درخت حوزه‌های تخصصی

محتوا یکی از واژگانی است که همواره مورد توجه محققان و متخصصان در رشته های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. با این حال، پژوهشگران از دیدگاه و بافت خاص خود به این مفهوم و تعریف آن توجه کرده اند که در موارد بسیار دارای اختلاف و تفاوت های فراوانی است. پرسش اصلی که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته، آن است که مفهوم محتوا واقعاً به چه معناست. برای پاسخ به این پرسش، پس از شناسایی تعاریف گوناگون این واژه در بافت های رشته های مختلف و بر اساس روش ارزیابی تطبیقی، اقدام به مقایسه این تعاریف شده است. در ادامه، با استناد بر تحلیل این نتایج، چارچوبی مفهومی با نام ( 3C ) برای نمایش فرایند خلق محتوا ارائه شده است. بر اساس این چارچوب، محتوا، یک آفرینش ذهنی حاصل از فرایند ذهنی شکل گرفته در ذهن خالق محتواست که به بیان ها و قالب های مختلف در آمده و با قرار گرفتن در محمل هایی از نوع محصول، سرویس یا دستورالعمل از طریق مجرای ( Conduit ) متناسب با آن به دریافت کننده ( ) مناسب می رسد. این چارچوب نشان می دهد که مفهوم محتوا حاصل یک فرایند چندگانه است و عدم کارکرد هر یک از اجزا، آن را بی معنا می کند. سپس، به منظور اعتباریابی چارچوب ارائه شده، این چارچوب در 5 بافت متفاوت تحلیل و تفسیر شده است و در انتها نیز سؤالاتی که نیاز است پژوهشگران به منظور توسعه این چارچوب به آن ها پاسخ دهند، به عنوان پیشنهادهایی برای پژوهش های آینده مطرح شده است.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، تعیین و شناسایی مؤلفه های برنامه راهبردی کتابخانه های دانشگاهی است تا با توجه به این مؤلفه ها، کتابخانه های دانشگاهی بتوانند در مسیر پیشبرد اهداف خود بهتر گام بردارند. روش: این پژوهش با روش توصیفی و با مرور متون مربوط به برنامه ریزی های راهبردی و بررسی برنامه های راهبردی کتابخانه های دانشگاهی انجام شد؛ با بررسی تعداد ۶۵ برنامه ریزی راهبردی کتابخانه های دانشگاهی جهان، مؤلفه های مشترک در برنامه های راهبردی کتابخانه های دانشگاهی را شناسایی و متداول ترین مؤلفه ها در قالب الگویی ارائه گردید. یافته ها: با بررسی برنامه های راهبردی دانشگاه ها، ۲۲ مؤلفه یا شاخص مهم از بین شاخص ها انتخاب گردید که بیش از ۵۰ درصد کتابخانه ها مؤلفه های برگزیده شده را دارا بوده اند، با توجه به این شاخص ها یافته ها نشان داد، بسیاری از کتابخانه ها به بیشتر مؤلفه های (شاخص های) موردنیاز در برنامه ریزی های راهبردی اشاره نموده و تا حدودی از برنامه ریزی راهبردی خوبی برخوردار بودند و به بیشتر اصول اصلی و مواردی که لازمه برنامه ریزی راهبردی است توجه داشتند.

اگر منابع انسانی را به عنوان یکی از مهمترین منابع سازمان بدانیم، استفاده از دانش افراد سازمان می تواند مهمترین بهره از منابع انسانی باشد. از این این رو مدیریت و اشتراک دانش در سازمانها اهمیت بسیاری پیدا کرده است. کتابخانه ها نیز به عنوان سازمانهای خدمت محور و همچنین دانش بنیان از جمله سازمان هایی هستند که مشارکت و مدیریت دانش کتابداران از اهمیت بالایی برخوردار است. در این پژوهش سعی گردیده است تا میزان مشارکت کتابداران دانشگاه فردوسی مشهد در فرایند اشتراک دانش با استفاده از روش تحلیل شبکه اشتراک دانش مشخص گردد. مشخص نمودن درجه مرکزیت افراد در شبکه اشتراک دانش همچنین می تواند به تشخیص مولفه هایی که ممکن است در آن تاثیر داشته باشند کمک کند. در این پژوهش ضمن تعیین درجه مرکزیت افراد در شبکه اشتراک دانش، ارتباط آن با مدرک تحصیلی و سابقه کار آنان آزموده شد. برای تحلیل شبکه اشتراک دانش از نرم افزار UCINET6 استفاده گردیده است. درجه مرکزیت کل شبکه در این پژوهش 76/26% ارزیابی شده است که از نظر تحلیل شبکه اجتماعی درجه مرکزیت چندان بالایی نیست. نتایج به دست آمده نشان داد که برخلاف ارتباط معنادار میان مدرک تحصیلی و درجه مرکزیت افراد، سابقه کار با درجه مرکزیت اشتراک دانش افراد ارتباط معناداری ندارد. همچنین تفاوت معنادری نیز از نظر درجه مرکزیت آنان میان کتابداران زن و مرد کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد وجود ندارد. درپایان بر اساس نتایج به دست آمده از این پژوهش برای افزایش درجه مرکزیت کتابدارن و یا به عبارت دیگر افزایش میزان اشتراک دانش آنان با کتابداران دیگر و همجنین افزایش درجه مرکزیت کل شبکه اشتراک دانش پیشنهاداتی ارائه گردید.

هدف: هدف این پژوهش بررسی موانع اطلاع یابی (در مراحل تشخیص نیاز، جستجوی اطلاعات، راهبرد جستجو و استفاده از اطلاعات) اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز براساس بسط نظریه معنابخشی دروین (نظریه کاری) است. روش : روش تحقیق پیمایش توصیفی است. جامعه آماری کلیه اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز مشتمل بر ۲۸۸ نفر است. با استفاده از جدول مورگان ۱۰۸ نفر به صورت تصادفی انتخاب شد. ابزار سنجش پرسشنامه محقق ساخته حاوی ۳۲ سؤال است. برای بررسی روایی سؤالات از تحلیل ماده و تعیین پایایی از ضریب آلفای کرونباخ و برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. یافته ها: یافته ها نشان می دهد که بیشترین موانع اطلاع یابی در مرحله جستجوی منابع اطلاعاتی و سپس مرحله تشخیص نیاز اطلاعاتی است. استفاده از منابع اطلاعاتی و راهبرد جستجو هر دو در مرتبه سوم قرار دارند. آزمون فرضیه ها نشان می دهد، تشخیص نیاز اطلاعاتی رابطه مثبت و قوی با جستجوی اطلاعات و جستجوی اطلاعات رابطه مثبت و قوی با استفاده از اطلاعات دارد. همچنین استفاده از اطلاعات رابطه مثبت و قوی با تشخیص نیاز اطلاعاتی دارد. نتایج بیانگر این است که امکان شناسایی موانع در تمام مراحل اطلاع یابی براساس مدل بسط یافته معنابخشی وجود دارد.

مقدمه: اصول و قوانین، نقش بیان اساسی ترین ایده ها در یک علم و نیز ایجاد چارچوب و روش شناسی برای حل مسائل آن علم را بازی می کنند. این مقاله بر آن است تا با گذری بر مفاهیم و مراتب چهارگانه سیبرنتیک، به بررسی اصول حاکم بر این علم بر اساس رویکردهای فیزیک جدید و قدیم بپردازد. روش : در نگارش مقاله رویکرد مروری تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته است. این مقاله سعی دارد با بررسی متون علمی این حوزه از طریق روش کتابخانه ای، ابتدا گذری بر مفاهیم و مراتب چهارگانه سیبرنتیک داشته باشد، سپس اصول حاکم بر این علم از دو دیدگاه پوزیتیویستی و هرمنوتیکی بررسی نماید. یافته ها: نحوه نگرش به جهان هستی موجب شکل گیری دیدگاه های مختلف در علم و در عین حال پیشرفت شناخت علمی شده است. در ابتدا دیدگاه پوزیتویستی بر اساس تئوری نیوتون و دیدگاه مکانیکی شکل گرفت. سپس پسا اثبات گرایان با توجه به دو اصل ضرورت و تصادف قوانین زیست شناسی را پی ریزی کردند. با ورود تئوری کوانتوم و نسبیت به عرصه فیزیک و آشکار شدن ناتوانی های فیزیک کلاسیک در چند مورد، برداشت از جهان و پدیده های آن به کلی متحول شد. گذر از فیزیک نیوتنی (فیزیک قدیم) به فیزیک کوانتومی (فیزیک جدید)، تحول تئوریک و فلسفی را موجب گردید. در سایه این چرخش، مبانی تئوریک علوم مختلف نیز دگرگون گردید. سیبرنتیک نیز از این نگاه متحولانه بهره مند شده است. تحلیل متون نشان می دهد، بن مایه فکری نسل ها و اصول سیبرنتیک آمیزه ای از رویکردهای پوزیتویستی، ارگانیستی، جهان بینی سیستمی، و فیزیک جدید است. بحث و نتیجه گیری: راه حل های معمول سنتی دیگر جواب گوی آشفتگی های موجود در دنیای کنونی نیست و به راه حل های جدیدی نیازمندیم تا بتوانیم پیچیدگی های موجود در این دنیا و عصر حاضر را کنترل نماییم. سیبرنتیک یکی از این راه حل هاست. تفاوت در نوع نگاه به مفهوم مشاهده و مشاهده گر است که باعث شکل گیری رویکردهای متفاوت و جهان بینی های مختلف در علوم و متعاقب آن سیبرنتیک شده است. تا جایی که نقطه عطف شکل گیری فیزیک جدید را می توان مداخله دادن مشاهده گر در رویداد دانست. جهانی که در آن مشاهده کننده جدای از آنچه مشاهده می کند نیست، بلکه قسمتی از همان پدیده است در حالی که در فیزیک کلاسیک تمام پدیده ها مستقل از مشاهده گر همچون ساعتی دقیق و قانون مدار با نظم و ترتیب خاص رخ می دهند. بنابراین می توان گفت بن مایه فکری نسل ها و اصول سیبرنتیک آینده ای از رویکردهای پوزیتویستی، ارگانیستی، جهان بینی سیستمی و فیزیک جدید است. بر این اساس رویکردی سیبرنتیکی در طی عمر کوتاه آن متکی بر دیدگاه های حاکم متحول شده است.

هدف: ارزیابی عملکرد بنیاد دائره المعارف اسلامی براساس مدل منشور عملکرد. روش شناسی: این پژوهش از نوع کاربردی با رویکردی آمیخته از روش های کتابخانه ای، مطالعه موردی و پیمایشی انجام شد. با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند، مطلعان کلیدی انتخاب و شاخص های ابعاد منشور عملکرد شکل مشخص شد. براساس پرسشنامه های پژوهشگرساخته، نظر ذی نفعان کلیدی با توجه به پنج وجه مدل منشور عملکرد ارزیابی شد. یافته ها : سطح مطلوبیت (نامطلوب، نسبتاً مطلوب و مطلوب) عملکرد بنیاد دائره المعارف اسلامی از نظر ذی نفعان (هیأت امنا، اعضای هیأت علمی، مؤلفان، و تأمین کنندگان مالی) در پنج بُعد منشور عملکرد (انتظارات ذی نفعان، راهبردها، فرایندها، توانمندی ها و مشارکت ذی نفعان) بررسی شد: براساس نظر هیأت امنا تمام ابعاد عملکرد بنیاد، در سطح مطلوب، از نظر اعضای علمی و مؤلفان در سطح نسبتاً مطلوب و براساس تأمین کنندگان مالی در بُعد فرایندها، در سطح مطلوب و چهار بُعد دیگر در سطح نسبتاً مطلوب قرار داشت. نتیجه گیری:ارتباط و توازن یکسانی میان همه ابعاد منشور عملکرد وجود دارد. بنابر ارزیابی ذی نفعان، عملکرد بنیاد در همه ابعاد در سطح نسبتاً مطلوب و مطلوب قرار دارد که نشان دهنده توجه سازمان به نیازهای همه ذی نفعان و در نتیجه، رضایت آنان و عملکرد موفق سازمان است. از آنجا که ارزیابی، عملکرد مقایسه بین وضع موجود و وضع مطلوب را امکان پذیر و نقاط قوت و ضعف سازمان را روشن می سازد، مدیریت بنیاد دائره المعارف اسلامی با تکیه بر اطلاعاتی که از سنجش شاخص ها به دست آمده است، می تواند با برنامه ریزی، شاخص هایی را که در سطح نامطلوب یا نسبتاً مطلوب قرار دارد به سطح مطلوب برساند و موفقیت سازمان را افزایش دهد.

قابلیت استفاده یکی از معیارهای مهم کیفیت نرم افزار است که می تواند در بهبود تجربیات کاربری نقش به سزایی داشته باشد. روشهای مختلفی برای ارزیابی قابلیت استفاده نرم افزار ارائه شده است. با توجه به تنوع روش ها و زمان و هزینه موردنیاز برای اجرای آنها، روش مناسب جمع آوری اطلاعات و ارزیابی قابلیت استفاده نرم افزار یکی از چالشهای موجود در این حوزه است. در این پژوهش سهولت استفاده، به عنوان زیرمجموعه ای از قابلیت استفاده که در آن تلاش مورد نیاز کاربر برای انجام یک کار در نرم افزار ارزیابی می شود، بر اساس دو روش نظرسنجی از طریق پرسشنامه و ارزیابی بر اساس عملکرد کاربران در یک آزمایش تجربی ارزیابی و نتایج این دو روش مقایسه شده است. بدین منظور، دو نسخه مختلف از یک نرم افزار فروشگاه اینترنتی با کارکرد های یکسان تولید شده است. از کاربران خواسته شده عملیات مشخصی را در نرم افزار انجام دهند و به سوالات یک پرسشنامه در ارتباط با سهولت استفاده از کارکرد های مختلف نرم افزار پاسخ دهند. حین انجام کارکرد های موردنظر، از طریق ثبت وقایع، عملکرد کاربران در استفاده از نرم افزار ثبت و معیار های انجام موفقیت آمیز عملیات، زمان انجام کار، تعداد گام ها در انجام کار، تعداد خطا و زمان صرف شده در برطرف کردن خطا اندازه گیری شده است. این معیارها بر اساس معیارهای قابل مشاهده و اندازه گیری سهولت استفاده در پژوهشهای مرتبط انتخاب شده اند. نتایج این پژوهش، بر اساس داده های 48 کاربر بدست آمده و برای یک کارکرد به علت عدم کفایت داده برای سطح اطمینان مطلوب، تعداد شرکت کنندگان در آزمایش به 70 کاربر گسترش یافته است. این نتایج نشان می دهد ارزیابی حاصل از پرسشنامه با عملکرد کاربران در معیار های مورد سنجش همبستگی ندارد. در برخی کارکرد ها، عملکرد کاربران در دو نسخه اختلاف معناداری نداشته اما نظرات آن ها در پرسشنامه به صورت معناداری متفاوت بوده است. از سوی دیگر، در برخی دیگر از کارکرد ها، معیارعملکرد کاربران در دو نسخه دارای اختلاف معناداری است، در صورتی که نتایج نظرسنجی اختلاف قابل توجهی را بیان نمی کند. بررسی عملکرد هر کاربر با نتایج پرسشنامه نیز همبستگی میان این اطلاعات را نشان نمی دهد. همچنین، مطابق با بررسی های انجام شده در این آزمایش، صداقت کاربران در ارزیابی از طریق پرسشنامه می تواند مورد تردید باشد. زیرا کاربرانی که موفق به انجام کارکرد نشده اند، در بالاتر از 80 درصد مواقع سهولت استفاده را بالاتر از خوب ارزیابی کرده اند.

هدف: تحلیل حدود 45 میلیون توییت مقاله های علمی به عنوان نمونه ای از قابلیت های آلتمتریکس برای تحلیل کلان داده ها در محیط وب اجتماعی. روش شناسی: با روش توصیفی و با استفاده از شاخص های آلتمتریک، تمامی 322,828,44 توییت و بازتوییت مربوط به بیش از 000,764,6 مقاله علمی ثبت شده تا زمان گردآوری داده ها در پایگاه آلتمتریک اکسپلورر مطالعه شد. یافته ها: 8/78% به اشتراک گذاری برون دادهای علمی در رسانه های اجتماعی متعلق به توییتر بوده است. مطالعه زمانی توییت مقاله های علمی نشان داد روند به اشتراک گذاری مقاله های علمی در توییتر به میزان چشمگیری رو به افزایش بوده است. بیشترین تعداد توییت مقاله های علمی به ترتیب مربوط به کاربرانی از امریکا، انگلستان، و استرالیا بوده است. همچنین، برون دادهای پژوهشی منتشرشده در مجله های علوم پزشکی و علوم میان رشته ای به میزان گسترده تری توییت شده اند. نتیجه گیری: توییتر مهم ترین رسانه اجتماعی است که پژوهشگران برای به اشتراک گذاری برون دادهای پژوهشی خود از آن در سطح بین المللی استفاده می کنند و قابلیت های فراوانی برای مطالعه اثرگذاری اجتماعی پژوهش دارد.

هدف: بررسی ساختار گرایش های موضوعی مقالات حوزه سازماندهی اطلاعات در نشریات علوم کتابداری و اطلاع رسانی ایران در سال های 1384 تا 1388 و ترسیم نقشه معنایی آن. روش: ساختار گرایش های موضوعی در دو بخش بررسی شده است: تعیین میزان استفاده از هر اصطلاح در مقالات و تعیین میزان ارتباط بین این اصطلاحات. برای بخش نخست از تحلیل محتوا و وزن دهی و برای بخش دوم از تحلیل هم رخدادی اصطلاحات استفاده گردید. سپس ماتریس رخداد اصطلاح/مدرک این اصطلاحات ایجاد و جهت تعیین ارتباط های معنی دار بین اصطلاحات به ماتریس همبستگی پیرسون تبدیل شد. با ورود اطلاعات ماتریس همبستگی و وزن اصطلاحات به نرم افزار یوسینت، تصویری از ساختار اصطلاحات ایجاد شد. یافته ها: یافته ها نشان می دهد مقوله های دارای گرایش بالا به ترتیب عبارت اند از: «فایل های مستند»، «نمایه سازی»، «ابرداده» و «رده بندی». همچنین مشخص شد توجه به مبحث «رده بندی» با رویکردی نظری، توجه به مفهوم ابرداده و مفاهیم اخص آن با رویکرد وب محور و از منظر بازیابی اطلاعات و توجه به اصطلاح «نمایه سازی» با رویکرد خودکار و وب محور است. با توجه به یافته ها، اصطلاح «نمایه سازی» در جایگاه مرکزی این حوزه قرار دارد. نقشه معنایی ایجادشده سه ناحیه: 1.ابرداده، وب و بازیابی اطلاعات. 2. اصطلاح نامه ها و 3. فهرست نویسی و نمایه سازی را نمایان می سازد.

هدف: تعیین سطح بلوغ، میزان آمادگی برای مدیریت دانش، و نیز شناسایی حوزه های نیازمند ابتکارات مدیریت دانش در کتابخانه های مرکزی و دانشکده ای دانشگاه رازی براساس چهارچوب مدیریت دانش سازمان بهره وری آسیایی. روش شناسی: پژوهش حاضر کاربردی است و به روش پیمایشی انجام شد. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه استاندارد سازمان بهره وری آسیایی بود. پایایی پرسشنامه نیز با توجه به مقدار ضریب آلفای کرونباخ، 9/0 محاسبه شد. جامعه پژوهش 31 نفر بودند که 94 درصد آنان به پرسشنامه پاسخ دادند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار اس پی اس اس نسخه 23 استفاده شد. برای سنجش میانگین گروه های هفت گانه معیار از آزمون های همبستگی پیرسون، آزمون تی تک نمونه ای، و آزمون کلموگروف-اسمیرنوف و برای رتبه بندی گروه های معیار از آزمون غیرپارامتریک فریدمن بهره گرفته شد. یافته ها: وضعیت مدیریت دانش در کتابخانه های مرکزی و دانشکده ای دانشگاه رازی در هفت گروه معیار پایین تر از چهارچوب مدیریت دانش سازمان بهره وری آسیایی قرار داشت. میزان آمادگی کتابخانه برای قبول مدیریت دانش در سطح آغاز ارزیابی شد. نتایج رتبه بندی گروه های معیار نیز نشان داد «فناوری اطلاعات» در بالاترین و «رهبری» در پایین ترین رتبه قرار دارد. رتبه بندی سایر گروه های معیار به ترتیب از بالا به پایین عبارت بودند از: «فرایندهای دانشی»، «نتایج مدیریت دانش»، «یادگیری و نوآوری»، «فرایند»، و «کارکنان». نتیجه گیری: به نظر می رسد کتابخانه مرکزی در راستای اجرای مدیریت دانش باید نسبت به شناسایی حوزه های نیازمند ابتکارات مدیریت دانش، شناسایی نقاط قوت، و زمینه هایی که نیاز به بهبودی دارند اقدام کند. همچنین در قالب برنامه ای منظم و براساس پیشنهادهای برگرفته از نتایج پژوهش، به سمت دستیابی به سطوح بالاتر، یعنی توسعه و اجرای فراگیر مدیریت دانش، پالایش و ارزیابی پیوسته برنامه های مدیریت دانش، و بلوغ و فراگیرکردن مدیریت دانش گام بردارد.