایی بر آن افزودند. در دوران آل اینجو و آل مظفر (قرن هشتم هجری) تذهیب مکتب شیراز در آغاز ساده و با رنگ اصلی مایه طلایی و آبی لاجورد بود و کم کم در کیفیت خطاطی و سبک خوشنویسی، نوع و کیفیت کاغذ و رنگ مایه تحولاتی به وجود آمد. در دوره تیموری رنگ ها متنوع تر، پخته تر و لطیف تر شد و متون ادبی و علمی هم مورد تزئین قرار گرفت. در دوره صفویه طرح های اسلیمی همراه با برگ های ریز و پیچیده با شاخ و برگ در خطوط ظریف و جذاب افزوده شد. در دوره زندیه تنوع رنگی بیشتر و رنگ ها تند و دقت در آن ها کم شده و از عناصر تزئینی بیشتر استفاده شده است. مکتب شیراز در عهد قاجار به اوج و درخشش کم نظیر خود رسید.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان