اخلاق اجتماعی

فعالیتهای یاددهی یادگیری مفهوم جدیدی نیست و از دو فرض اساسی نشأت می گیرد: 1) یادگیری مستلزم تلاش فعالانه استاد و دانشجو است و 2) فراگیران مختلف به شیوه های متفاوتی یاد می گیرند. فعالیتهای یاددهی یادگیری استادان کل طرح درس و فعالیتهای آموزشی کلاس درس را منعکس می کند و بر پرورش مهارتهای اجتماعی و شناختی فراگیران تأثیر می گذارد. در این راستا، هدف این مطالعه  بررسی میزان توجه به آموزه های اخلاق اجتماعی (پرورش مسئولیت پذیری، رعایت حقوق دیگران،  نقد و استدلال، کارِ گروهی، همدلی) در فعالیتهای یاددهی یادگیری از دید دانش آموختگان فنی و مهندسی  دانشگاه اصفهان بوده است. این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن توصیفی پیمایشی است و در انجام آن از روش کمّی استفاده شده است. جامعه آماری شامل 320 دانش آموخته کارشناسی مهندسی IT   و مهندسی مکانیک در دانشگاه اصفهان بود که به روش نمونه گیری تصادفی ساده تعداد 170 نفر از آنان انتخاب شد. داده های پژوهش از طریق پرسش نامه محقق ساخته گردآوری شد. برای تعیین روایی پرسش نامه از روایی محتوا، و پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرانباخ 90درصد برآورد شده است.  تجزیه و تحلیل حاصل از این پژوهش با استفاده از نرم افزار آماری SPSS-19 در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی  انجام شد. در بخش آمار توصیفی مشخصه های آماری مانند فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار و در بخش آمار استنباطی آزمون t  تک متغیره استفاده شد. نتایج بیانگر آن است که میزان توجه به آموزه همدلی در فعالیتهای یاددهی یادگیری فنی و مهندسی به لحاظ آماری معنادار و قابل قبول است. میزان توجه به آموزه استدلال و نقد در فعالیتهای یاددهی یادگیری فنی و مهندسی به لحاظ آماری معنادار و قابل قبول نیست. میزان توجه به آموزه کار گروهی در فعالیتهای یاددهی یادگیری مهندسی به لحاظ آماری معنادار و قابل قبول نیست. میزان توجه به آموزه رعایت حقوق دیگران در فعالیتهای یاددهی یادگیری مهندسی به لحاظ آماری معنادار و قابل قبول نیست. میزان توجه به آموزه مسئولیت پذیری در فعالیتهای یاددهی یادگیری مهندسی به لحاظ آماری معنادار و قابل قبول است.

هدف از این پژوهش، تحلیل پیامدهای تربیتی حضور در اجتماعات مذهبی بود. این پژوهش از نوع  مطالعات کیفی و با استفاده از روش روایت پژوهی انجام شد. جامعه پژوهش شامل افرادی بودند که به صورت مستمر در اجتماعات و هیئت های مذهبی شرکت می کردند. که به روش نمونه گیری هدفمند تا اشباع نظری داده ها با 15 نفر از این شرکت کنندگان، مصاحبه نیمه ساختاریافته به عمل آمد. بعد از انجام مصاحبه حضوری و ضبط مکالمات، مصاحبه ها به متن تبدیل شد؛ سپس داده ها با روش تحلیل مضمون از نوع تشکیل شبکه مضامین و با کمک نرم افزار(MAXQDA)، تحلیل شد. به منظور اعتبار بخشی به داده ها، از روش توافق بین کدگذاران و برای روایی یافته ها از روش بازنگری به دست متخصصان استفاده شد. تحلیل یافته ها نشان دهنده 28 مضمون پایه و 4 مضمون سازمان دهنده شامل اخلاق بندگی، اخلاق اجتماعی، اخلاق زیست محیطی و اخلاق فردی بود. برخی از مضامین پایه نیز شامل تقویت ارتباط با خدا، انجام اعمال عبادی، رعایت حقوق دیگران، تنظیم روابط خانوادگی، مشورت، کار گروهی، حسن خلق، نوع دوستی، توجه به حیوانات، گیاهان و طبیعت، امیدواری، مسئولیت پذیری، صبر و مراقبه بود. همچنین یافته ها نشان داد که حضور افراد به طورِ مستمر در هیئت ها و اجتماعات مذهبی می تواند منجر به تقویت ارتباط با خداوند، اولویت یافتن کسب رضایت الهی، بهبود روابط با اعضای خانواده، خویشاوندان، همسایگان و دیگر افراد جامعه، احترام گذاردن به نظرات دیگران، تقویت روحیه مشارکت جویی و مسئولیت پذیری، تکریم و مواجه مسئولانه با مخلوقات هستی، عدم دلبستگی به لذایذ دنیوی و افزایش صبر و تحمل در برابر مشکلات گردد.

روند فزاینده بدرفتاری ها همیشه اندیشمندان و سیاست گذاران جامعه را به تکاپو می اندازد تا قبل از این که جامعه در گرداب این بدرفتاری ها به نقطه غیرقابل بازگشتی برسد، تدابیری بیندیشند. امروزه در فضای مجازی، بیش از فضای فیزیکی شاهد بدرفتاری هستیم. نوشته حاضر در پی پاسخ به این سؤال است که چرا در فضای مجازی بیش از فضای فیزیکی شاهد رفتارهای غیراخلاقی با دیگران هستیم؟ موضوع پژوهش کنونی به بدرفتارهای ارتباطی (مانند هتاکی و نقض حریم خصوصی) محدود است و شامل آسیب های فردی (مانند اعتیاد به پورنوگرافی) نمی شود. برای پاسخ به سؤال مزبور از نظریه چهار مؤلفه ای جیمز رِست بهره گرفته شده است. فرضیه پژوهش آن است که ابزارهای ارتباطی کنونی ارتباط افراد را غیرمستقیم کرده و به این ترتیب، حساسیت اخلاقی آنها را کاهش داده است. این کاهش حساسیت، عامل بسیاری از بدرفتاری های اخلاقی در فضای مجازی است. برای حمایت از این فرضیه، شواهدی از مطالعات تجربی ارائه شده است.

شناخت مبانی اجتماعی اخلاق برای تحقق اخلاق اجتماعی ضروری است. برای تحقق عدالت اجتماعی در فرهنگ اسلامی، باید این مبانی برای سیاستگذاران و افراد جامعه در راستای آگاهی بخشی و اقناع آنان روشن شود. مبانی در لغت به معنای بنیان، اساس و شالوده و در اصطلاح به معنای پیش فرض هایی است که باید در علومی دیگر به اثبات برسند. در این پژوهش مبانی عام و خاص اخلاق اجتماعی از منظر امام علی(ع)، با تأکید بر نهج البلاغه بررسی شده است؛ تا از این طریق مسایل زیربنایی ساخت اخلاق اجتماعی و بسترسازی مناسب برای تحقق عدالت اجتماعی در فرهنگ اسلامی شناسانده شود.

یکی از مهم ترین چالش های دیروز، امروز و فردای جوامع بشری، انحطاط اخلاقی است. کتاب نهج البلاغه از بنیادین ترین کتب اخلاقی، بر این سازه اجتماعی تأکید دارد. بدین منظور مطالعه حاضر با هدف شناسایی و ارزیابی مقولات اخلاق اجتماعی در قالب مدلی کیفی از کتاب نهج البلاغه انجام شده است. روش تحقیق مطالعه حاضر، تاکتیک تحلیل محتوای پنهان کتاب نهج البلاغه منطبق بر رویکرد اشتراوس با استفاده از نرم افزار MAXQDA2022 است. 2327 واحد معنایی در حوزه مقولات اخلاق اجتماعی در بخش کدگذاری باز، شناسایی شد. از دسته بندی کدهای شناسایی شده، 55 کد فرعی و 9 کد محوری تحت عنوان مقولات متغیراخلاق اجتماعی اکتشاف گردید. یافته های این مطالعه نشان می دهد، در میان مقولات اخلاق اجتماعی در نهج البلاغه، رفتار های اسلامی در مورد اموال به صورت معناداری با بیشترین فراوانی (482F=) و با بیشترین وزن نرمال شده داده ها (0.3089Wj=) مورد تأکید حضرت علی× می باشد.

با توجه به وجود رابطه طولی علّی معلولی بین اعتقادات، گرایش ها و رفتارهای انسان، اعتقادات انسان در گرایش ها و رفتارهای او تأثیرگذار است. اعتقاد به توحید در خالقیت از این مسأله مستثنا نیست. نوشتار حاضر، با روش توصیفی تحلیلی در مقام بیان چگونگی تأثیر اعتقاد به توحید در خالقیت بر اخلاق اجتماعی از منظر علامه مصباح (ره) است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که اعتقاد به توحید در خالقیت ابتدا در ساحت بینشی انسان تأثیر می گذارد، به گونه ای که همه انسان ها را در خلقت، از یک مبدأ دانسته و ارزش ذاتی رفتارهای اختیاری را قرب الهی می داند. تغییر بینش، تغییر در گرایش را به دنبال دارد؛ زیرا بینش ها علّتِ گرایش ها هستند. از این رو، شخص به رفتارهایی گرایش پیدا می کند که مناسبت بیشتری با بینش او نسبت به ارزش ذاتی داشته باشد. در نتیجه، در رفتار با دیگران به گونه ای عمل خواهد کرد که به هدف نهایی نزدیک تر شود.

اخلاق از اساسی ترین الزامات زندگی اجتماعی است و رعایت آن همواره از دغدغه های بزرگان جوامع بوده است. اینکه تا چه اندازه می توان انتظار داشت افراد یک جامعه، کنشگران اصول اخلاقی آن باشند به بافت فرهنگی، سیاسی و اقتصادی آن جامعه بستگی دارد؛ زیرا اخلاقیات در بستر تاریخی سرزمینی شکل گرفته و سترگ شده اند و از تمام این دگرگونی ها در درون خود تأثیر پذیرفته اند. چه بسا یک امر اخلاقی در ادوار بعدی اخلاقی شمرده نشود یا آنچه در جامعه ای اخلاقی شمرده می شود، در جامعه ای دیگر غیراخلاقی انگاشته شود. بنابراین، نمی توان از کنشگران اخلاق در جامعه انتظار داشت در هر شرایطی تن به انجام اصول اخلاقی دهند یا هر کنشی را اخلاقی شمارند. در این پژوهش، با رویکرد توصیفی-تحلیلی کوشیده شده به این سؤال پاسخ داده شود از دیدگاه عبید زاکانی در جامعه فاقد ثبات سیاسی و اقتصادی، اخلاقیات تا چه اندازه دستخوش تغییر و دگرگونی شده اند و چه گروه های اجتماعی بیشترین نقش را در این دگرگونی ها داشته اند؟ فرضیه این مقاله آن است که اخلاق از آشفته  بودن اوضاع سیاسی و اقتصادی چندان متأثر می شود که می تواند اصالت مفاهیم خود را از دست بدهد و در گرداب رویدادها چندان فرو افتد که از خویش بیگانه شده و حتی آنچه پیش تر غیراخلاقی بوده، اخلاقی انگاشته شود. در چنین جامعه ای، لذت طلبی، کوته نگری، فرد محوری و منفعت طلبی بدون توجه به اخلاق جمعی رشد می کند. عبید شاعرِ دل نگرانِ الزاماتِ اخلاقی و فراتر از آن متفکری اجتماعی است که نسبت به محیط پیرامون خود بی تفاوت نبود. او نقش و جایگاه برجسته ای به بزرگان و نخبگان طبقات مختلف جامعه در واژگونی مفاهیم اخلاقی می دهد که با پشت پا زدن بر سنن اخلاقی پیشین، اخلاقی نو می آفرینند و منافع قدرت و ثروت خود را تأمین می کنند و توده مردم را نیز متأثر از خویش می سازند و جامعه ای را شکل می دهند که بیگانه با تاریخ و فرهنگ خود شده است.

خدا بشر را آفرید و بشر تمدن را. بی تردید میان تمام مفاهیمی که حاکی از توانایی بشر است مفهومی جامع تر از تمدن نمی توان یافت که همه دستاوردهای عقل، هوش و خلاقیت او را یکجا نمایندگی کند. تمدن واژه ای است که به تنهایی تمام سرمایه ها، داشته ها و انباشته های نسل های متمادی گروه کثیری از انسان ها را به منصه ظهور می رساند. تمدن گرچه بیشتر در مظاهر مادی جلوه می کند، اما هرگز بدون پشتوانه های فکری و معنوی نمی تواند به اوج برسد و دوام بیاورد. تجربه زندگی جمعی انسان به او آموخته است که برای حفظ دستاوردهای مادی و معنوی خویش به نیرویی محافظ در جامعه نیازمند است که امروز به آن «پلیس» می گوییم. اما فلسفه وجودی این نیرو و نوع رابطه او با سایر پدیده های اجتماعی از جمله مباحث تمدنی خالی از بحث و نظریه پردازی نبوده است؛ زیرا رابطه دو مفهوم تمدن و پلیس رابطه ای چندجانبه است که با توجه به اهمیت و آثار گسترده اجتماعی آن نیازمند بررسی عمیق و جامع است. در این باره جامعه شناسان و دانشمندان علوم اجتماعی سؤال های بسیاری مطرح کرده اند از جمله اینکه کارکرد پلیس در اجتماع چیست؟ پلیس با کدام یک از جنبه های فرهنگی یک تمدن بیشتر در ارتباط است؟ رابطه پلیس با عدالت اجتماعی به عنوان یکی از محورهای تمدن چیست؟ مشروعیت پلیس با مشروعیت نظام تمدنی مرتبط است؟ اعتماد اجتماعی چه نقشی در موفقیت پلیس دارد و اعتماد به پلیس چگونه حاصل می شود؟ این مقاله سعی خواهد کرد با رجوع به آرای جامعه شناسان و دانشمندان علوم اجتماعی، به سؤال های یادشده پاسخ گوید. در این زمینه ضمن اشاره به اشتراک مفهومی دو واژه تمدن و پلیس در تاریخ ادبیات بعضی از کشورهای اروپایی، به اشتراکات کارکردی و عملکردی نظام سیاست گذاری تمدنی و نظام اجرای سیاست های تمدنی (پلیس) و نقش این کارکردها در تحکیم متقابل پایه های تمدن از سویی و استحکام عملکرد پلیس از سوی دیگر می پردازد.

امروزه سرمایه گذاری در عرصه هایی همچون ارز، خودرو و مسکن مورد توجه و اقبال برخی اقشار جامعه قرار گرفته است. با توجه به تبعات متعددی که این قبیل سرمایه گذاری می توان در پی داشته باشد، اهمیت بررسی ابعاد مختلف قانونی، اقتصادی، فقهی و اخلاقی این نوع سرمایه گذاری امری واضح است.اما با توجه به این که بررسی ابعاد اخلاقیِ این قبیل سرمایه گذاری ها خصوصا در بعد فردی و اجتماعی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، ضرورت تبیین این ابعاد، از اهمیت و ضرورت بیشتری برخوردار است.هدف این مقاله بررسی این نوع فعالیت های اقتصادی، از نظر اخلاق کاربردی و بر اساس دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی ره با روش توصیفی تحلیلی است. نتیجه پژوهش این که با بررسی دیدگاه اخلاقی علامه طباطبایی می توان گفت فضیلت گرایی، پیامدگرایی اخلاقی، پیامدگرایی اخروی، وظیفه گرایی و اخلاق محبت از مبانی فرااخلاقی ایشان و تقوا، برابری، ایثار، وحدت و امنیت اجتماعی از مولفه های اخلاق اجتماعی هستند. با خرید و حبس ارز، مسکن و خودرو و ورود نقدینگی به این بازارها جریان معاملات اقتصادی و رونق آن ها دچار اخلال می شود و مصداقی برای تقدم نفع شخصی بر منافع جمعی و بی تفاوتی نسبت به قشر ضعیف جامعه است که با مولفه های اخلاق اجتماعی در تضاد است. همچنین ورود به این نوع سرمایه گذاری ها در بُعد رذائل اخلاقی، آسیب هایی همچون اشتیاق نسبت به آشفتگی و گرانی در اقتصاد و شادمانی از ضرر دیگران را درپی دارد.

ارزش های اخلاقی یکی از مهم ترین عناصری هستند که اصلاح اجتماعی متقوّم به آنهاست، اما از آنجا که ادبیات اخلاقی ما غالباً رویکرد فردی دارد، بازخوانی اخلاقیات اسلامی در افق اجتماعی و تمدنی ضرورت دارد . نگارنده جداانگاری اخلاق و سیاست را مردود می داند و دوگانه انگاری ماکس وِبِر را به تفصیل مورد نقد قرار داده و اذعان دارد که مبانی، اصول و آموزه های اخلاقی مربوط به دو حوزه فردی و اجتماعی در یک نظام اخلاقی واحد سامان می یابد . در عین حال، معتقد است که عرصه اجتماعی اخلاق، اقتضائات خاصی دارد و با لوازم ویژه ای همراه خواهد بود که از دریچه نگاه فردی قابل مشاهده نیست و مستلزم نگاه کلان اجتماعی است . از این رو، در این جستار، اخلاق اجتماعی را از چهار جهت: 1) موضوع؛ 2) غایت؛ 3) منبع؛ ۴) نوع الزام، با اخلاق فردی مقایسه کرده و سعی کرده است ممیّزات آن را برشمارد و از این طریق ضرورت بازخوانی آموزه های اخلاقی اسلام در افق اجتماعی و استلزامات آن را آشکار سازد .

التزام آحاد جامعه به قوانین اجتماعی، یکی از مهمترین ضروریات زندگی در جوامع امروزی است. زمانی که عده ای قوانین اجتماعی و هنجارهای رسمی جامعه را نادیده می گیرند، ما با وضعیت قانون گریزی روبه رو هستیم. پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل جامعه شناختی موثر بر قانون گریزی جوانان شهر بروجن انجام شده است. عوامل اجتماعی شامل مسئولیت پذیری، ارزش های دینی و سنتی، اخلاق اجتماعی، جنس، وضعیت تاهل، تحصیلات، وضعیت مسکن و میزان استفاده از رسانه های جمعی می باشد. متغیر وابسته، قانون گریزی جوانان می باشد که به عنوان مسئله اصلی تحقیق در نظر گرفته شده است و با هریک از متغیرهای مستقل ذکر شده در ارتباط گذاشته شده است . این پژوهش با استفاده از روش تحقیق پیمایشی و تکنیک پرسشنامه برروی 376 نفر از جوانان شهر بروجن انجام گرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها در سطح آمار توصیفی و تحلیلی و در قالب جداول توزیع فروانی و در سطح آمار استنباطی با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون انجام شده است. نتایج نشان داد که متغیرهای مسئولیت پذیری، ارزش های دینی و سنتی، اخلاق اجتماعی، استفاده از رسانه های گروهی، وضعیت تاهل، وضعیت مسکن و تحصیلات، بر قانون گریزی جوانان تاثیری مثبت  داشته، اما متغیر جنس بر قانون گریزی جوانان بی تاثیر  بوده است . 

هدف: هدف از پژوهش حاضر، ارائه الگوی تربیت اخلاق فردی و اجتماعی زمینه ساز ظهور مبتنی بر شناسایی ابعاد و مؤلفه های تربیت اخلاق فردی و اجتماعی زمینه ساز ظهور بود. روش: پژوهش حاضر از منظر ماهیت و روش جمع آوری داده ها، توصیفی- پیمایشی و راهبرد پژوهش ترکیبی (کیفی و کمّی) است. جامعه مورد مطالعه، خبرگان سازمان های مذهبی و فرهنگی بودند و نمونه گیری به شکل هدف مند انجام و در مجموع 25 نفر انتخاب شدند. پس از تعریف موضوع و انجام مطالعات اکتشافی، کتابخانه ای و تحلیلی متون اسلامی مرتبط با تربیت اخلاقی، ابعاد و مؤلفه های متغیرها از طریق روش دلفی و پرسش نامه پژوهش گرساخته گردآوری شد و براساس روش های آماری کیفی توسط نرم افزار اس پی اس اس نسخه 22 تحلیل و نهایتاً تناسب الگو به اجماع خبرگان رسید. در ادامه تحلیل عاملی تأییدی هر یک از متغیرهای پژوهش توسط نرم افزار اسمارت پی ال اس3 انجام شد. یافته ها: براساس یافته ها، الگوی تعالی انسان دارای ۵ بُعد (اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی، رفتار اجتماعی، شناخت اجتماعی و احساس اجتماعی) با 18 مؤلفه (تقوای فردی، هدایت یافتگی فردی، عمل به واجبات و مستحبات، تواضع و فروتنی، استقامت، ارتقای سطح تربیت و تهذیب، محبت در میان مردم، احترام و اعتماد میان مردم، رشد علمی و عقلی مردم، وحدت و عدم تفرقه، عدالت خواهی فراگیر، مبارزه با امتیازات طبقاتی، مقابله با تبعیض نژادی، حذف تجمل گرایی و امنیت همه جانبه، ویژگی های رفتاری، ویژگی های شناختی و ویژگی های احساس اخلاق اجتماعی) می باشد. نتیجه گیری: از آن جایی که ساخت روایی مشترک متقاطع، میزان پایایی مرکب و میانگین واریانس های استخراج شده در الگوی پژوهش در سطح قابل قبول بود، الگوی مناسبی تشخیص داده شد.