مطالب مرتبط با کلیدواژه

استعاره مفهومی


۸۱.

منشأ قرآنی استعاره های مفهومی مرگ در مثنوی مولوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال سوم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیایی ۱۱) 39-62

کلیدواژه‌ها: استعاره مفهومی مرگ قرآن کریم مثنوی مولوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۲ تعداد دانلود : ۲۶۹
منشأ قرآنی استعاره های مفهومی مرگ در مثنوی مولوی چکیده کسی نیست که به حادثة مهم مرگ نیندیشده و تصاویر اغلب دهشتناک در مغز خود از آن نساخته باشد. برخی از تصاویر مرگ در ادبیات عرفانی بویژه در مثنوی مولوی، بازتابی از تصاویر و اندیشه های قرآنی است. در این مقاله، استعاره های مرگ در مثنوی مولوی را در چارچوب نظریة استعاره مفهومی با روش تحلیلی توصیفی بررسی کردیم. مشخص شد که از سه نوع مرگ (ذاتی، اختیاری، اضطراری) که مولوی بدان ها قائل است، مرگ ذاتی و اختیاری در قرآن کریم نیست و تنها به مرگ اضطراری اشاره شده است که به صورت گرداب، زندگی، خزان، خواب، نوشیدنی، مأمور و سفر بازتاب یافته است. امّا مولوی به دلیل تبحر و توغل در قرآن کریم، بهره وافر از کلام الله برده و سیمای مرگ را با تنوع بیشتر به صورت آبِ نیل، سیل، دریا، قاضی، سرهنگ، گرگ، خزان، کاشتن دانه و رویش آن، زادن، بلوغ، رهایی از زندان و جَستن از جو ترسیم کرده است که همگی مفهوم حرکت را در خود دارند و در ذیل کلان استعارة «مرگ، سفرِ بازگشت است» می گنجند. کلید واژه ها: استعاره مفهومی، مرگ، قرآن کریم، مثنوی مولوی.
۸۲.

بازخوانی مفهوم «القیامه» در پرتو مطالعات شناختی و تاریخی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال سوم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیایی ۱۲) 23-43

کلیدواژه‌ها: قرآن القیامه ایستادن استعاره مفهومی عدالت ریشه شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۴ تعداد دانلود : ۲۴۷
لقیامه یکی از اسامی آخرت در قرآن است که در همه کاربردها به صورت ترکیب یوم القیامه بکار رفته است،کاربردهای قرآنی حاکی از آن است مراد ازیوم القیامه زمان داوری است،در آثار لغویان این مفهوم از ماده [ق وم] و به معنای برخاستن از قبر یا ایستادن در برابر خداوند ذکر شده است،مفسران در خصوص این مفهوم بر دو نظرند:برخاستن از قبر و ایستادن در برابر خداوند را به عنوان معنای این مفهوم ذکر کرده اند.مطالعه این ماده در خانواده زبان های سامی گویای ساختارِ خلاق طرحواره تصوری قائم بودن که از مبنایی بدنمند برخوردار است،پیش مفهومی است که برای این ماده میتوان در نظر گرفت سپس این پیش مفهوم در قالب استعاره مفهومی به عنوان ساختارِ خلاقِ دیگر درمعناسازی،در قرآن بکار گرفته شده است و استعاره مفهومی[یوم القیامه دادگاه است] خلق شده است،کلان استعاره ای که استعاره های خرد متعدد بر محورآن انسجام یافته اند و مفهوم «القیامه» را در قرآن برای مخاطب مفهوم سازی می کنند،مفهوم سازی های صورت گرفته پیرامون مفهوم «القیامه» و تفاوت آن با مفهوم «بعث» دیگر مسئله ای است که به آن پرداخته شده است و نتایج حاکی ازآن است که عدم مشابهت در نگاشت های استعاری، عدم مشابهت در معنای حوزه واژگانی را به همراه خواهد داشت.
۸۳.

معرفی و نقد کتاب مقدمه ای کاربردی بر استعاره(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال بیستم تیر ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۸۰) 199-215
تعداد بازدید : ۴۲۶ تعداد دانلود : ۲۷۴
کتاب مقدمه ای کاربردی(Metaphor: A Practical Introduction)بر استعاره: نوشته ی زولتن کوچش (Zoltan Kovecses) یکی از منابعی ست که با هدف معرفی چند جانبه ی مفهوم استعاره نوشته شده و ویراست دوم آن در سال ۲۰۱۰ توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر شده است. این کتاب با عنوان «مقدمه ای کاربردی بر استعاره» توسط دکتر شیرین پورابراهیم (۱۳۹۳) ترجمه شده و انتشارات «سمت» آن را به چاپ رسانده است. پژوهش حاضر با هدف معرفی و بررسی نسخه ی ترجمه شده ی این اثر انجام گرفته است. به این منظور، در این نوشتار ابتدا دو نسخه ی اصلی و ترجمه معرفی شده اند و ویژگی های شکلی و محتوایی نسخه ی ترجمه، با در نظر داشتن نسخه ی اصلی کتاب، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این بررسی ها حاکی از این است که نسخه ی ترجمه، در مجموع، از نظر شکلی و ساختاری، وضعیت خوبی دارد و مقایسه ی آن با نسخه ی اصلی کتاب، مشخص می کند که مترجم زمان زیادی را برای ارایه ی ترجمه ای خوب و روان صرف کرده و در امر ترجمه موفق بوده است. با این حال، برخی از نکات در مورد نسخه ی ترجمه ی کتاب قابل ذکر است، که در مقاله ی حاضر، نگارنده به آن ها پرداخته است.
۸۴.

استعاره مفهومی وحی رسالی در قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: ذهن بهار ۱۳۹۹ شماره ۸۱ 5 - 34

کلیدواژه‌ها: وحی استعاره مفهومی ارتباط نگاشت زبان شناسی شناختی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۸ تعداد دانلود : ۷۵۷
  وحی به عنوان واژه ای معرفتی در قرآن با بسامد بالا به کار رفته است؛ لذا بهره گیری از دانش های زبانی جهت فهم معنای وحی ضروری است. معناشناسی شناختی از جمله دانش هایی است که راه را برای کشف و تحلیل روابط درون متنی قرآن هموار می نماید. برای کشف مفهوم قرآنی وحی از یکی از قواعد معناشناسی شناختی یعنی استعاره مفهومی مدد گرفته ایم تا از رهگذر بررسی واژه وحی در قرآن به مفهوم سازی الهی در این باره نائل آییم و از تحمیل انگاره های غیرقرآنی جلوگیری گردد. قرآن برای بیان مفاهیم والای خویش مخاطب را از رهگذر امور مادی به تأمل در امور غیبی فرا می خواند. در نگاه قرآنی، نبی مخاطب کلام الهی و وحی فرایندی است که طی آن خداوند با نبی ارتباط برقرار می کند و محتوایی ارسال می گردد. مفهوم دریافتی نبی عیناً همان محتوای ارسالی خداوند است و نبی طی فرایند وحی، نقشی انفعالی دارد. وحی تجلی کلام و تکلم الهی است. ویژگی مفهوم سازی قرآنی، تأکید بر ارتباطی بودن فرایند وحی است که به کسب معرفت می انجامد؛ لذا وحی در قرآن تلفیقی از جنبه ارتباطی و معرفتی است؛ ارتباطی که از سنخ ارتباط کلامی است. مفهوم سازی خداوند از وحی غالباً از طریق الگوی گوینده- شنونده بیان شده است؛ بنابراین وحی سرشتی کلامی دارد.
۸۵.

استعاره مفهومی و تحلیلی نو از نقش آن در اخلاق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تأملات فلسفی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۴ 235 - 255

کلیدواژه‌ها: استعاره استعاره مفهومی اخلاق لیکاف جانسن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۷ تعداد دانلود : ۲۸۰
دغدغه و دستمایه اصلی در این مقاله بررسی نقش استعاره های مفهومی در ساحت اخلاق است. پس از تعریف و تحلیل استعاره مفهومی با تاکید بر آراء لیکاف، جانسن و کوچِش، عمومیت، مفهومی بودن ذاتی و ساختار سیستمی به عنوان سه مولفه اصلی این سنخ از استعاره معرفی و انواع ساختاری، وجودشناختی و جهت مند آن به بحث گذاشته شد. همچنین بیان شد که اخلاق، سرشتی استعاری دارد و بدون استعاره های مفهومی قابل تصور نیست. ورود استعاره به اخلاق در دو قالب اصلی شکل می گیرد: ترسیم استعاری مفاهیم اخلاقی و مفهوم سازی استعاری از یک موقعیت خاص اخلاقی. بر مبنای همین دو نکته، احتمال درافتادن اخلاق استعاری در ورطه نسبیت و نقد و تحلیل آن دستمایه ادامه کار قرار گرفت. یافته اصلی و نوآوری این نوشتار در طرح ریزی ملاک های سه گانه برای سنجش کارآمدی استعاره ها در ساحت اخلاق است. نوع و میزان تاثیر استعاره بر واقع نمایی اخلاقی، نوع و میزان تاثیر استعاره بر انگیزش اخلاقی و نوع و میزان تاثیر استعاره بر عینی سازی یا ملموس نمودن مفاهیم اخلاقی، معیارهایی هستند که می توانند هم مانع نسبیت در اخلاق استعاری شوند و هم درجه بندی ارزشی آنها را تسهیل نمایند.
۸۶.

پردازش زبان لفظی و مجازی با استفاده از روش پتانسیل وابسته به رویداد (ای. آر. پی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان پژوهی سال دوازدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۳۵ 131 - 150

کلیدواژه‌ها: پردازش زبان مجازی استعاره مفهومی استعاره متعارف استعاره بدیع روش پتانسیل وابسته به رویداد مولفه N400

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۳ تعداد دانلود : ۳۳۰
پژوهش حاضر، با استفاده از روش پتانسیل های وابسته به رویداد (ای.آر.پی)، به بررسی چگونگی پردازش زبان لفظی و استعاری در زبان فارسی و نقش نگاشت مفهومی در فرایند این پردازش پرداخته است. پیش بینی نگارندگان این است که درک جمله های لفظی و جمله های استعاری متعارف همزمان روی می دهد. درک جمله های استعاری بدیع نسبت به جمله های استعاری متعارف کندتر انجام می گیرد. همچنین، پیش بینی شد، نگاشت مفهومی در استعاره های متعارف و استعاره های بدیع به شیوه ای متفاوت روی می دهد. چهارصد جمله لفظی، استعاری متعارف، استعاری بدیع و بی معنی (هر وضعیت صد جمله) با استفاده از نرم افزار سایکوپای طراحی شد و روی صفحه رایانه نمایش داده شد. امواج مغزی 22 آزمودنی به هنگام خواندن این جمله ها، با استفاده از دستگاه ثبت ای. ای. جی ثبت گردید. اطلاعات مربوط به دامنه میانگین مولفه N400، با استفاده از نرم افزارهای ای. ای. جی لب  و ای. آر. پی لب استخراج شد. داده ها، با استفاده از روش اندازه گیری تکراری (آنوا) و مقایسه دوسویه در نرم افزار اس.پی.اس.اس تحلیل گردید. یافته های مربوط به روش پتانسیل وابسته به رویداد نشان داد که جمله های لفظی و استعاری متعارفپردازش یکسانی دارند. استعاره های متعارف سریع تراز استعاره های بدیع پردازش می شوند. نگاشت مفهومی در درک استعاره های بدیع به وسیله فرایند قیاس روی می دهد، اما در درک استعاره های متعارف از طریق فرایند مقوله بندی روی می دهد.
۸۷.

یکسویگی استعاره های مفهومی؛ تحلیلی انتقادی بر مبنای زبان فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علم زبان سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۰ 179 - 206

کلیدواژه‌ها: استعاره استعاره مفهومی معنی شناسی شناختی نگاشت یکسویگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۸ تعداد دانلود : ۴۰۸
نظریه استعاره مفهومی که نخستین بار در سال 1980 میلادی از سوی لیکاف و جانسون مطرح شد، یکی از مبانی نظری اولیه در معنی شناسی شناختی به حساب می آید. بر اساس این نظریه، استعاره صرفاً ابزاری بلاغی محسوب نمی شود، بلکه اندیشیدن انسان ماهیتاً استعاری است. در چنین نگرشی، ساخت مفهومی از طریق نگاشت های میان حوزه های مبدأ و مقصد، و انطباق میان این حوزه ها شکل می گیرد. تجربه انسان و تعامل با جهان پیرامون اش مبنای اصلی شکل گیری استعاره های مفهومی است. در این نظریه، یکی از مهم ترین ویژگی های استعاره های مفهومی یکسویگی آنهاست و این رابطه نمی تواند شکل معکوس و دوسویه داشته باشد. نویسنده مقاله حاضر به کمک نمونه های متعددی از فارسی گفتاری می کوشد تا این ویژگی را ارزیابی کند. چنین به نظر می رسد که اولاً معیار و محدودیت خاصی برای شکل گیری و تعداد استعاره های مفهومی وجود ندارد و ثانیاً برخلاف اصول نظریه موردنظر، در زبان فارسی این استعاره ها دوسویه اند.
۸۸.

تحلیل محتوایِ شناختیِ استعاره کارکردی در کتاب های درسی فارسی دوره ابتدایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نوآوری های آموزشی سال پانزدهم بهار ۱۳۹۵ شماره ۵۷ 7 - 22

کلیدواژه‌ها: زبان شناسی شناختی استعاره مفهومی کتاب درسی زبان فارسی دوره ابتدایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۱ تعداد دانلود : ۳۷۳
این مقاله با هدف بررسی استعاره های کارکردیِ کتاب های درسی فارسی دوره ابتدایی، در چارچوب زبان شناسی شناختی، تحریر یافته و روش پژوهش آن توصیفی و از نوع تحلیل محتوا است. اهمیت این تحقیق در این است که چون استعاره یکی از مفاهیم انتزاعی مهم تفکر و زبان محسوب می شود؛ جهت آموزش آن، ابزار مهمی چون زبان- به این دلیل که بیش از هر عامل دیگری به پیشرفت فکری کودک کمک می کند- باید به شیوه ای علمی و مناسب در اختیار وی قرار گیرد. نتایج حاصل از مطالعه و بررسی داده ها نشان می دهد که کلیه انواع استعاره های کارکردی (وجودی، جهتی و ساختاری) در کتاب های فارسی دوم تا ششم دوره ابتدایی کاربرد دارند ولی در کتاب فارسی اول ابتدایی، تنها استعاره وجودی به کار رفته است. دیگر این که بیشترین میزانِ کاربرد استعاره های کارکردی به استعاره وجودی (97/4%) اختصاص می یابد. کاربرد بیشتر استعاره وجودیِ حجمی با 51/3 درصد نسبت به دیگر انواع استعاره های وجودی (تشخیص، شیء و ماده)، از دیگر نتایج این پژوهش است. از مهم ترین نتایج این تحقیق می توان به این نکته اشاره کرد که استفاده از استعاره وجودی باید در مراحل اولیه ای که دانش آموزان اطلاعات کمی در زمینه مفاهیم دارند، مورد استفاده قرار گیرد و سپس به تناسب سن، به دلیل افزایش رشد شناختی، از میزان آن ها کمتر شده و از استعاره های پیچیده تر استفاده گردد. همچنین از آنجا که پدیده «تشخیص» از ویژگی های تفکر دانش آموزان ابتدایی محسوب می شود، استفاده مناسب از آن می تواند به آن ها، به ویژه در سنین پایین تر، کمک کند تا مفاهیم ناملموس، غیرمادی، مبهم و انتزاعی را راحت تر درک کنند.
۸۹.

تحلیلِ تطبیقیِ متن دو ترانه ایرانی و افغانی در دوره همه گیری کروناویروس کووید-19 با رویکرد استعاره شناختی

نویسنده:
منبع: مطالعات فرهنگ و هنر آسیا سال دوم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ 230-254
تعداد بازدید : ۴۰۱ تعداد دانلود : ۲۹۰
باور به نقش انکارناپذیر موسیقی در کاهش استرس از یک سو و پذیرفتن آن به عنوان ابزاری کم هزینه و کارآمد در آموزش، بستر مناسبی فراهم آورده برای خلق آثار هنری موسیقیای در دوره ی همه گیری کروناویروس کووید-19. فصل مشترک این آثار وجوه هنری و زیبایی شناختی آنها و وجه ممیزشان- صرف نظر از سبک و سازبندی- محتوا و پیامی است که خالقان شان برآنند تا به شنوندگان خود منتقل کنند و شامل گستره ی کران گشاده ای است از موضوعات اجتماعی و سوگیری های سیاسی تا مسائل آموزشی و اخلاقی. پژوهش پیش رو، تحلیل تطبیقی متن دو ترانه ی ایرانی و افغانی است تا از گذر آن بتوان مولفه های زبان شناختی آثار هنری را در دو پارادایم فکری بازشناخت. بنیان نظری پژوهش بر آرای زبان شناسان شناختی و به طور خاص استعاره ی مفهومی استوار است. پیکره ی داده های پژوهشِ کیفی پیش رو، متن دو ترانه از رضا صادقی خواننده ی ایرانی و فرهاد دریا خواننده ی افغان است که با روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته اند. یافته های پژوهش ناظرند بر این که علیرغم گزینش استعاره ی مفهومی واحدی برای بیان یک موضوع مشخص، برجسته کردن عناصر متفاوتی از حوزه ی مبداء، به شکل گیری رویکردهای متباینی می انجامد که در کنار یکدیگر آنتی نومی کاملی را برمی سازند.
۹۰.

استعاره مفهومی و مسئله زیادت وجود بر ماهیت در فلسفه اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال بیست و چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۶۳ 219 - 235

کلیدواژه‌ها: استعاره مفهومی زیادت وجود سهروردی فلسفه مشاء ماهیت ملاصدرا وجود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۹۳ تعداد دانلود : ۴۷۸
مبحث زیادت وجود بر ماهیت، نخستین بار در آثار فارابی پا به عرصه مباحث متافیزیکی نهاده و در فلسفه ابن سینا جایگاهی رفیع یافته است. تعبیر «عروض وجود بر ماهیت»، که نخستین بار ابن سینا آن را برای تبیین این رابطه به کار برده است، فیلسوفان پس از وی را دچار ابهام هایی کرده و در این میان عده ای را بر آن داشته است تا وجود را عرضی خارجی تلقی کنند. در این تلقی از رابطه وجود و ماهیت که نویسندگان این مقاله آن را «استعاره ذهنی باربری» نامیده اند، این رابطه همچون سایر ترکیبات رایج در فلسفه ارسطویی، رابطه «موضوع» و «عرض» است. درمقابل، ناقدان این دیدگاه با توجه به محذوراتی که این نوع نگرش ایجاد می کند، قائل به «زیادت ذهنی وجود بر ماهیت» شده اند. براساس دیدگاه زیادت ذهنی، وجود معقول ثانی منطقی است و در خارج هیچ مصداقی ندارد، اما در اثر نوآوری های سهروردی در فلسفه، ملاصدرا نگرش دیگری را درخصوص وجود، و رابطه میان وجود و ماهیت بیان کرده است. ملاصدرا اوصافی را که سهروردی از طریق نور محسوس به نور حقیقی نگاشت کرده بود، به وجود نگاشت می کند؛ ازاین رو از دیدگاه او وجود و ماهیت به «حد و محدود» شبیه شده است و مجدداً نظریه زیادت خارجی در قالب جدیدی مطرح می شود که در آن اشکالات زیادت خارجی مشائی مرتفع می شود. این قرائت جدید، که از استعاره ذهنی «وجود نور است» حاصل شده، در این تحقیق زیادت خارجی متافیزیکی نامیده شده است. پس بر این اساس می توان گفت سه قرائت تاریخی «زیادت خارجی وجود»(مشائی)، «زیادت ذهنی وجود» و «زیادت خارجی متافیزیکی وجود»، حاصل دو استعاره ذهنی درخصوص رابطه وجود و ماهیت است که نگارندگان مقاله، استعاره نخست را «استعاره باربری» نامیده اند، و استعاره دوم نیز در ادبیات فلسفی به «استعاره نور» مشهور شده است.
۹۱.

تحلیل شناختی مفهوم استعاری «انتقال» در حرف «حتی» با نگاهی به نقد تأویلات مبتنی بر مفهوم «انتها» در قرآن

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تأویلات قرآنی دوره اول پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱ 139 - 154

کلیدواژه‌ها: معناشناسی شناختی استعاره مفهومی حرف حتی مفهوم انتقال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۶ تعداد دانلود : ۴۰۲
نوشتار حاضر به بررسی حرف «حتی» در قرآن پرداخته است که یکی از حروف پرکاربرد بوده و از جهت عملکرد به حرف«الی» شباهت دارد؛ بر همین اساس برخی، اکثر موارد کاربرد آن را به معنای «انتها» گرفته و گاه تأویلات نادرست از آیات ارائه کرده اند. اما معنای «انتها» معنای اولیه و پیش نمونه ای این حرف است و همه موارد کاربرد آن محدود به این معنای پیش نمونه ای نیست؛ بلکه با قرار گرفتن در بافت های متفاوت و از طریق استعاری از مفهوم «انتها»، مفاهیم انتزاعی دیگر را کدگذاری کرده است. از جمله این مفاهیم، مفهوم «انتقال» است. نوشتار حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از اصول معناشناسی به تحلیل این حوزه ی معنایی حرف «حتی» پرداخته است. طبق بررسی های انجام گرفته گاهی حرف «حتی» با ایجاد تغییر در طرح واره ی اولیه ی آن، انتقال مسیر پیما از حالت، موقعیت یا مرتبه ای به حالت و مرتبه ای دیگر را نشان می دهد. به عبارت دیگر صرفاً بیان کننده مرحله ی نهایی فعل نیست بلکه رسیدن به انتها و ورود مسیرپیما به مرحله جدید را کدگذاری می کند.
۹۲.

نقش استعاره در فرهنگ کاوی زبان؛ مطالعه موردی استعاره «دنیا به مثابه بازار» در قرآن کریم از دیدگاه زبان شناسی شناختی- فرهنگی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی - قرآنی سال هشتم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۹) 125-152

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم استعاره مفهومی فرهنگ سازی دنیا بازار زبان شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۳ تعداد دانلود : ۳۳۱
در سال های اخیر زبان شناسی شناختی خاصّه بُعد فرهنگی آن زمینه تحقیق و پژوهش در جنبه های مختلف زبان را فراهم آورده است که از آن میان” استعار ه مفهومی” ابزاری راهگشاست؛ بدین صورت که از میان مفاهیم و ابزارهایی (نظیر "طرح واره های شناختی" و "مقوله های شناختی") که زبان شناسی شناختی برای تحلیل های زبانی بدست می دهد، استعاره های شناختی ابزاری برای تحلیل هر متن و از آن جمله متون کتاب های مقدس فراهم می آورد. چارچوب نظری پژوهش حاضر الگوی زبان شناسی فرهنگی مورد نظر شریفیان(2017) است که در آن، استعاره مفهومی نوعی ابزار تحلیل فرهنگی محسوب می شود. زبان و روش قرآن کریم عرفی و فرا عرفی است و بدیهی است که دلالت های قرآن نیز بدین گونه اند تا با قسم عرفی آن بتوان مفاهیم مورد نظر را برای عموم مخاطبان تبیین نمود. با لحاظ نمودن فرهنگ سازی استعاره ها و همچنین استفاده عرب از این بلاغت بیانی، خداوند متعال در قرآن کریم جهت تغییر الگوهای ذهنی و رفتاری انسان ها، نه تنها این صنعت را تخطئه نکرده، بلکه آن را تأیید نموده است. در این پژوهش یکی از استعاره های مفهومی قرآن کریم یعنی "دنیا بازار است" مورد بررسی قرار گرفته است. پرسش های اصلی تحقیق عبارتند از این که استعاره دنیا به مثابه بازار به چه تعداد و به چه هدفی در قرآن کریم به کاربسته شده است و بسامد وقوع و رخداد آن در چه نوع از سوره هایی بیشتر است و با استفاده از مبانی زبان شناسی شناختی- فرهنگی چه تبیین هایی می توان برای طرح آن در این کتاب ارائه کرد. روش تحقیق هم تحلیل محتوا (به منظور تخمین و سنجش میزان بسامد وقوع این استعاره در متن قرآن کریم) و هم تحلیل کیفی (به منظور ارائه تبیین های فرهنگی- شناختی در دلایل به کارگیری این استعاره در متن قرآن کریم) است. پیکره تحقیق تمام آیات قرآن است. آیات حاوی عناصر واژگانی مربوط به بازار و کسب و کار استخراج شده اند و بسامد وقوع این استعاره در هریک از این سوره ها تعیین شده است. نتایج نشان می دهد که 2/2 درصد آیات قرآن حاوی چنین استعاره مفهومی هستند. همچنین یافته ها نشان می دهند که تعداد این استعاره ها در سوره های مدنی بیشتر از سوره های مکّی است، چراکه با توجه به نقش و اهمیت بازار و تجارت در زندگی و حیات اعراب در صدر اسلام و نیز به طور کلی با توجه به اهمیت آن در تأمین نیازهای فیزیولوژیک انسان عامل تحولات تاریخی- اجتماعی در یک سرزمین را می توان به مثابه متغیری مستقل لحاظ کرد.
۹۳.

بررسی مفهوم سازی استعاری «عمر سرمایه است» در سوره عصر(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: ذهن تابستان ۱۳۹۹ شماره ۸۲ 135 - 158

کلیدواژه‌ها: استعاره مفهومی سوره عصر عمر سرمایه خسران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۹ تعداد دانلود : ۴۰۷
  استعاره در معنا شناسی شناختی سازوکاری ذهنی برای ساماندهی مفاهیم جهان اطراف و ابزاری برای بیان مفاهیم انتزاعی در قالب مفاهیم ملموس تر است. در قرآن کریم نیز با تکیه بر استعاره های مفهومیِ بدیع مفهوم سازیِ دقیق و جامعی از جهان و پدیده های آن ارائه شده است که بررسی آنها برای درک بهتر جهان بینی این کتاب آسمانی لازم است. این پژوهش با روش تحلیلی- تطبیقی به تحلیل مفهومی سوره عصر با محوریت استعاره مفهومی «عمر سرمایه است» پرداخته است. پی جویی عبارات استعاری در این موضوع در دیگر آیات قران کریم نشان می دهد که بسیاری از عباراتِ استعاریِ به ظاهر مستقل، نمودِ زبانیِ برقراری تناظر میان هستی های دو حوزه عمر و سرمایه است. این امر خود تأییدی دیگر بر اعجاز قرآن کریم در بهره مندی از نظام مفهومی کاملاً هماهنگ و به هم پیوسته است.
۹۴.

امکان سنجی کاربست نظریه استعاره مفهومی در تحلیل مسائل اصول فقه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فقه و اصول سال پنجاه و دوم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱۲۱ 141 - 162

کلیدواژه‌ها: استعاره استعاره مفهومی اصول فقه تغییر احکام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۵ تعداد دانلود : ۳۱۲
از نظر عالمان اصول فقه، احکام الهی نزد خداوند اموری ثابت و واقعی اند و احکام استنباط شده توسط فقیهان، ظاهری اند و در فرض ناسازگاری با آن احکام واقعی، تغییری در آن ها ایجاد نمی کنند. با این وجود، این پرسش مطرح است که چه عاملی سبب می شود تا فقها در موضوع های یکسان و با مراجعه به منابع مشابه، احکام متفاوتی استنباط کنند؟ هرچند بیشتر پاسخ ها به این پرسش ناظر به تأثیر زمان و مکان و تغییر موضوع های احکام است، اما به نظر می رسد یکی از اسباب اثرگذار در تغییر احکام شرعی، اختلاف در دستگاه «استعاره-نظریه» است. بر اساس دستاوردهای زبان شناسانِ شناخت گرای معاصر، فرآیند تفکر انسان، ماهیتی استعاری داشته، بیشتر استعاره های زبانی، معلول وجود استعاره ها در ساختار مفهومی ذهن انسان است. بر این اساس، تمامی مفاهیم انتزاعی به واسطه فرآیند تجسم سازی از یک امر شناخته شده و عینی، مفهومی می شوند. یافته های پژوهش حاضر که به روش تحلیلی – توصیفی و به استناد منابع کتابخانه ای انجام شده است، نشان می دهد اختلاف در احکام، ناشی از اختلاف در نظریه های اصولی است و اختلاف در نظریه های اصولی، برآمده از دگردیسی در استعاره های پشتیبان و درونی این نظریات است. برای نمونه، دو استعاره «عبد و مولا» و «قانون گذار و قانون پذیر» که در طول زمان و بر اساس مفهوم انتزاعی «تکلیف» - به عنوان مهم ترین و تأثیرگذارترین مفهوم انتزاعی موجود در اصول فقه - شکل گرفته اند، سبب ایجاد نظریه های مختلفی در این علم شده و به دنبال آن بر استنباط فقیه از منابع فقهی (کتاب و سنت) نیز اثرگذار بوده است.
۹۵.

بازنمود رویداد حرکت فعل «ذَهَبَ» در قرآن کریم: رویکردی شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال چهارم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیایی ۱۵) 93-118

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم زبان شناسی شناختی الگوی واژگانی شدگی استعاره مفهومی فعل حرکتی ذهب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۲ تعداد دانلود : ۲۳۳
حرکت، مفهومی اولیه، جهانی و پیچیده است که در زبان های گوناگون، با عناصر روساخت متفاوتی بازنمایی می شود. مطالعات تالمی در واقع شروع مطالعات زبان شناسی شناختی در موضوع حرکت محسوب می شود؛ تالمی روابط نظام مند میان روساخت ها و ژرفﹾ ساخت های زبانی را تبیین نموده است. مقاله حاضر به بررسی مفهوم سازی فعل حرکتی ذَهَبَ در قرآن بر مبنای الگوی واژگانی شدگی تالمی پرداخته است.پیکره پژوهش حاضر56آیه مشتمل بر ماده«ذَهَبَ»است که از این تعداد، 48 روساخت فعل «ذَهَبَ» مشاهده شد و پس از تحلیل داده ها در بافت قرآنی، 28 نمونه استعاری و 20 مورد غیراستعاری و به معنای حرکت فیزیکیِ رفتن کشف شد. در مرحله بعد بسامد و نحوه کاربست مؤلفه های رویداد حرکت استخراج و نقش آن در بهبود و تدقیق تفسیر آیات قرآن مشخص شد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که تمامی چهار مؤلفه اصلی رویداد حرکت و دو مؤلفه فرعی در گزاره های مورد مطالعه وجود دارد و بالاترین بسامد در میان مؤلفه های اصلی، مربوط به مؤلفه مسیر وجزءحرکتی(20مورد)سپس مؤلفه پیکر/زمینه(19مورد)و در مؤلفه های فرعی، سبب(13مورد) است. یکی دیگر از نتایج مقاله حاضر، تبیین وقوع بسط معنایی در روساخت مشترک مفهوم «رفتن» در قالب مفاهیم«برطرف شدن»،«نابود شدن» و «مردن» است.
۹۶.

اسماء و صفات الهی در قران کریم در پرتو استعاره مفهومی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۲ پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲۳ 147-168

کلیدواژه‌ها: اسماء و صفات الهی علامه طباطبایی زبان قرآن استعاره مفهومی زبان شناسی شناختی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۷ تعداد دانلود : ۴۹۱
از جمله مباحث کلامی در میان مفسران، تفسیر آیاتی از قرآن کریم است که از طریق بیان اسماء و صفات الهی به معرفی خداوند می پردازد. قرآن کریم از یک سو با بی مانند دانستن خداوند، او را برتر از وهم و گمان دانسته و از سوی دیگر برخی از آیات موهم صفات انسان گونه برای خداوند است. در سالهای اخیر الهیات سلبی با تکیه بر ناتوانی عقل در شناخت خداوند، و همچنین عدم امکان سخن گفتن توجه متالهین بسیاری را جلب نموده است. در حالیکه رسالت اصلی انبیاء الهی معرفی پروردگار به افراد بشر است و این معرفی باید از طریق ساز و کارهای متداول ذهن بشری و تکلم او صورت گیرد . مرحوم علامه طباطبایی با اتخاذ دیدگاه سلب در عین ایجاب، که دربرگیرنده راه اعتدال میان ایجاب محض و غلتیدن در ورطه شرک و تشبیه، سلب محض، تعطیل عقل از شناخت خداوند، و لاادری گری است به تفسیر آیاتی پرداخته که در برگیرنده اسماء و صفات الهی است. این دیدگاه تطابق زیادی با استعاره مفهومی دارد که در دو دهه گذشته اقبال زیادی در میان زبانشناسان شناختی پیدا کرده است. این مقاله پس از تبیین استعاره در دیدگاه ادبی و دیدگاه زبان شناختی به بررسی نظر علامه طباطبایی، مفسر بزرگ معاصر امامیه در خصوص تنزیه خداوند از صفات انسان گونه پرداخته و آن را با دیدگاه معاصر استعاره مفهومی مقایسه نموده و نشان می دهد که چگونه می توان در پرتو این دیدگاه قائل به شناخت نسبی نسبت به پروردگار بود.
۹۷.

بررسی کارکرد استعاره های مفهومی در پرورش درون مایه رمان سمفونی مردگان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی سال هفدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۶۸ 137-162

کلیدواژه‌ها: استعاره مفهومی رمان سمفونی مردگان عباس معروفی استعاره و درونمایه در رمان فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۶ تعداد دانلود : ۶۷۶
مقاله پیش رو می کوشد با تکیه بر «نظریه استعاره مفهومی» نظامهای استعاری حاکم بر رمان سمفونی مردگان (1368) را نشان دهد و بر اساس آنها برجسته ترین درونمایه های رمان را معرفی، و اثبات کند که این نظامهای استعاری قدرتمند، متن را به کل منسجم و یکپارچه ای تبدیل کرده است؛ از این رو با بررسی استعاره های خُردِ رمان، سه نوع استعاره مفهومی «جهتی»، «وجودی» و «ساختاری» در متن شناسایی و معرفی شده است که هر کدام یک مضمون محوری را پرورش می دهد. پژوهش به این نتیجه می رسد که مؤلّف بر اساس این سه استعاره، جهان نگریها و مضمونهای حاکم بر ذهن خود را در قالب سه «نگاشت کلانِ» «قدرت، بالا است/ ضعف، پایین است»، «انسان، حیوان است» و «زندگی، جنگ است» عرضه کرده است. این طرحواره ها نمودار نظام فکری مسلّط بر ذهن نویسنده است که به شکلی نامحسوس در سراسر متن گسترش یافته و سبب انسجام محتوایی آن نیز شده است.
۹۸.

رویکردی شناختی به کلان استعاره عشق در اشعار شیرکو بی کس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های بین رشته ای ادبی سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ 252-273

کلیدواژه‌ها: معنی شناسی شناختی استعاره مفهومی کلان استعاره عشق شیرکو بی کس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۵ تعداد دانلود : ۴۳۸
در این جستار با تکیه بر مفهوم شناختی استعاره، نگارنده قصد دارد کلان استعاره عشق را در اشعار شیرکو بی کس، شاعر کُرد معاصر بررسی کند. داده های پژوهش، اشعار موجود در کتاب مجموعه شعر اینک دختری سرزمین من است (2011) می باشد که در آن استعاره های کلان و مفهومیِ متعدد و مختلفی مشاهده می شود. اینکه عشق چگونه در اشعار بی کس نمود پیدا می کند و چگونه استعاره های مفهومی خُردِ موجود در روساخت این اشعار توسط استعاره کلان عشق انسجام یافته اند، سوالات اصلی پژوهش می باشند. پژوهش حاضر با تکیه بر نظریه استعاره های مفهومی لیکاف و جانسون (1980) و نظریات کووچش (2010)، و به روش استنباطی- تحلیلی صورت گرفته است و نگارش آن برپایه شیوه کتابخانه ای می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که اولاً عشق مفهومی بارز در اشعار بی کس می باشد و همچنین، استعاره های خُرد به کار رفته در روساخت این آثار داری زیرساختی پایه ای به نام کلان استعاره عشق هستند که در سراسر متن موج می زند.
۹۹.

تحلیل استعاره های مفهومی واژه «آیه» در قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: ذهن پاییز ۱۳۹۹ شماره ۸۳ 5 - 24

کلیدواژه‌ها: استعاره مفهومی آیه ابزار باران کالا قصه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۷ تعداد دانلود : ۳۸۵
نظریه استعاره مفهومی به عنوان یکی از مهم ترین نظریه های زبان شناختی با برقراری نگاشت میان دو حوزه مبدأ و مقصد عمل می کند و از حوزه حسی و شناخته شده برای فهم حوزه کمتر شناخته شده بهره می جوید. استعاره هایی که در ارتباط با واژه آیه مطرح شده اند، با ساختاربخشی جزئی، آن را از ابعاد مختلفی در کانون توجه قرار می دهند. هر استعاره با متمرکزشدن بر یک جنبه از مفهوم «آیات» به ما اجازه می دهد یک جنبه از مفهوم آیه را به واسطه مفهوم دیگری مانند ابزار، باران، کالا یا قصه که با وضوح بیشتری تعریف شده است، درک کنیم. استعاره مرتبط با ابزار، مفهوم سیستم از معنای آیه را برای درک کارکرد و پیامدهای آن روشن می سازد. استعاره قصه، ظرفیت آیات در برجستگی محتوا را به تصویر می کشد و استعاره باران، پیشروی آیات به سوی هدف مد نظر نشان می دهد. استعاره کالا نیز هشداری به مخاطبان در جهت تبدیل نشدن به تاجرانی زیان دیده در صورت استفاده نادرست از آیات است. همپوشانی ای که میان این استعاره ها وجود دارد، پیدایش تدریجی یک سطح را نشان می دهد. این همپوشانی به دلیل وجود تضمن های استعاری است که استعاره های آیه را به یکدیگر پیوند می دهد و آنها را با یکدیگر منسجم می سازد.
۱۰۰.

ماهیت دوگانه در مفهوم سازی استعاری عشق در زبان فارسی: رویکردی شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان پژوهی سال دوازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳۶ 309 - 331

کلیدواژه‌ها: استعاره مفهومی عواطف مفهوم سازی عشق ماهیت دوگانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۴ تعداد دانلود : ۴۲۰
پژوهش حاضر، به بررسیِ ماهیتِ دوگانه در مفهوم سازیِ استعاریِ عشق، در دو حوزه عواطف و روابط انسانی در زبان فارسی با رویکردی شناختی- و با بهره گیری از نظریه استعاره مفهومی- می پردازد. به این منظور، 15 رمان فارسی از پایگاه دادگان زبان فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی انتخاب شدند. در انتخاب کلیدواژه های مرتبط با مفهوم عشق، به جستجو در پیکره پایگاه فارس نتِ آزمایشگاهِ پردازشِ زبانِ طبیعیِ دانشگاه شهید بهشتی و فرهنگِ طیفی ِزبان فارسی پرداخته شد. پس از استخراج واژه های مرتبط با عشق، سه واژه پربسامدترِ عشق ، محبت و علاقه به عنوان کلیدواژه برای جستجو در پیکره انتخاب شدند. در نهایت، 63 حوزه مبدأ برای مفهوم سازی استعاری عشق به دست آمد. برای مقایسه این حوزه های مبدأ با حوزه های مبدأ روابط انسانی، کلیدواژه ازدواج ، به عنوان یک رابطه انسانی پیش نمونه، در کل پیکره پایگاه دادگان زبان فارسی جستجو شد. پس از بررسی پاره گفته های استعاری، 26 حوزه مبدأ برای مفهوم سازی استعاری ازدواج به دست آمد. مقایسه حوزه های مبدأ عشق و ازدواج نشان داد که سه حوزه ویژه روابط انسانی یعنی پیوند ، جنگ و قرارداد ، بخشی از حوزه های مبدأ مشترک میان مفهوم عشق و ازدواج هستند. این موضوع، ماهیت دوگانه عشق را در زبان فارسی تأیید می کند. سپس، این حوزه ها با حوزه های مبدأ عواطفِ بنیادینِ خشم در اثر زورورز و همکاران (Zoorvarz et al., 2014) و شادی در اثر صراحی و عموزاده (Sorahi, & Amouzadeh, 2014) مقایسه شدند. یافته ها نشان داد که این سه حوزه در میان حوزه های مبدأ آن عواطف قرار ندارند و احتمالاً ماهیت دوگانه در بین عواطف، ویژه عشق است.