نقش سیاسی توده ها در ایران معاصر، بازخوانی و تحلیل تأثیر توده ها در تحولات سیاسی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

یکی از نیروهای سیاسی تأثیرگذار در ایران معاصر، نیروی سیاسی توده هاست که در مقاطع مختلف تاریخ ایران از پیش از مشروطه تا نهضت ملی شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامی ایران توانسته نقشی سازنده را ایفا کند. ازآنجا که در ایران هرگز احزاب پایداری شکل نگرفته اند، جای خالی آنها در تعاملات سیاسی به طور معمول با حرکت های توده مردم پر می شده است. اما ویژگی های توده ها با دیگر نیروهای سیاسی و حتی با افراد تشکیل دهنده تجمعات توده ای، متفاوت است و شناخت کنش ها و واکنش های سیاسی توده ها مطالعات تاریخی مفصلی را می طلبد. در این پژوهش ضمن کاوش در مبانی نظری حرکت های سیاسی توده ها، با بازخوانی و تحلیل مقاطع مهمی از تاریخ معاصر که در آن توده های مردم حرکت های سیاسی انجام داده اند، تلاش شده است که ویژگی های این حرکت ها و نیروهای بسیج کننده توده ها و نیز حرکت های توده ای متقابل مطالعه شود. در پایان، با مطالعه اصول حاکم بر حرکت های توده ها نتیجه گیری می شود که در مقاطع مختلف تاریخ ایران، نیروهای سیاسی گوناگون قادر به بسیج توده ها بوده اند، ولی در مجموع، می توان ادعا کرد که موفق ترین شبکه ای که توانسته توده ها را به خوبی و با تداوم بسیج کند و از نیروی سیاسی آنان بهره ببرد، شبکه روحانیت دست در دست شبکه بازاریان و اصناف بوده است.