مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران

منازعه بر سر شکل بیان و نمود خود در جامعه ایران همیشه وجود داشته و در چند سال اخیر شدت بیشتری یافته است. یکی از مهم ترین ناآرامی ها پس از شکل گیری منظومه سیاسی-فرهنگی حاکم، از جدال بر سر نحوه جلوه گری و ظاهرشدن در انظار عمومی شکل گرفته است. سؤال اصلی این است که چگونه می توان این منازعه مزمن در جامعه ایران را فهمید و توضیح داد.در این پژوهش منابع و نظریه های مختلف جامعه شناسی واکاوی می شود تا به این سؤال پاسخ داده شود که چگونه می توان برای منازعه بر سر بیان و نمود خود در جامعه ایران توضیحات و تحلیل هایی ارائه کرد. آیا از درون سنت جامعه شناسی می توان تحلیل نظری مفیدی برای فهم منازعه مدنظر یافت؟در این منازعه، برخی کنشگران می خواهند آزادی عمل بیشتری در فرم اجرا و جلوه گری خود داشته باشند. از سوی دیگر منظومه سیاسی-فرهنگی حاکم با تمامی منابع و امکانات سعی می کند بیان و نمود خود، بدن و پوشش در انظار عمومی را تابع هنجار مشخص کند.چهار رویکرد برای فهم منازعه مورد بحث قرار گرفته است: 1. منازعه به مثابه آنومی جامعه در حال گذار؛ 2. منازعه به مثابه فاصله گرفتن صورت از جان؛ 3. منازعه، جدال دو فرم و صورت؛ 4. منازعه به مثابه تصاحب صحنه نمایش عمومی.نتایج نشان می دهد منازعه به مثابه جدال فرم ها برای تصاحب صحنه نمایش عمومی، توضیحات بهتری برای فهم منازعه ارائه می کند.

اعتماد اجتماعی واقعیتی اجتماعی-فرهنگی است که ریشه در زمینه ها و تجارب اجتماعی تاریخی یک جامعه دارد. زمانی که در یک جامعه فرهنگ اعتماد ظهور می یابد و در نظام هنجاری جامعه ریشه می دواند، به عامل توانمندی تبدیل می شود که آثار و کارکردهای زیادی در سطوح مختلف از خود برجای می گذارد. اعتماد به مثابه هنجاری اجتماعی-فرهنگی بر این نکته تأکید دارد که تصمیمات مربوط به اعتمادکردن یا بی اعتمادی ریشه در زمینه اجتماعی و فرهنگی دارد. بر این مبنا اعتماد در فضای اجتماعی شکل می گیرد و در طول زمان تقویت می شود. در جامعه پیچیده امروزی، اعتماد از پیش شرط های اساسی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هر جامعه ای محسوب می شود و عنصر پیش قراردادی و مقدم بر حیات اجتماعی است. در این نوشته، برمبنای صورت بندی اعتماد در دو قالب اعتماد خاص گرایانه و اعتماد عام گرایانه در ایران، چگونگی پیوند اعتماد اجتماعی با امر حکمرانی در ایران معاصر (در سه دهه اخیر) مورد بررسی نظری و تجربی قرار می گیرد.روش پژوهش موردپژوهی واحد است که با تحلیل ثانویه داده های پیمایش های ملی، داده های ثبتی مرکز آمار و بانک مرکزی و اطلاعات و یافته های استنباطی حاصل از پژوهش های پژوهشگران انجام شده است.مشخصه و ملاکی که پایه صورت بندی اعتماد در قالب های خاص گرایانه و عام شده، شعاع و گستره حوزه اعتماد است. اولی دارای شعاع محدود است که اعتماد و رابطه با غیرخودی ها را به رسمیت نمی شناسد و بیشتر به دنبال تقویت روابط درون گروهی در قالب «ما»ی کوچک است. برعکس، اعتماد عام گرایانه شعاع اعتماد و تعامل را فراتر از افراد خودی تعریف می کند و به اعتماد و پیوندهای فراگروهی و بین گروهی اهمیت می دهد و به «ما»ی بزرگ توجه دارد. دستیابی به توسعه نیازمند کنش و بازی جمعی در میدان گسترده تر و فراخ تری از میدان های محدود و کوچک برآمده از اعتماد خاص گرایانه است. این مهم قرین با اعتماد عام گرایانه و مستلزم گذار از اجتماع به جامعه است. این نوشتار این پیش فرض را در خود دارد که شکل گیری و کیفیت حکمرانی مطلوب در گرو اعتماد عام گرایانه است.یافته های این بررسی نشان می دهد سوای از اینکه در ایران معاصر با چالش کاهش اعتماد مواجه هستیم، اعتماد عام گرایانه در مقایسه با اعتماد خاص گرایانه اندک، و غلبه و دست بالا با اعتماد خاص گرایانه است که موجد اختلال در فرایند حکمرانی در مقیاس های محلی و ملی و حتی در چگونگی مواجهه با جامعه جهانی می شود.

تعادل کار-زندگی از مفاهیم میان رشته ای رایج در علوم اجتماعی، علوم روان شناختی و علوم مدیریت است. در مشاغل حساس، تعادل مزبور به شکل معنادارتری با تهدید روبه رو می شوند. صنعت تلکام به عنوان حوزه ای که میزبان زنجیره ای گسترده از فعالیت های فنی و شبکه ای و در لبه فناوری و مرتبط با زندگی روزمره میلیون ها نفر است، مستعد تشدید هم زمان فشارهای اجتماعی، گروهی، روانی و سازمانی است، مورد مناسبی برای بررسی روند تغییرات این تعادل است.در این پژوهش با استفاده از روش کیفی و مصاحبه عمیق با 18 نفر از کارکنان معاونت فنی و عملیات شبکه، با نگاهی جامعه شناسانه به مطالعه نحوه مواجهه این افراد با تعادل کار-زندگی پرداخته شده است.یافته های پژوهش نشان می دهد سه دسته عامل شامل ویژگی های شغلی، فرهنگ سازمانی، و نگرش های ذهنی-معنایی شخصی، نحوه مواجهه کارکنان این سازمان را با تعادل کار-زندگی مشروط می کند. ذیل این دسته بندی کلی، عوامل جزئی تری قابل برشماری است، از جمله: استرس دائمی و درگیری مداوم با بحران ها و اختلال ها، ساعت کاری طولانی، نتیجه گرایی در سازمان، رقابت مخرب بین کارکنان، محافظه کاری مدیران، علاقه مندی به شغل و سازمان.مطابق نتایج، حتی یک سازمان بزرگ و فناور در ایران هنوز به لحاظ فرهنگ سازمانی در سطح نتیجه گرایی و بسیار محافظه کار باقی مانده است. پاسخ های سازمان به وضعیت فقدان تعادل کار-زندگی، نه پاسخ هایی از روی دانش سازمانی بلکه صرفاً امکانات تفریحی و رفاهی بوده است؛ بنابراین کارکنان ویژگی ها و معنابخشی های شخصی خود مثل شوق به خدمت و علاقه به شرکت را به پاسخی به شرایط پرفشار کاری خود تبدیل کرده اند.

هر کنش اقتصادی از جمله معامله را باید در ظرف روابط اجتماعی فهمید و زندگی اجتماعی بدون مبادله غیرقابل تصور است. اگرچه معاملات نقش بسزایی در بازار دارد، ایده اساسی نوشتار حاضر این است که معاملات در بازار صرفاً تابع عرضه و تقاضا و شاخص های اقتصادی، فنی و ریاضی نیست، بلکه تحت تأثیر ساختار اجتماعی قرار دارد و شکل گیری معاملات در این بازار از طریق مناسبات اجتماعی میان خریداران و فروشندگان است. پژوهش حاضر با هدف توسعه نظری و درک چگونگی حک شدگی اجتماعی معاملات بازاریان از روش کیفی به شیوه گراندد تئوری با رهیافت نظام مند صورت گرفت. داده ها با نمونه گیری هدفمند و نظری با روش حداکثر تنوع و تکنیک مصاحبه نیمه ساختاریافته با اشباع نظری تعداد 20 نفر از بازاریان شهر اردبیل گردآوری شد و برای شناسایی و تحلیل مقوله ها از سه روش کدگذاری باز، محوری و گزینشی استفاده شد. مقوله های محوری پژوهش (چالش های اقتصادی، شبکه معاملات، منفعت طلبی، هنجارهای اخلاقی، سبک های چندگانه معامله، هزینه دادوستد) حول مقوله هسته (معاملات حک شده شکننده) به دست آمد. نتایج کیفی نشان داد معاملات بازار صرفاً وابسته به شاخص های اقتصادی و منافع شخصی، قیمت و سودگرایی نیست، بلکه این معاملات حک شده در هنجارهای اخلاقی بازار، شبکه اجتماعی معاملات و مدارا و تسامح در دادوستد است. سطح این حک شدگی اجتماعی معاملات، شکننده است؛ یعنی امکان انحراف از حک شدگی معاملات به سمت حک شدگی شکننده وجود دارد.

دهه ها است که ایران به عنوان یکی از کشورهای فرستنده مهاجر، به ویژه قشر تحصیل کرده و متخصص شناخته می شود، اما به مسئله بازگشت آنان کمتر پرداخته شده است. از این رو پژوهش حاضر با ورود به مبحث کلی مهاجرت بازگشتی ایرانیان، آن را از منظر چرایی ناپایداری بازگشت های ایرانی از خلال قصد (بالقوه یا بالفعل) مهاجرت مجدد در میان تحصیل کردگان بازگشتی بررسی می کند. جامعه مورد مطالعه تحصیل کردگانی هستند که در بازه زمانی 1370 تا 1400 به ایران بازگشته اند. از میان آنان 33 نمونه به صورت تصادفی انتخاب شدند. داده ها به روش «مصاحبه عمیق» گردآوری، با روش «تماتیک» تحلیل، و نهایتاً با استفاده از نظریه «رفاه اجتماعی» از «فیتزپتریک» پشتیبانی شدند. یافته ها حاکی از آن است که چهار عامل به عنوان مقوله های اصلی بر ناپایداری بازگشت ها اثر می گذارند که هرکدام شامل عوامل زیرمجموعه ای تحت عنوان مقوله های فرعی هستند. پربسامدترین کدها مربوط به مقوله اصلی «محدودیت معاش» است که ذیل دو مقوله فرعی «درآمد ناکافی» و «افق ایدئال بازنشستگی» بررسی شده اند. سپس سه مقوله اصلی دیگر یعنی «دست اندازهای زندگی جمعی»، «پیشران های درونی» و «مهاجرت آونگی» به عنوان دیگر عوامل مؤثر بر مهاجرت مجدد به دست آمدند و همگی ذیل مقوله هسته ای «تمنای تمهید زیستی» قرار گرفتند. نتیجه آنکه ناپایداری مهاجرت بازگشتی در ایران لزوماً از روی نارضایتی (چه مطلق و چه نسبی) مصاحبه شوندگان از شرایط زندگی نیست، بلکه برخی برای به روزشدن دانش و مهارتشان یا به اقتضای تخصص خود، تصمیم به مهاجرت مجدد می گیرند.

کاهش شکاف جنسیتی در رفتارهای انحرافی اخیراً نگاه های زیادی را به خود جلب کرده است. مقاله حاضر درنظر دارد تا صحت ادعای بریث ویت مبنی بر خنثی نبودن از جنسیت نظریه شرمساری بازپذیرنده و توانایی تعمیم پذیری آن به هردو جنس را به محک آزمون تجربی درآورد. مطالعه حاضر در دو بخش طراحی شده است. نخست مباحث نظری با بهره گیری از روش کتابخانه ای مطالعه و سپس با بهره گیری از تکنیک پیمایش آزمون می شود. در این مسیر از 831 نفر از دانشجویان پنج دانشگاه دولتی در شهر تهران به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای (خوشه بندی دانشگاه ها برحسب رشته، انتخاب دانشگاه متناسب با تعداد دانشجو و در دانشگاه متناسب با جنسیت) پرسشنامه گردآوری شده است. ضرایب رگرسیونی متغیرهای مستقل و رفتار انحرافی دانشجویان به تفکیک دو جنس گویای آن اند که تنها چهار متغیر پایبندی به ارزش های اخلاقی، دوستان منحرف، انگ زنی و جابه جایی شرم به مدل رگرسیونی دختران وارد شده اند و توانسته اند 39 درصد تغییرات واریانس متغیر رفتار انحرافی دختران را تبیین کنند. همچنین پنج متغیر پایبندی به ارزش های اخلاقی، درونی سازی شرم، دوستان منحرف، انگ زنی و بازپذیری به مدل رگرسیون خطی پسران راه یافته اند که قابلیت تبیین 40 درصد از تغییرات واریانس رفتار انحرافی آنان را فراهم آورده اند. درمجموع نظریه شرمساری بازپذیرنده از قابلیت تعمیم به رفتارهای انحرافی دختران دانشجو نیز برخوردار است و ادعای بریث ویت درخصوص توان این نظریه در تعمیم پذیری جنسیتی گمان جاه طلبانه ای نیست و نظریه قابلیت تعمیم به هردو جنس را دارد.

آموزش آنلاین حاصل پیوند میان آموزش و فناوری و یکی از محورهای اصلی تحول جامعه و آموزش محسوب می شود. در راستای این تحول، پرسش اساسی این است که شکل گیری آموزش آنلاین در بستر پلتفرم های آموزشی، مستلزم وجود چه شرایط اجتماعی ای است و چه راهبردهایی را طلب می کند؟ برای پاسخگویی به این پرسش، از روش شناسی کیفی و رویکرد نظریه داده بنیاد استفاده شد. جامعه هدف، معلمان و مدرسان شهر یزد بودند که با نمونه گیری نظری و هدفمند، 15 نفر آن ها برای اخذ مصاحبه عمیق انتخاب شدند. فرایند نمونه گیری در این تحقیق تا مرحله اشباع اطلاعات ادامه یافت؛ به شکلی که مصاحبه جدید تأثیری در پیشبرد نظریه نهایی نداشت. داده های جمع آوری شده در این تحقیق در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی تحلیل شدند. این تحلیل ها با تکیه بر چارچوب مفهومی جامعه شناسانه صورت گرفت و نتایج آن در قالب 16 مقوله اصلی و یک مقوله هسته به همراه مدل پارادایمی خط داستان ارائه شد. یافته ها حاکی از آن بود که «سازمان دهی هدفمند آموزش آنلاین» به عنوان پدیده مرکزی به دنبال مجموعه ای از عواملی مانند تمرکززدایی مکانی و زمانی از آموزش، کنش هدفمند آموزشی افراد، سرمایه گذاری روی معلمان، سن محوری آموزش آنلاین، تکثر منابع عرضه و تقاضای آموزشی، مدیریت خصوصی اپ های آموزشی و پذیرش زمانمند آموزش آنلاین به همراه مجموعه ای از عوامل زمینه ای و مداخله گر ایجاد می شود. اجرای هدفمند آموزش آنلاین نیازمند راهبردهایی مانند خلاقیت و ارتباط در آموزش و رقابت آموزشی آنلاین است که نتایجی مانند تمرکززدایی در آموزش، تکامل یافتن آموزش و نامحدودیت در آموزش آنلاین را به دنبال دارد. خط داستان و مدل پارادایمی درک بهتری از نتایج به دست می دهند.