چرخش مغزها

منابع انسانی نقشی محوری در توسعه پایدار هر کشوری ایفا می کند و کشورهای پیشرفته با ادغام منطقی سرمایه طبیعی و انسانی است که توانسته اند به توسعه اقتصادی و اجتماعی مطلوب دست یابند. این در حالی است که نیروی انسانی ماهر کشورهای توسعه نیافته پس از اتمام دوره تحصیلی خود، ماحصل اندوخته های علمی خود را در اختیار کشورهای مادر قرار می دهند. این تحقیق در راستای تبیین جامعه شناختی پدیده جابه جایی نیروی کار ماهر در سطح بین الملل و عوامل مؤثر بر آن شکل گرفته است. رهیافت نظری مورد استفاده نگرش سیستمی است که نتیجه تلفیق تئوری های اقتصاد نئوکلاسیک، بازار دوگانه نیروی کار، اقتصاد جدید مهاجرت، نظام جهانی و تئوری های شبکه و نهادی است. در این مطالعه از دو روش پیمایش و تحلیل ثانویه در سطوح خرد و کلان استفاده گردید. برای تحلیل داده ها، تکنیک های آماری تحلیل تشخیصی و الگوسازی معادلات ساختاری مورد استفاده قرار گرفت. یافته های این تحقیق در سطح خرد نشان داد که چهار متغیر سطح کیفی زندگی، آزادی، توسعه فرهنگی و درآمد توان پیشگویی عضویت افراد را در دو گروه مهاجران و غیرمهاجران دارند. همچنین نتایج سطح کلان نشان داد که تعیین کننده های اقتصادی، دموکراسی و نابرابری بر میزان جذب و دفع نیروی کار ماهر تأثیرگذار هستند. برای مدیریت این پدیده دو استراتژی حفظ و بازیافت نیروی کار ماهر پیشنهاد می شود.

دهه ها است که ایران به عنوان یکی از کشورهای فرستنده مهاجر، به ویژه قشر تحصیل کرده و متخصص شناخته می شود، اما به مسئله بازگشت آنان کمتر پرداخته شده است. از این رو پژوهش حاضر با ورود به مبحث کلی مهاجرت بازگشتی ایرانیان، آن را از منظر چرایی ناپایداری بازگشت های ایرانی از خلال قصد (بالقوه یا بالفعل) مهاجرت مجدد در میان تحصیل کردگان بازگشتی بررسی می کند. جامعه مورد مطالعه تحصیل کردگانی هستند که در بازه زمانی 1370 تا 1400 به ایران بازگشته اند. از میان آنان 33 نمونه به صورت تصادفی انتخاب شدند. داده ها به روش «مصاحبه عمیق» گردآوری، با روش «تماتیک» تحلیل، و نهایتاً با استفاده از نظریه «رفاه اجتماعی» از «فیتزپتریک» پشتیبانی شدند. یافته ها حاکی از آن است که چهار عامل به عنوان مقوله های اصلی بر ناپایداری بازگشت ها اثر می گذارند که هرکدام شامل عوامل زیرمجموعه ای تحت عنوان مقوله های فرعی هستند. پربسامدترین کدها مربوط به مقوله اصلی «محدودیت معاش» است که ذیل دو مقوله فرعی «درآمد ناکافی» و «افق ایدئال بازنشستگی» بررسی شده اند. سپس سه مقوله اصلی دیگر یعنی «دست اندازهای زندگی جمعی»، «پیشران های درونی» و «مهاجرت آونگی» به عنوان دیگر عوامل مؤثر بر مهاجرت مجدد به دست آمدند و همگی ذیل مقوله هسته ای «تمنای تمهید زیستی» قرار گرفتند. نتیجه آنکه ناپایداری مهاجرت بازگشتی در ایران لزوماً از روی نارضایتی (چه مطلق و چه نسبی) مصاحبه شوندگان از شرایط زندگی نیست، بلکه برخی برای به روزشدن دانش و مهارتشان یا به اقتضای تخصص خود، تصمیم به مهاجرت مجدد می گیرند.