مطالب مرتبط با کلیدواژه

تفسیر المیزان

۴۱.

بررسی تطبیقی مفهوم مرگ در روانشناسی وجودی و دیدگاه قرآنی علاّمه طباطبائی(ره)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسین سلیمی بجستانی مهدی وجدانی همت

منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال ششم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۲۲

کلیدواژه‌ها: علامه طباطبایی مرگ تفسیر المیزان روانشناسی وجودی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۲۱۰ تعداد دانلود : ۱۱۹۶

مرگ به عنوان یکی از اساسی ترین دغدغه های پیش روی انسان همواره مورد توجّه اندیشمندان علوم انسانی بوده و هر نظریّه پرداز به فراخور منابع معرفتی خویش، از زاویه ای به این مسئله پرداخته است. در مسلّم بودن این موضوع برای تمام انسان ها تردیدی نیست، امّا در اینکه کیفیّت مرگ چگونه است و اساساً انسان در قبال آن چه موضع گیری می تواند داشته باشد، همیشه محلّ تضارب آراء گردیده و هر مکتبی برای طرفداران خود، دستورالعمل هایی توصیه نموده است. در این مقاله به روش توصیفی تحلیلی، ابتدا دیدگاه روانشناسان وجودی در موضوع مرگ و آنگاه دیدگاه قرآنی علاّمه طباطبائی(ره در تفسیر المیزان مطرح شده که با بیان پیش فرض ها و مبانی فکری هر دو دیدگاه یک مبنای تطبیق به خوانندگان محترم ارائه می گردد. در برخی مباحث، هر دو دیدگاه اتّفاق نظر دارند و در بعضی دیگر، دیدگاه قرآنی تکاملی تر می باشد. نوع نگاه انسان محوری در روانشناسی وجودی و خدامحوری در دیدگاه قرآنی، موجب تضاد هر دو دیدگاه گردیده و در پایان، ذیل پانزده (15) بند، وجوه اشتراک و افتراق دو دیدگاه مطرح شده است.

۴۲.

معانی تقدیم و تأخیر ساختارهای متشابه قرآن با تکیه بر تفاسیر مجمع البیان، المیزان و نمونه

نویسنده: محمدنبی احمدی رضا امانی مصیب مرزبانی

منبع: اندیشه علامه طباطبایی سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۳

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم تفسیر نمونه تفسیر المیزان تقدیم و تأخیر تشابه لفظی تفسیر مجمع البیان

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۲۱۲ تعداد دانلود : ۷۱۳

در قرآن کریم آیاتی با ساختار مشابه وجود دارد که در این آیات، گاهی اسلوب تقدیم و تأخیر به کار رفته است و بی شک این اسلوب ها، حامل غرض خاصّی می باشند. با دقّت و بررسی تفاسیر مجمع البیان، المیزان و نمونه، متوجّه این مهم می شویم که عملکرد آنها در برخورد با این دسته از آیات، متفاوت بوده است. بازتاب تفسیر المیزان در پاسخگویی به تقدیم و تأخیر آیات متشابه لفظی، از تفاسیر دیگر بهتر است و پس از آن، عملکرد تفسیر نمونه در مرتبة بعد از المیزان قرار می گیرد. امّا صاحب تفسیر مجمع البیان در این موضوع، رویکرد و تلاش خاصّی انجام نداده است و تنها در مواردی به تشابه میان آیات اشاره کرده است. در این جستار که به روش توصیفی تحلیلی و ابزار کتابخانه ای انجام گرفته، ضمن آنکه نپرداختن تفسیر مجمع البیان به دلایل اسلوب تقدیم و تأخیر در آیات متشابه لفظی را نقص به حساب می آورد، سعی دارد که با بررسی و نقد تفاسیر نامبرده و برخی تفاسیر دیگر در مسئلة تقدیم و تأخیر آیات متشابه لفظی اثبات نماید که تک تک آیات متشابه لفظی قرآن کریم، به ویژه آیاتی که تقدیم و تأخیر در آنان به وقوع پیوسته، دلیل و حکمت منحصر به فردی دارند که تفسیر یکسانی ندارند؛ زیرا در قرآن کریم، تکرار عبثی که منتهی به تفنّن و سرگرمی باشد، وجود ندارد.

۴۳.

مراحل تربیت قرآنى از منظر علامه طباطبائى در تفسیر المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فاطمه بهره مند محمدرضا شرفى نرگس سجادیه

منبع: معرفت سال بیست و پنجم تیر ۱۳۹۵ شماره ۲۲۳ «ویژه علوم تربیتی»

کلیدواژه‌ها: هدایت رحمت شفا موعظه تفسیر المیزان علامه طباطبائى تربیت قرآنى

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۱۹

دیدگاه علامه طباطبائى درباره معرفى جایگاه تربیتى قرآن و چگونگى تأثیرگذارى آن در سیر تکاملى انسان، قابل تأمل است و براى تقویت هرگونه تربیت با محوریت قرآن لازم به نظر مى رسد. درحالى که پژوهشى با تمرکز بر نگاه تفسیرى این قرآن شناس معاصر و با نگاه مرحله اى به تربیت قرآنى نپرداخته است. این چارچوب مى تواند چشم انداز فعالیت هاى تربیتى قرآن محور را تا حدى روشن تر کند. در این پژوهش، برخى از اندیشه هاى تفسیرى علامه طباطبائى، با هدف صورتبندىِ مراحلِ تربیت قرآنى مدنظر قرار گرفته و در این زمینه، از روش «تحلیل زبان فنىِ رسمى با تأکید بر سیاق» استفاده شده است. یافته اصلى این پژوهش بسط چهار مرحله بیدارگرى (موعظه)، درمانگرى (شفا)، هدایتگرى (هدى)، و رحمت گرى (رحمت) براى تربیت قرآنى، قابل برداشت از دیدگاه علامه طباطبائى با محوریت آیه 57 سوره «یونس» است. علاوه بر این، تأکید بر شأن هدایتى قرآن و حالت ایجابى آن، نقش زمینه اى و حالت سلبى مراحل اول و دوم، و هدف گونه دیدنِ مرحله رحمت گرى، جایگاه هر مرحله را ترسیم مى کند. تحلیل این مراحل نشان مى دهد که پالایش درونى مقدم بر پالایش اعمال بیرونى است. زندگى سعادتمندانه انسانى در پرتو این مراحل، در ارتباط با قرآن محقق مى شود.

۴۴.

بررسی آیات غلبه حق بر باطل از منظر علامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: جواد سلیمانی

منبع: مطالعات تفسیری سال هشتم تابستان ۱۳۹۶ شماره ۳۰

کلیدواژه‌ها: تفسیر المیزان آیه 18 انبیاء آیه 81 اسراء آیه 17 رعد غلبه حق بر باطل

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۴۲۷ تعداد دانلود : ۷۸۳

یکی از سنّت های عام الهی که در سراسر تاریخ و در همه جوامع جریان دارد، سنّت نزاع حق و باطل است. بر اساس آیات قرآن کریم مانند: 18 انبیاء، 81 اسراء، 17 رعد، 48 و 49 سبأ، حق و باطل به طور مستمر با هم درگیر می شوند و این درگیری به غلبه حق بر باطل منتهی می شود. در باره چیستی ساحت های غلبه حق بر باطل و سلطه سیاسی، نظامی و اقتصادی حداکثری اهل باطل در جوامع مختلف، نظرهایی از سوی مفسران در مطرح شده است؛ آنان در تفسیر آیات مذکور، به نحله های گوناگونی تقسیم شده اند؛ برخی از آنان سعی کرده اند با مقید کردن معنای حق و باطل در آیات مربوطه، دایره غلبه حق بر باطل را در ساحت خاصی مانند: حجت، باور یا رفتار حق و باطل محدود نمایند، اما علامه طباطبایی این غلبه را در همه عرصه های ظاهری و باطنی حیات اجتماعی بشر می داند. در این مقاله مفهوم و دامنه غلبه حق بر باطل و سرانجام تفسیرهای غلبه حق از منظر تفسیر المیزان بررسی شده است.

۴۵.

گونه شناسی «تعلیق حکم بر وصف» در تفسیر المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهدی رجایی محمدرضا ستوده نیا محسن صمدانیان رضا شکرانی

منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال چهاردهم تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۳۴)

کلیدواژه‌ها: روش شناسی علامه طباطبایی تفسیر المیزان تعلیق حکم بر وصف قاعده «تعلیق الحکم علی الوصف مشعر بالعلیة»

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۴۲ تعداد دانلود : ۷۵۸

قاعده «تعلیق الحکم علی الوصف مشعر بالعلیة» از قواعد مهم زبانی است که از دیر باز در علوم گوناگون مانند بلاغت، فقه، اصول و تفسیر بدان توجه شده و دانشمندان اسلامی و بویژه اصولیان و فقها در تحلیل های خویش از آن بهره جسته اند. نویسنده کتاب «المیزان فی تفسیر القرآن» نیز با اشرافی که بر علوم مختلف داشته، در تفسیر برخی آیات قرآن کریم از این قاعده استفاده کرده است. مقاله حاضر قاعده مذکور را مورد بازخوانی دقیق قرار داده است. نویسنده بدنبال پاسخ به این سؤال هاست که در تفسیر المیزان، گونه های وصفی که حکم بر آنها معلق شده چیست و مبانی علامه طباطبائی در بکار گیری این قاعده و روش استفاده از آن ذیل آیات گوناگون کدام است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد علامه طباطبائی معنای «وصف» در قاعده را بسیار گسترده تر از صفت نحوی و به معنای هر قیدی که بتواند دائره معنایی جمله را محدود کند می داند. وی در تحلیل آیات برای بیان قاعده از سه شیوه استفاده کرده است. در برخی آیات از قاعده «تعلیق الحکم علی الوصف مشعر بالعلیة» به صراحت نام می برد و در ذیل آیات زیادی نیز از تعبیر «وضع المظهر موضع المضمر» و نیز تعبیر «بما أنه، بما أنهم»، «من حیث» و مانند آن استفاده می کند. آشنایی با مبانی و روش تحلیل علامه طباطبائی بعنوان یکی از مفسران قرآن کریم، زمینه استفاده از این قاعده، ذیل بسیاری از آیات دیگر قرآن را فراهم کرده و راه را برای کشف مدالیل التزامی نوین از کتاب الهی هموار خواهد ساخت.

۴۶.

امکان تربیت اخلاقی کودکان تا هفت سال براساس آموزه های اسلام (آیات و روایات)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فاطمه موحدی پارسا طاهره جاویدی کلاته جعفرآبادی علی همت بناری بختیار شعبانی ورکی

منبع: تربیت اسلامی سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۶

کلیدواژه‌ها: تربیت اخلاقی امکان تربیت تربیت کودک تفسیر المیزان آیات و روایات

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی

تعداد بازدید : ۲۱۸۲ تعداد دانلود : ۱۱۴۴

در این مقاله امکان تربیت اخلاقی کودکانی که در سنین اولیه −تولد تا هفت سال− قرار دارند و براساس حدیث حضرت رسول(ص) سیادت دارند، با تأکید بر آیات و روایات بررسی می شود. برای این منظور ابتدا با روش تحلیلی با توجه به مفهوم تربیت اخلاقی متأثر از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزانتعریفی از تربیت اخلاقی برای کودکان تا هفت سال ارائه و سپس با تأکید بر آیات و روایات به این دوره با روش تحلیلی−استنتاجی این امکان تبیین شده است. یافته ها نشان از آن دارد که در آیات و روایات نمونه دلایلی مانند وجوب تربیت اخلاقی، لزوم رفع ضرر اخلاقی، امکان آموزش، وجود موانع تربیت و لزوم رفع آنها در این دوره، مؤید امکان تربیت اخلاقی کودکان تا هفت سال است.

۴۷.

چرایی تفاوت آیات تحدی از دیدگاه علامه طباطبائی در المیزان

نویسنده: حسین خاکپور فاطمه اثنی عشری

منبع: اندیشه علامه طباطبایی سال سوم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: اعجاز قرآن تحدی تفسیر المیزان علامه طباطبایی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۱۴۶۱ تعداد دانلود : ۵۸۸

قرآندر آیاتی چند به همانندآوری مانند خود تحدی می نماید؛ گاهی به سوره ای، زمانی به دو سوره و در نهایت، به مانندسازی با قرآنتحدی شده است. مفسران از دیرباز به این نکته توجه داشته اند و این چرایی چنان سؤالی در پیش روی آن ها خود نمایی کرده است. برخی بر این پندارند که آیات، مراحل تحدی را بیان می کند و گروهی تلاش می کنند بین محتوای سوره و نوع تحدی ارتباط برقرار سازند و دسته ای غرض خاصی برای آن متصور هستند. مقالة حاضر به روش توصیفی تحلیلی با رویکرد قرآنی، آیات تحدی را از دیدگاه علامه طباطبائی در تفسیر گرانسنگ المیزانبررسی می کند و چنین نتیجه می گیرد که بیان تحدی درآیات مختلف قرآنبه صورت مطلق است و مشتمل بر «اغراض خاصی» می باشد. تحدی در آیة 88 سورة اسراء، تحدی به تمام اغراض قرآنمی باشد و غرض اساسی کلّ کتاب آسمانی این است که احتیاج های مردم را تا روز قیامت در بر دارد. تحدی در آیة 28 سورة یونس، تحدی به یک غرض تامّ و جامع است. بر این اساس، دیدگاه علامه را در بحث تحدی می توان مبتنی بر «غرض خاص» استوار دانست که نشأت گرفته از مبنای ایشان در بحث علت تسمیة «سوره» می باشد .

۴۸.

علامه طباطبائی و نحوة بهره گیری از اشعار عربی در تفسیر المیزان

نویسنده: مهدی دشتی

منبع: اندیشه علامه طباطبایی سال سوم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: علامه طباطبایی تفسیر المیزان شعر عرب شواهد ادبی تبیینات ادبی و تاریخی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۷۶۸ تعداد دانلود : ۳۰۳

تفسیر المیزانکتابی است سرشار از مباحث معرفتی، حکمی، روایی، ادبی و تاریخی که ذیل آیات برای تبیین مفاهیم قرآنی، منظم گشته است. این تفسیر که در واقع، دائرةالمعارفی گرانسنگ از علوم قرآنی و اسلامی است، طیّ چهل سال اخیر، همه جا به عنوان منبعی قابل اعتماد، مورد استفاده پژوهشگران بوده است و در بسیاری از موارد، نظر علامه طباطبائی، فصل الخطاب مباحث گشته است. در این میان، توجه علامه به ادبیات و خاصّه اشعار عرب در ارتباط با بیان آیات، جایگاهی ویژه و اهمیّتی بسزا دارد. در این نوشتار، کوشیده ایم تا از این منظر به تفسیر المیزانبنگریم و در حد بضاعت خویش و امکانات یک مقاله، کارکردهای اصلی این ابیات و رویکرد حاکم بر آنها را که حاصل ذوق و اندیشة علامه است، تشخیص دهیم وتحلیل نماییم. منبع مورد استفادة ما، متن اصلی المیزانو نیز ترجمة بیست جلدی آن از سید محمدباقر موسوی همدانی (م. 1421ق.) است که جامعة مدرسین حوزة علمیه قم به چاپ رسانده است.

۴۹.

دلالت های تربیتی مفهوم قرآنی"شاکله" بر اساس رهیافت علامه طباطبایی در تفسیر المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: احد فرامرز قراملکی سکینه سلمان ماهینی

منبع: علوم تربیتی از دیدگاه اسلام سال سوم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۴ 35-57

کلیدواژه‌ها: علامه طباطبایی تفسیر المیزان شاکله زیرساخت رفتار کثرت گرایی روش شناختی در تربیت

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی

تعداد بازدید : ۲۵۶۸ تعداد دانلود : ۸۵۲

دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر مفهوم "شاکله" و الزامات تربیتی آن موضوع این نوشتار است. روش تحقیق تحلیلی- منطقی است و هدف آن دستیابی به نکات رهگشای تربیتی است. علامه طباطبایی در تفسیر شاکله دیدگاه ملکه انگاری را بر گرفته و سلامت نفس، رشد و کمال آن را در گرو شاکله دانسته است. بر پایة تفسیر وی، با شناخت شاکله، به مثابة زیرساخت و علت درونی رفتار، تربیت به منزلة تغییر این زیرساخت تلقی، و تغییر رفتار از طریق آن جستجو می شود. توجه به این سطوح ناپیدای رفتار، برخلاف سنت رایج معطوف به تغییر ظاهری رفتار، نوعی ژرف نگری در تبیین رفتار و تغییر آن است که به اثربخشی تربیت می انجامد. علامه، با اثبات در حدِ اقتضاءبودن تأثیر شاکله در رفتار، شبهة جبری بودن رفتار را رد می کند و عمل برخلاف شاکله و تغییر آن را دشوار ولی ممکن می داند. وی با معرفی عوامل مؤثر در ایجاد شاکله روش و الگوی تربیت را نشان می دهد. دشواری شکل دهی ثانویه به شاکله به دلیل استحکام شاکلة اولیه است تا حدی که جزئی از فرد می شود و مانع شکل گیری و حتی توجه به باورها و الگوهایی می شود که متعارض با خود است. عاملیت انسان مبین امکان و ضرورت تغییر، و شکل گیری آگاهانه و اختیاری ثانویة شاکله است. از آنجا که شیوة تغییر شاکله باید با نوع شاکلة هر فرد و برحسب شخصیت او متناسب باشد، کثرت گرایی روش شناختی در تربیت ضرورت می یابد.

۵۰.

تفسیر المیزان و قرائتی دیگر از فلسفه تاریخ جهت پیشرفت اجتماع(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: ایوب امرایی مریم نظربیگی محمدرضا حسینی

منبع: اسلام و مطالعات اجتماعی سال پنجم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 32 - 55

کلیدواژه‌ها: پیشرفت اجتماع فلسفه تاریخ قرآن تفسیر المیزان

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی

تعداد بازدید : ۵۵۱ تعداد دانلود : ۳۷۸

پیشرفت اجتماع و نیل جوامع و تمدن ها به سعادت و کمال، آرزوی دیرینه بشر است. «اندیشه پیشرفت» از سوی متفکران علوم انسانی تعاریف گوناگونی داشته و مصادیق مختلفی را شامل شده است. تکوین و قدرت نفوذ اندیشه پیشرفت اجتماع، نیازمند ابتنای آن بر مبانی نظری استوار و محکمی مانند «فلسفه تاریخ» است. «ماهیت تاریخ» و «عوامل محرک تاریخ» دو مؤلفه مهم فلسفه تاریخ به شمار می آیند. فیلسوفان تاریخ و جامعه شناسان، «ماده» را ماهیت و موضوعاتی مانند: (نژاد)، (عوامل جغرافیایی)، (نظریه الهی)، (قهرمانان و (اقتصاد) را از مهم ترین عوامل محرک تاریخ بر شمرده اند.این نگاشته بر آن است تا بر اساس تفسیر شریف المیزان و با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، یکی از مهم ترین اقسام مبانی نظری «اندیشه پیشرفت اجتماع» یعنی «فلسفه تاریخ» را مورد تحلیل و واکاوی قرار دهد و با ارائه ادله مهمی، «اختلاف» را به عنوان ماهیت و «دین» را به عنوان عامل محرک تاریخ معرفی نماید.

۵۱.

تبیین نقش مسئولیت پذیری در تربیت اجتماعی نوجوانان براساس تفسیر المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: زهرا دیدگاه سید صدرالدین شریعتی سعید بهشتی محسن ایمانی نایینی

منبع: فرهنگ مشاوره و روان درمانی سال نهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۳۴ 27 - 56

کلیدواژه‌ها: تربیت اجتماعی تفسیر المیزان روش های تربیتی مسئولیت پذیری نوجوانان

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی روانشناسی مشاوره

تعداد بازدید : ۱۰۸۲ تعداد دانلود : ۶۹۸

هدف از پژوهش حاضر بررسی و تبیین نقش مسئولیت پذیری در تربیت اجتماعی نوجوانان بر اساس تفسیر المیزان بوده است. روش مورداستفاده در این پژوهش تحلیل محتوای تفسیر المیزان بود. جامعه موردنظر پژوهش قرآن و تفاسیر قرآنی بوده و نمونه پژوهش تفسیر المیزان بوده است. روش نمونه گیری نیز سرشماری از آیات قرآن بود. یافته ها نشان داد مسئولیت یعنی مورد بازخواست قرار گرفتن در برابر آنچه به ما سپرده شده است. انسان در مقابل خود، جامعه و پروردگار خویش مکلف به انجام وظایفی است. ازجمله لوازم مسئولیت پذیری اجتماعی می توان به داشتن اختیار، آگاهی، اراده فردی و جمعی، برخورداری از قدرت و توانمندی، گرایش های متضاد، انتخاب قبل از عمل اشاره نمود. هم چنین از کارکردهای مسئولیت پذیری می توان به بهبود رابطه میان فرد و جامعه، ارتقای درک و شعور اجتماعی، که یکی از پایه های بسیار مهم در رشد مسئولیت پذیری است، اشاره کرد، زیرا اگر شخصیت اجتماعی درست تربیت نشود، منجر به بروز اختلالاتی مانند افسردگی، بدبینی، استرس و پرخاشگری در روابط اجتماعی نوجوان با دیگران خواهد شد. برای مسئول بارآوردن نوجوانان استفاده از روش هایی مانند: داشتن استقلال، الگوبرداری، نظارت اجتماعی نسبت به عملکرد، ایفای نقش توأم با انضباط، ایجاد فضای تصمیم گیری و مواجهه با نتیجه عمل، کاربردی به نظر می رسد. هدف از مسئول بار آوردن نوجوانان این است که، نوجوانان با شناخت امانات و تعهد نسبت به آن ها ولایت خداوند را در زندگی قبول کرده و در قبال آن پاسخگو خواهند بود.

۵۲.

بررسی مواضع متمایز نحوی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی اوسط خانجانی

منبع: پژوهشنامه نقد ادب عربی دوره هشتم بهار و تالستان ۱۳۹۷ شماره ۱۶ (پیاپی ۷۴)

کلیدواژه‌ها: قرآن تفسیر المیزان علامه طباطبائی دانش نحو

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی ادبیات عرب

تعداد بازدید : ۵۴۷ تعداد دانلود : ۳۰۰

شناخت هر متنی تنها با ساز و کار های ویژه ی همان متن به صورت تشکیکی امکان پذیر می باشد این قاعده کلی در مورد کتب آسمانی از جمله قرآن کریم که در مقام نزول از علم الهی به عالم طبیعت در قالب ادبیات بشری تجلی نموده است نیز صادق است از این رو یکی از دانشهای تعیین کننده در قلمرو قرآن پژوهی به ویژه تفسیر قرآن کریم دانش نحو است. مقاله پیشارو با عنوان "بررسی مواضع نحوی علامه طباطبائی در تفسیر المیزان" کاوشی نظری به روش تحلیل_توصیفی است که جهت تبیین دیدگاههای متمایز نحوی علامه طباطبائی در تفسیر المیزان سامان یافته و در مقام پاسخگویی به پرسش زیر بوده است.«سهم دانش نحو در تمایز تفسیر المیزان نسبت به دیگر تفاسیر عامه و امامیه چه اندازه می باشد» پژوهشگر از رهگذر پردازش داده ها در مجموع به این نتیجه رسیده است که اولاً : سیاق مداری ، حجیّت ظاهر و استقلال قرآن کریم در دلالت بر مدلول لفظی خود سبب رویکرد ویژه علامه به دانش نحو و برجستگی نقش این دانش در تفسیر قرآن به قرآن گشته است. ثانیاً : علامه طباطبائی برای اثبات و ابرام دیدگاههای تفسیری خویش و نیز نقد و جرح دیدگاههای دیگر مفسران به صورت فراگیر از قواعد و معیارهای نحوی سود برده است

۵۳.

مبانی انسان شناختی علم سیاست اسلامی در قرآن کریم از منظر علامه طباطبایی (ره) و دستاوردهای آن در تولید این دانش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید کاظم سیدباقری

منبع: قبسات سال بیست و دوم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۸۵

کلیدواژه‌ها: مبانی انسان شناختی قرآن کریم تفسیر المیزان علم سیاست اسلامی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : ۵۶۴ تعداد دانلود : ۳۵۱

علم سیاست مبتنی بر مبانی مختلفی ازجمله مبانی انسان شناختی است که طبعاً از منظر قرآن کریم، دارای تحلیل و تفسیری ویژه و برخاسته از جهان بینی الهی می باشد و آن را از علم سیاست سکولار جدا می سازد؛ دانشی که بریده از وحی و انسان محور است. این نوشته می کوشد با مراجعه به آیات قرآن کریم و برداشت های تفسیری علامه طباطبایی به این پرسش اصلی پاسخ دهد که مبانی انسان شناختی علم سیاست کدام است و التزام به آنها چه لوازم و دستاوردهایی در جهت تولید دانش اسلامی- بومی سیاست در پی می آورد. در پاسخ، بر این فرضیه تأکید شده است که با توجه به شاخص های دانش بومی مطلوب و مبانی انسان شناختی مانند کرامت، آزادی همراه با مسئولیت، فضیلت خواهی، جاودانگی و خردورزی که از قرآن کریم و تفسیر المیزان قابل برداشت است، می توان به دستاوردهایی متفاوت از حیث روشی، بینشی و کارکردی دست یافت. از حیث روش، اندیشور سیاست می تواند علاوه بر استفاده از روش تجربی، از روش اجتهاد جامع و فراگیر به کشف زوایای پیدا و پنهان متون اسلامی بپردازد. در عرصه بینشی، زمینه ها و بسترهای شایسته ای برای رسیدن به نگرش جامع و جامعه نگر به آموزه های دینی فراهم می شود تا در نگرشی واقع گرایانه این آموزه ها برای حل مشکلات سیاسی- اجتماعی نقش بازی کنند. دستاورد کارکردی آن مبانی به این نحو است که با درنظرگرفتن هدف و رویکرد استکمالی انسان به سوی سعادت، هدف و موضوع دانش سیاسی اسلامی صرفاً قدرت برای قدرت نیست، بلکه قدرت برای هدایت انسان و حرکت او در جهت سعادت دنیوی و اخروی است. طرح این مبانی و پیامدهای آن، گامی آغازین برای حرکت به سوی دانش سیاست اسلامی و مرزکشی شفاف با رقبای خود است.

۵۴.

ماهیت «سیاست اسلامی» در قرآن از منظر علامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمد ملک زاده

منبع: قبسات سال بیست و دوم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۸۶ 197 - 223

کلیدواژه‌ها: تفسیر المیزان سیاست اسلامی علامه طباطبایی ماهیت سیاست

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : ۷۹۶ تعداد دانلود : ۴۸۲

رویکرد سیاسی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به دلیل جایگاه جامعیت این تفسیر و نیز مفسر آن به عنوان یک مفسر بزرگ قرآن کریم، از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است. علامه پس از تبیین ارتباط میان دین با سیاست و تقسیم بندی سیاست به دو گونه سیاست الهی و طاغوتی، بر جایگاه برتر سیاست اسلامی تأکید کرده، آن را دارای اصول و ویژگی های خاصی می داند که به طورمشخص از سیاست غیراسلامی متمایز می گردد. در این جستار ماهیت، ابعاد و اصول سیاست اسلامی در تفسیر المیزان را بررسی خواهیم کرد. مقاله حاضر می کوشد در این بررسی گامی در جهت افزایش تولیداتی در عرصه سیاسی مبتنی بر سیاست اسلامی و احیای سبک زندگی اسلامی بردارد. این مقاله با روش اسنادی و نوعی تحلیل محتوای کیفی در تفسیر المیزان به تحلیل، تبیین و تفسیر ماهیت سیاست اسلامی خواهد پرداخت.

۵۵.

بررسی نظریه تفسیری علامه طباطبایی در جاودانگی دوزخ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید محمدعلی ایازی فرهاد ترابی

منبع: مطالعات تفسیری سال هشتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۲ 93-104

کلیدواژه‌ها: آیه 37 مائده جاودانگی دوزخ تفسیر المیزان تفسیر الفرقان

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۵۵۸ تعداد دانلود : ۳۸۷

موضوع جاودانگی ماندگاری برخی از کافران در آتش دوزخ، مسئله ای است که همواره مورد توجه اندیشمندان به ویژه در دوره معاصر بوده است. مفسران و عقایدشناسان به فراخور نحله کلامی خویش در این باره پاسخ هایی درون دینی و برون دینی ارائه کرده اند. علامه طباطبایی مطابق نظریه مشهور، به جاودانگی دوزخ برای برخی از کافران معتقد است. وی در اثبات این نظریه، از براهین فلسفی و شواهد قرآنی بهره برده و بر این باور است که با نهادینه شدن احوال و ملکات زشت در نفس آدمی، به تدریج در جان انسان نفوذ کرده و با روح او عجین می گردد، چنین انسانی با همان نفس زشت خودساخته وارد آخرت می شود و چون ذات وی با شقاوت شکل گرفته است، دائماً گرفتار عذاب خواهد بود. از نظر علامه، نظریه خلود بر پایه نص قرآن و روایات مستفیض بوده و هیچ گریزی از پذیرش آن نیست. برخی از مفسران معاصر، با نقد این دیدگاه، بر این باورند که نظریه خلود در آتش دوزخ، با اصل قرآنی برابری کیفر و کردار سازگار نیست و علامه تحت تأثیر پیش فرض های کلامی و فلسفی خویش، چنین نظریه ای را بر آیات قرآن تحمیل نموده است. مقاله حاضر با رد این ادعا، به دفاع از نظریه علامه پرداخته است.

۵۶.

شأن تعلیمی روایات تفسیری از دیدگاه علامه طباطبایی و اصول تفسیری برگرفته از آن در المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مجید معارف شادی نفیسی زهرا مقیمی

منبع: مطالعات تفسیری سال هشتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۲ 125-144

کلیدواژه‌ها: روایات تفسیری شأن تعلیمی روایات اصول تفسیری تفسیر المیزان

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۸۰۴ تعداد دانلود : ۵۵۸

یکی از مبانی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، نگاه تعلیمی به روایات تفسیری است. علامه برای اهل بیت ^ به دو شأن درباره تفسیر قرآن قائل است. شأن تفصیل احکام و بیان جزئیات شریعت و شأن تعلیمی روش فهم و تفسیر در خلال روایاتی که به نوعی به تفسیر قرآن مربوط می شود. توانمندی روایات تفسیری در ارائه روش مناسب تفسیر قرآن، آموزش روش تفسیری قرآن به قرآن، عرضه روایات به قرآن و اعتنا به روایات موافق قرآن، ارجاع متشابه به محکم، محور قرار دادن غرر آیات در تفسیر برخی از آیات، توسعه معنایی آیات، برداشت های متفاوت از آیات با در نظر گرفتن سیاق و تقطیع سیاق، معناداری فرازهای مستقل قرآنی، اعتبار نزول قرآن بر «إیاک أعنی و اسمعی یا جاره» و جری و تطبیق، ازجمله اصولی هستند که با نگاه تعلیمی به روایات تفسیری، به عنوان اصول تفسیری، در المیزان به کار گرفته شده است.

۵۷.

قرآن، حقیقتی ذو مراتب در دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدباقر سعیدی روشن حامد شمس

منبع: مطالعات تفسیری سال نهم بهار ۱۳۹۷ شماره ۳۳ 45-62

کلیدواژه‌ها: تجلی قرآن مراتب وجودی ام الکتاب تفسیر المیزان

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۸۱۶ تعداد دانلود : ۵۰۴

در جهان بینی ارائه شده از سوی قرآن کریم هستی، حقیقتی ذو مراتب و در طول و غیرمنفک از یکدیگر است؛ بدین صورت که مراتب نازله آن، رقیقه و تمثل یافته مراتب بالاتر هستند؛ این مراتب مربوط به نشئه غیب بوده، ثابت و زوال ناپذیرند و رابطه بین آنها رابطه ای طولی و اطلاق و تقییدی است و تنزل از مرتبه عالی به مرتبه پایین به نحو تجلی است. قرآن کریم به عنوان تجلی و ظهور علم خدای سبحان نیز چنین هویتی دارد؛ قرآن دارای وجودی مادی و مشهود و وجودی نوری و غیبی است. از وجود غیبی آن تعبیر به حقیقت قرآن می شود و حقیقت قرآن خود امری ذومراتب و مشکک است. تعبیراتی چون: «ام الکتاب»، «کتاب مکنون»، «لوح محفوظ» و «کتاب مبین» در قرآن کریم اشاره به هریک از این مراتب دارد. این پژوهش در صدد تبیین اصل ذومراتب بودن قرآن با توجه به ادله نقلی و با تاکید بر دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی است.

۵۸.

بلاغت وصل و فصل در آیات قرآن از منظر تفسیر المیزان

نویسنده: سید محمد میرحسینی فاطمه السادات ارفع

منبع: مطالعات ادبی متون اسلامی سال سوم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۱۱) 27 - 47

کلیدواژه‌ها: علم معانی بلاغت جملات وصل و فصل علامه طباطبایی تفسیر المیزان

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات

تعداد بازدید : ۳۶۳۰ تعداد دانلود : ۱۰۱۷

علم معانی یکی از شاخه های علوم بلاغی است و به عنوان یکی از مهارت های مورد نیاز در فهم صحیح کلام خدا به شمار می رود. فصل و وصل از مهم ترین بخش های علم معانی و از مباحث عمده ی علم بلاغت است که تأثیر بسزایی در بیان معنا و مفهوم آیات قرآن دارد. علامه طباطبایی از مفسران بزرگ معاصر، در تفسیر گرانسنگ المیزان به بلاغت جملات نیز توجه داشته است؛ تأثیر ارتباط جملات یا عدم ارتباط آنها در معنای کلام در بخش وصل و فصل از موارد مورد توجه علامه طباطبایی بوده است. از این منظر، تفسیر المیزان معانی و اغراض ویژه ای از کلام الهی را دربردارد که با توجه به این اغراض، جایگاه علم معانی در باب فصل و وصل تبیین می گردد. این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی نگاه علامه طباطبایی را به وصل و فصل در قرآن و تأثیر آن در معنا و مفهوم آیات بررسی می کند. علامه طباطبایی علاوه بر اشاره به برخی جایگاه های مواضع وصل و فصل، با نگاهی نو در مواردی از جمله؛ مقام تعدید و شمارش، تأکید بر تغایر مفهوم دو جمله، امر ناگهانی و غیر منتظره، فصل در آیات را بیان نموده و تحلیل معنایی کرده است.

۵۹.

تحلیل آیات دال بر محدودیت تصرفات شرورانه بشر نوین در مخلوقات با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عبدالقاسم کریمی

منبع: مطالعات تفسیری سال دهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۳۷ 119-136

کلیدواژه‌ها: تفسیر کلامی سنت های الهی تصرفات شرورانه بشر تفسیر المیزان

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۳۶۰ تعداد دانلود : ۴۰۰

در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که افزون بر تحلیل مفهومی با دلالت منطوقی محظورات و محدودیت هایی را برای تصرفات شرورانه و نابودگر بشر در مخلوقات، پدیده ها و حوادث بیان می کند. از دیدگاه علامه طباطبایی مدنی بالاستخدام بودن بشر، متأثرشدن از اغوائات شیطانی و پیروی از هواوهوس نفسانی از یک سو و پیشرفت های خیره کننده علمی در تصرف و تسخیر موجودات أرضی و سمائی از سوی دیگر، به انسان قدرت شگرفی در نابودگری نوع بشر، دین خدا، مخلوقات الهی و حوادث وعده داده شده در قرآن بخشیده است. تفسیر علامه طباطبایی از این آیات نشان می دهد، بشر به هر میزانی که در ابعاد عقلانی، نفسانی و جسمانی هوشمندتر، نافذتر و قدرتمندتر شود، تأثیرات منفی و قلمرو تسلط شرورانه وی در یک مسیر بی نهایت و بدون حد و حصر قرار نمی گیرد، بلکه هم در مقام اثبات و هم در مقام ثبوت نه تنها تابعی از سنن و قوانین ساری و جاری در نظام أحسن الهی، که خود بخشی از آنها است و در صورت تجاوز از برخی از قوانین و سنت های جاری باید منتظر پیامدهای ناگوار برخی دیگر از آنها باشد. این مقاله در صدد بیان محدودیت های تصرفات شرورانه با استفاده از تحلیل های تفسیری علامه طباطبایی در المیزان است.

۶۰.

بررسی مصادر روایی تفسیر المیزان و انعکاس با واسطه روایات از مصادر اولیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: رسول محمدجعفری حسین محققی

منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال شانزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۴۲) 171 - 200

کلیدواژه‌ها: تفسیر المیزان روایات منابع روایات مصادر واسطه اخذ با واسطه

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی

تعداد بازدید : ۷۱۲ تعداد دانلود : ۵۲۵

بی گمان از جمله ارزشمندترین تفاسیری که تاکنون نگاشته شده، تفسیر المیزان اثر علامه طباطبایی می باشد. در این اثر به روایات توجه ویژه ای شده است و مفسر پس از تفسیر دسته ای از آیات، تحت عنوان «بحث روائی»، با ارجاع به منابع فریقین روایات را گزارش و تبیین کرده است. به رغم پژوهش های متعددی که درباره روایات المیزان صورت پذیرفته، در هیچ اثری مصادر روایات آن تحقیق نشده است، لذا در این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی مصادر روایات این تفسیر مورد واکاوی قرار گرفته و بر اساس دلایل و شواهد متعددی بر این حقیقت رهنمون گردیده که علامه طباطبایی در نقل روایات شیعه غالباً به الصافی، البرهان، نورالثقلین و بحارالانوار رجوع داشته و بدون اینکه این منابع واسطه را ذکر کند، از طریق آن ها مستقیماً به مآخذ اصلی روایات ارجاع داده است. در نقل روایات اهل سنت نیز چنین روشی داشته و از منابع واسطه ای چون: البرهان، بحارالأنوار، الاتقان و الدرّ المنثور استفاده کرده است. گفتنی است هدف این پژوهش درصدد خرده گرفتن بر شیوه علامه طباطبایی نیست، زیرا روش عالمان سلف بر این منوال بوده است، بلکه در پی نشان دادن این نکته است که پژوهشگران به هنگام بهره گیری از روایات تفسیری المیزان خود را از توجه و مراجعه به منابع اصلی روایات بی نیاز ندانند .