مطالب مرتبط با کلیدواژه

وقف


۸۱.

ظرفیت سنجی فقه شیعه برای شناسایی وقف به عنوان یکی از منابع مالی حکومت اسلامی در پرتو اصل ولایت فقیه(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: وقف منابع مالی حکومت اسلامی حاکم اسلامی ولایت فقیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۳ تعداد دانلود : ۴۵۳
یکی از مسلمات فقه شیعه، ضرورت تشکیل حکومت اسلامی برای حفظ مصالح اسلام و مسلمین است. تشکیل حکومت و اداره شؤون آن، مستلزم دارابودن منابع مالی است. در فقه سیاسی اسلام، منابع متعددی برای این منظور به رسمیت شناخته شده و مورد بررسی قرار گرفته است. اما از وقف یا نامی برده نشده یا فقط در حد ذکر نام باقی مانده است. این در حالی است که می توان با استفاده از ظرفیت فقه شیعه، اوقافی را شناسایی یا ایجاد کرد که به عنوان یک منبع مالی دولت در اختیار حاکم شرعی باشد تا از آن برای امور ضروری و مصالح جامعه اسلامی استفاده کند. این مقاله که با روش تحلیلی سامان یافته، در صدد است برای جبران این خلاء، ابتدا ظرفیت های فقهی برای این منظور را شناسایی کرده، آن گاه اختیارات حاکم شرعی بر اوقاف را بررسی کند. فرضیه این تحقیق آن است که ظرفیت های متعددی برای احتساب وقف به عنوان یکی از منابع مالی دولت اسلامی در فقه پویای شیعه وجود دارد؛ همان گونه که ولایت و بسط ید حاکم شرعی بر اوقاف عام، امری مسلّم است. اثبات این فرضیه دستاورد تحقیق حاضر است.
۸۲.

بررسی تاثیر وقف بر شکل گیری مدارس در ایران دوره اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: وقف فضاهای آموزشی مدارس علمیه مسجد - مدرسه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۲ تعداد دانلود : ۴۲۰۵
ارتقا سطح آموزش و فرهنگ یکی از اهداف واقفان برای کسب رضایت خداوندی و بهبود وضعیت جوامع است این مهم با احداث و وقف مراکز آموزشی یا قرار دادن موقوفاتی برای تأمین مخارج ساختمانی و انسای آن ها و تداوم فعالیت مراکز آموزشی و فرهنگی امکان پذیر می شود. موقوفات در تأسیس و تداوم حیات نهادها و مراکز فرهنگی اقتصادی و اجتماعی تأثیرات فراوانی داشته و توانسته اند در دوره های مختلف تاریخ منشأ حرکت های موثری مانند تأسیس مدارس و تأسیس مراکز علمی و تحقیقی شود. طبیعی است مطالعه و پژوهش در این زمینه می تواند راهنمایی مناسبی برای گسترش فرهنگ وقف و سوق دادن امکانات جامعه به سوی فراهم آوردن بسترهای مناسب آموزشی، تحقیقی و نظایر آن باشد. این پژوهش که در قالب تاریخی- توصیفی مطالعه شده است بیانگر آن است که وقف چه تاثیراتی بر برنامه آموزشی و کالبدی مدارس در گذشته داشته است. این پژوهش نشان می دهد مراکز آموزشی عمدتا در احداث و وقف مدارس علمیه و تامین منابع مالی برای مخارج ساختمانی و انسانی آنها به وجود آمده اند و در ایران دوره اسلامی، رونق موقوفات به شکوفایی فراوانی انجامید و بخش اعظم این موقوفات درآمد سرشار داشتند و همین امر سبب شکوفایی ساختار آموزشی و علمی دینی آن عصر گردید.
۸۳.

نقش موقوفات در گسترش مراکز علمی و درمانی عهد بویهیان و فرجام آن ها(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: آل بویه وقف بیمارستان دارالعلم کتاب خانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۱ تعداد دانلود : ۵۵۷
در سده چهارم هجری و با استقرار حکومت آل بویه در نیمه غربی ایران، از نهادهای اجتماعی و شهری حمایت شد. این نهادهای اجتماعی عمدتاً در قالب مراکز علمی (دارالعلم ها و کتاب خانه ها) و بیمارستان ها در جهت ارائه خدمات درمانی و آموزشی و بر پایه وقف در شهرها شکل می گرفتند. این پژوهش با روش مطالعه تاریخی سعی دارد تا ضمن بازکاوی نقش وقف در شکل گیری و پایداری نهادهای مزبور، عوامل مؤثر بر فراز و فرود وقفیات دوره بویهیان را در بستر تحولات تاریخی بررسی و کاوش کند. نتایج به دست آمده نشان می دهد که موقوفات نهادهای عصر آل بویه منبع مالی پایداری برای آن ها ایجاد کرد و زمینه های پیشرفت را در این دوره فراهم آورد. اما پس از پایان سیطره سیاسی آل بویه، به بهانه جهتگیری شیعی دارالعلم ها و کتاب خانه ها، موقوفات وابسته به آن ها در جریان رخدادهای تاریخی با آسیب مواجه شدند و درنتیجه، فعالیت آن ها با افول مواجه شد. اگرچه وقفیات مرتبط با بیمارستان ها بعضاً حتی تا اواخر دوره ایلخانان همچنان پایدار ماندند. وجود حکومت های نیمه مستقل و محلی، همچون اتابکان فارس، در برخی شهرها به دوام موقوفات درمانی بویهیان یاری رسانید.
۸۴.

میرزا عیسی خان، وزیرِ ناصرالدین شاه قاجار ؛ بیان زندگانی، خدمات، و معرفی موقوفات برجای مانده از وی

کلیدواژه‌ها: میرزا عیسی خان وقف موقوفات قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۱۰ تعداد دانلود : ۳۴۲
میرزا عیسی وزیر (متوفای 1310 قمری) از سادات معروف و مشهور شهر تفرش است. نسب وی با 29 واسطه به امام زین العابدین× می رسد. وی فرزند میرزا موسی وزیر و داماد میرزا یوسف مستوفی الممالک (صدراعظم ناصرالدین شاه) است. میرزا عیسی از دولتمردان زمان ناصرالدین شاه قاجار است. وی از مستوفیان عظامی بود که به خطاب جنابى افتخار یافته بود و برای خدماتی که انجام داده بود، چندین مرتبه از سوی ناصرالدین شاه مورد تشویق قرار گرفته است. میرزا عیسی برخی از اموال خویش را در راه خیر مصرف کرده است. از نمونه های آن می توان به مسجد و مدرسه ای در حوالی پارک شهر تهران و همچنین بیمارسانی در محله حسن آباد اشاره کرد. هم اکنون موقوفاتی از وی برجای مانده است که طبق وقف به آن عمل می شود. این مقاله در دو بخش تنظیم شده است. در بخش اول، زندگانی میرزا عیسی خان بررسی شده است و در بخش دوم، به تبیین و شناسایی موقوفات وی پرداخته ایم. در گردآوری اطلاعات علاوه بر استفاده از منابعی که در دوران معاصر به رشته تحریر درآمده همچون کتاب شرح حال رجال ایران از مهدی بامداد، سعی شد از منابعی که در دوره قاجار نگاشته شده اشت همچون چهل سال تاریخ ایران به تألیف محمدحسن خان اعتمادالسلطنه استفاده شود.
۸۵.

بررسی راهبردهای تأمین مالی فعالیت های آموزشی دانشگاه های منتخب(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۳۸۵ تعداد دانلود : ۳۱۴
تامین مالی دانشگاه ها یکی از چالش های مهم نظام آموزش عالی است. دوگان های تامین مالی مدیران دانشگاه ها را برای تحقق همزمان گزاره هایی مبنی بر حفظ و ارتقای سطح علمی دانشگاه، در کنار افزایش میزان ثروت آفرینی بیش از پیش تشویق می کند. این مهم با کنکاشی در مورد روش های تامین مالی دانشگاه های برتر جهان که در امر مذکور توفیقاتی حاصل کرده اند و روند کاهش وابستگی به دولت یا استفاده هدفمند از آن را در کنار افزایش میزان ثروت آفرینی از سایر منابع مالی پیگیری می نمایند، توفیق بیشتری خواهد داشت. هدف از انجام پژوهش حاضر شناسایی الگوهای تامین مالی و ترکیب آن ها در دانشگاه های منتخب بوده و با استفاده از روش پژوهش مطالعات موردی نهایتا به دسته بندی و احصای نظامات تامین مالی مذکور و بیان آموخته هایی برای بکارگیری توسط مسئولان نظام اموزش عالی اقدام کرده است.
۸۶.

تأملی در نقش و جایگاه وقف و نیکوکاری در علم و فناوری(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۵۲۹ تعداد دانلود : ۳۹۱
امر خیر یا فعالیت های خیرخواهانه تداعی کننده کمک های داوطلبانه به نیازمندان است؛ صرف وقت برای انجام امور داوطلبانه، مانند رسیدگی به سالمندان در آسایشگاه ها، یا صرف پول برای بهبود وضعیت انسانها در حوزه های مختلف با تمرکز بر نیاز اقشار آسیب پذیر و کم درآمد. این ها شناخته شده ترین صورت های امور خیر هستند. اما آیا، در نگاهی جدید، امر خیر می تواند در خدمت توسعه علم و فناوری باشد؟ در این مقاله، با محور قراردادن مهفوم وقف، امکان پذیری و ضرورت و مزایای ترویج فرهنگ امر خیر در کمک به نهاد علم و فناوری بررسی می شود. درنهایت، با بررسی سیر تاریخی زمینه های وقف در ایران و نمونه خوانی الگوهای موفق در دنیا، این نتیجه نهایی به دست می آید که سوق دادن امور خیر به سمت توسعه علم و فناوری، به خصوص در حوزه رشد شرکت های دانش بنیان و کسب و کارهای نوپا (استارت آپ ها)، به ارزش افزوده چندین برابری برای کل جامعه منجر می شود. خیری که مهمترین پیشران آن فرهنگ سازی در بین خیّرین و آحاد جامعه است.
۸۷.

بازخوانی مسئله عبادیت و مالکیت در وقف مبتنی بر اصطلاح شناسی حدیثی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: وقف عبادیت وقف مالکیت در وقف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۸ تعداد دانلود : ۳۸۴
مسأله عبادیت وقف و نیز مالکیت آن در میان فقیهان همواره محل گفتگو بوده است. چنان که در تعیین مالک عین موقوفه نیز آراء گوناگون و متضادی وجود دارد. از سوی دیگر، بسیاری از فقیهان متأخر وقف را «عقد» لازم برشمرده و حتی لزوم ناشی از عقد را دلیلی بر عدم اشتراط قصد قربت در آن دانسته اند. این نوشتار، که به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای سامان یافته، تلاش کرده است ضمن ارائه اختصارگونه نظرات و ادله، به تبیین و تحلیل مستدل آن ها بپردازد. از نگاه این تحقیق، حل ریشه ای مسأله، در گرو اصطلاح شناسی دقیق واژه «صدقه» در روایات است. توجه به این نکته کلیدی که وقف در عموم روایات و نیز در سده های نخست اسلامی، با واژه «صدقه» بیان می شده است به همراه شواهد و قرائنی که وقف را از سایر مصداق های صدقه متمایز می سازد، منتج به این می شود که از یکسو وقف، نوعی «ایقاع لازم» و نیازمند قصد قربت است و برگشت ناپذیری در آن نیز به همین سبب می باشد و از سوی دیگر، عین موقوفه پس از وقف، به مالکیت اعتباری خداوند داخل می شود.
۸۸.

تحلیل حقوقی - فقهی پذیره در اجاره زمین وقفی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: خیریه وقف اجاره حق احداث هدف واقف منافع موقوف علیهم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶۷ تعداد دانلود : ۴۶۴
با توجه به اینکه دریافت مبلغی تحت عنوان پذیره در املاک موقوفه توسط متولیان رایج شده، موضوع اصلی این است که این مبلغ بر چه مبنای فقهی و حقوقی توجیه پذیر است و چه وضعیتی دارد؟ در این مقاله که به روش توصیفی و تحلیلی، ابتدا پذیره توصیف شده و سپس بر اساس هدف واقف و منافع موقوف علیهم تحلیل گردیده است، ثابت شد که دریافت پذیره، اگر مطابق با هدف واقف و منفعت موقوف علیهم باشد، شرعی و قانونی است که در این حالت همانند عین موقوفه باید به نفع تمام موقوف علیهم هزینه شود. از نظر کارکرد، پرداخت پذیره از سوی مستأجران املاک موقوفه، در حکم عوض تصرفات در عین موقوفه محسوب می شود؛ به این دلیل که مستأجران با پرداخت پذیره، محق در احداث بنا یا مستحدثات در زمین وقفی می شوند.
۸۹.

بازخوانی وقف شخص حقوقی در جهت توسعه نهادهای اخلاقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: وقف شخص حقوقی فقه حقوق مدنی منفعت عینیت اخلاق نهاد اخلاقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۲ تعداد دانلود : ۴۹۲
با مطالعه پیشینه وقف در کشورهای اسلامی از جمله ایران، این نکته به دست می آید که همواره وقف همنشینِ اخلاقیات و مبیّن نیت خیرخواهانه واقف بوده است اما آنچه در این میان مغفول مانده است؛ تحقق بخشیدن به مفهوم وقف در قالب «شخصیت حقوقی» در نظام حقوقی ایران می باشد و تحصیل این هدف موجبات توسعه قلمروی نهاد وقف به عنوان مهمترین نهاد اخلاقی فقهی را فراهم خواهد آورد؛ در این فرض، واقف ابتدا یک شخص حقوقی را ایجاد و سپس نسبت به وقف آن اقدام نموده و النهایه شخص حقوقیِ مذکور در قالب مال موقوفه متجلی می گردد؛ نظر به اینکه دین اسلام همواره بر رعایت اصول و مبانی اخلاقی تأکید داشته و دارد در وقف شخص حقوقی، با تحقق این وقف هر مالی که در دارایی شخص حقوقی وجود دارد نیز داخل در وقف شده و موجب گسترش دامنه وقف و نیت واقف می گردد، مضاف برآن قیودی که دامنه موقوفات را محدود می نماید مانند عینیت بی آنکه به مبانی اصلی و قطعی عقد وقف لطمه ای وارد نماید، حذف شده و در نتیجه، با گسترش قلمروی این نهاد فقهی حقوقی، عرصه های وسیع تر و افراد بیشتری فرصت بهره مندی از آثار وقف را به دست خواهند آورد؛ باتوجه به اهمیت این موضوع در این نوشتار مفهوم شخصیت حقوقی و مبانی فقهی حقوقی وقف در نظام حقوقی ایران مورد واکاوی و تفحص قرار گرفته است تا از این طریق جلوه ای از توسعه نهادهای اخلاق مدار در جامعه مورد تأکید بیشتر قرار گیرد.
۹۰.

ارزیابی کارایی موقوفه های شهر زاهدان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تحلیل پوششی داده ها زاهدان کارایی وقف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۴ تعداد دانلود : ۲۴۲
یکی از هدف های مهم همه سازمان ها، کوشش برای بهبود نتیجه کارکردهایشان است. در همین راستا، آنها تلاش می کنند تا سازمان خود را بر پایه معیارهایی که به صورت مشترک یا اختصاصی وجود دارد ارزیابی و کارایی خود را نسبت به دیگر سازمان ها و رقیبان اندازه گیری و تحلیل کنند تا از این رهگذر بتوانند زمینه دستیابی به هدف های سازمانی را فراهم آورند. باتوجه به اهمیت نهاد وقف در راستای تحقق هدف های اقتصادی و اجتماعی، هدف این مقاله بررسی کارایی موقوفه ها در شهر زاهدان است. در این بررسی از روش علمی تحلیل پوششی داده ها (DEA) به شیوه CC که از روش های پیشرو ارزیابی عملکرد در زمینه های مختلف برای واحدهای تولیدی و خدماتی می باشد استفاده شده است. در یافته ها، مشاهده شد که برخی رقبه ها نسبت به رقبه های دیگر کاراتر هستند. از 110 رقبه بررسی شده، رقبه شماره 34 متعلق به مسجد طالقانی، رقبه های 72، 73 و 76 متعلق به مسجد آل رسول و رقبه های 92 و 94 متعلق به مسجد سجادیه در این مجموعه، صددرصد کارآ و دیگر رقبه ها ناکارا هستند.
۹۱.

واج شناسی وقف در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: وقف مورا هجا پسوند حالت پسوند نکره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۵ تعداد دانلود : ۵۴۱
در این مقاله تلفظ کلمات قرآنی در جایگاه وقف بررسی، توصیف و تبیین می شود. تعمیم توصیفی داده ها نشان می دهد که در تلفظ کلمات نکره فاعلی و اضافی، تکواژ نکره و واکه های افراشته کوتاه نشانگرِ حالت فاعلی (/ u /) و اضافی (/ i /) حذف می شوند، و آغازه هجای محذوف به هجای پیشین منضم و یک مورا به پایانه آن افزوده می شود و آن را سنگین یا فوق سنگین می کند. اما در تلفظ کلمات نکره مفعولی پس از حذف تکواژ نکره، مورای شناور آن به واکه افتاده نشانگرِ حالت مفعولی (/ a /) گسترده و واکه افتاده کشیده می شود. رسایی بالای این واکه در مقایسه با سایر واکه های افراشته می تواند دلیل مقاومت آن در برابر حذف باشد. در تلفظ اسم های مؤنث، تکواژهای سه گانه حالت و تکواژ نکره حذف می شوند. سپس به دنبال حذف مشخصه های فوق حنجره ای و ابقای مشخصه حنجره ای، واج / t / به [ h ] تبدیل می شود. هدف اصلی این مقاله، صورت بندی الگوی واجی کلمات قرآنی در محل وقف است. روش تحقیق از نوع توصیفی و تبیینی است. بر این اساس، قواعد واجی قرآنی اجازه ظهور هجای سبک در جایگاه وقف را نمی دهند و به جای آن، هجای سنگین و فوق سنگین از طریق فرایندهای حذف و کشش جبرانی در جایگاه وقف ظاهر می شوند.
۹۲.

بررسی عوامل و حکم تبدیل وضعیت موقوفه و اداره آن در فقه و حقوق موضوعه ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: ابدال استبدال تبدیل متعذرالمصرف شدن وقف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۶ تعداد دانلود : ۳۱۹
وقف از مختصات نظام حقوقی و اقتصادی اسلام و دارای ویژگی ها و احکام مهمی است. مال موقوفه مانند دیگر اموال ممکن است در گذر زمان یا به دلیل تغییرات در شکل زندگی انسان ها، قابل انتفاع و بهره وری نباشد و یا اینکه در آستانه خراب شدن و ازبین رفتن قرار گیرد که در مورد آن باید چاره اندیشی گردد. تبدیل موقوفات در چنین شرایطی یکی از شیوه های مؤثر است که مقاله حاضر آن را مورد بحث و بررسی قرار داده است. از دیدگاه فقها و مواد قانون مدنی می توان دریافت اصل مسلم در وقف، عدم جواز تبدیل آن است؛ مگر در موارد استثنایی که قانون مدنی به پیروی از فقه آن ها را بیان نموده است. روایات، عقل و قاعده فقهی «الوقوفُ عَلَی حَسَبِ ما یُوقِفُها اَهلُها» از مهم ترین مبانی برای تغییر و تبدیل موقوفات بوده، ادله حکم تبدیل موقوفات به ادله اولیه و ثانویه منحصر است؛ کم شدن فایده مال موقوفه، مجهول المصرف شدن، متعذر المصرف شدن، از بین رفتن جهت وقف، و زیادی منافع موقوفه، از مصادیق ادله اولیه است، اما ادله ثانویه به علت مقتضیات زمان و مصالح جامعه مطرح می شود که بیشتر این نوع تبدیل به دلیل اجرای طرح های عمومی صورت می گیرد. مالکیت بر منافع موقوفات در طرح های عمومی، عدم فروش و تغییر و تبدیل و شخصیت حقوقی بودن مال موقوفات، از چالش های موقوفات در طرح های عمومی است.
۹۳.

موقوفات زنان یزد از دوره ی آل مظفر تا اواخر قاجاریه (دهه دوم قرن7 تا اواخر قرن13)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: یزد وقف آل مظفر صفویه قاجاریه موقوفات زنان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۸ تعداد دانلود : ۶۲۱
وقف در طول تاریخ ایران همواره از اهمیت و رواج برخودار بوده است. با وجود آنکه بیشتر موقوفات توسط مردان صورت می گرفته است. اما بررسی ها نشانگر وجود موقوفات زنان نیز هست به طوری که در دوره ها ی مورد بحث در لابه-لای تواریخ محلی یزد و غیرمحلی از زنانی نام برده شده است که در عرصه ی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به خصوص در امر وقف نقش ایفا کردند که آثار آن تا به امروز همچنان به قوت خود باقی مانده است. پژوهش پیش رو که به شیوه ی توصیفی تحلیلی و بر پایه ی مطالعات کتابخانه ای و داده ها و اسناد تنظیم شده است، درصدد است تا با توجه به جایگاه وقف در یزد در بازه ی زمانی مشخص شده، وسعت و اهمیت نقش زنان را در امر وقف نشان دهد و به سوالات اساسی ذیل پاسخ گوید: میزان مشارکت زنان در امر وقف در کدام دوره بیشتر بوده است؟ زنان واقف از چه قشر و طبقه اجتماعی بوده اند و انگیزه آنها از وقف چه بوده است؟ بررسی ها نشان می دهد که از عصر آل مظفر تا عصر صفویه زنان حاکمه و درباری چون مردان در امر وقف مشارکت داشته اند. اما از عصر صفویه با تشویق علما در جهت توسعه ی مذهب شیعه، زنان طبقه متوسط نیز با وقف اموال خود پای در این عرصه نهادند. با وجود یک دوره وقفه و رکود وقف در عصر افشاریه و زندیه از دوره ی قاجاریه وقف رونق بیشتری یافت که این امر حاکی از جایگاه اجتماعی و استقلال مالی زنان در این دوره است.
۹۴.

نقش وقف در فرم دهی بافت شهری و حفظ و بقای آثار تاریخی، مطالعه موردی مجموعه علیقلی آقا در اصفهان

کلیدواژه‌ها: وقف فرم دهی بافت شهری معماری صفوی حمام علیقلی آقا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۴ تعداد دانلود : ۵۱۹
وقف سنتی پسندیده است که درطول زمان باعث شکل گیری بناها و مجموعه های متعددی شده، که بسیاری از آن ها باوجود گذشت زمان، همچنان دوام و بقای خود را براساس شرایط حاکم بر آن ها حفظ کرده اند. وقف باتوجه به ماهیت خود، علاوه بر این که عامل ساخت و احداث بناهای عام المنفعه بوده، حفاظت و نگه داری آن بناها و همچنین بافت شهری پیرامون آن ها را نیز تضمین کرده است. درراستای تأثیر وقف بر حفظ و بقای بناهای مذهبی و نظم بخشی به بافت شهری پیرامون آن ها، در این مقاله به طور موردی به مطالعه مجموعه علیقلی آقا که یک شاهکار معماری دوره صفوی در اصفهان است و در چارچوب وقف شکل گرفته، پرداخته می شود. این مجموعه علاوه بر نظم بخشی و فرم دهی به بافت شهریِ پیرامون خود، عامل حفظ و بقای آن نیز شده است. این مجموعه در اواخر دوره صفوی توسط «علیقلی آقا» از خواجگان دربار «شاه سلطان حسین» احداث شده و شامل: مسجد، حمام، بازار، سقاخانه، تیمچه، کاروانسرا، مکتب خانه و زورخانه است. هدف این پژوهش تأثیر وقف و پیامدهای آن بر چگونگی شکل گیری بناهای عام المنفعه و بقای این آثار تا زمان حاضر، با مطالعه موردی مجموعه علیقلی آقا به عنوان یکی از مجموعه های برپاشده در دوره صفوی است. این پژوهش به دنبال پاسخ به مسائلی شامل: چگونگی تأثیر وقف بر شکل گیری این مجموعه و نقش آن در فرم دهی بافت شهری پیرامون خود و بقای این مجموعه تا زمان حاضر، است. این پژوهش که از نوع تحلیلی-تاریخی است، حول محور استخراج مطالب وقف نامه مربوطه و استفاده از مندرجات آن و تطبیق موارد مندرج در آن با وضعیت موجود است و بیان این نکته که یک بنا یا مجموعه بنا چگونه تحت حمایت وقف شکل می گرفته و پس از احداث، سنت وقف و شرایط واقف چگونه می توانسته دوام و بقای آن را تضمین نماید.
۹۵.

ارائه مدلی برای بررسی و تبیین نقش وقف بر اندازه دولت در اقتصاد با تأکید بر نقش کارآفرینی اجتماعی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۵۲۷ تعداد دانلود : ۴۰۶
تحقیق حاضر به دنبال بررسی، شناسایی و تبیین تأثیر وقف بر اندازه دولت در اقتصاد است. اینپژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش توصیفی پیمایشی است و برای تجزیه وتحلیل متن مصاحبه ها و پیشینه تحقیق از روش تحلیل تم استفاده شده و برای تحلیل پرسشنامه و بررسی نقش کارآفرینی اجتماعی به عنوان متغیر میانجی، معادلات ساختاری و نرم افزار آموس به کار رفته است. جامعه آماری را خبرگان و کارشناسان حوزه اقتصاد و مدیریت تشکیل می دهند که تعداد نمونه برای مصاحبه 18 نفر و برای پرسشنامه با توجه به نوع نمونه گیری در دسترس و هدفمند، 62 نفر است. آلفای کرونباخ 812/0 به دست آمده که مناسب بودن پایایی پرسشنامه را بیان می کند.یافته های تحقیق نشان می دهد که برای کوچک سازی دولت با وقف باید عوامل اجتماعی شامل «آموزشی» و «فرهنگی» و عوامل فرایندی شامل «عمرانی» و «بهداشت و درمان» به عنوان شتاب دهنده وقف در نظر گرفته شوند و بر نقش کارآفرینی اجتماعی در کوچک سازی دولت به عنوان یک متغیر میانجی توجه و تأکید کرد.
۹۶.

اشتراط خیار در وقف(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: وقف حبس تابید اشتراط خیار فک ملک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۹ تعداد دانلود : ۴۵۶
وقف تأسیسی دائمی و با استحکامی فراتر از سایر عقود است به نحوی که بسیاری از فقهای امامیه و حقوق دانان کشورمان به کرات از دائمی بودن (تأبید) وقف و غیرقابل فسخ و تفاسخ بودن آن سخن گفته اند. آمیختگی وقف با اعتقادات مذهبی و اجر اُخروی مترتب بر آن و آثار نیکوی اجتماعی و اقتصادی این نهاد، بر پایداری آن افزوده است به گونه ای که امروزه برخی اوقاف دارای قدمت بیش از هزار سال می باشند. علی رغم تأکید بر مؤبد بودن وقف، بررسی آثار فقهی نشان می دهد که برخی فقها در فروض خاص، امکان درج شرط خیار را در وقف پیش بینی کرده اند. مشهور فقها چنین شروطی را مورد پذیرش قرار داده و توجیهات و ادله مختلفی برای اثبات صحت چنین شروطی مطرح شده است. قانون مدنی این دیدگاه را نپذیرفته است و از مواد مختلف آن استنباط می شود که تأبید و غیر قابل فسخ بودن وقف از خصایص ذاتی و غیرقابل انفکاک این عقد هستند و تحت هیچ عنوان نمی توان در وقف، شرطی نمود که سبب بازگشت وقف به مالکیت واقف شود. لهذا آنچه به عنوان شرط فسخ یا تفاسخ در برخی آثار فقهی مطرح شده، اساساً خارج از تأسیس وقف بوده و تحت عنوان سایر احباس نظیر مطلق یا عمری قابل بررسی است.
۹۷.

میرزا موسی مستوفی، وزیرِ باکفایت ناصرالدین شاه قاجار

کلیدواژه‌ها: میرزا موسی وزیر تفرشی قاجار خاندان انتظام وزیری وقف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰۹ تعداد دانلود : ۸۱۹
از افراد سرشناس و نیکوکار دوره قاجار، میرزا موسی وزیر مستوفی است. وی از سادات شهر تفرش بوده و نسبش به امام زین العابدین (ع) می رسد. در نوشتار حاضر به شخصیت شناسی و بیان خدمات وی پرداخته شده است. هم اکنون نیز جامعه از برخی خدمات ایشان بهره مند است؛ همچون مسجدی که در بازار تهران به همت ایشان بنا شده است. گردآوری اطلاعات در تحقیق حاضر به شیوه کتابخانه ای و تا حدودی میدانی بوده است و پردازش اطلاعات به روش توصیفی تحلیلی است.
۹۸.

بررسی و تحلیل موضوع کفایت در متولی موقوفات(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: وقف متولی کفایت تولیت موقوفات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۲ تعداد دانلود : ۶۰۹
اسلام به زوایای مختلف زندگی انسان همچون ابعاد مادی و معنوی توجه داشته است. از جمله مسائل مهم اقتصادی در اسلام، بحث وقف است. وقف در اصطلاح فقهی، عبارت است از: حبس کردن عین مال، یعنی برای ابد فروش و انتقال آن به غیر را ممنوع سازند و منافع آن را به طور رایگان در اختیار اشخاصی حقیقی یا حقوقی قرار دهند. از جمله مسائلی که در بحث وقف، مطرح است، ویژگی و شرایط متولی موقوفات است. از همین رو مسئله اصلی این مقاله، بررسی بحث کفایت در متولی موقوفات است. جهت پاسخ دهی به این مسئله با روش توصیفی تحلیلی به بررسی آن پرداخته خواهد شد. دقت در نظرات فقهای عظام و حقوق دانان و اساتید و حتی عرف متشرعه به این نتیجه می رسیم که متولی موقوفه ناگزیر است علاوه بر صلاحیت های عمومی، امانت داری و توانایی و آشنایی و قدرت بر اداره وقف داشته باشد که می توان همه این مجموعه را کفایت نامید متولی در هر موقوفه به حسب همان موقوفه خواهد بود.
۹۹.

موقوفات صحابه(مقاله ترویجی حوزه)

کلیدواژه‌ها: وقف موقوفات صحابه صدقه رفع مشکلات اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۷ تعداد دانلود : ۱۹۷
اسلام برای همه مردم و همه زمان ها است. پس تمام نیاز های جامعه را در نظر گرفته و در این راستا راه کارهایی را ارائه می کند؛ یکی از آن راه کار ها «وقف» است که به کمک آن می توان بخش مهمی از مشکلات اقتصادی جامعه را بر طرف کرد. وقف یکی از قوانین نیکو و سنت های ارزنده ای است که از دیرباز به شکل های گوناگون در تاریخ بشر وجود داشته است. نکته قابل توجه آنکه: تأسیس وقف، پیش از اسلام بوده و اسلام آن را تأیید کرده و در مسیری روشن، منطقی، هدفدار، مترقّی و دقیق قرار داده است.
۱۰۰.

رباط های مکه در قرون میانه اسلامی (The Ribats in Mecca during the Medieval period; BSOAS, V.61, N, 1, pp.29-50)(مقاله ترویجی حوزه)

کلیدواژه‌ها: حج مکه وقف رباط بناهای عام المنفعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۱ تعداد دانلود : ۴۰۹
شهر مکه در قلب جهان اسلام، پایگاه وحدت و یکپارچگی تمام اقوام و گروه های مسلمانی بود که از اقصی نقاط قلمرو گسترده جهان اسلام به این دیار پای می نهادند. اداره و تسلط بر اوضاع مکه همیشه برای سلسله های حکومتگر در تاریخ اسلام اهمیت داشته و گاه محل نزاع نیز بوده است. در این میان به نظر می رسد اداره شهر، رسیدگی به امور اجتماعی و اقتصادی ساکنان و مدیریت رویداد عظیم حج در طول تاریخ، مستقل از رقابت های سیاسی انجام می شده است.  آیین ماندگار وقف یکی از راهبردهای اثرگذار مسلمین برای شکل دادن به نوعی نظم اجتماعی در راستای کاهش فاصله طبقاتی و دستگیری از مستمندان بوده و به عنوان یکی از مظاهر مدیریت اجتماعی   اقتصادی در جامعه مسلمین رواج داشته است. شهر مکه، به عنوان پایگاه و موطن اسلام نیز، از این قاعده مستثنا نبوده است. ساخت و وقف رباط، به مثابه اقامتگاهی موقت جهت اسکان زائران، حاجیان یا مجاوران مستمند مکی، از دیرباز در شهر مکه سابقه داشته است. در این مقاله با جستجوی مشخصات رباط های مکه میان متون تاریخی دست اول، تلاش شده به بخشی از این نظم اجتماعی که در پرتو وقف، جامعه مسلمین را شکل داده نگریسته شود. اطلاعات قریب به شصت رباط، از قرن چهارم تا میانه قرن دهم، در منابع موجود است که ضمن گردآوری اطلاعات مرتبط بدان ها، جمع بندی خوبی از تقسیم بندی های اجتماعی، قومیتی و... نسبت به سازندگان، واقفان و حتی موقعیت جغرافیایی احداث این رباط ها ارائه شده است.