۱.
کلیدواژه‌ها:
تغییر نگرش روایات معصومان (ع) روان شناسی اجتماعی
این مقاله با هدف مطالعه تطبیقی شیوه های تغییر نگرش در روان شناسی اجتماعی و روایات معصومان (ع) و با روش توصیفی - تحلیلی، از طریق گردآوری داده ها و اطلاعات، با مراجعه به منابع کتابخانه ای، شیوه های تغییر نگرش در روان شناسی اجتماعی و روایات معصومان (ع) را به چهار گروه تقسیم کرده است؛ مبتنی بودن تغییر نگرش در این شیوه ها بر استدلال ، برانگیختن عواطف، تغییر رفتار و تغییر نیاز انسان، از ویژگی های مشترک دو دیدگاه و شکوفا شدن استعدادهای درونی انسان و نزدیک شدن او به هدف از خلقت خویش که نتیجه توجه به هر دو بعد وجودی انسان (طبیعی و فطری) و پرورش و رشد بینش ها، تمایلات و توانایی های بعد فطری، در مسیر خداوند است، از ویژگی های منحصر به فرد عمل به شیوه های تغییر نگرش در روایات معصومان (ع) می باشد.
۲.
کلیدواژه‌ها:
رسم الخط رسم الإملاء رسم المصحف اجتهادی توقیفی معجزه
رسم المصحف که به آن رسم العثمان نیز گفته می شود؛ اصطلاحی است که به قرآن کتابت شده در زمان عثمان اختصاص داده شده است. در رسم المصحف، نگارش کلمات زیادی با کلمات امروزه عربی تفاوت دارد از طرفی کلمات همسان دیگری در رسم المصحف وجود دارند که به دو رسم متفاوت نوشته شده اند. پژوهشگران زیادی تاکنون در مورد رسم المصحف آثاری را برجای گذاشته اند اما خلأ پژوهشی مستقل که جامع تمامی این آرا و نقد و بررسی آن ها باشد نگارنده را بر آن داشت که در مقاله حاضر با روش توصیفی – تحلیلی آرای مختلف را در سه دسته تقسیم بندی نماید؛ دسته اول معتقدند که متن قرآن مضطرب است و باید برای آن متن واحدی ایجاد کنیم، دسته دوم اختلافات موجود در رسم المصحف را اجتهادی می دانند که در این بین تعدادی از آن ها معتقدند نباید رسم الخط قرآن را تغییر داد و تعدادی دیگر موافق تغییر رسم المصحف هستند، دسته سوم افرادی هستند که موافق توقیفی بودن رسم المصحف هستند و هیچگونه تغییری در آن را جایز نمی دانند، در بین این گروه افرادی وجود دارند که می گویند این نوع رسم الخط قرآن کریم معجزه به شمار می آید. هر یک از دیدگاههای یاد شده قابلیت نقد علمی دارند.
۳.
کلیدواژه‌ها:
مبانی مرگ اندیشی خدا انسان جهان
موضوع مرگ و چگونگی این رخداد مهم و وقایع بعد از آن برای هر انسانی هم سؤال برانگیز بوده و هم احیانا هول آور، و تبیین این حقیقت از مهم ترین اهداف ادیان آسمانی و از جمله اسلام و قرآن کریم بوده که به یقین در این کتاب بزرگ در مورد هیچ موضوع اعتقادی به اندازه ی مرگ و وقایع بعد از آن بحث نشده است. از آنجا که مرگ اندیشی در همه ی ابعاد وجودی انسان تأثیرگذار است، پژوهش حاضر به بررسی مبانی مرگ اندیشی در آیات و روایات پرداخته و در صدد آن است که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی مبانی مرگ اندیشی را از نظر آیات و روایات واکاوی نماید. بر این اساس مبانی مرگ اندیشی در سه محور خدا، انسان و جهان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج به دست آمده از سه محور یاد شده آن است که مهم ترین مبانی مرگ اندیشی عبارتند از: پیوند وثیق بین مبدأ و معاد، قدرت و علم و مالکیت مطلق خداوند، بقای خالق و فنای مخلوقات، بقاء روح انسان پس از مرگ، فطرت الهی انسان، محدود بودن عمر انسان و کل آفرینش، تمایل به جاودانگی در وجود انسان، موقتی بودن سرای دنیا و جاودانگی سرای آخرت، دنیا محل آزمایش و امتحان، وجود حیات در برزخ و آخرت و هدفمندی جهان آفرینش.
۴.
کلیدواژه‌ها:
آیات الجنه مکی مدنی سطوح ساختاری مضمون.
در اندیشه دینی، « جنّت » جایگاه ابدی نیکوکاران و کانون نعمات الهی است، لذا واکاوی گزاره های قرآنی در توصیف بهشت و نیز ابعاد فرازمانی و فرامکانی قرآن کریم در این حوزه، ضرورتی غیر قابل انکار است. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی درصدد بررسی آیات الجنّه در سوره های مکّی و مدنی است. نتایج این پژوهش در دو بُعد ساختاری و مضمونی، حاکی از آن است که در بُعد ساختاری، سطح آوایی آیات الجنّه مکّی از نظم آهنگ بیشتری برخوردار است. « انذار و تبشیر » و توصیف معاد، محور اصلی سوره های مکّ ی اس ت لذا لحنها و ریتمهای آیات ، مخاطب را در درک بهتر صحنه های قیام ت تهییج می کند. در بُعد مضمونی، توصیف نعمات مادی در آیات الجنّه مکّی، فراوانی و تکرار بیشتری دارد. اما در آیات الجنّه مدنی نمود ابعاد معنوی بیشتر است و واژگان مشترک در آیات الجنّه مدنی که حلقه اتصالی را میان سور مختلف برقرار ک رده دلیلی ب رای کش ف مف اهیم مشترک سور و بیانگر شرایط و لوازم ورود به بهشت است. قرآن ویژگی های متعدد بهشت و امور مختلف مربوط به زمان ها و مکان های گوناگون را در نظام و چها رچوبی ترسیم کرده که پس از تأمل درباره موضوع های متعدد می توان به وحدت موضوعی آیات الجنّه رسید. آوا و موسیقی آیات الجنّه، متناسب با سیاق معنی و مضامین سخن و اوضاع و مقتضیات مربوط به سخن دگرگون می شوند و به این ترتیب رابطه دقیقی بین مضامین و ساختار آیات الجنّه حاکم است. هماهنگی آیات الجنّه با شرایط مخاطبان، وجهی از اعجاز بلاغی قرآن است که با کاربست الفاظ و تعابیر مردم عصر نزول و بدون تأثیر پذیری از فرهنگ آنان، بُعد فرا زمانی یافته و از مرز واقع گویی خارج نشده است.
۵.
کلیدواژه‌ها:
وقف متولی کفایت تولیت موقوفات
اسلام به زوایای مختلف زندگی انسان همچون ابعاد مادی و معنوی توجه داشته است. از جمله مسائل مهم اقتصادی در اسلام، بحث وقف است. وقف در اصطلاح فقهی، عبارت است از: حبس کردن عین مال، یعنی برای ابد فروش و انتقال آن به غیر را ممنوع سازند و منافع آن را به طور رایگان در اختیار اشخاصی حقیقی یا حقوقی قرار دهند. از جمله مسائلی که در بحث وقف، مطرح است، ویژگی و شرایط متولی موقوفات است. از همین رو مسئله اصلی این مقاله، بررسی بحث کفایت در متولی موقوفات است. جهت پاسخ دهی به این مسئله با روش توصیفی تحلیلی به بررسی آن پرداخته خواهد شد. دقت در نظرات فقهای عظام و حقوق دانان و اساتید و حتی عرف متشرعه به این نتیجه می رسیم که متولی موقوفه ناگزیر است علاوه بر صلاحیت های عمومی، امانت داری و توانایی و آشنایی و قدرت بر اداره وقف داشته باشد که می توان همه این مجموعه را کفایت نامید متولی در هر موقوفه به حسب همان موقوفه خواهد بود.
۶.
کلیدواژه‌ها:
مفاهیم اساسی قرآن ایزوتسو معناشناسی آیات کلامی
از نظر ایزوتسو، اسلام، یکی از معتبرترین ومهمترین فرهنگهای مذهبی جهان است؛ او به قرائتی عالمانه از قرآن برای درک درست آن دعوت نموده است. بسیاری از مطالعات قرآنی، روش ایزوتسو را در تعامل با مفردات قرآن پیروی کرده اند؛ با این حال روش ایزوتسو در تحلیل مفاهیم کلیدی قرآن، دارای نواقصی بوده که در برخی موارد، نتایجی ناصواب را نتیجه داده است. در این تحقیق که با رویکرد توصیفی – تحلیلی صورت گرفته این نتایج به دست آمده که 1- مفهوم اصلی و مرکزی در گفتمان قرآنی، که از نظر ایزوتسو مفهوم توحید است، برای فهم محور اصلی آیات، مکفی وقانع کننده نیست و رویکرد ایزوتسو از حیث مضمون، نکته جدیدی به مطالعات قرآنی نیفزوده است. 2- تحلیل ایزوتسو از مسأله (خلق کفر)، صرفاً ارائه خوبی از ادله فرقه های متخاصم است و در واقع تحلیل دقیق و متمایز استدلال های مفسران است. وی،هیچ چیز جدیدی به مفاهیم کلیدی این قضیه اضافه نکرده است و صرفاً این مفاهیم را ماهرانه وخوب استخراج کرده است. او این مسأله را با دیدگاه مستقل، نتیجه گیری نکرده و نظری را بر نظر دیگر ترجیح نداده است.
۷.
کلیدواژه‌ها:
نور رویکرد تفسیری انسان کامل اصالت وجود ملاصدرا
آیه شریفه نور از جمله آیاتی است که اندیشمندان مختلف به تفسیر و تأویل آن همت گماشته اند. صدرالمتألّهین نیز به عنوان عارف و فیلسوفی متألّه از رهگذر عرفان و فلسفه به تفسیر این آیه می پردازد. و ضمن توجه به معنای ظاهر آیه با تکیه بر اصولی همچون اصالت وجود و تشکیک وجود کوشیده است تحلیلی وجودی برای تبیین نزول فیض و رحمت الهی در عالم ارائه دهد. علاوه بر آن مراتب صعود انسان کامل به سوی کمال حقیقی را ترسیم نموده و تمثیل های موجود در آیه را با این تحلیل تطبیق داده و حقایق دینی را با حقایق فلسفی پیوند می دهد . بر این اساس با روشی توصیفی- تحلیلی و استنادی ابتدا مروری بر رویکرد تفسیری ملاصدرا و مبانی فلسفی و عرفانی وی در آیه مذکور خواهیم داشت و سپس به مقایسه دیدگاه وی با دیدگاه سایر مفسران شیعی می پردازیم. یافته های تحقیق نشان می دهد که وی کوشیده تا حد امکان این آیه شریفه را به صورت هماهنگ با دیدگاههای فلسفی خود تفسیر کند و با رویکردی فلسفی عرفانی تفسیرهایی متناسب با ظاهر آیه ارائه دهد که اغلب با تفسیر سایر مفسران هم پوشانی داشته و همگام است.
۸.
کلیدواژه‌ها:
استعاره مفهومی عقل روایات نگاشت زبان شناسی شناختی
استعاره مفهومی، از موضوعات کلیدی علم زبان شناسی شناختی است که اساس آن، فهم یک حوزه مفهومی بر حسب حوزه مفهومی دیگر است. معناشناسی شناختی از جمله دانش هایی است که راه را برای کشف و تحلیل روابط درون متنی روایات هموار می کند. معصومان(ع) برای بیان مفهوم « عقل » ، مخاطبان خود را از رهگذر امور مادی و محسوسات به تأمل در امور نامحسوس فرا می خوانند. این فرایند موجب القای تعالیم دینی از طریق ارائه شباهت هستی شناختی و معرفت شناختی میان دو حوزه مبدأ و مقصد می شود. هدف پژوهش حاضر، تحلیل استعاره های مفهومی « عقل » در روایات است. پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است. یافته های پژوهش نشان داد که مهمترین حوزه های مفهومی « عقل » در روایات شامل نور و روشنایی، سرمایه و ثروت، بی نیازی، بخشش، نعمت، زیبایی و آراستگی، هدایت گری، قدرت و فرماندهی، آبادانی، درمانگری، دوستی و گشایش است که با ترکیب طرح واره های تصویری حاصل از دو حوزه مبدأ و مقصد، نظام شناختی هدفمند و روشنگرانه را در بافتی استعاری و قابل درک ارائه داده و سبب باورپذیری و تمرکز و انتقال هرچه بهتر آموزه ها شده است.
۹.
کلیدواژه‌ها:
قانون الهی تحریم ربا ارزشهای اخلاقی گراندد تئوری
ترویج ارزشهای اخلاقی و تزکیه نفوس هدف از بعثت رسول اکرم(ص) است. برای حرکت در این مسیر نورانی احتیاج به کسب معرفت نسبت به فضایل و مکارم همچنین رذایل اخلاقی و سپس درونی سازی در جهت عمل به آنها است. ویژگی منحصر به فردی که اسلام دارد، عدم ابطال پذیری قواعدی همچون قانون الهی تحریم رباست. لذا هدف از این مقاله تلاشی در حد توانایی جهت شناخت منافع اخلاقی منتج از اطاعت و عواقب ناشی از سرپیچی از این قانون الهی است. چنین تلاشی نیازمند جمع آوری اطلاعات از منابع موثق بود. که از روش کیفی و راهبرد گراندد تئوری و با استفاده از نرم افزار مکس کیو دا نسخه 2018 انجام و تا مرحله اشباع پاسخها ادامه یافت. از این فرآیند تعداد 184 کد باز استخراج و در 20 مقوله دسته بندی شد. و در نهایت 8 کد دوگانه کلیدی بشرح؛ عدالت در مقابل ظلم، رباخواری در مقابل قرض الحسنه، ایمان در مقابل کفر، ارباء صدقات در مقابل امحاق ربا، کسب مال حلال در مقابل اکل مال به باطل، ثبات و تعادل در مقابل بی ثباتی و عدم تعادل، خدامحوری در مقابل سودمحوری و تباهی جامعه ربوی در مقابل احیاء جامعه غیر ربوی، استخراج و مدل مفهومی آن ارائه شد.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
اذن در تصرف رضایت در تصرف فحوی الخطاب شاهدِ حال سیره معصومان
اذن و رضایت نسبت به تصرف و نقل و انتقال مالکیت ها و حقوق، اساس داد و ستدها را شکل می دهد؛ به گونه ای که اعتبار سایر اقدامات معامله گران در راستای ابراز قصد مبتنی بر رضایت وارده سالم از عیوب، تعریف می گردد. از جمله مسائل مهم مطرح در این خصوص، تعیین روش های کاشف از تحقق رضایت است. علاوه بر اذن صریح، اذن فحوی، رضای فعلی و قولی، اذن و رضایت ناشی از شاهدِ حال نیز به عنوان یک نظریه در فقه امامیه مطرح است؛ لیکن در خصوص شرایط، اعتبار و حجیت شاهدِ حال، دیدگاه های مختلفی ابراز شده است. تفاوت نظرات در کم و کیف شرایط حاکم، موجب گردیده دو نظریه موافق و مخالف پیرامون اصل اعتبار شاهدِ حال به عنوان مبرِّز اراده شکل بگیرد. مخالفین در مواردی بر عدم کفایت شهادتِ حال و خلاف اصل بودن آن تأکید دارند. در مقابل، موافقان در قالب نظریات متفاوت از قبیل اعتبار به شرط قطعی بودن، اعتبار به شرط نوعی بودن، اعتبار مشروط به قرائن و شواهد دیگر و اعتبار در صورت مساوقت با اذن صریح، ضمن تأکید بر اعتبار در مبنای حجیت آن، اختلاف نظر دارند. در راستای تحقیق پیرامون نظریات و آراء مطرح و دست یابی به ثمره فقهی، لازم است مرحله وجود و تحقق شاهدِ حال و مرحله حجیت آن از منظر سیره معصومان (علیهم السلام) به عنوان منابع اصلی اعتبار شاهدِ حال مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
مفاهیم اخلاقی منطق فازی نسبیت گرایی اخلاقی مفاهیم تشکیکی در قرآن مراتب انسان ها
با مراجعه به آموزه های اسلامی به ویژه آموزه های قرآنی درمی یابیم که معیار ارزش گذاری انسان ها با رعایت اصول اخلاقی سنجیده می شود. بخش مهمی از اصول اخلاقی را کنش های ارادی انسان ها تشکیل می دهند که به دلیل متغیر بودن احوال، شرایط و نیت های انسان ها به طور دقیق قابل سنجش نیست و با منطق کلاسیک دو ارزشی نمی توان آنها را ارزیابی کرد. از سوی دیگر، اغلب مفاهیم اخلاقی مطرح شده در قرآن از سنخ کمالات وجودی مرتبه مند و مشکک هستند که به نحو یکسان بر مصادیق خود حمل نمی شود. این مفاهیم تشکیکی را با منطق فازی که بر چند ارزشی بودن گزاره ها مبتنی است، می توان تبیین کرد. از این رو، در این نوشتار با بیان برخی از این مفاهیم قرآنی و تحلیل آنها بر اساس منطق فازی، دستاوردی نوین در شیوه ارزیابی آنها به دست خواهد آمد. پژوهش حاضر با تحلیل محتوا به موضوع کاربرد منطق فازی در تبیین مفاهیم تشکیک اخلاقی قرآن توجه می شود. در این راستا، پس از معرفی مختصر مفاهیم اخلاقی و چیستی منطق فازی، نگاهی کوتاه به تفاوت های منطق فازی با نسبیت گرایی، خواهد شد. در ادامه به تشکیکی بون مفاهیم اخلاقی قرآن و تبیین آنها با منطق فازی می پردازیم. امتیاز ارزیابی به شیوه فازی و کنار گذاشتن روش دو ارزشی سنتی از دستاورد این پژوهش محسوب می شود.
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
رؤیت میقات معراج المیزان مفاتیح الغیب
این پژوهش درصدد مقایسه دیدگاه تفسیرالمیزان و مفاتیح الغیب در موضوع « رؤیت » است. رؤیت، دیدن خداوند با چشمِ ظاهر یا مشاهده قلبی است. المیزان رؤیت در دنیا با چشم ظاهر را نپذیرفته، و امکان رؤیت قلبی در آخرت، برای مؤمان را منتفی نمی داند. مفاتیح الغیب با استدلال به ظواهر آیات، رؤیت در دنیا را جایز، و در آخرت را قطعی می داند، و معتقد است که ظاهر آیات در این مورد گویا است و نیازی به تأویل آنها نیست. بنابراین حضرت موسی(ع) درخواست رؤیت خداوند در کوه طور را، از طرف خود ابراز نمود، و در حداقلی بدان نائل شد، زیرا صحنه وقوع صاعقه و مدهوش شدن آن حضرت مؤید این مطلب است. پیامبر اسلام(ص) در معراج گرچه به عالی ترین جایگاه تقرب انسان به خداوند رسید، اما آن حضرت هم خداوند را با چشم ظاهری ندید . گزارش قرآن از « رؤیت » در معراج واقعیتی است، که درک کیفیت آن برای بشر عادی روشن نیست.
