خلیج فارس؛ میزبان بیداری چهارم عربی؟ (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

جهان عرب در قرون اخیر سه موج بیداری را پشت سر گذارده که بیداری نخست عربی به ویژه پس از جنگ جهانی اول و با هدف کسب استقلال کشورهای عربی از امپراتوری عثمانی به اوج رسید. در موج دوم که پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفت، این کشورها با رویکرد پان عربیسم در پی رهایی از سلطه استعمار بودند. دو موج مذکور فرهنگ نخبه گرایانه سیاسی را بر جهان عرب حاکم ساخت که به گسترش و استحکام اقتدارگرایی انجامید. موج سوم بیداری اعراب که از سال 2011 ایجاد شده، نوعی تلاش بیشتر به منظور احیای کرامت انسانی و هویت در ابعاد گوناگون مبتنی بر ارزش ها و هنجارهای شکل گرفته به شمار می رود. درحالی که امواج اول و دوم بیداری عرب بر محور قومیت گرایی و ملی گرایی رادیکال عربی استوار بود، موج سوم تحت هدایت نسل جوان و با ماهیت داخلی، دوران جلوه فرهنگ سیاسی مشارکتی، کسب آزادی های سیاسی و اجتماعی به همراه احقاق حقوق اقتصادی و مدنی، همچنین احیای هویت مذهبی محسوب می شود. اگرچه پادشاهان محافظه کار، به ویژه در حوزه خلیج فارس، به دنبال تسرّی موج سوم به این منطقه از خود مقاومت نشان دادند، به نظر نمی رسد در چشم انداز آتی عربی علی رغم شرایط متفاوت اقتصادی این شیخ نشین ها در مقایسه با جمهوری های عربی قادر باشند با موج چهارم بیداری عربی مقابله کنند که البته با سه موج پیشین بیداری نیز تفاوت هایی خواهد داشت.