مطالب مرتبط با کلیدواژه

زبان شناسی شناختی


۱۲۱.

استعاره های مفهومی حوز قیامت در سوره نازعات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال دهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 149 - 166

کلیدواژه‌ها: زبان شناسی شناختی استعاره های مفهومی قیامت نازعات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۲ تعداد دانلود : ۱۰۹
زبان شناسی شناختی، رویکردی است که به مطالعه زبان براساس تجربیّات افراد از جهان، نحوه درک و شیوه مفهوم سازی می پردازد و استعاره های مفهومی از مباحث مهم آن است؛ این استعاره ها از نگرگاه لیکاف و جانسون، در زندگی روزمره نه تنها در زبان، در اندیشه و عمل نیز نفوذ دارد. زبان قرآن به مثابه یک متن ادبی و دینی دارای سازوکارهای گوناگانی است که مفاهیم انتزاعی براساس آنها تبیین می شوند. قیامت از مسائل اعتقادی مهمّی است که در قرآن کریم در اشکال مختلف از آن یاد شده است. هدف از این نوشتار، واکاوی استعاره های مفهومی حوزه قیامت در سوره نازعات و درک مفاهیم نهفته مربوط به آن و پاسخ به پرسش های این نوشتار است که: کارکرد استعاره های مفهومی حوزه قیامت در سوره نازعات به چه صورت است؟ و کدامیک از استعاره های مفهومی حوزه قیامت در سوره نازعات بیشترین بسامد را دارد؟ نوشتار حاضر براساس روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به این نتیجه دست یافت که تجسّم بخشیدن به مفاهیم انتزاعی و ملموس ترکردن آنها از برجسته ترین کارکرد استعاره های مفهومی حوزه قیامت در سوره نازعات است. همچنین، بیشترین بسامد استعاره های مفهومی در این سوره، استعاره های هستی شناختی است.
۱۲۲.

بررسی ساخت روایی تاریخ جهانگشای جوینی با کاربست نظریه جهان متن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی زمستان ۱۴۰۲ شماره ۹۸ 9 - 34

کلیدواژه‌ها: تاریخ جهانگشای جوینی زبان شناسی شناختی نظریه جهان متن جهان گفتمان جهان زیرشمول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۹ تعداد دانلود : ۱۵۶
خوانش میراث کهن فارسی و به ویژه روایت های تاریخی در پرتو نظریه های شناختی مانند نظریه جهان متن، امری بایسته است؛ زیرا رویکردهای علمی جدید، فضایی برای شناخت دقیق و کشف زوایای پنهان متون فراهم می کند. در این جستار با روش تحلیلی- توصیفی نظریه جهان متن را در بررسی ساخت روایی جلد نخست تاریخ جهانگشای جوینی به کار بستیم و به این نتیجه رسیدیم که فراوانی گزاره های توصیف شخصیت ها نسبت به گزاره های توصیف صحنه ها بیشتر است. همچنین به علت کم بودن جهان های زیرشمول اشاره ای، خواننده چندان در فضاهای زمانی و مکانی متفاوت در یک روایت سیر نمی کند. جهان های متنی را که به لحاظ متغیرهای زمانی و مکانی از جهان متن اولیه متمایزند، تجربه و مفهوم سازی نمی کند و در نهایت اشاره گرهای زمانی نسبت به اشاره گرهای مکانی در این متن دقیق تر نیست. جهان های زیرشمول نگرشی و معرفت شناختی به دلیل عدم تغییر زاویه دید توسط راوی در تاریخ جهانگشای کم است و بیشتر روایت ها از زبان جوینی گزارش می شود.
۱۲۳.

بررسی مقابله ای استعاره مفهومی جهتی در رمان های «شوهر آهو خانم» افغانی و «هرگز رهایم مکن» ایشی گورو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی زمستان ۱۴۰۲ شماره ۹۸ 183 - 204

کلیدواژه‌ها: زبان شناسی شناختی استعاره مفهومی استعاره جهتی علی محمد افغانی ایشی گورو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۳ تعداد دانلود : ۱۸۲
زبان شناسی شناختی، دانش زبانی را وابسته اندیشه و شناخت می داند و استعاره مفهومی را به عنوان ابزاری برای چگونگی اندیشیدن و رفتارهای زبانی معرفی می کند که از طریق بررسی آن می توان شباهت و تفاوت فرهنگ ها را به دست آورد. استعاره جهتی از گونه های استعاره مفهومی است که در آن مفاهیم انتزاعی در زبان جهت دار می شوند. در استعاره جهتی، کل یک نظام از مفاهیم در ارتباط با نظامی دیگر سازمان بندی می شود و از آنجا که با جهت های فضایی مانند بالا، پایین، درون، بیرون در ارتباطند، استعاره جهتی نامیده می شوند. این استعاره ها ریشه در تجربه فیزیکی و فرهنگی انسان ها دارند و با وجود اینکه تقابل های قطبی بالا، پایین و اجزای آن به لحاظ ماهیت، فیزیکی محسوب می شوند، اما استعاره های جهتی که بر مبنای آن ها ساخته می شوند، می توانند از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت باشند. بر این اساس، در پژوهش حاضر به بررسی و تطبیق این استعاره در دو رمان «شوهر آهو خانم» اثر علی محمد افغانی و «هرگز رهایم مکن» اثر ایشی گورو به روش توصیفی- تحلیلی پرداخته شده است. برای این منظور داده های تحقیق با تعداد 36 مورد استعاره مفهومی جهتی (16 مورد در اثر افغانی و 20 مورد در اثر ایشی گورو) استخراج و تفاوت و تشابه آن ها در حوزه های مبدأ و اسم نگاشت آن ها بررسی شد. نتایج بررسی نشان داد که شباهت ها میان استعاره های مفهومی مبتنی بر درک انسان از مقوله «جهت» در دو زبان بیشتر از تفاوت هاست که در نگاه کلی، نمایانگر یکسان بودن توجه دو نویسنده به این استعاره است. با توجه به تفاوت های اندک استعاری در دو زبان به این نتیجه می رسیم که گرچه هر دو نویسنده از الگوی فرهنگی واحدی برای تولید استعاره های جهتی استفاده کرده اند، تفاوت های فرهنگی و جغرافیایی سبب تولید نگاشت های متفاوتی شده است.
۱۲۴.

جستاری در گونه ها و کارکردهای استعاره هستی شناختی در دفتر اول مثنوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۴۲) 65 - 86

کلیدواژه‌ها: زبان شناسی شناختی استعاره مفهومی استعاره هستی شناختی مولانا مثنوی معنوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۱ تعداد دانلود : ۱۱۳
مثنوی معنوی اثری عرفانی و زاییده تحول روحی مولاناست؛ این کتاب دربردارنده مفاهیم انتزاعی و مجرّد است که مولانا با ابزار زبان، به گونه ای این مفاهیم را بیان کرده است تا برای مخاطب فهمیدنی باشد؛ زبانی که در آن، مفاهیم ذهنی و انتزاعی به صورت مفاهیم عینی و محسوس تبیین می شود. اواخر قرن بیستم، نوعی تازه از استعاره در زبان شناسی شناختی با عنوانِ استعاره مفهومی مطرح شد. به باور زبان شناسان شناختی به کمک این استعاره که در زبانِ روزمره مردم جاری است مفاهیم انتزاعی و ذهنی، عینی و محسوس می شود. در این نوع استعاره، حوزه مفهومی مقصد که انتزاعی و مجرّد است، با کمک تجربیاتِ روزمره و به تأثیر از فرهنگ در حوزه مبدأ به صورت عینی و فهم پذیر بیان می شود. استعاره مفهومی سه گونه است: هستی شناختی، ساختاری و جهتی. استعاره هستی شناختی خود سه نوع است: استعاره «هستومند»، «ظرف» و «شخصیت بخشی». بین زبانِ عرفانی که رمزی و استعاره گونه است و استعاره مفهومی، ویژگی مشترکی وجود دارد؛ درواقع به کمک هر دو، مفاهیم مجرّد و انتزاعی برای تفهیم بهتر مخاطب به امور محسوس و فهم پذیرتر تبدیل می شوند. با بررسی مثنوی ازنظر هستی شناختی دیده شده است که مولوی مفاهیم انتزاعی و بنیادین مانند «دل، عشق، عقل، فقر، هستی و نیستی» و... را گاهی به صورت مادّه و شیء و گاهی به صورت ظرف و مکان و گاهی نیز با کمک تشخیص و جاندارانگاری به صورت عینی و فهم پذیرتر تبیین می کند
۱۲۵.

نگاشت انواع استعاره های هستی شناختی در داستان سه تار اثر جلال آل احمد از منظر شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ژوهش های زبان شناسی: نظریه و کاربرد سال اول بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ 171 - 182

کلیدواژه‌ها: زبان شناسی شناختی استعاره مفهومی استعاره هستی شناختی داستان سه تار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۱ تعداد دانلود : ۱۱۲
استعاره در ادب فارسی، قدمت و جایگاه والایی داشته است. ادبیات ذاتاً پدیده ای اجتماعی است و پیوند ادبیات و جامعه پیوندی متقابل، دیرینه وانکارناشدنی است. نویسندگان و شاعران از دیرباز اندیشه ها ی اجتماعی خود را با عناصر هنری آمیخته اند و درقالب شعر و نثر بیان کرده اند. هدف این پژوهش، بررسی انواع استعاره های هستی شناختی در داستان سه تار است. نگارندگان در صددند تا نشان دهند که استعاره های هستی شناختی در داستان سه تار چگونه به کار رفته است و چه مفاهیمی از طریق این استعاره ملموس شده اند. ماهیت روش شناختی این پژوهشِ کیفی، توصیفی-تحلیلی بوده و داده ها از داستان سه تار اثر جلال آل احمد گردآوری شده اند. یافته ها حاکی از آن است که راوی به منظور انتقال مفاهیم موردنظر از استعاره به خوبی بهره گرفته است. همچنین، نتایج نشان داد که کاربرد استعاره های هستی شناختی در این داستان از فراوانی بالایی برخوردار بوده، به گونه ای که تعداد 15 مورد از استعاره ها شامل 3 استعاره هستومند و ماده، 9 مورد استعاره مکان و ظرف و 3 مورد استعاره شخصیت بخشی بوده اند.
۱۲۶.

تبیین استعاره های هستی شناختی و ساختاری مفهوم «دنیا» در اشعار سعدی و پروین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان پژوهی سال پانزدهم تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۷ 99 - 129

کلیدواژه‌ها: زبان شناسی شناختی استعاره های هستی شناختی و ساختاری سعدی پروین دنیا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۲ تعداد دانلود : ۱۵۱
بر اساس نظریه استعاره مفهومی، نظام مفهومی در ذهن انسان ماهیتی استعاری دارد و استعاره ها، پایه های اصلی انتقال مفاهیم انتزاعی هستند. در پژوهش پیشِ رو، مسئله اصلی آن است که با بررسی استعاره های هستی شناختی و ساختاری «دنیا» در قصیده ها و قطعه های سعدی و پروین، در یابیم تفاوت ها و شباهت های آن ها چگونه است؟ هدف اصلی مقاله حاضر آن است که به درک این مسئله بپردازیم که مفهوم سازی دنیا، دیدگاه غالب این دو شاعر نسبت به دنیا را چگونه بازنمایی می کند. پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام شد. یافته های به دست آمده از بررسی داده ها نشان می دهد فراوانی رخداد استعاره های مفهومی هستی شناختی در اشعار هر دو شاعر بیش از فراوانی رخداد استعاره های ساختاری است. استعاره هستی شناختی «دنیا شیء است» در اشعار سعدی و «دنیا انسان است» در اشعار پروین از فراوانی بالایی برخوردار است. استعاره های ساختاری «دنیا ساختمان است»، «دنیا سفر است»، «دنیا مزرعه است»، «دنیا دریاست»، «دنیا اقتصاد و تجارت است» و «دنیا جنگ است» در شعر هر دو شاعر یافت شد. هر دو شاعر با بهره گیری از استعاره های هستی شناختی «دنیا» کوشیده اند مخاطب را در درک موقعیتی که در دنیا دارد، راهنمایی کنند و با تکیه بر استعاره های ساختاری «دنیا» او را وادار به پذیرش دیدگاهی خاص نسبت به مفهوم دنیا و رفتارکردن بر اساس آن دید گاه کنند. بر اساس یافته ها هر دو شاعر، دنیا و وابستگی های آن را به دلایلی چون ناپایداری و فناپذیری، شایسته دلبستگی ندانسته اند. روی هم رفته، بدون توجه به جنبه آماری، کاربرد انواع استعاره های هستی شناختی و ساختاری در قصیده ها و قطعه های هر دو شاعر نمایانگر تشابه دیدگاه غالب آن ها در زمینه مفهوم سازی دنیا است.
۱۲۷.

بررسی حروف اضافه «بین» در زبان فارسی با رویکرد زبان شناسی شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و گویش های غرب ایران سال یازدهم پاییز ۱۴۰۲ شماره ۴۲ 23 - 41

کلیدواژه‌ها: حروف اضافه مکانی چندمعنایی زبان شناسی شناختی معنی شناسی طرح واره های تصوری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۲ تعداد دانلود : ۱۷۵
حروف اضافه مکانی، از مهم ترین و پرکاربردترین کلمات نقش نمای هر زبانی هستند که نقش مهمی در بازنمایی مفاهیم ذهنی انسان در زبان دارند. اساساً حروف اضافه مکانی از نخستین کلمات نقش نمایی هستند که کودکان در روند فراگیری زبان اوّل دست به تولید آن می زنند و این خود از مهم ترین دلایل لزوم بررسی شناختی این حروف است. هدف از پژوهش پیش رو، بررسی چندمعنایی حرف اضافه مکانی «بین» در زبان فارسی است. برای تبیین این چندمعنایی، از اصول مکتب زبان شناسی شناختی و دو نظریه چندمعنایی اصولی تایلر و ایوانز (2001) و طرح واره های تصوری جانسون (1987) استفاده شده است. داده های پژوهش، از نسخه دوم پیکره همشهری و دو فرهنگ دهخدا (1377) و معین (1386) گردآوری شده اند. نتایج پژوهش نشان دهنده این مطلب است که شبکه معنایی حرف اضافه «بین» دارای یک معنی پیش نمونه مکانی و چهار معنای حاشیه ای است. معنای پیش نمونه ای این حرف اضافه، مبین فضای میان دو چیز است و سایر معانی، به شکل شعاع هایی در اطراف آن قرار گرفته و از آن بسط یافته اند.
۱۲۸.

رویه ها و روش های ترجمه انگلیسی به فارسی استعاره های مفهومی: بررسی موردی ترجمه فارسی جلد اول رمان علمی تخیلی دث استاکر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبانشناختی در زبانهای خارجی دوره ۱۳ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ 335 - 349

کلیدواژه‌ها: استعاره مفهومی روش های ترجمه رویه های ترجمه زبان شناسی شناختی مطالعات ترجمه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۲ تعداد دانلود : ۱۱۱
باوجود جهان شمولی مبنای بدنمند استعاره مفهومی، گونه گونی هایی در بازنمایی استعاره مفهومی در فرهنگ ها و زبان های مختلف مشاهده می شود. این امر باعث می شود که درک درست مترجم از استعاره مفهومی و بیان صحیح آنها در زبان مقصد چالش برانگیز و مستلزم استفاده از رویه ها و روش های ترجمه مناسب باشد. در پژوهش حاضر، به بررسی رویه ها و روش های ترجمه انگلیسی به فارسی استعاره های مفهومی به کاررفته در جلد نخست رمان علمی تخیلی دث استاکر پرداخته شد. بدین منظور، ابتدا جملات حاوی استعاره مفهومی از صفحات مضرب 10 جلد اول رمان طبق چارچوب نظری لیکاف و جانسون (2003) استخراج و سپس، 150 جمله از آنها با کمک نرم افزار به روش تصادفی انتخاب شدند. در مرحله اول، نوع و انطباق میان دامنه ای استعاره های موردنظر تعیین گردید. در مرحله دوم، ابتدا رویه هایی که در ترجمه این استعاره ها و انطباق آنها به کاررفته بودند بر اساس نظریه اشمیت (2012) و سپس روش های ترجمه استعاره مفهومی بر پایه چهارچوب نظری نیومارک (1988) به صورت تحلیل و استدلال مقایسه ای شناسایی و بررسی شدند. نتایج نشان داد رویه «ترجمه استعاره مفهومی به استعاره مفهومی»، که باعث حفظ نوع استعاره مفهومی، انطباق میان دامنه ای، و معنا می گردد به میزان 60%، و روش «ترجمه تحت اللفظی» با 61%، بیشترین میزان کاربرد را در ترجمه استعاره مفهومی دارند. به علاوه، شباهت های نسبی بین سامانه های مفهومی فارسی و انگلیسی و جهان شمول بودن استعاره های مفهومی نوعی هم پوشانی به وجود می آورند که با وجود فرهنگ های متفاوت، منجر به درک استعاره مفهومی و انطباق میان دامنه ای این دو زبان می گردد. همچنین، بازانطباق استعاره ساختاری حین ترجمه در زبان فارسی نسبت به دو نوع دیگر استعاره بیشتر رخ می دهد.
۱۲۹.

استعاره های مفهومی در حوزه عرفان و هنر با تأکید بر ترکیبات گروه اسمی و عناصر نمادین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال ۱۹ بهار ۱۴۰۲ شماره ۴۹ 706 - 727

کلیدواژه‌ها: استعاره مفهومی زبان شناسی شناختی هنر حوزه عرفان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۲ تعداد دانلود : ۱۲۹
زبان عرفانی همواره از مفاهیم انتزاعی سخن می گوید و بدین جهت برای قابل درک شدن، پیوسته از استعاره های مفهومی که خود زنجیروار به هم پیوسته اند، بهره می گیرد. کاربرد استعاره های مفهومی در هر  هنر و متنی، نشان از بینش گوینده و تجربه زیسته است که او دارد. تجربه های زیسته عارف که از برخورد با امور غیبی به دست می آید، به کمک زبان رمزی و استعاری، در انتقال مفاهیم به کار گرفته می شوند. در ترکیبات زبان عرفانی، بدون استفاده از استعارهای مفهومی، درک مفاهیم عرفانی آسان نخواهد بود. این پژوهش در چارچوب زبان شناسی شناختی و با تکیه بر نظریه استعاره مفهومی، به معرفی برخی ترکیبات نو در عرفان پرداخته است. برای انجام این پژوهش، از سه فرهنگ دهخدا، سخن و عرفان، تعدادی از واژه های ترکیبی که به فارسی امروز نزدیک هستند، انتخاب و بررسی شده اند. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و کتابخانه ای است. آنچه از دستاوردهای این پژوهش حاصل گردید بیانگر این امر است که استعاره ساختاری پربسامدترین نوع استعاره مفهومی در اصطلاحات عرفانی است و عارفان تمایل بیشتری به کاربرد معانی استعاری برای تولید و درک اسم های مرکب در حوزه عرفان دارند. استعاره توانمندترین ابزار زبانی در بیان شناخت عارفانه از هستی است که برای بیان معانی پیچیده، مبهم، عمیق و گاه ناگفتنی به کار گرفته می شود. در هنر اسلامی نیز نمادپردازی و کاربرد استعاره های مفهومی جایگاه مهمی دارد.اهداف پژوهش:تعیین فرایندهای شناختی دخیل در شکل گیری اسم های مرکب زبان فارسی (استعاره) در حوزه عرفان هنر.مشخص کردن میزان خلاقیت فرایند ترکیب باتوجه به چارچوب نظری بنسز.سؤالات پژوهش:فرایندهای شناختی دخیل در شکل گیری اسم های مرکب زبان فارسی (استعاره) در حوزه عرفان و هنر اسلامی کدام اند؟میزان خلاقیت فرایند ترکیب باتوجه به چارچوب نظری بنسز چگونه است؟
۱۳۰.

مفهوم سازی «خودویرانگری» در داستان های کودک: بر اساس طرحواره های کاربردشناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبانشناخت سال ۱۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۲۸) 77 - 97

کلیدواژه‌ها: داستان کودک زبان شناسی شناختی مفهوم سازی طرحواره خودویران گری مرگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۱ تعداد دانلود : ۸۴
«مفهوم سازی» فرایندی پویا است که وفقِ آن، واحدهای زبانی در خدمت عملیات مفهومی و دانش پس زمینه ای قرار می گیرند. صاحب نظران علوم شناختی ساختار زبانی را بازتاب مستقیم شناخت می دانند؛ بدین معنا که هر اصطلاح خاص، مربوط به ادراک وضعیتی خاص است. بر همین اساس، واژه ای واحد می تواند در موقعیت های مختلف مفهوم سازی های مختلف داشته باشد. طرحواره ها، به عنوان یکی از ابزارهای شناخت، تصوراتی کلی اند که از درونی سازی تجربیاتِ زیسته ایجاد می شوند و وظیفه سازمان دهی، تفسیر و تبادل اطلاعات را بر عهده دارند. طرحواره های کاربردشناختی، خرده طرحواره هایی هستند که وابسته به بافتِ موقعیتی و کاربردی فراخوانده می شوند. این پژوهش با التفات به کلان طرحواره «خودویران گری»، در پی رده بندی خرده طرحواره های کاربردشناختی و مفهوم سازی های متناظرشان است. دامنه پژوهش حاضر داستان های واجدِ درون مایه «خودویران گری» در گروه سنی «الف»، «ب» و «ج» است. هر یک از داستان ها به مثابه موقعیتی کاربردی و عینی برای فراخوانی خرده طرحواره ای خاص از کلان طرحواره «خودویران گری» به شمار می آید. پژوهش پیش ِرو با روش تحلیلی توصیفی در صدد پاسخ به چگونگی مفهوم سازی طرحواره خودویران گری در بافت های موقعیتیِ داستان های کودک است. نتیجه پژوهش پنج طرحواره کاربردشناختی را به عنوان پنج پایه مفهومی متفاوت معرفی می کند: طرحواره های گسستی، پیوستی، گسستی- پیوستیِ فردی، گسستی- پیوستی جمعی، گسستیِ ناخواسته. مقاله حاضر برای نخستین بار خودویران گری را در ادبیات کودک مورد مداقّه قرار می دهد.
۱۳۱.

بررسی شناختی استعاره احساسات عشق و غم در اشعار فضولی بغدادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های بین رشته ای ادبی سال ۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲شماره ۹ 310 - 335

کلیدواژه‌ها: زبان شناسی شناختی معنی شناسی شناختی استعاره غم استعاره عشق فضولی بغدادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۸ تعداد دانلود : ۱۲۱
پژوهش حاضر با نگاه میان رشته ای ادبیات و علوم شناختی به بررسی مفهوم سازی استعاری احساسات عشق و غم در دیوان اشعار فارسی ملامحمد فضولی بغدادی اختصاص دارد. در مورد ضرورت اتخاذ ماهیت میان رشته ای این پژوهش باید گفت تحلیل فهم متن از جنبه میان رشته ای، بررسی آن را بر اساس اصول علومی مانند زبان شناسی شناختی ممکن می سازد. تحقیق حاضر پژوهشی توصیفی-تحلیلی با رویکرد نظریه استعاره شناختی است. این پژوهش در پی پاسخ به این سؤالات است که کلان الگوهای استعاری فضولی در بیان احساسات عشق و غم در اشعارش کدامند و چه تفاوتی با حوزه های مبدأ استعاری از دید کوچش (2000) در باب حوزه های استعاری احساسات دارند؟ آیا مفهوم سازی استعاری احساسات در اشعار فضولی بغدادی با الگوی مفهوم سازی استعاری جهانی تطابق دارد یا مفهوم سازی احساسات به صورت فرهنگی و خاص است؟ با بررسی تعداد 5814 بیت شعر از دیوان فارسی فضولی مشخص شد 122 عنوان عبارت استعاری احساس غم و 107 عنوان عبارات استعاری در حوزه عشق را شامل می شوند و کلان الگوهای استعاری به ترتیب بسامد مشخص شدند. همچنین مشخص شد که احساسات عشق و غم در اشعار فضولی بغدادی با قلمروهای مبدأ استعاری کوچش (2000) شباهت ها و تفاوت هایی دارند. شباهت قلمروهای استعاری کوچش و فضولی در مفهوم سازی استعاری احساسات نشان از فرضیه جهانی استعاره های مفهومی است. این شباهت ها ناشی از حالات فیزیولوژیکی و رفتاری احساسات مذکور یا واکنش های ناشی از این احساسات است. تفاوت های قلمروهای مبدأ استعاری مورد نظر کوچش و فضولی هم ناشی از عقاید و باورهای فرهنگی گروه اجتماعی و فرهنگی خاص فضولی بغدادی است.
۱۳۲.

تحلیل شناختی کانون های توجه در داستان یوسف پیامبر از دیدگاه لنگاکر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی - قرآنی سال ۱۱ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۴۱) 85 - 101

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم زبان شناسی شناختی ابعاد تعبیر کانون های توجه رونالد لنگاکر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۴ تعداد دانلود : ۱۲۱
زبان شناسی شناختی، رویکردی است که به زبان به عنوان وسیله ای برای کشف ساختار نظام شناختی انسان می نگرد.این رویکرد که در سه دهه اخیر در زبان شناسی مورد توجه روزافزون قرار گرفته است، زبان را نمودی از نظام تصویرسازی و تعبیر ذهن می داند. زبان شناسان شناختی عقیده دارند که پدیده تعبیر صحنه پدیده ای شناختی است و آنچه در داستان و روایت اتفاق می افتد را می توان از دیدگاه شناختی به شکلی عمیق تر بررسی و تحلیل نمود. در این پژوهش با توجه به دیدگاه های زبان شناسی شناختی رونالد لنگاکر (1987) در زمینه تعبیر صحنه و ابعاد مختلف آن مانند زاویه دید، شرح صحنه، ضبط صحنه و کانون توجه به تحلیل داستان یوسف پیامبر(ع) در سوره یوسف پرداخته می شود و سپس مقوله کانون توجه در آیات این سوره مورد بررسی قرار خواهد گرفت. همچنین بسامد هر یک از ابعاد تعبیر در آیات این سوره بررسی می شوند. روش پژوهش حاضر توصیفی_تحلیلی بوده و منابع آن مطالعات کتابخآن های می باشند. در این جستار سوره یوسف که مشتمل بر 111 آیه است، به عنوان منبع اصلی پژوهش انتخاب و ابعاد تعبیر صحنه در زبان شناسی شناختی در سرتاسر داستان مورد بررسی قرار گرفتند. براساس یافته های این مطالعه، از میان ابعاد تعبیر صحنه، به ترتیب بُعد زاویه دید بیشترین و بُعد شرح صحنه کمترین بسامد را دارا می باشند. همچنین  بیشترین کانون های توجه دراین سوره به ابعاد  خواب و رویا و تعبیر آن،  پیراهن و مکر و نیرنگ اختصاص یافته است. 
۱۳۳.

جستاری در چندمعنایی حرف اضافه «بر» در چهارچوب معنی شناسی شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال ۲۲ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۳ 415 - 453
تعداد بازدید : ۸۳ تعداد دانلود : ۷۳
     از فارسی باستان تاکنون، همواره یکی از کارکردهای دستوری و معنایی «بر» کارکرد حرف اضافه ای بوده است. در این پژوهش چندمعنایی حرف اضافه «بر» از منظر معناشناسی واژگانی شناختی و بر پایه روش «چندمعنایی قاعده مند» تایلر و ایوانز (2001 و 2003) بررسی می شود. هدف این پژوهش تعیین معنای مرکزی و تبیین شبکه معنایی حرف اضافه «بر» و بررسی نقش عناصر فضایی و غیر فضایی در شکل گیری مفاهیم حاشیه ای آن است. داده های این پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی از لغت نامه دهخدا و فرهنگ سخن استخراج شده اند. نتایج تحلیل ها نشان می دهد که مفاهیم متمایز «بر» به شکلی نظام مند برگرفته از معنای مرکزی «بالایِ، رویِ» هستند. این مفاهیم عبارت اند از: علیت، وظیفه و مسئولیت، تقابل و ضدیت، انباشتگی، ملازمت و همراهی، مطابقت و سازگاری. فرآیندهای انتزاع، تغییر رابطه نقطه متحرک و مکان نما و هم چنین تمرکز بر هریک از عناصر ترکیب بندی صحنه بنیادین از عوامل ایجاد مفاهیم حاشیه ای هستند و فرآیند انتزاع و غیرفضایی شدن مفهوم مرکزی مؤثرتر از سایرین عمل کرده است.
۱۳۴.

طرح واره های تصویری آیات دال بر ثواب و عقاب در پرتو نظریه جانسون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ترجمه قرآن و حدیث دوره ۹ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۸ ۲۷۶-۲۴۴

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم زبان شناسی شناختی طرح واره های تصویری آیات ثواب و عقاب طرح واره حجمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۱ تعداد دانلود : ۱۰۵
معناشناختی از شاخه های دانش زبان شناسی شناختی بوده که هدف اصلی آن ایجاد ارتباط میان مفاهیم انتزاعی و ذهنی از طریق الگوگیری از افعال فیزیکی انسان است. در این راستا یکی از شیوه های مهم، استفاده از طرح واره های تصویری است که نخستین بار توسط مارک جانسون مطرح و تبیین شد. طرح واره تصویری در تأثیرپذیری روابط تعاملی انسان با مفاهیم انتزاعی نقش بسزایی در فهم مخاطب ایفا می کند. در قرآن کریم مفاهیم انتزاعی بسیاری همچون غیب، مرگ، روح، انواع عذاب ها، انواع ثواب ها به کار رفته است؛ تطبیق نظریه طرح واره تصویری بر این آیات، در القای پیام آیه به مخاطب نقش مؤثری دارد. پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی نگاشته شده است. هدف این پژوهش بیان نقش برجسته طرح واره های تصویری به عنوان یکی از ابزارهای معناشناختی در مفاهیم انتزاعیِ موجود در قرآن و ملموس کردن این مفاهیم برای مخاطب است. آیات دال بر ثواب و عقاب به عنوان نمونه ای از مفاهیم انتزاعی در قرآن جهت بررسیِ تحلیلی، با محوریت طرح واره های تصویری برگزیده شده است. در داده های موجود از آیات ثواب و عقاب، طرح واره حجمی هم در آیات دال بر ثواب و هم در آیات دال بر عقاب پربسامدترین طرح واره بود؛ پس از آن طرح واره حرکتی و سپس طرح واره قدرتی نمونه هایی را به خود اختصاص داده بودند؛ این نکته بیانگر این است که طرح واره حجمی در ملموس کردن مفاهیم انتزاعی نقش بسزایی دارد. با بهره گیری از طرح واره های تصویری، بسیاری از مفاهیم انتزاعی در آیات الهی، همچون روح، وحی، غیب و... برای مخاطب ملموس و عینی می شود که در این صورت فهم عمیق تر و شفاف تری از قرآن حاصل می شود.
۱۳۵.

پایه های مجازی در انواعِ استعاره های مفهومی (مروری بر دیدگاه های بلاغت غرب در نسبتِ مجاز و استعاره با رویکردی شناختی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علم زبان سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۱۸ 181 - 212

کلیدواژه‌ها: استعاره مفهومی مجاز مفهومی بلاغت اسلامی بلاغت غرب زبان شناسی شناختی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶ تعداد دانلود : ۸۱
برخی از مهمترین دستاوردهای نوین زبان شناسی شناختی با بازگشت به مفاهیمِ سنن ادبی و اتکا به اهمیت آنها در شکل گیری فرایند تفکر همراه بوده است. یکی از این دستاوردها، نقش داشتنِ سازوکارهایی همچون استعاره، مجاز، تمثیل و... در فرایندِ شناخت است. ازاین میان، استعاره و مجاز همواره مقوله های مهم تری بوده اند. این دو مقوله تا مدت ها در تاریخِ بلاغت غرب، از آرایه های تزئینیِ کلام به حساب می آمدند و نوعِ ارتباط و نسبتِ میان آن دو مطرح نبود. در ادوارِ بعدی، این دو حتی رابطه ای تقابلی پیدا کردند. یافته های اخیر زبان شناسیِ شناختی این دو مقوله را اندکی به هم نزدیکتر می کند. همانطور که در این تحقیق نشان داده ایم، زبان شناسانِ شناختی حضورِ عاملِ مجاورت را در شکل گیری بعضی از انواعِ استعاره های مفهومی تأیید می کنند، اما بعضی از دیگر انواع را فارغ از مجاز می دانند. ما کوشیده ایم نشان دهیم که عاملِ مجاورت (همنشینی) که در شکل گیریِ مجاز عاملِ اساسی است، در هر استعاره ای موجود است. بحث و بررسی این تحقیق درباره رابطه مجاز و استعاره در بلاغت اسلامی، گویای آن است که در شکل گیریِ استعاره، نخست بایست هم ردگی و مجاورت عناصر اتفاق بیفتد و بلاغیونِ اسلامی به همین دلیل هر استعاره ای را زاییده مجاز می دانستند. ما از طریق نظریه «مقوله بندی» نشان داده ایم که زبان شناسیِ شناختی خود مجهز به سازوکارهایی است که ثابت می کنند در انواعِ استعاره های مفهومی، باید نخست همنشینی و هم ردگی عناصر اتفاق بیفتد (مجاز مفهومی)، سپس شکل گیری استعاره ممکن شود.
۱۳۶.

رویکردی شناختی به نفی دوگانه در زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و گویش های غرب ایران سال یازدهم زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴۳ 1 - 25

کلیدواژه‌ها: نفی نفی مضاعف فضای ذهنی زبان شناسی شناختی قطبیت منفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۸ تعداد دانلود : ۱۲۰
پژوهش حاضر به منظور بررسی نفی دوگانه در زبان فارسی در چارچوب زبان شناسی شناختی و براساس نظریه فضاهای ذهنی صورت گرفته است. مقوله نفی یکی از مقولات شناختی، عقلانی و زبانی مهم در ذهن بشر است که در زبان های مختلف دنیا به صورت های گوناگونی تجلی می یابد. این مقوله در زبان فارسی نیز توسط عناصر و ساختارهای منفی ساز متعددی تجلی پیدا می کند که آن ها را در یک تقسیم بندی کلی می توان به دو دسته نفی منفرد (ساده) و نفی چندگانه تقسیم کرد. داده های پژوهش مشتمل بر 921 جمله فارسی است که از شبکه اجتماعی اینستاگرام استخراج شده اند. نتایج تحلیل داده ها نشان می دهد که هر جمله منفی دوگانه علاوه بر فضای ذهنی مربوط به خود، فضای ذهنی جمله مثبت و گاهی فضای ذهنی جمله منفی منفرد متناظرش را برمی انگیزد. همچنین درک معنای نفی دوگانه وابسته به شکل گیری این فضاهای ذهنی و ایجاد نگاشت های مفهومی بین آن ها براساس سه فرایند شناختی تخفیف، تشدید و خنثی سازی معنایی صورت می گیرد.
۱۳۷.

بررسی طرحواره های تصویری سوره اسراء بر اساس نظریه جانسون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 101 - 120

کلیدواژه‌ها: زبان شناسی شناختی طرحواره تصویری قرآن مجید سوره اسراء نظریه جانسون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸ تعداد دانلود : ۸۳
طرحواره های تصویری و استعاره مفهومی ازجمله مهمترین نظریه ها در زبان شناسی شناختی هستند که زبان را ابزاری برای نظم بخشی، دریافت و انتقال اطلاعات می دانند. تحلیل مفاهیم و تجربیات مقولات زبانی، در زبان شناسی شناختی حائز اهمیت اند. طرحواره های تصویری، سطح اولیه تری از ساخت شناختی زیربنای استعاره را تشکیل می دهند. میان تجربیات فیزیکی ما با حوزه شناختی پیچیده تری نظیر زبان، به واسطه طرحواره های تصویری امکان ارتباط فراهم می شود. این طرحواره ها ازجمله مهمترین سازوکارها برای دریافت مفاهیم پنهان قرآن و ابزاری برای تحلیل معانی آن هستند. هدف از این مقاله، بررسی طرحواره های تصویری سوره اسراء است تا معین شود خداوند متعال از چه طریقی مراد اصلی خود را در قالب این سوره بیان کرده است. یافتههای این پژوهش با استفاده از نظریه جانسون و به روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته و نشان داده است طرحواره های تصویری حرکتی (59%) و حجمی (59.5%) با بسامدی تقریباً یکسان و طرحواره تصویری قدرتی با بسامد (27%) از کمترین بسامد برخوردار بوده است. این طرحواره ها برای دریافت مفاهیمی مانند لعن، وسوسه شیطان، عذاب، فرامین و احکام خداوند، توکل، اعتمادنکردن، گواهی و شهادت، تکذیب، کبر و غرور و ... به کار رفته اند.
۱۳۸.

تحلیل نشانه شناختی استعاره های مفهومی از «زن» در منتخب دیوار نگاره های شهر تهران

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر سال ۱ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱ 61 - 86

کلیدواژه‌ها: استعاره مفهومی زبان شناسی شناختی دیوارنگاره تصویر زن شهر تهران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳ تعداد دانلود : ۶۶
استعاره از مهمترین عناصر زیبایی آفرینی است که در آثار هنری مورد توجه است. زبان شناسی شناختی استعاره ها را به عنوان ابزاری برای فهم و بیان تصورات انتزاعی در قالب تصاویر معرفی کرده است. بر اساس نظریه استعاره مفهومی لیکاف و جانسون، مطالعه استعاره ها یکی از راه های دسترسی به نظام تفکر افراد جامعه است. استعاره های مفهومی در قالب هنرهای تجسمی چارچوب هایی ذهنی را در مخاطب ایجاد می کنند، که از بین بردن آن ها دشوار است. در میان انواع هنرهای تجسمی دیوارنگاری کارکردهای ارتباطی قدرت مندی دارد و می تواند به تأثیرات فرهنگی و اجتماعی در جامعه منجر شود. از این رو، پرسش های اصلی این پژوهش عبارتند از: «دیوارنگاره ها در شهر تهران مفهوم زن را در قالب چه استعاره هایی برای مخاطبان برساخت می کنند؟» و «این استعاره ها بر اساس کدام حوزه های کلان مفهومی تعریف می شوند؟» این پژوهش با رویکردی کیفی و روش نشانه شناسی انجام شده است. بدین منظور 19 دیوارنگاره در شهر تهران از سال 1396 تا 1400 به صورت هدفمند انتخاب و مطالعه شد. در نهایت 57 استعاره مفهومی شناسایی شد که در 4 محور اصلی شامل: «حضور اجتماعی فعال زنان در جامعه ایرانی»، «برابری موقعیت زنان و مردان در جامعه ایرانی»، «نقش محوری زن در خانواده و جایگاه مادری» و «جایگاه حجاب در زندگی زن»، به بازنمایی زنان پرداخته اند.
۱۳۹.

استعاره های مفهومی در شعر قالیچه سلیمون اثر قدمعلی سرامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ادبیات کودک سال ۱۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۲۸) 55 - 82

کلیدواژه‌ها: استعاره زبان شناسی شناختی طرح واره های تصویری قالیچه ی سلیمون قدمعلی سرامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱ تعداد دانلود : ۶۳
هدف مقاله ی حاضر، تبیین پایه های شناخت سرامی، براساس نظریه ی استعاره ی مفهومی است. برمبنای این نظریه، این مقاله برآن است، نشان دهد، استعاره در ادبیات، صرفاً ابزاری زبانی در راستای تزیین کلام نیست؛ بلکه ابزاری شناختی است که با جهان نگری شاعر در ارتباط است. چارچوب نظری این مقاله، وام دار نظریه ی طرح واره های تصویری جانسون است. در این مقاله، پس از تأمل بر روی استعاره و معرفی نظریه ی طرح واره های تصویری، به گزارش طرح واره های تصویری شعر سرامی پرداخته ایم. نتایج این مقاله حاکی از آن است که طرح واره های تصویری این شعر، نشانگر نظام شناختی شاعر بوده و تقویت کننده ی شالوده ی تجربیات او برای دستیابی به زبانی خاص به حساب می آید. به یاری کشف استعاره های مفهومی در این اثر می توان دریافت که تصاویر این شعر از وحدت نگرش و کنش های پایدار شاعر با محیط فرهنگی و فیزیکی و... سرچشمه می گیرد و درنهایت به شکل گیری زبانی خاص منجر می شود. این مقاله به روش تحلیلی توصیفی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای به انجام رسیده است.  
۱۴۰.

مقایسه طرح واره های تصویری برابر نهاده های عربی و فارسی زیست شناسی بر مبنای رویکرد زبان شناختی جانسون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات عربی تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۳ 89 - 74

کلیدواژه‌ها: زبان شناسی شناختی طرح واره های تصویری جسمیت یافتگی واژگان معادل یابی شده فارسی و عربی کتاب زیست شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱ تعداد دانلود : ۵۳
یکی از حوزه های علمی جدید که با ذهن انسان ارتباط مستقیم دارد، حوزه شناختی است. طرح واره های تصویری از مهم ترین زیرساخت های این حوزه هستند که برای اولین بار توسط مارک جانسون مطرح گردید. واژگان زبان را به دلیل ماهیت روان شناختی و ارتباط مستقیم آن با ذهن می توان از راه مطالعات شناختی بررسی کرد. پژوهشگران می توانند از طریق ابزارهایی چون علوم شناختی و علوم مرتبط با آن ازجمله زبان شناسی شناختی به دلیل ماهیت ارتباطی آن در زمینه های مختلف پژوهش هایی را انجام دهند. بنابراین هدف پژوهشگران در این مقاله استفاده از این ابزار در رمزگشایی معنایی واژگان فارسی و عربی می باشد.در پژوهش حاضر، به مطالعه موردی واژگان معادل یابی شده به زبان فارسی و عربی در درس زیست شناسی دوره اول و دوم پرداخته شده است و درصدد است که میزان کاربست طرح واره های تصویری در واژگان معادل یابی شده به این دو زبان را بر اساس رویکرد زبان شناختی جانسون بررسی کند. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. در این پژوهش به دنبال بررسی این مسئله هستیم که تا چه میزان واژگان معادل یابی شده به زبان فارسی و عربی در درس زیست شناسی از پایه هفتم تا دوازدهم برای رسیدن به معنی با کاربرد تجربیات جسمیت یافته در قالب زبان نمود پیداکرده اند؟هدف این پژوهش، برجسته سازی طرح واره های تصویری به عنوان ابزارهایی معناشناختی، جهت نشان دادن فضاهای انتزاعی ذهن می باشد. پس از تجزیه وتحلیل داده ها، مشخص شد که طرح واره حجمی بیشترین میزان را در معادل یابی واژگان به زبان عربی داراست. در طرح واره حرکتی واژه عربی یافت نمی شود ولی طرح واره قدرتی سهم یکسانی را در انتقال معنایی واژگان معادل یابی شده به زبان فارسی و عربی دارد.