مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران

احساس رضایت از زندگی و عوامل مؤثر بر آن، از موضوعات مورد توجه محققان در شاخه های مختلف علمی بوده است. در میان عوامل مختلف، به باورها و اعمال مذهبی به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر ارزیابی مثبت از شرایط زندگی پرداخته شده است. بر همین اساس، این تحقیق به بررسی ارتباط میان رضایت از زندگی و سطح دینداری در جامعه ایران می پردازد. با استفاده از داده های موج سوم پیمایش ملی ارزش ها و نگرش های ایرانیان، اثر متغیرهای توکل به خدا، پایبندی به نماز و حضور در مسجد، به عنوان مؤلفه هایی از دو بعد اعتقادی و مناسکی (فردی و جمعی) دینداری بر میزان احساس خوشبختی افراد به وسیله مدل رگرسیونی مطالعه شد. نتایج نشان می دهد میزان احساس خوشبختی در ایران، در میان شیعیان و اهل تسنن تفاوتی ندارد. به علاوه یافته های مدل های رگرسیونی بیانگر آن است که در سطح ملی، هر سه متغیر توکل به خدا، پایبندی به نماز و حضور در مسجد، با دینداری رابطه مستقیم و معنادار دارند. در نمونه کوچک تر استانی (استان تهران)، چنین رابطه ای تأیید نمی شود و متغیرها ارتباط معناداری با احساس خوشبختی نشان نمی دهند. این اختلاف در یافته ها ممکن است ناشی از محدودیت های آماری یا نداشتن شناخت لازم از نحوه ارتباط میان دینداری و احساس رضایت از زندگی در جامعه ایران باشد.

مقاله حاضر با هدف مطالعه سیر زندگی زنان تحت درمان متادون، به روش کیفی و مطالعات پدیدارشناسانه تفسیری انجام شده است. در این تحقیق، با 15 زن که در مرکز کاهش آسیب بهزیستی (DIC) تحت درمان اند، مصاحبه های عمیق کیفی صورت گرفت و سیر زندگی آنان در دو دوره پیش از مصرف و پس از مصرف مطالعه شد. در بررسی سیر زندگی زنان، پیش از مصرف، پنج مقوله اصلی آنومی در خانواده، زندگی در خانواده های کج رومحور، بحران های زناشویی، تجربه بزه دیدگی و تلاش برای التیام و کنجکاوی و ماجراجویی، صورت بندی شد که چگونگی قرارگرفتن زنان در مسیر مصرف مواد مخدر را نشان می دهد. همچنین زنان مشارکت کننده در توصیف سیر زندگی خود در دوران پس از مصرف، روایت های متعددی از تأثیرات مواد مخدر بر زندگی خود بیان کردند که آثار آن در زندگی آن ها در چهار مقوله دگرگونی جسمی و روانی، افزایش روابط جنسی، فروپاشی خانواده و کاهش منزلت اجتماعی مفهوم سازی شده است.

مقاله حاضر با تکیه بر مقوله جامعه مصرفی، مصرف نشانه ها در فضاهای شهر سنندج از منظر جوانان را مطالعه می کند و به واکاوی ژرف نگرانه ساخت و تحقق لذت ها، هویت ها و معناها می پردازد. همچنین سازوکارها و سلسله مراتب یکدست سازی و یکپارچه سازی آن ها را تحلیل می کند. در یکی دو دهه اخیر، برخی نشانه ها نظیر ویترین ها، بنرها، تابلوها و پوسترها در اشکال و ابعاد تازه و گوناگون در شهر سنندج ظاهر شده اند که از یک سو به متلون شدن فضاهای عمومی شهر دامن زده اند و از دیگر سو، فضاهای شهری را به مکان های مناسبی برای حضور گسترده کنشگران اجتماعی بدل ساخته اند. این نشانه ها همچنین دگردیسی هایی در شکل اجتماعی رفتار و فعالیت های مصرفی در میان کنشگران اجتماعی (عمدتاً جوانان) پدید آورده اند. در پژوهش حاضر، در چارچوب سنت روش شناسی کیفی و مشخصاً اتنوگرافی انتقادی، داده های مشاهده ای، مصاحبه ای و تصویری گردآوری شد و پس از نمونه گیری هدفمند، با 30 نفر مصاحبه صورت گرفت. سپس داده ها و یافته ها برمبنای روش تحلیل تماتیک، تحلیل و تفسیر شدند. نتایج نشان می دهد که جوانان درک و تفسیری دوگانه از مصرف نشانه ها دارند که در قالب مقوله دووجهی مقاومت/ادغام قابل قرائت است. بدین معنا که مصرف نشانه ها از یک سو بیانگر مقاومت در برابر معناها و رمزگان اجتماعی رسمی و هژمونیک و نیروهای اجتماعی مسلط است و از سوی دیگر، نشانگر ادغام شدن آن ها در معناها و رمزگان های اجتماعی نوینی است که با مصرف و رمزگشایی نشانه های رمزگذاری شده خلق و ساخته می شوند.

شکل گیری چرخه های رونق یا رکود و نوسانات قیمتی در بازار مسکن، بر اقتصاد کشور و خانوارها تأثیرگذار است. روندهای بازار مسکن، از تقاضای سوداگرانه و تجربیات، نگرش ها و انتظارات کنشگران از جمله سرمایه گذاران واسطه ای تأثیر می پذیرد. از این رو، پژوهش حاضر به واکاوی تجربه زیسته و ادراک عاملان بازار مسکن از رفتار سرمایه گذاران واسطه ای مسکن می پردازد. این پژوهش به لحاظ ماهیت اکتشافی، از لحاظ رویکرد اجرا کیفی و از نظر هدف کاربردی است. همچنین این تحقیق به لحاظ معیار زمان، مقطعی (1395-1396) و توصیفی-تبیینی است. برای این مطالعه، مصاحبه های عمیق با 20 نفر از فعالان حوزه مسکن در مشهد انجام شد و تحلیل داده ها به روش نظریه زمینه ای با رویکرد اشتراوس و کوربین صورت گرفت. ماحصل کدگذاری باز داده ها 228 کد اولیه بود که پس از چند مرحله کدگذاری، در قالب 17 مقوله محوری قرار گرفت و درنهایت، پدیده مرکزی با عنوان «سرمایه گذاران واسطه ای به مثابه سوداگران حرفه ای» به دست آمد. از جمله مقوله های اصلی به دست آمده به عنوان شرایط زمینه ای می توان به رونق یابی واسطه گری ها در حیات کلان شهری، تنوع الگوهای مالکیت زمین و مسکن در کلان شهر مشهد، الگوی سیاست گذاری رفاهی در ایران و تحولات تاریخی سرمایه گذاری در ایران اشاره کرد. شرایط مداخله ای متشکل از سرمایه گذار واسطه ای به مثابه کنشگر آگاه، آگاهی از بازارهای رقیب و سوابق شغلی و شرایط سنی، و شرایط علی شامل تراکم و تعدد تجربه، داشتن سرمایه کافی و ویژگی های شخصیتی مساعد است. اخذ راهبردهایی مانند تبانی با بنگاه دار، جایگزینی موقت نقش، تعلیق حضور و حضور مضاعف، به پیامدهایی از جمله وابستگی به جریان های بازار، موقعیت منعطف در بازار، درگیری با چالش منزلتی و سودبری حداکثری منجر شده است.

مقاله حاضر با هدف توصیف و تحلیل جامعه شناختی و ترسیم نقشه ساختار قشربندی اجتماعی و خوشه بندی محله ها و مناطق تهران تدوین شده است. روش مطالعه کمی، و حجم نمونه 12000 خانوار در 105 محله از مناطق 22گانه شهر تهران است. مقاله حول دو شاخص قدرت اقتصادی و پایگاه اجتماعی به قشربندی اجتماعی، و با استفاده از دو شاخص تعلق محلی و میزان استفاده از خدمات محله به خوشه بندی محله ها می پردازد. یافته ها بیانگر توزیع قشربندی اجتماعی تقریباً واضح ساکنان شهر تهران برمبنای مناطق بالای شهر و پایین شهر است. البته موارد استثنا در هر دو مورد وجود دارد. براساس نتایج، سه شاخص قدرت اقتصادی، پایگاه اجتماعی و تعلق محلی - به عنوان مفاهیمی که بیانگر ثروت، منزلت و رضایت از محل زندگی اند – هم بستگی معنادار و زیاد دارند. نکته قابل توجه، تجمیع این سه شاخص در محله های مناطق 1، 2، 3 در سطح بالا و در محله های مناطق 15، 16، 17 و 18 در سطح بسیار پایین است که بیانگر یک دوقطبی روشن در این حوزه است و ممکن است منشأ مسائل اجتماعی باشد. از این رو لازم است برای کاهش پیامدهای آن سیاست های شهری مناسبی اتخاذ شود.

هدف پژوهش حاضر، بررسی گونه های مدگرایی در میان شهروندان استان آذربایجان غربی است. برای این منظور، وضعیت سبک های مدگرایی (فراغتی، هویتی، اعتراضی، لذت جویانه، منفعلانه و کارکردی) و عوامل تأثیرگذار بر آن بررسی می شود. جامعه آماری این تحقیق، شامل شهروندان 15 تا 64 ساله استان آذربایجان غربی است. برای این مطالعه، درمجموع، 350 نفر به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. تکنیک گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته است که از نظر روایی و پایایی ارزیابی شده است. داده ها با استفاده از پرسشنامه هایی که توسط افراد نمونه پر شدند، جمع آوری و در نرم افزار SPSS و AMOS تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان می دهد میانگین سبک های مختلف مدگرایی از سطح میانگین مورد انتظار کمتر است و فقط میانگین مدگرایی منفعلانه از میانگین مورد انتظار بالاتر است. نتایج ضریب هم بستگی پیرسون نشان می دهد سرمایه فرهنگی با مدگرایی فراغتی، لذت جویانه و کارکردی هم بستگی مثبت و معنادار دارد، اما با مدگرایی هویتی، اعتراضی و منفعلانه هم بستگی ای ندارد. هم بستگی میان گونه های مختلف مدگرایی و سرمایه اقتصادی معنادار نیست. همچنین بین سرمایه اجتماعی و مدگرایی هویتی و لذت جویانه هم بستگی مثبت وجود دارد. درمجموع، نتایج نشان می دهد میزان مدگرایی در میان شهروندان آذربایجان غربی از میانگین مورد انتظار کمتر است و در بین گونه های مدگرایی، گرایش به مد بیشتر منفعلانه است.

مشروطه دوم پس از یک سال مقاومت و مبارزه مسلحانه مجاهدان به رهبری علما، بار دیگر در جامعه ایران استقرار یافت. با وجود این، مشروطه دوم نیز مانند تجربه مشروطه اول، زیست ناپایدار، شکننده و بی ثباتی داشت؛ به طوری که حیات آن کمتر از دو سال بود و سرانجام با اولتیماتوم روس در سال 1329 از میان برداشته شد. تحلیل علت شکنندگی زیست مشروطه دوم از خلال بررسی نقش علما با تکیه بر رویکرد نظری توکویل، هسته اصلی نوشتار حاضر را تشکیل می دهد. بدین منظور، سیر کنشگری سیاسی علما به عنوان یکی از نیروهای سیاسی مؤثر در فرازونشیب مشروطه در دو مرحله مطالعه می شود: نخست کنشگری احیاگرایانه و دوم کنشگری تثبیت گرایانه. در این پژوهش، تأکید بر آن است که مرکزیت یافتن دگرگونی سیاسی، بدون اینکه پروژه تغییر اجتماعی-فرهنگی متناسب با تحولات ساختاری درنظر گرفته شود، یکی از عوامل مؤثری است که می توان حیات کوتاه مدت مشروطه دوم را در آن ریشه یابی کرد.

امروزه در جامعه ما به دلیل تغییرات گسترده اجتماعی، مقوله ارث مسائل متعددی به همراه دارد که یکی از آن ها اختلافات ارثی است. استمرار این گونه از اختلافات سبب می شود تعاملات اجتماعی آشتی ناپذیر در بین وراث برقرار شود و خسارت های جبران ناپذیری به سرمایه اجتماعی نظام خانواده و خویشاوندی وارد سازد. این مقاله با اتخاذ رهیافت های کیفی و با استفاده از دیدگاه های مشارکت کنندگان پژوهش - که همگی ساکن شهر رشت اند – به این پرسش اساسی پاسخ می دهد که آشتی ناپذیری بین وراث، چه آثار و پیامدهایی دارد. نتایج نشان می دهد روند آشتی ناپذیری بین وراث پیامدهای مخربی دارد؛ به طوری که با ازبین بردن همدلی و محبت در نظام خانواده و خویشاوندی، سبب فرسودگی سرمایه اجتماعی نهاد خانواده می شود؛ نهادی که سهم تعیین کننده ای به عنوان منبع تولید و تقویت سرمایه اجتماعی هر جامعه دارد؛ به طوری که درصورت فرسایش سرمایه نهاد خانواده باید انتظار فرسایش و اختلال در سرمایه اجتماعی در سطح جامعه را نیز داشت.