مطالب مرتبط با کلیدواژه

شعر


۲۶۱.

تصویرسازی اشعارخسرو و شیرین نظامی و تالار موسیقی عالی قاپو

نویسنده:
منبع: پژوهش در هنر و علوم انسانی سال چهارم خرداد ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۶)
تعداد بازدید : ۷۶۵ تعداد دانلود : ۴۶۶
اشعار عاشقانه اشعار خسرو و شیرین نظامی را می توان بار دیگر در تزیینات داخلی تالار موسیقی کاخ عالی قاپو مشاهده کرد. سؤال اصلی چنین مطرح می شود که آیا هنر های سنتی را می توان در اشعار مشاهده کرد؟ هدف اصلی مقاله آشکار ساختن تطابق و بنیان های مشترک موجود در اشعار خسرو و شیرین نظامی و نقوش عمارت عالی قاپو با توجه به اینکه هردو اثر ترجمان یکدیگرند. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی عناصر تزیینی و مفاهیم نمادین تالار موسیقی را با عناصر منظوم شعر خسرو و شیرین بررسی نموده و یافته های تحقیق نشان می دهد؛ رابطه معناداری بین فرم و تزیینات معماری تالار موسیقی با ابیات عاشقانه قطعه؛ (برون آمدن شیرین از خرگاه) نظامی وجود دارد که هر دو صحنه مفهوم وحدت را به نظم و تصویر کشانده اند و بیانگر وصالی حقیقی هستند. حقیقتی که از طریق عشق و طلب و تهی شدن از خود آغاز و تا رسیدن به وصال مقصود ادامه دارد. روش کار در پژوهش حاضر مبتنی بر استخراج، دسته بندی موضوعی و سرانجام تحلیل کیفی نمونه ها است.
۲۶۲.

بررسی و تحلیل کاربرد حروف اضافه در شعر شاعران برجسته دوره سامانی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج سال یازدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۹ 165 - 196

کلیدواژه‌ها: دستور زبان فارسی شعر حروف اضافه دوره ی سامانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۲ تعداد دانلود : ۳۲۳
عنصر زبان یکی از پدیده های اجتماعی است که همواره در حال تغییر و دگرگونی است. زبان فارسی نیز به دور از این تغییر و تحولات نبوده است. یکی از این دگرگونی ها، تغییر حروف اضافه است. در این پژوهش به بررسی حروف اضافه، انواع و چگونگی آن در زبان شعری شاعران برجسته ی دوره ی سامانی و مقایسه ی آن با زبان معیار امروز پرداخته شده است. بررسی شواهد بیانگر این است که در دوره ی یادشده، حروف اضافه ی ساده و مرکّب گوناگونی کاربرد دارند. این حروف از لحاظ شکل و ساختار و هم چنین بار معنایی دارای گستردگی و تنوع فراوانی هستند. علاوه بر این حروف اضافه ای در این دوره کاربرد دارند که در دور های بعد کاهش یافته یا به طور کامل متروک شده اند. همچنین تعدادی از عبارات (حرف اضافه و متمم) در این دوره وجود دارند که برخی از دستورنویسان، آن ها را حرف اضافه مرکب دانسته اند؛ درحالی که به نظر می رسد این عبارات، ترکیبی از «حرف اضافه-ی ساده» و «متمم» می باشند.
۲۶۳.

بررسی و طبقه بندی تصاویر مربوط به مفهوم خدا در شعر کودک (براساس طبقه بندی ایماژهای سه گانه تخیلی- واقعی، تخیلی-کنشی و توصیفی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ادبیات کودک سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 155 - 176

کلیدواژه‌ها: خدا تصویر کودک شعر پدیدههای طبیعت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۴ تعداد دانلود : ۵۱۱
کودکان تصویر متفاوتی از خداوند در ذهن دارند و همواره نسبت به شناخت او کنجکاو هستند. این کنجکاوی اغلب به صورت پرسش های مداوم خود را نشان می دهد. آن ها به دنبال تصویری روشن و اقناع کننده درباره مفهوم خداوند هستند. ادبیات به عنوان یک رسانه می تواند کودک را در این شناخت یاری دهد. شاعران کودک هر کدام به سبک خاص خود تصویری از خداوند ارائه کرده اند. هدف این پژوهش بررسی و نقد تصویر خداوند در شعر کودک است. روش تحقیق به صورت تحلیل محتواست. در این پژوهش مواردی مانند؛ بسامد القاب و عناوین خداوند، طبقه بندی نوع ایماژها و بسامد اشعار مربوط به مفهوم خداوند بررسی شده اند. از میان 30 شاعر (9 زن و 21 مرد) و 120 اثر، تنها در 40 قطعه شعر به مفهوم خداوند پرداخته شده که اغلب تکراری و کلیشه ای هستند. در میان پدیده ها، بیشتر از زیبایی های طبیعت به عنوان نشانه هایی برای خداشناسی بهره گرفته اند. اکثر اشعار مربوط به خدا در شعر کودک، بر موضوعات حاشیه ای متمرکزند و کمتر مشاهده شده که شاعر مستقیما با خدا گفت وگویی داشته باشد یا دست به ستایش شاعرانه ی او بزند. ایماژهای دسته ی اول (ایماژ های توصیفی) در مقایسه با ایماژهای واقعی- تخیلی و تخیلی- کنشی بسامد بیشتری داشته اند.
۲۶۴.

بررسی نمودهای پست مدرنیسم در ما هیچ ما نگاه سهراب سپهری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: شعرپژوهی سال یازدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۳۹) 65 - 82

کلیدواژه‌ها: پست مدرنیسم سهراب سپهری شعر ماهیچ مانگاه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۲۸ تعداد دانلود : ۴۶۶
یکی از آخرین مجموعه های سهراب سپهری، «ما هیچ ما نگاه» است که از نظر زبان، بیان، ساختار و تصاویر شعری، با دیگر مجموعه های شعری او تفاوت آشکاری دارد. در دیگر آثارش، او از آموزه های ادیان مشرق زمین، مکاتب غربی همچون: رمانتیسم، امپرسیونیزم و سوررئالیسم بهره گرفته است. در کتاب اخیر، اندیشه های پست مدرنیسم و تأثیرپذیری او از این نحله فکری کاملا نمود یافته است از جمله: بیهوده انگاری علم آموزی برای رفاه و سعادت بشر، آشفتگی دز تخیل و ستیز با نظم و خردورزی، ترسیم شعر و روایت به شکلی از هم گسیخته و جدا از هم، کنار زدن طبیعت واقعی اشیا در راستای بیان مفاهیم گنگ، کاربرد زبانی پیچیده و مشوش، چینش واژه ها بدون هیچ گونه ارتباط منطقی، حذف محتوا، از میان برداشتن موازین شعر سنتی، سرکوب واقعیت و معنا و بلاخره پارانویا ، که شیوه ای در اندیشه و احساس است و در قالب های هذیان گویی و شالوده شکنانه خود را آشکار می سازد. در این پژوهش قصد بر آن است تا به روش تحلیل محتوای کیفی و رویکرد توصیفی - تحلیلی به بازتاب مؤلفه های پست مدرنیسم در مجموعه « ما هیچ ما نگاه » سهراب سپهری بپردازیم.
۲۶۵.

بررسی کارکرد اخلاقی صورت داستانی در رسائل مشرقی ابن سینا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هستی و شناخت جلد دوم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱ 133 - 144

کلیدواژه‌ها: رسائل مشرقی اخلاق خیال شعر تجرید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۷ تعداد دانلود : ۳۰۴
در رسائل مشرقی ابن سینا استفاده از زبان استدلال را کنار نهاده و حکمت خود را به صورت تمثیل و با استفاده از زبان داستانی بیان می دارد. مقاله حاضر در بررسی دلایل استفاده وی از هنر برای طرح مسائل فلسفی، ابتدا به کارکرد خاص صورت داستانی برای بوعلی پرداخته و نشان می دهد که زبان مخیل شعر در هدایت اخلاقی مخاطبین حکمت ابن سینا از جایگاه خاصی برخوردار است. در ادامه، با بررسی اشتراکات بین هنر و اخلاق در نگاه فلسفی ابن سینا، مبانی نظری طرح مسائل اخلاقی در محملی فراهم آمده از هنر بررسی و ذیل توضیح نقش خیال در فرآیند معرفتی تجرید، استفاده بوعلی از این نوع زبان برای پرداخت به اخلاق مستدل خواهد شد. در انتها نیز، با توسل به نقش واسط خیال بین ادراک از محسوسات و معقولات، پیوند بین ساحات گوناگون اخلاق ابن سینا به عنوان دیگر نتیجه استفاده وی از زبانی مخیل و تمثیلی معرفی خواهد گردید.
۲۶۶.

سینمای دگرگون جایگاه خرد و شهود در ساخت و تماشای فیلم شاعرانه*

نویسنده:
منبع: هنر و تمدن شرق سال سوم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۹ 3 - 10

کلیدواژه‌ها: سینما شعر تأویل ذهنیت تخیل رؤیا هنجارشکنی آیین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۳ تعداد دانلود : ۳۱۸
سینما، هنری رویاآفرین و دگرگون کننده نسبت میان ذهنیّت و عینیّت، واقعیّت و خیال است. روایت بازتولید شده زندگی انسان ها، در قالب سیر داستانی یا مستند، درآمیخته با جهان بینی فیلم ساز. در میان دسته بندی های سینمایی، سینمای شاعرانه بیشترین سهم را در برانگیختن ذهنیت مخاطب و پرورش نیروی تخیل او دارد. پدیده فیلم شاعرانه، مبتنی بر نوعی نگاه رؤیا گونه و بازآفرینی جهانی دگرگون و ویژه نسبت به جهان واقعیت است. با این دیدگاه، تماشای یک فیلم شاعرانه به مثابه شرکت در آیینی است که تماشاگر خویش را در تجربه بازآفرینی و خلق دوباره اثر، سهیم می کند. هنجارگریزی و آشنایی زدایی این نوع سینمایی، از نظر روانی، فضایی معبدگونه و اساطیری برای تماشاگر ایجاد کرده و زمینه های زایش جهانی تازه و آرمانی را در رؤیاهای مخاطب، به وجود می آورد. این رخداد، محصول دریافت های شهودی فیلم ساز از زندگی و جهان هستی است که پیوسته، ایجاد پرسش کرده و تماشاگر را به تأویل وامی دارد. سینمایی اندیشمند و کاشف هستی حقیقت که وظیفه کشف چیستی حقیقت را به تماشاگرش واگذار می کند. دنیای رؤیاها، افسانه ها، اسطوره ها و آیین ها، منابع مناسبی برای الهام بخشی به فیلم شاعرانه بوده اند.
۲۶۷.

نگاهی به روش های ماتیس در تصویرسازی شعر

نویسنده:
منبع: پیکره دوره اول بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۱۱ 61 - 72

کلیدواژه‌ها: ماتیس تصویرسازی شعر روش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۲ تعداد دانلود : ۲۷۱
    این مقاله به معرفی و بررسی جنبه ای متفاوت از آثار هنرمند قرن بیستم، هانری ماتیس اختصاص یافته است. علاوه بر جایگاه خاص ماتیس در نقاشی سده ی بیستم، او سفارش های متعددی را در زمینه مصوّرسازی کتاب نیز انجام داده است که جزو برترین کتاب های هنری قرن محسوب می شوند. اعتبار این کتب بی شک به علت  همنشینی نام نقاش در کنار نویسندگان مطرح قرن دو چندان شده است. در این میان نثر منظوم و شعر به علت خاصیت خیال انگیزی آن، بسیار مورد علاقه ماتیس بوده است به طوری که قسمت بیشتر کتب مصورسازی شده ی او در حوزه ی شعر است. بر خلاف غنای خاص رنگ در نقاشی های او، در این تصویرسازی ها، رنگ به کلی حذف شده است و نمودهای طراحانه و کیفیات بصری خط با شیوه ها و تکنیک های متنوع در خدمت بیان تصویری اشعار درآمده است. میزان وفاداری هنرمند به متن، هماهنگی طراحی ها و نوشته ها در صفحه، ارزش های بصری این طراحی ها و نحوه ی شکل گیری تصویرسازی یک کتاب، از مواردی است که در این مجال بدان پرداخته می شود. در موارد بسیاری، ماتیس سعی نموده با انتخاب متون ادبی مطلوبش، زبان شخصی خود را با آن ها همسو کند، در نتیجه، تمام کتب مصور او به شیوه ای واحد تصویر شده اند. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه ای و برخی کتب موجود از جمله دایره المعارف ها و وب سایت های اینترنتی تخصصی به تحریر در آمده است. پیرامون پیشینه ی طرح منابع دیگری نیز وجود دارد که پس از مقدمه در مورد آن توضیح داده شده است. 
۲۶۸.

نگرش شاهنامه به نقش اجتماعی و هویت فاخر زن ایرانی

نویسنده:
منبع: پژوهش ملل مرداد ۱۳۹۸ شماره ۴۴
تعداد بازدید : ۹۳۹ تعداد دانلود : ۴۴۵
شاهنامه آینه روشن و تمام نمایی از اصول، آداب، اندیشه ها و تفکرات و به قولی جامع جمیع خصایص مدنی و اخلاقی و فرهنگی ایران باستان است. این اثر بی نظیر با پرداختن منطقی به داستان ها و حکایات، به شخصیت ها و بازیگران آن روح تازه ای می بخشد. لذا باید گفت که زن در شاهنامه آمیخته ای از خردورزی، عفاف و زیبارویی است. این سه خصلت بانوان شاهنامه را از تمامی بانوان حماسه ها ممتاز می گرداند و فردوسی، در جای جای اثر خویش این ویژگی ها را ستوده است. زنان شاهنامه، به جزء آنها که زنان در سایه محسوب مى شوند و تأثیر چندانى در روند داستان ندارند بقیه تاثیرگذار در سیاست و اجتماع و سایر شئونات زندگى اند و حتى به مرتبه پادشاهی هم می رسند. این اثر که منعکس کننده واقعیات و تقابل فرهنگ های جوامع و سرزمین های مختلف آن زمان است، می تواند نقش بسیار حائز اهمیتی در باورها و پیشینه فرهنگی نسل کنونی ایفا نماید. شاهنامه با بیان محسنات زنان در ابیات خویش، سعی نموده است تا استوارترین باور و تصویر، از سیمای زنان ایرانی را منتشر نماید. بنا به اهمیتی که زن و نقش آن در اجتماع و ادبیات ایران دارد و براساس پژوهش هایی که درباره نقش اجتماعی صورت گرفته است، می توان اذعان نمود که زن در شاهنامه از حیث اجتماعی، موقعیت و هویتی فاخر داشته و از شخصیت زن بعنوان یک اسوه وارسته اجتماعی یاد می شود.
۲۶۹.

کاربرد ادبی و هنری حرف «الف» در اشعار شاعران سبک خراسانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی بهار ۱۳۹۸ شماره ۷۹ 76 - 55

کلیدواژه‌ها: الف شعر شعرا سبک خراسانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۸ تعداد دانلود : ۴۱۹
«آ»، «الف»، «ا» و «ء (همزه)»اولین حرف الفبای زبان فارسی و عربی و نخستین حرف از حروف جمَّل و ابجد است. حرف «الف» در مقایسه با دیگر حروف الفبای فارسی، در ساخت تعابیر، ترکیب ها و مضامین ظریف ادب پارسی به کار می رود و یکی از پُرکاربردترین آن ها به شمار می رود. با بررسی کاربرد ادبی و هنری حرف الف در اشعار شاعران سبک خراسانی معلوم شد که در بیشتر اشعار این سبک، حرف الف مظهر و نشانه تنهایی، تجرّد، تفرّد، ذات خداوند، صداقت، پاکی، پیشوایی، صدرنشینی، قد موزون، استوار و رعنا، سرافرازی، لاغری، ضعف، استقامت، سرکشی، زبان داری، خاموشی، دوزبانی، فقر، گدایی، عدم، عریانی، شادابی، اولین آفرینش، خُردی و... است و در تشبیه نیز خار، هلال ماه نو، عصا، قلم، انگشت، سرو، کمر باریک و... را به الف مانند کرده اند. با توجه به شواهد شعری ارائه شده در این تحقیق، می توان گفت که در سبک خراسانی، همانند دیگر سبک های ادبی، شاعران با عنایت به شکل، حالت و ویژگی حروف، به ویژه حرف الف، مضمون های بکری ساخته اند و با خَلق ترکیبات، عبارات، تعابیر و تصاویر نغز، از شکل، حالت و ویژگی های حرف الف به نحوی مطلوب بهره برده اند. بر اساس یافته های این تحقیق، انوری در میان شاعران سبک خراسانی، بیش از دیگر شاعران هم سبک خود به تصویرآفرینی، خَلق مضامین نغز و ترکیبات ادبی و هنری از شکل و حالت الف توجه داشته است. تصاویر و تعابیر برساخته از حرف الف در اشعار انوری، از بهترین و لطیف ترین تصاویر هنری الف در این سبک شمرده می شود. ناصرخسرو نیز بعد از انوری از شاعران پرکار در این عرصه است، هرچند لطافت و ظرافت تعابیر، ترکیبات و تصاویر برساخته ناصرخسرو به لطافت کلام انوری نمی رسد، اما ارزش ادبی و هنری بالایی در جای خود دارد. سوزنی سمرقندی، امیر معزی، قطران تبریزی و منصور حلاج و... که در متن مقاله به همراه شواهد شعری به آن ها اشاره کرده ایم، به خَلق تصاویر، تعابیر و ترکیبات هنری و ادبی، هرچند به تعداد بسیار کم و انگشت شمار توجه نشان داده اند.
۲۷۰.

هجده بیت نویافته از شیخ نجم الدّین رازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای ادبی تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۰۱

کلیدواژه‌ها: سفینه شعر سعدالدین الهی/ آلهی ابیات نویافته نجم الدین رازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۸ تعداد دانلود : ۳۳۴
در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، سفینه ای متعلّق به سده دهم هجری وجود دارد که آن را می توان سومین بیاضی دانست که به دو سفینه یحیی توفیق (مورّخ 754 ق.) – گردآورده سعدالدّین الهی/ آلهی - و جُنگ 14456 کتابخانه گنج بخش (به احتمال بسیار متعلّق به اواخر قرن هشتم هجری) شباهت بسیار دارد. گرچه میرافضلی در نوشتار اخیر خود، «پنجاه و نه» بیت نویافته از نجم دایه را از این سه سفینه فراهم آورده و به ویژه اشعار شناخته شده و نویافته نجم رازی در جُنگ 14456 کتابخانه گنج بخش را به تمامی شناسانده، امّا در این نوشتار، «هجده» بیت نویافته دیگر از مجموع «صد و پانزده» بیت موجود در این سه سفینه، که با بررسی دو سفینه یحیی توفیق و جُنگ 534 کتابخانه مجلس به دست آمده، ارائه گردیده است. از این مجموع، به احتمال «سی و هشت» بیت از نجم رازی است، چراکه در منابع دیگر نیز به نام او آمده است؛ «پنجاه و نه» بیت نویافته نیز پیشتر توسّط میرافضلی شناسانده شده و «هجده» بیت نیز در شمار ابیات نویافته است (در متن با حروف درشت/ پر برجسته شده) که در این نوشتار ارائه شده و تا امروز در دیگر منابع و به نام او نیامده است.
۲۷۱.

ساختار آزادی: سیستم یا فوگ؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نشریه فلسفه سال ۴۷ بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 41 - 51

کلیدواژه‌ها: سیستم فوگ هستی رخداد اثر هنری شعر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۴ تعداد دانلود : ۲۸۸
اگرچه تغایر ظاهری میان آزادی و سیستم همواره در طول تاریخ اندیشه، زمینه ساز مباحث متعددی بوده است، اما این فیلسوفان ایدئالیست آلمانی بودند که برای نخستین بار، نسبت میان این دو مفهوم را به نحوی صریح صورت بندی کردند. در اینجا سیستم که ضامن انسجام شناخت است، بنیادی سوبژکتیو و عقلانی است؛ اما هایدگر در اندیشه متاخر خود از مفهوم سیستم که ساختار آن براساس نظمی ریاضیاتی تعیین می شود ولذا دلالت های مطلقا سوبژکتیو دارد، عبور می کند و به جای آن مفهوم فوگ را برای اشاره به ساختار باشندگی هستی به کار می گیرد.  اگرچه بر فوگ، همان انتظام سیستم حکم فرمایی نمی کند، اما این ساختار هم نظم خاص خودش را دارد. ویژگی ممتاز این نظم، قائم به ذات بودنِ اجزاء فوگ درعین وحدت آنهاست. به عبارت دیگر، این نظمی است که در آن آزادی هر جزء حفظ می شود و حتی این آزادی، وحدت درونی کل فوگ را تقویت می کند. بدین سان، مفهوم فوگ به هایدگر مجال می دهد تا ساختار منظمی را به اندیشه درآورد که نه تنها در برابر آزادی قرار نمی گیرد، بلکه اصلا اساس و بنیان آن آزادی است.
۲۷۲.

متناقض نمایی در شعر حزین لاهیجی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی) سال بیست و هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۲ (پیاپی ۸۷) 227-255

کلیدواژه‌ها: شعر حزین متناقضنمایی فرمالیسم سبک هندی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۵ تعداد دانلود : ۳۴۲
متناقض نمایی یکی از شگردهای ادبی پرکاربرد در شعر شاعران عصر صفوی است. حزین لاهیجی، همچون بسیاری از شاعران این دوره، در جست وجو و عرضه «معنی بیگانه» از این ترفند هنری بهره می  برد. در این جستار، با روش تحلیلی توصیفی و رویکردی فرمالیستی، متناقض نمایی را در دیوان حزین لاهیجی کاویده و نشان داده ایم شاعر به قصد آشنایی  زدایی و آفریدن مضامین تازه و نکته سنجی  های دقیق و باریک  اندیشانه  و نیز برای بیان مفاهیم عارفانه، عاشقانه، اندیشه های قلندرانه و مباحث اخلاقی اجتماعی، از این صنعت ادبی استفاده می  کند. همین طور، مضامین متناقض نما و انواع متناقض نما را اعم از لفظی و معنوی، ترکیبات وصفی و اضافی، ویژگی های متناقض نما و کارکردهای آن را در دیوان کاویدیم و در پایان به این نتیجه رسیدیم که «حس آمیزی» به مثابه گونه ای متناقض نما در شعر حزین درخور توجه است.
۲۷۳.

نقدی بر کتاب ترکان غزنوی و سلجوقی: شعر به عنوان منبعی برای تاریخ ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال هجدهم دی ۱۳۹۷ شماره ۱۰ (پیاپی ۶۲) 209-229
تعداد بازدید : ۵۳۲ تعداد دانلود : ۴۱۹
در این مقاله هدفْ بررسی و ارزیابی کتاب ترکان غزنوی و سلجوقی: شعر به عنوان منبعی برای تاریخ ایران است. هدف اصلی مؤلف در این کتاب به کارگیری محتوای شعر فرخی سیستانی در روزگار غزنویان و امیر معزی در روزگار سلجوقیان به منظور تکمیل داده های منابع تاریخ نگاری است. بنابراین در این مقاله پرسش این است که مؤلف تاچه اندازه در دست یابی به این هدف موفق بوده و تاچه حدی اصول علمی را در این زمینه رعایت کرده است. در این مقاله با شیوۀ تحلیلی توصیفی و رویکرد انتقادی نشان داده می شود که مؤلف تلاش ارزنده ای برای نیل به این هدف بسیار مهم انجام داده است، اما ازمنظر روش شناختی و اصول تدوین غفلت هایی نیز ملاحظه می گردد و در این زمینه شیوۀ پرسش برانگیزی در پیش گرفته شده است.
۲۷۴.

بررسی و تحلیل زبان شناختی ادبی ساختار مَثَل در اشعار قیصر امین پور(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال نوزدهم شهریور ۱۳۹۸ شماره ۶ (پیاپی ۷۰) 359-378
تعداد بازدید : ۷۱۰ تعداد دانلود : ۳۲۵
در این مقاله نقش، جایگاه، و ساختار مَثَل در اشعار قیصر امین پور نقد و بررسی می شود. روش در این پژوهش توصیفی تحلیلی است و گردآوری داده ها به شیوۀ کتاب خانه ای و مطالعۀ مجموعۀ اشعار قیصر امین پور انجام شده است. درادامه، ساختار مَثَل های شعر امین پور در دو حوزۀ زبانی و ادبی تحلیل شده است. او مَثَل ها را در چهار صورت مَثَل گونه، مَثَل آفرینی، دخل وتصرف در لفظ مَثَل، و مَثَل هایی با کاربرد دیگر (دخل و تصرف در معنا) به کار برده است. امین پور برای آشنایی زدایی کوشیده است که مَثَل ها را با صنعت ادبی بیامیزد و جنبۀ ادبی آن را اعتلا ببخشد و ازمیان صناعات ادبی به تشبیه و متناقض نما بیش ترین توجه را نشان داده است. مضمون همۀ مَثَل ها اخلاق و تربیت است. درنگاه امین پور، مَثَل شگردی زبانی و ادبی است که هم از فرهنگ جامعه و زبان محاوره گرفته می شود و هم در ترکیب با عناصر زبانی و ادبی جنبۀ هنری می پذیرد و به صورت کالایی فرهنگی با تغییر در ساختار و ماهیت به زبان مردم عوام برمی گردد. حاصل این تحول در ساختار و ماهیت رواج و گسترش ترکیبات و جملات متعددی از شعر امین پور درمیان مردم است.
۲۷۵.

سیر کاربرد و جلوه های ادبیِ دو واژه معمار و معماری (در شعر کلاسیک فارسی از آغاز تا جامی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب غنایی سال هجدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۳۴ 29 - 46

کلیدواژه‌ها: معمار معماری شعر صورخیال کاربرد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۹ تعداد دانلود : ۴۷۹
  معماری رابطه استواری با ادبیات و هنرهای زیبا دارد. بی تردید همان طور که شعر به عنوان بخش عظیمی از ادبیات ایران، نقش و تأثیر بسزایی در معماری سنتی ایران ایفا کرده است، متقابلاً هنر معماری نیز در ادب پارسی جایگاه ویژه ای دارد؛ در این مقاله به بررسی و کاربرد ادبی واژه های «معمار و معماری» در شعر پرداخته شده است. این تحقیق به شیوه نظری و کمی، دیوان شعرای کلاسیک فارسی از هزار سال پیش تا جامی را جامعه ی آماری خود قرار داده و پاسخ این پرسش را تبیین می کند؛ که آیا واژه های معمار و معماری در شعر پارسی کاربردی داشته و شیوه کاربرد و قدمت آن به چه دوره ای برمی گردد ؟ توجّه شعرا به ساخت ترکیب های تشبیهی و استعاری، نمادها و سایر صورخیال از دو واژه مورد بحث این حقیقت را تبیین می سازد که هنر معماری چون رکنی استوار در اتحاد و پیوند خود با سایر ارکان، تمدن و فرهنگ ایرانی را ساخته و پی ریزی کرده است. یافتن این واژه ها در شعر از قدمت این هنر فنی نیز حکایت دارد و در شناخت و بازشناسی و بازنشانی معادل های کهن معمار که واژه ای عربی است معادل های فارسی آن مانند مهندس(engineer) معرب اندازه گیرنده و اندازیار، سازنده و استاد را پیشنهاد کند.
۲۷۶.

ویژگی های ناگفته شعر و فضای ادبی عصر قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال یازدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۲۸) 15 - 30

کلیدواژه‌ها: دوره بازگشت شعر عصر قاجار انجمن های ادبی خوش نویسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۰۵ تعداد دانلود : ۷۱۳
تحقیقات اصیل و بنیادی درباره موضوع شعر دوره بازگشت و عصر پس از صفویه، نسبت به دوره های دیگر شعر فارسی بسیار اندک است. این مقطع تاریخی شاید به دلیل تقلید و تکرار از دیگر دوره های ادبی کم اهمیت تر باشد؛ ولی ترک و طرد بخش عظیمی از تاریخ و فرهنگ این سرزمین و فراموشی و گمنامی آثار عمده و شاعران بزرگ این دوره نیز خسرانی بزرگ در پی خواهد داشت. همین کم مهری و ناچیزانگاری درباره شعر دوره بازگشت سبب ناشناخته ماندن ویژگی های فضای ادبی آن دوره و قوانین حاکم بر آن شده است. با تأمل دقیق در جامعه ادبی، تعاملات میان شاعران و همچنین محصولات شعری این دوره به مؤلفه ها و مشخصاتی برمی خوریم که یا محصول این عصر است یا نسبت به دیگر ادوار شعر و ادب فارسی به صورت ممتازتری نمودار شده است. در این مقاله در دو بخش باعنوانِ 1. ویژگی های فضای ادبی دوره بازگشت و 2. ویژگی های شعر و ادب دوره بازگشت، به موضوعاتی همچون انجمن های ادبی و روابط حاکم بر آن، گسترش خوش نویسی و هنرورزی در میان شاعران، اعتبار بسیار شعر و ادب در میان درباریان، فراوانی خاندان های اهل فضل و هنر و تغییر تخلص خواهیم پرداخت. این ویژگی ها نمونه هایی شاخص و گاه منحصربه فردی است که در فضای ادبی عصر قاجار دیده می شود و پیشتر از دیدگان پژوهندگان پنهان بوده است. در این مقاله به تفصیل و با ذکر نمونه های متعدد این ویژگی ها بررسی و تحلیل می شود.  
۲۷۷.

بازخوانی و تحلیل ابیات دشوار قصیده ای با التزام «صبح» از خاقانی شروانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال دوازدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۴۵) 129 - 147

کلیدواژه‌ها: شعر خاقانی قصیده نقد شروح شرح ابیات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۶ تعداد دانلود : ۵۳۶
خاقانی شروانی به سبب داشتن ویژگی های منحصر به فرد، شیوه ای نو و غریب در ادب پارسی پدید آورده است. بهره گیری بسیار از ظرفیت های زبانی و ادبی، آگاهی از انواع علوم زمانه خود و کاربرد هنرمندانه آنها در شعر، توصیفات دقیق و گونه های تازه در صور خیال و ایجاد پیوندها و تناسبات لفظی و معنوی ظریف ازجمله این ویژگی هاست؛ البته این ویژگی های خاص بر پیچیدگی اشعار او نیز افزوده است. به همین سبب برای نمایان شدن همه نکته های پنهان و زیبایی های ادبی و فنی شعر او، خواننده باید دقت و کوشش بسیار داشته باشد. از همین روست که تاکنون شروح متعددی بر دیوان خاقانی نوشته شده است. با وجود این، هنوز گره بسیاری از مشکلات شعر او ناگشوده مانده است. یکی از قصاید دیوان خاقانی که اتفاقاً ابیات دیریاب و دشواری نیز دارد، قصیده ای است که خاقانی آن را در مدح خاقان اکبر منوچهر شروانشاه و بستن سد باقلانی و با التزام «صبح» در هر بیت سروده است. در این پژوهش، ضمن مطالعه و نقد همه شروح پیشین، کوشیده ایم تا با بررسی و تحلیل نُه بیت دشوار از این قصیده که به عقیده نگارندگان به تأمل بیشتری نیاز داشته است گام دیگری برای رفع پیچیدگی های شعری و ایضاح سخن خاقانی برداریم.
۲۷۸.

نقد و نظری بر این کیمیای هستی

نویسنده:
منبع: سالنامه حافظ پژوهی بهار ۱۳۹۹ دفتر ۲۳

کلیدواژه‌ها: حافظ شفیعی کدکنی شعر نقد و تحلیل تقریرات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸۲ تعداد دانلود : ۵۴۵
راز ماندگاری شعر حافظ در کنار جاذبه های هنری آن، خلاقیت شگفت انگیز این غزل سرای نامدار پارسی در پردازش دقیقه های هنری، ظرافت های تعبیری شعری، نکته های اجتماعی و پرداختن به مسایل و دغدغه های کلان انسانی است و همین نکته سبب شده است تا گونه ای ابهام یا دشواری هایی در لایه های زیرین شعر او برای خوانندگان و دوستداران شعرش پدید آید که درک آن ها را نیازمند شرح و توضیح می کند و تلاش حافظ پژوهان همواره در مسیر روشن ترکردن همین نکته ها و مسایل است. در این میان، ملاحظه های ادیبانه و واکاوی های استاد عالی قدر محمدرضا شفیعی کدکنی در کلاس های درس حافظ شناسی دانشگاه تهران، ارزش خاصی دارد و بسیار مغتنم است. کتاب این کیمیای هستی مجموعه ای از مقاله های دکترشفیعی کدکنی و یافته ها و گفته های ایشان از همین جلسه های درس است. این اثر یک بار در سال 1378 به کوشش ولی الله درودیان سپس به صورت مجموعه ای منسجم تر و مفصل تر در سه جلد با نظارت مستقیم استاد شفیعی کدکنی در سال 1396 و متعاقب آن در سال 1397 منتشر گردید. جلد اول کتاب را مقاله های کوتاه و بلند استاد در حافظ شناسی و جلد دوم را تنقیح مطالب چاپ اول کتاب و جلد سوم را یادداشت های دانشجویان از تقریرات ایشان تشکیل می دهد. این مقاله مروری بر بخش های سه گانه ی اثر مذکور با نگاهی انتقادی برای معرفی بهتر این اثر ارجمند است.
۲۷۹.

کارکرد سیاسی و مذهبی شعر در دوره فاطمیان مصر (358- 567 ه ق) در برخورد با مخالفان خارجی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴۴ (پیاپی ۱۳۴) 9-33

کلیدواژه‌ها: اسماعیلیه شعر عباسیان فاطمیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۴ تعداد دانلود : ۴۸۵
«شعر» هنر تأثیرگذار و رسانه ای قوی در جوامع انسانی بوده است. از این رو، همواره به عنوان وسیله ای تبلیغاتی برای حکومت ها، فرقه ها، احزاب، قبایل و حتی افراد مختلف ایفای نقش کرده است. خلافت فاطمی (297-567 ق) در تقابل قدرت خود با مخالفانش به ویژه خلافت عباسی، از راهکارهای مختلفی بهره می برد؛ از جمله آنکه با حمایت از شعر و شاعری به پیشبرد اهداف خود می پرداخت. در این پژوهش کوشش شده است تا با رویکرد توصیفی-تحلیلی به بررسی کارکردهای سروده های شاعران دربار فاطمی مصر (358-567ق) به منظور تقویت جبهه خلافت فاطمی و تضعیف رقیبان آنان پرداخته شود. نتایج این بررسی نشان می دهد که در خلافت فاطمی علاوه بر رویکرد زیباشناختی و هنری شعر، از آن همچون وسیله ای برای پیاده سازی باورها و نشر عقایدی چون اثبات امامت و وصایت علی(ع) و فرزندان او و به تبع آن حقانیت خلفای فاطمی، تأکید بر صحت نسب فاطمیان، تشویق و ترغیب نسبت به خلافت فاطمی و تحریک و تحریض بر ضد دشمنان، هجو مخالفان و سست کردن پایه های مشروعیت و مقبولیت آنان، بهره برداری می شد.
۲۸۰.

نقد بلاغی شعر مشروطه با تأکید بر اشعار میرزاده عشقی و ابوالقاسم لاهوتی

نویسنده:
منبع: علوم ادبی سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۶ 167 - 205

کلیدواژه‌ها: عصر مشروطه نقد بلاغی شعر عشقی لاهوتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۶ تعداد دانلود : ۸۶۳
یکی از راه های شناخت ادبیات یک دوره، نقد و بررسی دقیق آثار ادبی و قضاوت بر مبنای واقعیّت های موجود آن دوره است. شعر دوره مشروطه که حدّ واسط شعر سنتی و شعر نو محسوب می شود، از جهات گوناگون درخور توجه است. در این مقاله به دنبال آن هستیم که به بررسی نقد بلاغی دوره مشروطه با تأکید بر اشعار میرزاده عشقی و ابوالقاسم لاهوتی به عنوان دو شاعر مهم این دوره بپردازیم. برخلاف تصور رایج، نقد بلاغی تنها در شناخت مباحث علم بیان منحصر نمی شود و طبق نظر ادیبان، بررسی صنایع بدیعی نیز بایستی در این حوزه گنجانده شود. از این رو در این مقاله ضمن بررسی تشبیه، استعاره و کنایه، به بررسی صنایع تأثیرگذار بدیعی دو شاعر نیز پرداختیم و این صنایع بدیعی را بر اساس فلسفه شکل گیری و معیارهای زیبایی که کمتر بدان پرداخته شده، طبقه بندی کرده ایم. از آنجا که نیروی تخیّل در ساختن مجاز دخیل نیست و مجاز مُرسل توسط شاعر ساخته نمی شود، مجاز را مورد تحلیل قرار ندادیم. از رهرو این پژوهش جدا از شناخت بیشتر دو شاعر، دریافتیم که با وجود عوام گویی شعر دوره مشروطه، شاعران این دوره استفاده از صنایع بلاغی را کنار ننهاده اند و تنها از جنبه زینت نیز بدان ننگریسته اند؛ بلکه از این صنایع در جهت بیان معضلات و مشکلات جامعه سود جسته اند تا بدین واسطه بر مخاطبان خود تأثیر بگذارند و آنها را ترغیب به ایجاد تحوّل و تغییر نمایند.