عطار، خیامی دیگر(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
حوزه های تخصصی:
مطالب مرتبط با کلیدواژه
۱.
۲.
۳.
۴.
۵.
۶.
۷.
۸.
۹.
۱۰.
۱۱.
۱۲.
۱۳.
۱۴.
۱۵.
۱۶.
۱۷.
۱۸.
۱۹.
۲۰.
دوبیتی
مرغ آتشین (تأملی در شعر بابا طاهر)
حوزه های تخصصی:
به دنبال معنی واحد در عبارات کثیر (نگاه اندرهم متنی به دوبیتی های بابا طاهر و کلمات قصار او)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
طاهر عریان همدانی، معروف به باباطاهر از جمله نوادر زمانه و از عرفای بزرگ اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری است. تاکنون در مورد اندیشه های بلند عرفانی وی از جانب اهل معرفت کار اساسی صورت نگرفته است. شهرت باباطاهر بیشتر به جهت دوبیتی های اوست اما کلمات قصار وی، باوجود داشتن مضامین عالی عرفانی هنوز حتی برای خواص، کنز مخفی است. بدون توجه به این کلمات قصار، به عمق اندیشه، عظمت روح و نیز علّو مرتبه باباطاهر نمی توان پی برد. تأمل در این کلمات، از طرفی موجب آشنایی با تعالیم عرفانی بابا و نیز شناخت مرتبه وی در نردبان معرفت و سلوک، و از طرف دیگر موجب وضوح و تنویر هرچه بیشتر دوبیتی های او خواهد شد. به عقیدة نگارنده، نسبت کلمات قصار باباطاهر به دوبیتی هایش، نسبت گلاب به گل است. به همین جهت، در این مقاله نگاهی اندر هم متنی خواهیم داشت به این دو اثر بابا طاهر و سعی ما بر این خواهد بود تا با کلمات قصار او به استقبال دوبیتی هایش رفته و از خلال این مقابله به توضیح و تفسیر چند اصطلاح و مفهوم عرفانی بپردازیم.
تحلیل محتوایی دوبیتی های عامیانه شهرستان سوادکوه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
دوبیتی یکی از دل انگیزترین قالب های شعر زبان فارسی است که پیشینه مکتوب هزارساله دارد. چه بسا قدمت شفاهی آن، بسیار پیش تر از این باشد .این قالب همپای دیگر قالب های شعر سنتی فارسی، در زبان ها و گویش های مختلف ایران نیز بالیده است، ازجمله در زبان مازندرانی که ادبیاتی کهن و غنی دارد.
درون مایه اندیشه مرکزی و حرف اصلی هنرمند است که در متن و محتوا دیده می شود. درون مایه یا تِم جوهر اصلی اثر ادبی است و از طریق آن مسیر اندیشه و تفکر صاحبِ اثر روشن می شود. در این مقاله، درون مایه های 200 دوبیتی عامیانه شهرستان سوادکوه تجزیه و تحلیل شده است. دستاورد پژوهش نشان می دهد که بیشترِ این درون مایه ها رنگی اجتماعی دارند و در پیوند نزدیکی با زندگی مردم منطقه هستند. در این پژوهش، هفت درون مایه 200 دوبیتی محلی بررسی و تحلیل شده است. درون مایه هایی همچون درد عشق، غم غربت، نفرین، شکایت دختران جوان از ازدواج تحمیلی، نارضایتی از بخت و اقبال، خدمت سربازی، و شکایت عاشق از معشوق. بیشتر دوبیتی ها نوعی تک گویی است که در حسرت و یادکرد دوران گذشته سروده شده اند. از عوامل مهم پیدایی چنین دوبیتی هایی می توان به فقر مالی، بی سوادی، بیگاری در سرزمین غربت، نظام ارباب- رعیتی یا نظام سلطه، عدم پذیرش فرهنگ های دیگر و اختلاط فرهنگی اشاره کرد.
اسطوره جن و پری در ادبیات شفاهی منظوم خراسان(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
پژوهش در فرهنگ عامه یا تحقیق در فولکلور، حرکت برای شناخت باورها، اعتقادات، آئین ها و اسطوره های گذشتگان است و می تواند در خودشناسی، خودباوری و درنهایت هویت یابی نسل امروز مؤثر باشد.
بخش عمده ای از فرهنگ جامعه در ادبیات شفاهی متبلور است و ازاین رو، این گونه ادبیات با نوع معیشت، سطح آرزوها، اقتصاد و اعتقاد مردم همخوانی شگرفی دارد. ادبیات شفاهی پدیدآورندگانی گمنام، ولی ناقلانی آشنا دارد و از نظر محتوایی در برگیرنده آرزوها و انتظارات بر باد رفته یا دور از دسترس، اسطوره ها، اعتقادات و باورهای فردی و جمعی مردم گذشته است که برخی از این اسطوره ها، باورها و اعتقادات به مخلوقات ماورایی از قبیل جن و پری مربوط می شود.
وقتی بشر دیروز نتوانست برای دیده ها و شنیده هایش از پدیده های پیرامونش، پاسخی منطقی و متناسب با دانایی و تجربه و انتظاراتش پیدا کند، به تحیر فرو رفت، به خیال پردازی و افسانه سازی روی آورد و با خلق مخلوقاتی ماورایی و اسطوره ای و نسبت دادن بسیاری از امور به آن ها، به پرسش های واقعی خود پاسخی خیالی داد و از نظر روانی خود را قانع کرد.
ادبیات شفاهی مردم خراسان که تجلّی گاه این امور است، گاهی به نثر و در قالب قصه و افسانه، نقل روایت، چیستان، ضرب المثل و گاهی به نظم و موزون بوده و در قالب مثنوی، قطعه، غزل، دوبیتی، رباعی، مفردات و ... بیان شده است. نگارنده تلاش دارد در این جستار کوتاه به بررسی جن و پری در ادبیات شفاهی منظوم (لالایی، دوبیتی، رباعی و...) خراسان بپردازد. به بیان دیگر در این مقالة پژوهشی در پی آن هستیم که دریابیم اسطوره جن و پری درکدام بخش از ادبیات شفاهی منظوم خراسان بیشتر بروز و ظهور دارند و بروز و ظهور این مخلوقات در قالب های متعدد چگونه است؟ تحقیق و بررسی، مطالعه و پژوهش در فرهنگ عامه و ادبیات شفاهی، حرکتی است به منظور شناخت نیاکان و بهره گیری از ذهن و زبان آن ها برای زندگی بهتر.
برای گردآوری داده های این مقاله 2007 دوبیتی، 675 رباعی، 954 لالایی، 186 چیستان و حدود 30000 ضرب المثل منظوم بررسی شدکه درنهایت باید گفت: این مخلوقات که برای پاسخ به نیاز انسان ها خلق شده اند، در سایر فرهنگ ها مشابه هایی دارند و برخی از آنها با اعتقادات مردم گره خورده و بعضی مواقع آفرینشی مردانه خواه دارند.
چاربیتی: ادامه سنت شعر شفاهی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
چهاربیتی گونه ای از شعر کهن ایرانی و به باور نگارنده ادامه همان سه بیتی ها یا سه خشتی های قدیم ایرانی است با وزنی تقریباً هجایی که به مرور وزن عروضی یافته است. ساختار این گونه شعر بنابر شواهد بسیاری که در دست است، بر مبنای نوعی تکرار استوار است. محتوای چهاربیتی ها هم بیشتر ساده و بدوی است و از سویی با موسیقی پیوندی ناگسستنی دارد که به همین دلایل می توان آن را فرزند شعر کهن و بازمانده شعر هجایی دانست. در این گفتار با اشاره به شواهد و نظراتی که از محققان به جا مانده، بنا داریم تا اثبات کنیم این گونه ادب عامه تداوم «سنت شعر شفاهی» است که خوشبختانه دگردیسی خود را در شواهد بسیاری حفظ کرده و پیوستگی تاریخی سنت موسیقی ایرانی، خاصه در بین مردم روستاها، آن را همچون عتیقه ای گران بها محفوظ داشته است تا برای بررسی شعر ایرانی قبل از اسلام، پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی، مشروط به عدم تعصب، منابع کافی در دست داشته باشند
کاربرد و ویژگی های دوبیتی در انواع ادبیات منظوم عامه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
یکی از قالب های رایج در ادبیات منظوم عامه و بومی سرودهای مناطق مختلف ایران و کشورهای فارسی زبان دوبیتی است. دوبیتی با توجه به ایرانی بودن و سابقه در ادبیات پیش از اسلام و کوتاهی و استعداد ذاتی آن در بیان و انعکاس زندگی مردم، همواره قالبی شناخته شده و محبوب بوده است. در این مقاله و براساس طرح تحقیقی نگارنده در مورد ادبیات منظوم عامه ایران، از 302 گونه منظوم و عامه سرود 100 گونه با اسامی و کارکرد مختلف، درقالب دوبیتی سروده شده اند. هدف از این مقاله نشان دادن گستره و پراکندگی جغرافیایی دوبیتی در ایران و کشورهای فارسی زبان است. نتایج این تحقیق نشان می دهد کاربرد دوبیتی در کنار مثنوی که هردو ایرانی هستند، به نسبت مساوی 67درصد تمام گونه های منظوم ادب عامه را تشکیل می دهد که 33درصد در قالب دوبیتی است و به نام هایی چون بیت، بایاتی، دوبیت، دوبیتو، چهاربیتو، ترانه، ترانک، فهلویات، کلّه فریاد، فراقی، چهارپاره، سیتک، چهاردانه، چهارگانی، دستون، بیدگانی و... شناخته می شود.
کارکردهای متمایز قافیه و ردیف دوبیتی های عامه در لفظ و معنا(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
بررسی جنبه های ساختاری و عناصر شاعرانه در دوبیتی ها ، به دلیل جایگاه آن در اتصال شعر رسمی و عامه، می تواند برخی از ویژگی های متمایز این دو حوزه را تبیین کند. باتوجه به اهمیت نقش قافیه و ردیف در این قالب، در این مقاله به روش تحلیلی- مقایسه ای، ضمن بررسی بیش از 3،000 دوبیتی عامه، زوایایی چون شباهت ها و تفاوت های لفظی و معنایی و تسامح های مرسوم در موسیقی کناری آن ها، متناسب با تفاوت اقلیم، تحلیل و با ادب رسمی مقایسه شده است.
خلاف جلوه های جغرافیایی، روستایی، فردی و طبیعی، مباحث ایدئولوژیک، فلسفی، اجتماعی و شهری در موسیقی کناری دوبیتی های عامه نمود ندارد. از جنبه های تمایز کله فریادهای خراسان، نگاه نسبتاً زمینی به معشوق و اشاره مستقیم به نام زنان در جایگاه ردیف است. همچنین در شروه ها، اصرار بر برخی التزام های آوایی و همچنین استفاده از تلمیح و جناس (به ویژه جناس مرکب) بسامد بسیاری دارد. از تسامح های لفظی مرسوم در قافیه گزینی، شگردهایی همچون استفاده از ردیف به جای قافیه، رعایت نکردن حرف قبل از روی، تکیه بر حرف یکسان قبل از روی، استفاده از ضمایر، شناسه ها به جای قافیه و حذف صامت میانی، ویژه شعر عامه است و در دوبیتی های رسمی کمتر از آن ها استفاده شده است.
جایگاه و تحلیل درون مایة سیتک ها در ترانه های سیستان(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
«سیتک» (Seytak) نام دیگر دوبیتی در گویش سیستانی است که زبانی ساده و روان دارد و برای هر فارسی زبانی قابل فهم است. این نوع شعر به میزان گسترده ای از دیگر انواع ترانه ها در بین مردم سیستان رایج است. موضوع اغلب این دوبیتی ها عشق و زندگی است؛ شادی ها، غم ها، دلبستگی ها، گله مندی از مشکلات زندگی، ناله از بی وفایی، بدعهدی زمانه و مردم، انتظار، کار و باورهای اعتقادی همه و همه در آن ها نهفته است. مقالة حاضر ضمن بررسی موضوعی انواع ترانه های سیستان، برآن است تا به تحلیل محتوایی سیتک ها بپردازد تا اندیشة مرکزی و فکر اصلی هنرمند را در آن واکاوی کند و از این طریق به شناخت بهتر تاریخ و فرهنگ مردم سیستان و درک اندیشه ها، اعتقادات، احساسات و آداب و رسوم زندگی آنان دست یابد. درون مایة این دوبیتی ها در چهار عنوان کلی اعتقادی، عاشقانه، فعالیت های شغلی و مفاهیم اجتماعی دسته بندی شده و مفاهیم جزئی تر زیرمجموعة آنها قرارگرفته است. مفاهیم عاشقانه با 54 %، محتوای اجتماعی با 4/22 %، مفاهیم اعتقادی با 15 %و فعالیت های شغلی با 57/8 % به ترتیب از مهمترین مفاهیمی بوده که در محتوای دوبیتی ها مشاهده می شود. بسامد بالای مفاهیم عاشقانه حاکی از این است که عشق در سیتک های سیستان حضوری زنده و ماندگار دارد.
ویژگی های زبانی و محتوایی دوبیتی های عامیانة تالشی جنوبی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
دوبیتی، شعر عامیانة چهارمصرعی، متداول ترین قالب شعری ایرانیان است و آن را بازماندة شعر هجایی دورة ساسانی می دانند. دوبیتی از دیرباز با موسیقی همراه بوده است و این نیز از قدمت آن حکایت دارد. به دوبیتی فهلویات نیز گفته اند. دوبیتی زبانی عامه فهم، وزنی ساده و ساختاری روان دارد و با احساس، اندیشه و زندگی اقوام گره خورده است. از این رو، با بررسی دوبیتی های هر قومی می توان به فضای فکری، روحی، واژگانی و زبانی آن قوم پی برد. در این مقاله، بیست وچهار دوبیتی از مجموعة چهارصد دوبیتیِ جمع آوری شدة بخشی از قوم تالش را از نظر زیبا شناختی، زبانی و محتوایی بررسی می کنیم. این دوبیتی ها نمایندة تمامیِ دوبیتی های جمع آوری شده اند. اغلب دوبیتی ها دست مایة موسیقی و آواز بوده اند، از نظر زبانی متحول شده اند، و واژه ها و ترکیب های قدیمی کمتر در آنها دیده می شود.
جلوه اساطیر در دو بیتی های فایزدشتی
منبع:
رخسار زبان سال دوم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۵
۵۰ – ۲۸
حوزه های تخصصی:
در شعر فایز دشتی اساطیر جلوه و شکوه خاصی دارند. او با بیانی کلی و دیدگاهی دیگر به جهان می نگرد و از اساطیر مختلف با بیان هایش گوناگون یاد می کند. وی گاهی فقط اساطیر ملی و یا مذهبی کهن را بیان می کند و گاه نیز به اسطوره سازی با کمک حوادث و شخصیت های غیر ایرانی دست می زند. وی به اساطیر مختلف اعم از اساطیر مذهبی و ملی پیش از اسلام و پس از اسلام و نیز اساطیر غیر ایرانی توجه داشته است. این مقاله با روش توصیفی و تحلیل محتوایی، میزان تأثیر اسطوره و بن مایه هاى آن را در اشعار فایز دشتی، شاعر بزرگ بوشهری، مورد کندوکاو و تجزیه و تحلیل قرار داده است. نخست، اشعار فایز مورد مطالعه و بررسی، سپس نمونه هایی از اساطیر ایرانی، غیر ایرانی و اساطیر مذهبی به کار رفته در این اشعار، استخراج و مورد شرح و تحلیل قرار گرفته است. یافته ها حاکی از آن است که گرایش های اسطوره ای فایز، متأثر از مطالعة عمیق شاهنامه و تعلیمات مکتب خانه ای او بوده و منظور نگارنده از نگارش این مقاله، نمایاندن جایگاه اساطیر و تأثیر آن در شعر فایز است. فایز توانسته است در بعضی از دوبیتی های خود، نوع حماسه را به ادبیات غنایی وارد کند و اساطیر به کار رفته در اشعار، با هدف قبلی انتخاب و به کارگیری آنها باعث به وجود آمدن سبکی نو در دوبیتی شده است.
تحلیل و بررسی داستانِ عامیانه حسینا و دل آرام (برپایه روایت شناسی ِ ساختار ی گریماس)
حوزه های تخصصی:
داستان عاشقانه حسینا و دل آرام، نُمایشی است روستایی درقالب دوبیتی هایی که از زبان راویان محلّی باز گو شده است و سرگذشت دل دادگی حسینا بر دل آرام است و گونه ای نو و بدیع از دوبیتی های پیوسته می باشد که از ساختار داستانی منسجمی برخورداراست. انسجام درطرح کلّی و روایی و دارا بودن نظم منطقی و علمی، نویسنده را برآن داشت تا با خوانشی نو از این داستان-که در لابه لای متون نو و مدوّن، فراموش شده است– ضرورت نگاه علمی به ادبیات داستانیِ عامیانه را مطرح کند. این پژوهش با رویکرد روایت شناسیِ ساختگرا به شیوه کتابخانه ای و با روش توصیفی- تحلیلی شکل گرفتهاست که به تحلیل علمی این داستان می پردازد. از آن جایی که ساختارروایی این داستان، به نظریهروایت شناسی گریماس نزدیک است، نویسنده، چهارچوب را برپایه نظریهگریماس بنانهاده است و ساختارِ اصلی روایت، با تغییر وضعیت ها بر اساس تقابل های دوگانه و زنجیره های روایی و الگوی کنشیِ روایت، تحلیل می شود. طرح داستان، ساختار و انسجامِ روایی دارد و از منظر تقابل های دوگانه و مربّع های معنایی موفّق است؛ امّا کنش ها در قاعده های نحوی در بخش زنجیره های اجرایی ضعیف است و این به دلیلِ فضای محدود روستایی است که داستان های عامیانهغنایی درآن شکل می گیرد. تحلیل و بازخوانیِ داستان های عامیانه غنایی برپایه نظریه های جدید، می تواند درشناخت و نُمودن عمیق ترِ این آثار، که گنجینه هایی از ادب شفاهی و مردمیِ ایران است، مفید باشد. طرح این نمونه، زمینه مناسبی برای گسترش آن به دیگر داستان های غنایی و عامیانه فارسی است.
بررسی جامعه شناختی- هنری دوبیتیهای فایز
دوبیتی از مردمی ترین قالبهای شعری فارسی است. یکی از راه های شناخت روحیات مردم هر منطقه، مطالعه و بررسی فولکلورآن منطقه میباشد. فایزدشتی یکی از دوبیتی سرایان محبوب مردم جنوب است که باید سر این محبوبیت را درمنعکس نمودن عناصر فرهنگ بومی و سخن گفتن از آلام و آمال آنان دانست. نوشتار حاضر بر آن است تا تاثیر متقابل فرهنگ بومی جنوب و دوبیتی های فایز را بیان نماید؛ از اینرو شباهت و اختلاف روایت دوبیتی ها و عناصر معنوی و مادی فرهنگ مردم را مورد بررسی قرار داده است. محبوبیت فایز نزد مردم و همچنین عقاید و باورهای ویژه مردمی، موجب تبدیل شدن وی به یک اسطوره مردمی گردیده و مردم جهت تبیین هنر شاعری او به افسانه سرایی دست زده اند. فایز شاعری مردمی است که درخلال دوبیتی هایش از امثال و حکم رایج بهره برده است و مردم نیز اشعار وی را در فرهنگ خود واردکرد هاند. بسیاری از دوبیتی ها در آوای شروه مردم جنوب و لالایی های آنها ماندگارشده اند. فایز شاعری روستایی است که تصاویر شعرش را از محیط زندگی خود میگیرد. این تصاویر بیانگرحال و هوای خاص روستاهای شهرستانهای دشتی، دشتستان و تنگستان است.
گونه شناسی نام های دوبیتی فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در میان انواع اشعار عامه، دوبیتی بیشترین رواج را دارد. در متون ادبی کهن و همچنین در نواحی مختلف ایران، در اشاره به دوبیتی نام های متفاوتی به کار می رود؛ مانند فهلوی، ترانه، حاجیانی، غریبی، فریاد، شروه و بسیاری موارد دیگر. در رویارویی با این اسامی متنوع این پرسش پیش می آید که آیا این نام های متفاوت مصداق های متفاوتی هم دارند؟ و آیا وجوه تمایز احتمالی که بین آن ها وجود دارد، به گونه ای هست که بتوان به هر یک از آن ها نام جداگانه ای داد و هر یک را نوع مستقلی به شمار آورد؟ یا اینکه بر اساس معیارهای ادبی و ژانرشناسی، نمی توان آن ها را نوع مستقلی به شمار آورد، بلکه همه آن ها زیرمجموعه دوبیتی محسوب می شوند؟ برای پاسخ به این پرسش، ویژگی های ساختاری و محتوایی حدود هزار و پانصد دوبیتی فارسی را از نقاط مختلف ایران که در ذیل نام های متفاوتی مانند چهاربیتی، سیتک، شروه، فراقی، فریاد، فلکی، کلّگی، هزارگی، حسینا، نجما، شرمه، شربه و... گردآوری شده بودند بررسی کردیم. درنهایت، مشخص شد که به لحاظ ژانرشناختی همه آن ها را باید ذیل ژانر دوبیتی طبقه بندی کرد و تمام این موارد نام هایی متفاوت برای نوعی واحد هستند.
بیان ادبی شعر و سرایش رباعی و دوبیتی
حوزه های تخصصی:
یکی از پیشینیان محقّقان ادبی، یعنی ارسطو در خصوص نحوه تأثیر بیان شاعر در مضامین ادبی و عاطفی گفته است: عظمت بیان شاعر در این است که اصل تقلید و محاکات را ماهرانه نشان دهد، گروهی دیگر بر این عقیده اند که: شیوه طرح مطالب را از محتوای موضوع، مهم تر جلوه داده اند، چنان که فرمالیست های روسی، بحث ادبیات کلام (Literatiness) را مطرح کرده اند.
پس زبان ادبی، جز ظاهر الفاظ، شباهتی به زبان عادی ندارد، بنابراین شاعران در بیان ادبی خود به آرایه های ادبی از جمله تشبیه، استعاره، کنایه، مجاز و همانندهای آن متوسّل شده اند تا بدین وسیله بتوانند مضامین را با تمسّک به صور خیال و نکته آفرینی ها در سروده های خود با نازک اندیشی نمایان سازند و رباعی نیز یکی از ناب ترین قالب های شعر فارسی و یکی از اصیل ترین و کهن ترین انواع آن ...
تحلیل گونه شناسی دوبیتی فارسی در ادب عامه(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
جستارهای ادبی پاییز ۱۴۰۰ شماره ۲۱۴
121 - 142
حوزه های تخصصی:
از میان اشعار عامه فارسی، بیش از همه دوبیتی رواج دارد. در موقعیت ها و مراسم مختلف، در سوگ و سرور، هنگام کار و استراحت، بر زبان پیر و جوان دوبیتی جاری است. درواقع دوبیتی پرکاربرد ترین قالب شعری ادب عامه است و در عین حال دارای ویژگی هایی است که آن را از سایر قالب های شعری فارسی متمایز می کند. برای مثال زبان آن عمدتا عامیانه و مضمون آن بیشتر مسائل روزمره زندگی عموم مردم و به خصوص احساسات عاشقانه و هجران یار است و به طور کلی محل بروز احساسات و عواطف جاری آنهاست. علاوه بر آن، ویژگی های ساختاری منحصربه فردی دارد. از این رو آیا می توان گفت دوبیتی فارسی یک ژانر ادبی نیز هست؟ و آیا اساساً یک قالب شعری می تواند محور یک ژانر ادبی قرار گیرد؟ برای بررسی این موضوع، در این پژوهش با انتخاب هزار و پانصد دوبیتی از مناطق مختلف ایران، مؤلفه های ژانری متنی و برون متنی دوبیتی بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد دوبیتی های فارسی غالبا ویژگی های ژانری نسبتا واحد و همانندی دارند که راه را برای سخن گفتن از ژانر دوبیتی در کنار قالب دوبیتی تا حدودی هموار می کند.
بازتاب درون مایه دعا ونفرین در دوبیتی های عامیانه مازندران
حوزه های تخصصی:
درون مایه جوهر اصلی اندیشه بشری است که آن را به شیوه های گوناگون در آثار و رفتار خود بروز می دهند .از طریق درون مایه می توان به طبقه بندی اثر پرداخت. درمیان قالب های شعری ادب عامه دوبیتی صمیمی ترین ونزدیک ترین قالب شعری است که هم سراینده وهم مخاطب به آسانی با آن ارتباط بر قرار می کنند . دعا زیباترین شکل بندگی است که از مرز زبان گذشته ودر رفتار وکردار آدمی جلوه گر می شود. آن لحظه که به دعا مشغولیم؛ زخمه های محبت الهی است که تارهای دل رابه لرزش در می آورد. بررسی کنش گفتاری نفرین در گفت وگوهای مختلف نشان می دهد که افراد اغلب در هنگام خشم ویا عجز و ناتوانی لب به نفرین می گشایند. پژوهشگر در این پژوهش ،با روش توصیفی- تحلیلی دعا و نفرین و اهدافی که از آن متصور بوده است را در دوبیتی های عامیانه مازندرانی بررسی نموده است . بر اساس یافته های تحقیق می توان گفت در بحث دعا که بیشتر زبان حال عشاق است عاشق از خدا می خواهد که معشوقش عمری طولانی همراه با خوشبختی داشته باشد. بسامد اینگونه دعا در ادبیات مازندران در اشعار امیر پازواری بیشتر است. در بحث نفرین نیز، نفرین به معشوق بی وفا پر رنگتر است. بعد از آن نفرین به رقیب عشقی، نفرین به بخت واقبال خویش، نفرین به مادر یار، نفرین به قوم وخویش یار که مانع وصالند و نفرین به زن و ارباب قرار دارد.
عناصر نفرین و نمود جنسیت در دوبیتی های مکتوب عامه فارس(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
فرهنگ و ادبیات عامه سال دهم خرداد و تیر ۱۴۰۱ شماره ۴۴
284-251
حوزه های تخصصی:
نفرین یکی از شیوه های واکنش انسان در برابر موانعی است که در طول زندگی با آن ها مواجه می شود. واژه نفرین به معنای دعای بد است و بیشتر در شرایط عجز و ناتوانی انسان بروز می یابد. باور به تأثیرگذاری نفرین بیشتر از آن جاست که عامل اجرای آن، یکی از نیروهای ایزدی و مینوی است. هرچند باور به این تأثیرگذاری در گروه های مختلف اجتماعی وجود داشته است، اما مردم عامه به دلیل باورها و شرایط اجتماعی متفاوتی که داشته اند بیشتر از این ابزار استفاده و در قالب زبان گفتاری یا نوشتاری آن را بیان می کرده اند. یکی از این قالب ها دوبیتی است که عامه آن را برای بیان بسیاری از واکنش ها و احساسات خود مناسب دانسته اند. بنابراین، استفاده از آن برای بیان نفرین نیز طبیعی است. این پژوهش، به روش تحلیلی توصیفی، نفرین های نمودیافته در 4391 دوبیتی رایج در میان عامه استان فارس را بررسی کرده و با بسامدیابی از عناصر نفرین کننده، نفرین شونده و دلیل نفرین، به تحلیل آماری و نمود این عناصر و جنسیت، در این حوزه از فرهنگ عامه پرداخته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد در اشعار بررسی شده، همه نفرین کنندگان جز در یک نمونه، انسان و نیمی از نفرین شوندگان غیرانسان اند، نکته ای که می تواند به ترتیب به دلیل ارتباط واکنش نفرین با سخن گویی انسان و فرافکنی تقصیر بر غیرانسان باشد. در دوبیتی ها، عاشق بیشترین نمود (82 درصد) را از میان 19 گروه نفرین کننده دارد و معشوق نیز با 16/23درصد ، اصلی ترین طرف در میان نفرین شوندگان است. همچنین از منظر جنسیت، زن در نفرین ها، بیشتر در مقام نفرین شونده قرار می گیرد، ویژگی ای که مربوط به جامعه مردسالار است که افزون بر ضعف و خودخواهی جنس مرد در برابر موانع، صبوری زن و پای بندی بیشترش را به رابطه عاشقانه نشان می دهد. هرچند می تواند مؤیّد به رسمیت نشناختن حقّ زن برای اعتراض نیز باشد و یک طرفه بودن رابطه عشق را نیز در جامعه مردمحور تأیید کند. از منظر تحلیل دلایل نفرین نیز، مانع وصل شدن، دیگرگزینی، جلب توجه معشوق و ناکامی عاشق، بیشترین بسامد را در دوبیتی های عامه دارند، مؤلفه ای که با وجه غنایی اشعار پیوندی مشخص دارد.
تحلیل مفهوم انتظار در دوبیتی های ادب عامه مازندران(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
فرهنگ و ادبیات عامه سال ۱۱ بهمن و اسفند ۱۴۰۲ شماره ۵۴
۲۰۸-۱۷۳
حوزه های تخصصی:
انتظار از مهم ترین درون مایه های ترانه های غریبانه است. این ترانه ها مضامین مهمی از زندگی، کار و رنج آدمی را شامل می شود و در عین حال با عشق و دلدادگی پیوندی دیرینه دارد. ادبیات عامه، علمی برای شناخت آداب و رسوم و عقاید مردم است که افسانه ها، باورداشت ها، داستان ها، ترانه ها را شامل می شود. ترانه های عامه به دلیل پاسداری از هویت فرهنگی ملی و انتقال احساسات و عقاید گذشتگان ما، بخش مهمی از ادبیات شفاهی محسوب می شوند. در اشعار مازندرانی درون مایه هایی ازجمله انتظار نهفته است که در فرهنگ و زندگی روزمره مردم این دیار ریشه دارد، اما تاکنون به آن پرداخته نشده است. این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی قصد دارد مفهوم انتظار را در دوبیتی های ادب عامه مازندران بررسی کند. با مطالعه بیش از هزار دوبیتی مازندرانی، 310 دوبیتی یعنی حدود 31 درصد درون مایه انتظار دیده شده است. براساس یافته های کتابخانه ای و میدانی تحقیق، می توان گفت که ترانه هایی با درون مایه مفهوم انتظار و انتظار عاشق برای بازگشت دوباره معشوق بیشترین بسامد را داراست. علاوه بر آن، انتظار عاشق برای آمدن فصل بهار و شکوفا شدن گل ها و دیدن معشوق، انتظار معشوق برای بازگشت عاشق از خدمت سربازی، انتظار اعضای خانواده برای بازگشت عزیزانشان به شهر و دیار، انتظار کشاورز زحمت کش برای برداشت محصول زراعی و همچنین انتظار پایان غم و غصه، رنج غربت و رسیدن به آرامش و آزادی از جایگاه خاصی برخوردارند.
خویش کاری عشق و جنگ در دوبیتی های فایز دشتی بر پایه ی نظریه ی استعاره ی مفهومی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
شعرپژوهی سال ۱۶ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۶۰)
61 - 86
خویش کاری عشق و جنگ در دوبیتی های فایز دشتی بر پایه ی نظریه ی استعاره ی مفهومی چکیده یکی از وجوه قابل توجه شعرغنایی عاشقانه، مفهوم جنگ و تعبیرهای وابسته به آن است؛ رویکردی از ناز و جلوه گری معشوق در مقابل خواست عاشق که ازطریق اشکال و عناصر مربوط به حوزه ی جنگ تشریح می شود. هدف پژوهش حاضر بررسی خویشکاری حوزه های مفهومی عشق و جنگ در دو بیتی های فایز دشتی است. پژوهش به روش تحلیل و توصیف کیفی و کمّی بر اساس بنیان های نظری استعاره ی مفهومی لیکاف و جانسون (1980) دوبیتی های فایز دشتی را موردمطالعه قرار می دهد. یافته ها ی مطالعه که به صورت کتابخانه ای فراهم شده است، نشان می دهد تعداد 131 دوبیتی از مجموع 494 دوبیتی فایز دشتی (1367) کمینه یکی از ملزومات حوزه ی جنگ را در خود دارد. این فراوانی که از بسط 79 مورد روشن از مناسبات جنگ حاصل می شود، در حمایت زیر نگاشت های میان حوزه ای و پی آمدهای استعاری مربوط به حوزه ی جنگ و همچنین تفصیل هایی که گاهی از شرایط اقلیمی- فرهنگی برخاسته است، درون مایه ی بخش قابل توجهی از دو بیتی های فایز دشتی را در ذیل استعاره ی مفهومی «عشق جنگ است» قرار می دهد. نتیجه ای که از این دریافت حاصل می شود روشن می کند که فهم استعاری این ترانه ها در ذیل نام نگاشت «عشق جنگ است» مستلزم نوعی خوانش است که به صورتی پیوسته حوزه های درون دادی و پی آمدهای استعاری مربوط به استعاره ی مرکزی را نیز فرا بخواند.