بزرگ نمایی نقش بیگانگان در نهضت تحریم تنباکو و تأثیر آن بر تاریخ نگاری نهضت (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

نهضت تحریم تنباکو در شرایطی به وقوع پیوست که میان دو قدرت استعماری روس و انگلیس رقابت شدیدی بر سر ایران در جریان بود. انگلیس و روس هرکدام به میزان اهداف و منافعشان با نهضت تحریم تنباکو مرتبط بودند. انگلیس صاحب امتیاز رژی بود و روس که تلاش می کرد به منظور محدودسازی نفوذ انگلیس و احیای نفوذ از دست رفته خود مانع از به نتیجه رسیدن امتیاز رژی شود. این زمینه باعث شده برخی تحلیل گران نقش زیادی برای این رقابت در نهضت تحریم قائل شده، تا جایی که برخی نهضت تحریم را طرح مشخص و از پیش طراحی شده روس ها قلمداد می کنند. سؤال اصلی تحقیق این است که آیا رقابت روس و انگلیس در ایران به میزانی بوده که بتوان واقعه تحریم تنباکو را محصول آن دانست؟ آیا اساساً نهضت تحریم تنباکو به نحوی که اتفاق افتاد، می توانست اهداف و منافع روسیه را در تقابل با انگلیس تأمین کند. در این مقاله تلاش شده با روش تحلیلی تاریخی و به تکیه بر اسناد و منابع دسته اول، ابتدا کیفیت و کمیت این رقابت مورد بررسی قرار گیرد و میزان واقعی نفوذ روسیه مورد ارزیابی قرار گیرد و سپس با نگاه انتقادی به بررسی دیدگاه هایی بپردازد که نهضت تحریم تنباکو را برنامه روس ها برای تضعیف انگلیس معرفی می کنند.