صرف عربی

مقالة حاضر، با هدف نقد، بررسی و اصلاح کتاب مبادئ العربیة (جلد چهارم، قسم الصرف) به قلم رشید الشرتونی و ویرایش حمید محمدی به نگارش درآمده است. البته در این زمینه تلاش بر آن بوده است که این کتاب در آغاز از دیدگاهی کلی بررسی و نقاط قوت و ضعف آن به عنوان یکی از منابع مهم تدریس دانشگاهی و حوزوی در شاخة صرف عربی آشکار و اصلاح شود ؛ سپس بررسی دقیق تری در متن کتاب انجام شود، که در طی این بررسی، هم اشتباهات مربوط به مؤلف وهم اشتباهات چاپی همراه با ذکر دلایل مستند استخراج و ارائه شده است. در پایان نتایج حاصل از این بحث در اختیار دانش پژوهان و علاقه مندان قرار داده شده است.

امروزه جایگاه و اهمیت نقد صحیح و عالمانه در بهبود سطح کیفی علوم و فنون مختلف بر کسی پوشیده نیست. به ویژه آن جا که نقد، متوجه ارکان مهم و زیربنایی جامعه نظیر بخش های آموزشی نیز باشد، از اهمیتی دوچندان برخوردار می شود. بر این اساس نقد کتاب های درسی و متون آموزشی نیز به دلیل دامنه وسیع کاربردی و نقش آن در ارتقای سطح علمی کشور، ضرورتی اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. بررسی انتقادی کتاب صرف ساده بیان گر این است که این کتاب، به رغم برخورداری از ویژگی های مثبت و ارزش علمی، در برخی زمینه ها همچون کاربردی کردن تمرین ها و تعدیل آن، نگارش صحیح رسم الخط عربی و رعایت اصول روش علمی پژوهش از قبیل مقدمه نویسی، ارجاع درست مطالب و ارائه فهرست منابع و نیز رفع ابهام از برخی مباحث، که یکی از ویژگی های اصلی متون علمی است، نیازمند اصلاح و بازنگری به نظر می رسد.

کتاب صرف و نحو عربی 1 و 2تألیف دکتر عباس ماهیار در سال 1385 از سوی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) به عنوان منبع اصلی دروس صرف و نحو عربی 1 و 2 در رشته زبان و ادبیات فارسی مقطع کارشناسی به ارزش 8 واحد به چاپ رسیده و زان پس دو بار تجدید چاپ شده است. در مقاله حاضر نگارندگان با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و نقد بخش صرف این کتاب در چندین محور پرداخته اند. انطباق مطالب کتاب با سرفصل مصوّب شورای عالی برنامه ریزی، درستی یا نادرستی تعاریف و مثال های اصطلاحات دستوری، توجه یا بی توجهی به اهمیت، ضرورت و کاربرد قواعد دستوری ارائه شده برای دانشجویان رشته زبان وادبیات فارسی، تصحیح اعراب و حرکت گذاری عبارات متن و تمرین ها و سرانجام اغلاط چاپی غیر قابل چشم پوشی از محورهای این بررسی نقادانه است. از مهمترین دستاوردهای مقاله حاضر می توان به نکات مثبت کتاب، از جمله: مطابقت بخش صرف آن با سرفصل مصوب شورای عالی برنامه ریزی درسی، بیان گسترده قواعد عربی در بیشتر مباحث، ذکر تمرین و نمونه حل شده آن در پایان هر بحث، و از کاستی های آن به نادرستی یا نارسایی برخی از تعاریف، قواعد و مثال های دستوری، علایم نگارشی، حرکت گذاری و اعراب اشاره کرد که اصلاح و بازنگری آن را ایجاب می کند.