مطالب مرتبط با کلیدواژه

خلافت


۸۱.

علل ابقای بنی عباس توسط آل بویه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال چهاردهم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۴۲)

کلیدواژه‌ها: آل بویه دیلمیان عباسیان خلافت عباسی ابقای بنی عباس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۰۹ تعداد دانلود : ۷۰۶
آل بویه پس از ورود به بغداد (334ق/945م)، به رغم تضاد مذهبی با خلیفه و با وجود تسلط و قدرت بر دستگاه خلافت، به عللی مقام خلافت عبّاسیان را ابقا نمودند. بنابراین، پژوهش پیش روی درصدد است تا با روش توصیفی تحلیلی و ارائة اسناد تاریخی، علل ابقای عبّاسیان از سوی آل بویه را در ذیل سیاست و قدرت طلبی آنان و شرایط مذهبی و موقعیت آنها نسبت به خلافت و رقبایی که درصدد تصرف مرکز خلافت بودند، بررسی کند. بویهیان، که میل به حکومت داشتند، برای جلوگیری از شورش همگانی، با توجه به اعتقاد اکثریت مسلمانان نسبت به اصل خلافت عبّاسی و با استفاده از تسامح و مدارای دینی، درصدد حفظ خلافت عبّاسی برآمدند تا بدین وسیله، بتوانند با تسلط بر نظام سیاسی، به تدریج، مذهب خود را ترویج کنند و در زیر چتر خلافت رقبای خویش را دفع کرده، با استفاده از خلفای بی قدرت و نام آنها، حکومت را به کام خویش گیرند.
۸۲.

تبیین جایگاه خلافت در اندیشه سیاسی داعش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال نهم بهار ۱۳۹۷ شماره ۳۰ 85-104

کلیدواژه‌ها: نظریه اهل سنت خلافت اندیشه و داعش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۴ تعداد دانلود : ۳۷۵
پدیده ای که به نام «داعش» بزرگترین چالش را در دنیای اسلام ایجاد کرده اند به نوع خودش از پدیده های نادر بوده است که در جهان اسلام ادعای خلافت دارد. این در حالی است که برخی کشورهای متحجر عرب، ترکیه، غرب و حتی اسرائیل در تغذیه این جنبش متوحش نقش اساسی دارند. آن وقت «خلافت در اندیشه داعش» با این سوال اصلی مواجه گردید که طرح اندیشه داعش در مورد «خلافت» چگونه قابل تحلیل می باشد، در حالی که در رفتار آنان کمتر شباهت هایی به سلف دیده می شود؟ فرضیه قابل طرح این است که نظرات اهل سنت در مورد خلافت دارای شدت و ضعف بوده و در مشروعیت خلافت از یک طرح جامع برخوردار نیستند. بدین جهت نظریه «استیلاء» مبنای این اندیشه قرارگرفته تا پدیده ای مثل داعش به عنوان یکی ازآخرین نسخه های سلفیت نوین و مدعی احیاء خلافت اسلامی با انگیزه های متفاوت از آن بیرون بیایند.
۸۳.

«نوعصبیت»؛ توسعه مفهوم عصبیت ابن خلدون با نگاه به روند شکل گیری گروه داعش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش سیاست نظری پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲۴

کلیدواژه‌ها: عصبیت سلفی جهادی داعش خلافت نوعصبیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۸ تعداد دانلود : ۴۲۱
همبستگی و انسجام درونی شبکه های سلفی- جهادی از پاره ای جهات شبیه به همبستگی خونی و خاندانی در جوامع قبیله ای است. این امر هر چند معادل عینی پیوند خونی و خاندانی در زندگی قبیله ای نیست، از برخی جهات یادآور مفهوم «عصبیت» ابن خلدون است. به همین دلیل با وجود برخی شباهت ها نمی توان این مفهوم را برای تحلیل شکل گیری گروه تروریستی داعش و شبکه های مرتبط با آن که از تنوع نژادی و زبانی قابل ملاحظه ای برخوردارند، به کار بست. علاوه بر این شماری دیگر از ویژگی های این گروه از جمله استفاده آن از رسانه های اجتماعی و ساختار شبکه ای آن مختص جوامع جدید است و به نظر می رسد مفهوم قدیم «عصبیت» قادر به تبیین همه ابعاد آن نیست. پژوهش حاضر با تجزیه مؤلفه های عصبیت یعنی پیوند خونی، مذهب و اقتدار و بررسی تحول و پویایی آنها در جریان شکل گیری و همبستگی گروهیِ داعش، امکانات ارائه تحلیلی نوخلدونی در این زمینه را بررسی می کند.
۸۴.

جایگاه سیاسی مردم در نظریه ولایت مطلقه فقیه در اندیشه امام خمینی و نظریه خلافت در اندیشه اخوان المسلمین مصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات انقلاب اسلامی سال پانزدهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۵۴

کلیدواژه‌ها: ولایت فقیه امام خمینی ره خلافت حسن البنا سید قطب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۰ تعداد دانلود : ۴۵۷
انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی & الگوی تمام عیار از تأثیر توده های مردم در پیدایش و بقای حکومت اسلامی است. ازدیگر سو، اخوان المسلمین مصر حرکتی تشکیلاتی در میان جنبش های اسلامی معاصر برای تحقق بخشیدن به حاکمیت اسلام در قالب خلافت است. مسئله محوری این نوشتار بررسی جایگاه سیاسی مردم در نظریه ولایت فقیه در اندیشه امام & و نظریه خلافت در اندیشه اخوان المسلمین است تا با شیوه اسنادی تحلیلی، نمایان سازد نقش مشارکت سیاسی مردم در نظریه ولایت فقیه در تحقق عینی، نظارت و کارآمدی حاکمیت الهی است و حقانیت آن برخاسته از اراده خداوند می باشد. در اندیشه رهبران اخوان، گرچه حاکمیت مطلق از آن خداوند است؛ اما در مشروعیت خلافت اسلامی، اذن خداوند نقشی ندارد و تابع بیعت مردم است با این حال حاکم، صرفاً مجری اراده خداوند است و در صورت تجاوز از شریعت خدا، حق اطاعت بر مردم ندارد.
۸۵.

داعش در افغانستان؛ ماهیت، اهداف و چشم انداز آن

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه رسانه بین الملل سال اول تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: افغانستان داعش خلافت فرقه گرایی القاعده (به اصطلاح) خراسان بزرگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۹۵ تعداد دانلود : ۱۰۸۳
گروه تروریستی داعش با دیدی جهان گرا، خواستار به اصطلاح حاکمیت خلافت اسلامی در گستره ای از خاورمیانه، شمال آفریقا و جنوب اروپا تا قفقاز، آسیای مرکزی و افغانستان و پاکستان و حتی بخش هایی از ایران و هند است. اگر داعش در سوریه و عراق به بن بست برسد، افغانستان بهترین مکان برای ادامه فعالیت این گروه محسوب می شود. هماهنگی سیاست های داعش با اهداف برخی از کشورهای منطقه و همچنین کارکرد این گروه در رقابت قدرت های جهانی، زمینه مناسبی برای نفوذ داعش در افغانستان به وجود آورده است. وجود تفکر تحریف شده جهادی در میان گروه های تروریستی افغانستان، ورود داعش به این کشور را تسهیل می کند. البته گروه های افراط گرای افغان با داعش بر سرِ تکفیر شیعیان اختلاف نظر دارند. دیگر اختلاف داعش و این گروه ها بر سر قدرت است. به نظر می رسد تهدید داعش برای کشورهای هم جوار افغانستان، کشورهای مذکور را برای مقابله با تهدید این گروه به تشکیل ائتلافی هرچند نانوشته ترغیب کند.
۸۶.

سنخ شناسی خلافت اندیشی اسلام معاصر: بررسی تطبیقی آرای رشید رضا، حسن البنا و علی عبدالرازق(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: علوم سیاسی (باقرالعلوم) سال بیست و یکم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۸۴ 169 - 194

کلیدواژه‌ها: خلافت متفکران مسلمان سنت گرا نوگرا تجددگرا خلافت عثمانی رشید رضا حسن البنا علی عبدالرازق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۹ تعداد دانلود : ۶۴۶
هدف پژوهش حاضر بررسی جوانب نظری چالش های ایجاد شده پس از فروپاشی خلافت عثمانی در سال 1924میلادی و سنخ شناسی انواع تفکرات مطرح شده درباره خلافت اسلامی در سه قالب «سنت گرا»، «نوگرا» و «تجددگرا» بود. در این راستا اندیشه های سیاسی برجسته ترین نمایندگان هر یک از سه طیف، یعنی: رشید رضا، حسن البنا و علی عبدالرازق پیرامون سیاست و خلافت مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و اطلاعات به شیوه کتابخانه ای گردآوری شدند. نتایج نشان داد، متفکران مسلمان دیدگاه واحدی در مورد مساله ی «خلافت» ندارند. وجه مشترک دیدگاه عموم متفکران این است که خلافت در جهان اسلام، شکلی از حکومت برای حفاظت از احکام شریعت بوده است. سنت گرایان و نوگرایان بر این عقیده اند که مشکلات انسان را می توان با رجوع به متون مقدس حل نمود؛ اما علی عبدالرازق، معتقد به توانمندی عقل بشری برای فهم جهان و مدیریت امور فردی و جمعی زندگی است. در این زمینه بین او و نوگرایانی مانند حسن البناء اشتراک نظر وجود دارد. تجددگرایان بیش تر به جدایی دولت از دین و تز دنیوی گری اعتقاد دارند. اجماع بر ایده ی لزوم دخالت دین در سیاست، دو نحله ی سنت گرا و نوگرا را به لزوم احیای خلافت هدایت کرده است. دو گرایش فکری سنتی و نوگرا، وحدت بین مسلمین را شرط لازم خلافت می دانند.
۸۷.

تحلیل وجوه مختلف غیریّت سازی و منازعه گفتمانی در فرایند پذیرش ولایتعهدی از سوی امام رضا (علیه السلام)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال هفتم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۲۷ 57 - 85

کلیدواژه‌ها: امام رضا (ع) گفتمان نظام سیاسی امامت خلافت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۳ تعداد دانلود : ۷۱۸
در مقاله حاضر برخی از وجوه غیریّت سازی و ابعاد منازعه گفتمانی در فرایند پذیرش ولایتعهدی امام رضا (علیه السلام) بررسی و بازنمایی شده است. ازآنجاکه قبول ولایتعهدی از سوی امام (علیه السلام) در فضای خاصّ سیاسی صورت گرفت، تلاش های گسترده آن حضرت برای فاصله گرفتن از نظام فکری، معنایی و سیاسی اجتماعی دشمن (گفتمان رقیب) و نفی آن به شیوه های زبانی و عملی، حایز اهمیت است. آنچه مسلّم است اینکه گفتمان سیاسی رضوی در چارچوب گفتمان کلّی و کلان امامت و ولایت و متأثر از منازعات ریشه دار تاریخی و طولانی نسبت به گفتمان «خلافت و سلطنت» وجوه مختلفی از منازعه و غیریّت سازی را به نمایش گذاشته است. بررسی نوع گفتمان از این منظر می تواند قالب دیگری از رویکرد امام نسبت به تفکر حاکم بر جامعه آن روز را نشان دهد ماحصل این بررّسی نشان می دهد گفتمان رضوی به تبع از گفتمان کلّی امامت از طریق غیریّت سازی نسبت به عناصر مفهومی گفتمان رقیب تلاش کرده است نظام معنایی و اندیشه سیاسی خود را در افکار عمومی آحاد جامعه گسترش دهد و به گفتمان فراگیر (هژمونیک) تبدیل شود. بهره گیری از ادبیات و روش شناسی تحلیل گفتمان به ویژه رویکرد پیشنهادی «لاکلائو و موفه» وجه تمایز این مقاله است که تاکنون کمتر مورد توجه و استفاده قرار گرفته است.
۸۸.

اندیشه سیاسی روزبهان خنجی و الگوی اسپریگنز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۷ بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ 23 - 40

کلیدواژه‌ها: الگوی اسپریگنز اندیشه سیاسی روزبهان خنجی خلافت شریعت نامه نویسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۳ تعداد دانلود : ۵۱۵
شریعت نامه نویسی به عنوان یک دستورالعملدر فقه سیاسی، اهمیت ویژه ای در اندیشه سیاسی اسلامی ایران، داشته است. این پژوهش بر آن است که با تمرکز بر اندیشه آخرین شریعت نامه نویس دوره میانه یعنی فضل الله بن روزبهان خنجی در عصر تثبیت قدرت حکومت شیعی مذهب، شاه اسماعیل صفوی و افول خلافت، به این پرسش پاسخ گوید که روزبهان خنجی، مسائل جامعه را چه می داند و راه حل برون رفت از آن مسائل در اندیشه وی کدام است؟ به رغم علم به وجود عوامل مختلف، ما پاسخ خود را با توجه به نظریه بحران اسپریگنز در فهم نظریه های سیاسی، بر این فرضیه استوار کردیم که روزبهان خنجی بحران اساسی جامعه سده های نهم و دهم هجری را گسترش فِرَق مختلف، به قدرت رسیدن سلاطین غیرمذهبی و بی توجهی به اجرای شریعت در سرزمین های اسلامی می داند و به نظر او دلیل بروز این بحران، نبود رهبر مذهبی (خلیفه/امام) و به تبع آن عدم اجرای حقیقی حدود الهی است. بنابراین بازگشت به جلال و شکوه دوران خلافت اسلامی یا ظهور امام زمان، آرمان جامعه و راه حل برون رفت از بحران، هدایت امرا و آشنا کردن ایشان با احکام، حدود شرعی و شریعت، برای فرمانروایی است. گردآوری اطلاعات این پژوهش اسنادی و آرشیوی، و روش تحلیل اطلاعات، تفسیری است.
۸۹.

مفهوم دولت در اندیشه سیاسی ایرانِ دوران قدیم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۷ بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ 99 - 118

کلیدواژه‌ها: اندیشه ایرانشهری پادشاهی خلافت دولت سلطنت مطلقه گفتمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹۷ تعداد دانلود : ۶۹۹
در حوزه نظری، یکی از مهم ترین مشکلات علم سیاست در جامعه ایران، آشفتگی مفاهیم سیاسی است. به جرأت می توان گفت این آشفتگی حتی در مهم ترین مفهوم علوم سیاسی یعنی«دولت» نیز وجود دارد. در حوزه عملی نیز یکی از مهم ترین موانعرشد و گسترش جامعه مدنی در تاریخ معاصر و ایران امروز، پایداری ساختار «اختلاف» بین «ملت» و «دولت» است؛ زیرا واژه «دولت» چه در متون ادبی کهن و چه در زبان نوشتار و گفتار امروز ما کاربردهای متنوعی داشته است. لذا به سبب ابهاماتی که در زبان حقوقی و سیاسی معاصر در این زمینه وجود دارد، ضروری می نماید برای رفع این نقیصه ها و روشن شدن مفهوم «دولت» تا حد امکان، چاره اندیشی شود. این امور، خود از ضرورت بازشناسی مفهوم «دولت» در اندیشه سیاسی ایرانِ دوران میانه و قدیم حکایت دارد. بر این اساس سعی ما در این نوشته نشان دادن مفهوم «دولت» در اندیشه سیاسی ایرانِ دوران میانه و قدیم خواهد بود. این مقاله، روش گفتمان و از میان همه نظریه پردازان گفتماننیز، نظریه گفتمان لاکلا و موفهرا به کار برده است. پژوهش حاضر می کوشد با استفاده از مؤلفه های نظریه گفتمان لاکلا و موفه، بهبازشناسی مفهوم «دولت» در اندیشه سیاسی ایرانِ دوران میانه و قدیم (پیش از صفویه) بپردازد.
۹۰.

واکاوی ایدئولوژی داعش براساس نظریه توماس اسپریگنز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۸ زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ 907 - 926

کلیدواژه‌ها: بحران جاهلیت خلافت داعش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۸ تعداد دانلود : ۴۳۲
هدف این پژوهش، بررسی و کشف ایدئولوژی داعش است. مقاله حاضر سعی داردبراساس روش شناسی توماس اسپریگنز به این پرسش پاسخ دهد که ایدئولوژی داعش چگونه در خاورمیانه شکل گرفته است؟ براساس یافته های این مقاله، شکل گیری ایدئولوژی داعش، ریشه در بحران های معاصر جهان اسلام معاصر دارد. داعش بحران موجود در جوامع اسلامی را در جاهلیت مدرن این جوامع می بیند. آنها با مقایسه کشورهای اسلامی معاصر با دوران جاهلیت زمان پیامبر اکرم معتقدند که مسائلی همچون کفر، شرک و بدعت سبب شکل گیری جاهلیت معاصر شده است. از نظر داعش، دلایل این بحران عبارت است از عواملی همچون مدرنیته که دین را از سیاست جدا کرد، فرقه گرایی و رافضی گرایی که با بدعت موجب انحراف در دین شد و انحطاط اخلاقی مسلمان. از نظر داعش، هدف نهایی مسلمانان متعهد، بایداستقرار حاکمیت خداوند رویزمینباشدتابهاینوسیله،همهگناهان،رنج هاوفشارهادفعشود و بر همین اساس جامعه بازسازی شده خود را در گذشته و در قالب خلافت اسلامی به سبک و سیاق خلفای راشدین طرح ریزی می کند و تنها راه رسیدن به این جامعه آرمانی را در هجرت و جهاد می بیند.
۹۱.

مفهوم شناسی اخلاق از نگاه قرآن(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: اخلاق دوره جدید سال دوم زمستان ۱۳۹۱ شماره ۸ (پیاپی ۳۰) 11 - 38

کلیدواژه‌ها: اخلاق قرآن اخلاق الهی خلافت اسماء و صفات خدا عبودیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۰۴ تعداد دانلود : ۴۵۷
قرآن، فلسفه بعثت پیامبر (ص) را تزکیه و رشد اخلاقی می داند و پیامبرخود نیز، فلسفه بعثتش را تکمیل و تتمیم مکارم اخلاق معرفی کرده است. در قرآن از اخلاق پیامبربه طور خاص ستایش و از آن به عظمت یاد شده و پیامبرخود را تربیت یافته خدا و مکارم اخلاق معرفی کرده است. اخلاق پیامبرهمان قرآن و قرآن تجلی خداوند برای بشر است؛ بنابراین، قرآن و پیامبرهرکدام به شکلی تجلی اخلاق الهی بوده و اخلاق مدنظر قرآن، اخلاق الهی است و با توجه به اینکه غایت خلقت انسان، خلافت خداست و خلافت مستلزم سنخیت و تناسب وجودی است، مقصود از اخلاق الهی این است که انسان با شناخت اسماء و صفات الهی، به اندازه توان بشری به افعال و صفات الهی متخلق شود و تخلق به اوصاف و افعال الهی از طریق عبودیت خدا که فلسفه آفرینش انسان است، ممکن می شود. نتیجه اینکه اخلاق از نظر قرآن عبارت است از شناخت اسماء، صفات و افعال خدا و تخلق به اخلاق و افعال خدایی به قدر توان بشری از طریق عبودیت و بندگی خدا. این تعریف که مستند به آیات و روایات است، اخلاق را به صراحت در ارتباط با خدا و اسماء و صفات او می شناساند.
۹۲.

بررسی تکاپوهای مشروعیت یابی اتابکان لر کوچک از حمله مغول تا تأسیس سلسله ایلخانی (616-656ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۴) 143 - 160

کلیدواژه‌ها: اتابکان لر کوچک مشروعیت سلطنت خلافت مغولان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۱۰ تعداد دانلود : ۵۸۱
حمله مغول به ایران در سال 616ق و مرگ سلطان محمد خوارزمشاه در 617ق به یکپارچگی سیاسی ایران در چارچوب قلمرو خوارزمشاهیان پایان داد و دوره ای از بی ثباتی و رقابت های سیاسی را در پی آورد. بنابراین بخش های مختلف ایران تحت نفوذ حکومت های محلی قرار گرفت. حکومت اتابکان لر کوچک (580-1006ق) از جمله این حکومت های محلی است که در دوران ضعف سلجوقیان تشکیل شده بود. حد فاصل بین تهاجم مغول تا تشکیل سلسله ایلخانی، دوره ای سخت و بحرانی برای این حکومت محلی به شمار می رفت. بحران مشروعیت و سردرگمی آنان در پیوند با بازماندگان سلطنت خوارزمشاهی، خلافت عباسی و دربار مرکزی مغول، مهم ترین ابعاد تکاپوهای سیاسی ایشان بود. هدف مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه ای، ارزیابی تکاپوهای مشروعیت یابی اتابکان لر کوچک و تبیین مناسبات آنان با نهادهای مشروعیت بخش به منظور گذار از این دوران و حفظ موجودیت است. این پژوهش، پس از بیان مقدمه ای از بحث و مروری بر این حکومت محلی نشان می دهد که اتابکان لر کوچک از زمان شجاع الدّین، مؤسس این حکومت، در روند مشروعیت یابی خود، به جایگاه مشروعیت بخش نهاد سلطنت و خلافت توجه داشتند، اما سقوط خوارزمشاهیان، ضعف خلافت و جدی شدن تهدید مغولان به تدریج در زمان جانشینان وی به تحوّل در مناسبات با خلافت در دوران حسام الدّین تا نفوذ فزاینده مغول در زمان بدرالدّین منجر گردید و ادامه مشروعیت و حفظ موجودیت اتابکان لر را به تأیید مغولان وابسته نمود.
۹۳.

مصداق وصی در متون و روایات اهل سنت (با تأکید بر سخنان پیامبر (ص) و صحابه)

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۶ 7 - 27

کلیدواژه‌ها: امامت امام علی (ع) جانشینی پیامبر خلافت نص وصایت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱۳ تعداد دانلود : ۳۷۷
وصایت از اصطلاحات مهم در اندیشه سیاسی تشیع است. بنا بر نظر شیعیان رسول خدا6 جانشین خود را، از طریق وصایت انتخاب کرده اند. این نظر بر خلاف اندیشه سیاسی اهل سنت است که بسیاری از آنان معتقدند پیامبر6 مطلقاً کسی را وصی قرار نداد؛ برخی هم معتقدند روایات ناظر بر این که علی7 وصی رسول خدا6 است همگی جعلی و ساختگی اند؛ برخی نیز روایات منقول بر وصایت امام علی7 را ناظر به وصایت در اموال آن پیامبر9 می دانند. مسئله اصلی این پژوهش بررسی معنا، مفهوم و کاربرد وصایت در اندیشه اهل سنت است؟ بر این اساس با بررسی متون روایی و تاریخی اهل سنت نشان داده شد کاربست اصطلاح وصی برای امام علی7 به مفهوم سیاسی و جانشینی در کلام رسول خدا6 و صحابه در متون روایی اهل سنت تا قرن سیزدهم اشتهاری عام و تام داشته و در حقیقت به همین معنای مورد نظر شیعه به کار رفته است.
۹۴.

بررسی و واکاوی معنای جعل خلیفه در زمین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال دهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۹ 132 - 149

کلیدواژه‌ها: آدم خلافت خداوند انسان های پیشین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۰ تعداد دانلود : ۵۱۰
در آیه 30 سوره مبارکه بقره موضوع خلافت مطرح، ولی درباره مستخلفٌ عنه سکوت شده است. به موجب این مسأله، مفسران و قرآن پژوهانِ پیرو مکتب اهل بیت، در این باره با هم اختلاف نموده و اقوال گوناگون مطرح شده است. اما قول راجح نزد بسیاری از مفسران شیعی آن است که مراد از خلیفه در اینجا حضرت آدم(ع) است و مقصود از خلافت وی نیز«جانشینی خدا» بر روی زمین بوده است. آراء دیگر چون جانشینی بنی آدم از فرشتگان و اجنه نیز مطرح شده است. برخی نیز صرفاً به عنوان یک نظر بدون ادله متقن به وجود انسان های پیش از آدم اشاره کرده اند. در این مجال ضمن نقد آراء و تبیین ادله قائلان این اقوال، با بررسی سیاق آیات و با رویکرد تفسیر قرآن به قرآن و سنت، نظریه خلافت و جانشینی از خدا و دیگر آراء، تضعیف و رأی خلافت حضرت آدم و ذریه او از انسانهای پیشین تقویت می گردد. در این نوشتار ضمن بررسی دیدگاه های متفاوت درباره متعلق خلافت، پس از گذری بر مفهوم واژه خلیفه، مفهوم جعل خلیفه به معنای خلقت آدم و قرار دادن او در زمین به جای نسل های پیش مطرح شده است.
۹۵.

میزان بهره مندی عباسیان از جایگاه علویان در دستیابی به خلافت

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۸ 41 - 57

کلیدواژه‌ها: تشیع خلافت عباسیان علویان قیام عباسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۰ تعداد دانلود : ۳۰۷
پس از رحلت پیامبر جامعه اسلامی به سه گروه تقسیم شد: مهاجران که عمدتاً خواهان خلافت ابوبکر شدند، انصار که خواستار خلافت سعد بن عباده بودند و طرفداران خلافت امام علی. در این میان، عباس و چهار پسرش در گروه سوم جای داشتند و از خلافت امام علی حمایت می کردند. نزدیکی عباسیان به علویان تقریباً در سراسر سده نخست هجری ادامه داشت. در آغاز قیام عباسیان در حدود 100 هجری، آنها زیرکانه، بسیاری از الگوهای تبلیغی علویان را به کار گرفتند. عباسیان که مدعی جانشینی از سوی ابوهاشم نوه امام علی بودند، با هوشیاری توانستند از دیگر رقبای خود پیشی بگیرند. سؤال اصلی پژوهش آن است که عباسیان در قیام خود چگونه از شعائر شیعی بهره گرفته و از حمایت شیعیان استفاده کردند؟ در این مقاله چگونگی رابطه بنی عباس با شیعیان پیش از دستیابی به قدرت و همچنین استفاده ابزاری آنها از الگوها و روش های شیعیان در راستای تقویت قیامشان مورد بازخوانی و تحلیل قرار گرفته است تا نشان دهد عباسیان چه مقدار از این الگوها بهره بردند تا از طرفداری شیعیان برخوردار شوند.
۹۶.

چالش خلافت و حکومت در اندیشه سیاسی سید جمال الدین اسدآبادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴۴ (پیاپی ۱۳۴) 57-73

کلیدواژه‌ها: سید جمال الدین اسدآبادی سنت خلافت حکومت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۳ تعداد دانلود : ۷۳۱
پیشینه چالش مفاهیم مدرن سیاسی با مفاهیم سنتی، به عصر سید جمال الدین اسدآبادی و به او می رسد. پس از او نیز انسان ایرانیِ معاصر، متحیر از این واقعه، در دوراهیِ روی آوری به این «مفاهیم مدرن» یا آن «مفاهیم سنتی» قرار گرفت و به همین دلیل در حل دوگانگی حاکمیت مفاهیم مدرن و سنتی بر حیات سیاسی خود، به ویژه در عرصه دو مفهوم کلیدی «حکومت» و «خلافت» ناتوان مانده بود. این پژوهش در پی پاسخگویی به این سؤال است که در این میان، انسان این عصر چه باید می کرد؟ تلاش برای نشان دادن فرایند دستیابی به راه حلی در این زمینه، از جمله مسائلی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده و چگونگی روش بومی سازی عالمی چون سید جمال الدین اسدآبادی مورد بررسی قرار گرفته است. تلاش برای یافتن پاسخ این سؤال، مقاله حاضر را به گزینش چند مفهوم مدرن و بررسی آن در دستگاه معنایی سید جمال، ذیل دو مفهوم کلیدی حکومت و خلافت کشانده است. دستاورد این بررسی نشان می دهد که روش بومی سازی سید جمال، بر تحمیل معانی سنتی بر مفاهیم مدرن سیاسی یا تحمیل سنت شرقی بر مدنیت غربی (سنت خواهی مقتدرانه) استوار است.
۹۷.

تشیّع در خلافت عثمان بن عفان

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال ششم تابستان ۱۳۹۰ شماره ۲۳

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) تشیع خلافت عثمان صحابه و تابعین شیعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۳ تعداد دانلود : ۳۴۱
پرسش های اصلی که در این نوشتار در پی پاسخگویی به آنها هستیم به شرح زیر عبارتند از: 1. رهبری شیعه و شیعیان در قبال نتیجه شورای پیشنهادی عمر و انتخاب عثمان چه موضعی در پیش گرفتند؟ 2. در خلافت عثمان کدامین صحابه و تابعین شیعی و برخاسته از کدام مناطق و شهرها به مبارزه با دستگاه خلافت و طرح دیدگاههای خود در ابعاد مختلف مبادرت ورزیدند؟ 3. در اندیشه و باورهای شیعیان این دوره امام علی(ع) از کدامین ویژگی های شاخص برخوردار بود؟ 4. مواضع امام علی(ع) در دوره مورد بحث در برابر خلیفه و کارگزارنش چگونه بود؟ یافته ها به اختصار دلالت بر آن دارد که: روند شورای پیشنهادی عمر و نتیجه آن مورد توافق جریان شیعه نبوده، گرچه آنان بنابه مصلحت بر انتخاب مزبور صحّه گذاشتند. بیشترین صحابه و تابعین شیعی برخاسته از مدینه النبی، کوفه و نیز مصر بودند؛ آنان در شهرهای مزبور به مبارزه و عرضه دیدگاههای خود مبادرت ورزیدند. از مجموعه سخنان شیعیان در محدوده خلافت عثمان و در جریان بیعت با امام علی(ع) پس از قتل عثمان می توان دریافت که آن حضرت به دلایل و ویژگی های متعدد و متقن به عنوان رهبری آرمانی همواره مطرح بوده است. امام علی(ع) در دوره خلافت عثمان پیوسته به عنوان ملجأ، واسطه و علاقمند به اصلاحات و گره گشای مشکلات گلایه ها و شکایت های مردم را به خلیفه منتقل می کرد؛ لیکن کارگزاران اموی به این اقدامها به دیده حسد و بدگمانی می نگریستند؛ و در جریان قیام سال سی و پنج هجری نیز پیشنهادهای آن حضرت در حل بحران از سوی کارگردانان خلافت نادیده انگاشته شد.
۹۸.

بررسی مقام حلیفه اللهی انسان از منظر فخر رازی (با تکیه بر نظرات تفسیری او در تفسیر مفاتیح الغیب)

نویسنده:
منبع: پژوهش های نوین در آموزه های قرآن و سنت سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ 9-26

کلیدواژه‌ها: فخر رازی خلیفهاللهی خلافت اشرف مخلوقات انسان آدم (ع) داوود (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۲ تعداد دانلود : ۳۰۳
یکی از مباحث کلامی که ریشه در آیات قرآن کریم داشته و با بحث انسان شناسی در رابطه مستقیم است، موضوع "خلیفه اللهی انسان" است. روش گردآوری اطلاعات در این مقاله کتابخانه ای و روش تحقیق مقاله توصیفی_تحلیلی است. در این مقاله نگاه فخر رازی دانشمند و متکلم بزرگ اهل سنت به این موضوع تبیین شده است و مسائل مرتبط با بحث در برخی آثار او از جمله تفسیر مفاتیح الغیب، مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی ها نشان می دهد معنای خلیفه اللهی انسان از نظر فخر رازی، ولایت و قدرت تصرف تکوینی و تشریعی است که از طرف خداوند به برخی بندگان عطا می شود. اعطای این مقام شرافتی خاص به انسان داده، لذا انسان اشرف مخلوقات محسوب می گردد. از مطالعه تفسیر کبیر فخر رازی و دیگر آثار وی چنین بر می آید که او معتقد است مقام خلافت اللهی بالقوه در تمام انسانها موجود است ولی فقط پاکان از گناه و عصیان هستند که این مقام را به طور بالفعل کسب می کنند. ملاک انتخاب خدای حکیم در اعطا کردن مقام خلافت اللهی به انسان نیز در علم و عقل و بعد ملکوتی او خلاصه می شود که از نتایج دارا بودن این مقام، افضلیت انسان بر فرشتگان و اشرف مخلوقات بودن اوست.
۹۹.

رابطه سلطنت و خلافت در عصر غزنویان از منظر متفکران اسلامی؛ قرون 4-6 هجری قمری

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال هشتم بهار ۱۳۹۹ شماره ۲۹ 71-85

کلیدواژه‌ها: خلافت سلطنت مشروعیت ابوالحسن نیآوردی خواجه نظام الملک طوسی ابوحامد غزالی ابو الفضل بیهقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۷ تعداد دانلود : ۲۶۲
در تاریخ اسلام نهاد خلافت نهاد اصلی بوده و نسبت به نهاد سلطنت تقدم زمانی داشته است. انحطاط خلافت عباسی و ظهور سلسله های مستقل در مناطق مختلف سرزمین های اسلامی سردرگمی عمومی را باعث شد و قدرت های محلی موجبات سست شدن قدرت مرکزی خلیفه را فراهم آوردند. با پیدایش نهاد سلطنت قدرت خلافت محدود شده و بیشتر جنبه نمادین یافت و در عمل مملکت داری و اداره جامعه اسلامی به سلاطین واگذار گردید. سلطنت به عنوان رقیب خلافت و حتی در بعضی از اوقات به عنوان حامی خلافت پا به عرصه سیاسی و مذهبی تاریخ اسلام نهاد. در این دوره دین صرف نظر از گرایشات مذهبی و میزان پایبندی حاکمان وقت اساس و بنیاد مشروعیت دولت ها در ایران راتشکیل می داده است. سلاطین سعی می کردند تأیید خلیفه ر آ به دست آورند تا به این وسیله موقعیت خود را دربرابر رقیبانشان تقویت سازند. ولی تمام امور سلطنت با تمام عناوین و القاب و تشکیلات و خصوصیات آن به خود ایشان اختصاص داشت. بدین سان دستگاه خلافت که از آغاز مجموعه یک دست و هماهنگی از اقتدارات روحانی و سیاسی بود به تدریج به دو بخش تجزیه شد، اقتدارات روحانی و معنوی به طور اسمی برای خلیفه باقی ماند ولی قدرت و سلطه سیاسی که تنها از راه غلبه و شمشیربه دست می آمد به دست سلاطین و حکام افتاد. از همین رو در منازعات سیاسی و لشکر کشی های نظامی میان سلسله های شرقی، دستگاه خلافت غالباً خود را تا قطعی شدن نتیجه کار و زار از معرکه کنار می کشید و تنها پس از تثبیت موقعیت سلطان پیروز و در صورت اعلام شدن اطاعت او از دستگاه خلافت، عهد ولوای امیری را که به منزله تأیید مشروعیت دولت وی بود، برایش می فرستاد. نظم و اداره جامعه در یک چنین شرایط سیالی بود و این وضع باعث زایش و گسترش نهادهای حکومتی و اندیشه هایی شد که وظیفه آن ها تنظیم رابطه دولت مرکزی (خلافت عباسی) با سلطنت می شد. علمای این عصر نیز با عطف توجه به آن هایی که در چهارچوب جامعه قدرت را غصب کرده بودند، وجود هر دو نهاد را برای استمرار جامعه اسلامی واجب می دانستند تا از این طریق جامعه اسلامی را قادر به زندگی کرده و راهی برای برقراری رابطه جدید بین خلافت و سلطنت فراهم نمودند که در ادامه به نظریات آن ها اشاره خواهم کرد.
۱۰۰.

تحلیل تاریخی تأثیر ساختار اجتماعی قبایل جزیرهالعرب در پیدایی سقیفه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال دوم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۷ 7-30

کلیدواژه‌ها: ساختار اجتماعی سیره و نظام جاهلی قبایل خلافت جانشینی پیامبر (ص) اهل بیت (ع) قریش س‍ق‍ی‍ف‍ه ب‍ن‍ی س‍اع‍ده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۴ تعداد دانلود : ۶۶۹
جامعه شناسی تاریخی به شناخت بستر، زمینه و ساختار اجتماعی جامعه گذشته می انجامد که رفتارها و کنش های تاریخی در قالب آنها صورت می گرفته است. پس از وفات پیامبر (ص)، جانشینی ایشان و واقعه سقیفه بنی ساعده مهم ترین مسئله مطرح در جامعه اسلامی بود. افزون بر امام علی (ع)، شخصیت برجسته اهل بیت (ع)، گروه ها و خط های فکری دیگری مدعی دست یابی به خلافت بودند. آنان برای منفعل کردن علی (ع) در افکار عمومی، به تأکید بر زمینه های اختلاف در مرجعیت فکریِ جامعه و تقویت آنها پرداختند و از ابزارهایی همچون پیدایی فرق و مذاهب گوناگون، جعل حدیث و...، برای رسیدن به این هدف بهره گرفتند. این سنت در قرن های بعدی نیز دنبال و سازمان دهی و استوار شد. این پژوهش پس از عرضه تعریفی درباره شبه جزیره عربی پیش از ظهور اسلام، به انگیزه نزدیک شدن به هدف پژوهش، به تبیین جامعه شناختی گروهی خواهد پرداخت که به سرعت شکل گرفت و حتی به رغم انتظار طراحانش، ناباورانه کامیاب شد و ساختاری تازه در هرم قدرت حکومت اسلامی بنیاد گذارد.