ادبیات شفاهی منظوم

پژوهش در فرهنگ عامه یا تحقیق در فولکلور، حرکت برای شناخت باورها، اعتقادات، آئین ها و اسطوره های گذشتگان است و می تواند در خودشناسی، خودباوری و درنهایت هویت یابی نسل امروز مؤثر باشد. بخش عمده ای از فرهنگ جامعه در ادبیات شفاهی متبلور است و ازاین رو، این گونه ادبیات با نوع معیشت، سطح آرزوها، اقتصاد و اعتقاد مردم همخوانی شگرفی دارد. ادبیات شفاهی پدیدآورندگانی گمنام، ولی ناقلانی آشنا دارد و از نظر محتوایی در برگیرنده آرزوها و انتظارات بر باد رفته یا دور از دسترس، اسطوره ها، اعتقادات و باورهای فردی و جمعی مردم گذشته است که برخی از این اسطوره ها، باورها و اعتقادات به مخلوقات ماورایی از قبیل جن و پری مربوط می شود. وقتی بشر دیروز نتوانست برای دیده ها و شنیده هایش از پدیده های پیرامونش، پاسخی منطقی و متناسب با دانایی و تجربه و انتظاراتش پیدا کند، به تحیر فرو رفت، به خیال پردازی و افسانه سازی روی آورد و با خلق مخلوقاتی ماورایی و اسطوره ای و نسبت دادن بسیاری از امور به آن ها، به پرسش های واقعی خود پاسخی خیالی داد و از نظر روانی خود را قانع کرد. ادبیات شفاهی مردم خراسان که تجلّی گاه این امور است، گاهی به نثر و در قالب قصه و افسانه، نقل روایت، چیستان، ضرب المثل و گاهی به نظم و موزون بوده و در قالب مثنوی، قطعه، غزل، دوبیتی، رباعی، مفردات و ... بیان شده است. نگارنده تلاش دارد در این جستار کوتاه به بررسی جن و پری در ادبیات شفاهی منظوم (لالایی، دوبیتی، رباعی و...) خراسان بپردازد. به بیان دیگر در این مقالة پژوهشی در پی آن هستیم که دریابیم اسطوره جن و پری درکدام بخش از ادبیات شفاهی منظوم خراسان بیشتر بروز و ظهور دارند و بروز و ظهور این مخلوقات در قالب های متعدد چگونه است؟ تحقیق و بررسی، مطالعه و پژوهش در فرهنگ عامه و ادبیات شفاهی، حرکتی است به منظور شناخت نیاکان و بهره گیری از ذهن و زبان آن ها برای زندگی بهتر. برای گردآوری داده های این مقاله 2007 دوبیتی، 675 رباعی، 954 لالایی، 186 چیستان و حدود 30000 ضرب المثل منظوم بررسی شدکه درنهایت باید گفت: این مخلوقات که برای پاسخ به نیاز انسان ها خلق شده اند، در سایر فرهنگ ها مشابه هایی دارند و برخی از آنها با اعتقادات مردم گره خورده و بعضی مواقع آفرینشی مردانه خواه دارند.