از آنجایی که نگارنده مقاله، اخیرا یک طرح تحقیقاتی درباره دیوان متنبی تحت عنوان «بررسی استعاره و تمثیل در دیوان متنبی» انجام داده است و در این تحقیق تمام دیوان را بیت به بیت از نظر گذرانده است و ابیاتی را که به نظر وی دارای استعاره و تمثیل بوده است استخراج کرده است و هر بیت را ابتدا به فارسی شرح داده، سپس وجوه بلاغی آن را بررسی کرده است و برای این امر بدیهی است که به بسیاری از شروح دیوان مراجعه کرده است، لذا دریافته است که اشعار متنبی را از دو جهت می توان بررسی کرد: 1- تاریخی 2- موضوعی.هرچند دیوان متنبی بارها به عربی شرح داده شده است و مقالات زیادی پیرامون آن نوشته شده است ولی برای آشنایی بیشتر با بازتاب مسایل تاریخی و بلاغی در شعر متنبی ضروری می نماید که مقالاتی هم در این زمینه نوشته شود تا این شاعر بزرگ بیش از پیش به اهل ادب معرفی گردد.در این مقاله اشعار متنبی از این دو جهت بررسی می شود ولی چون برای ذکر شواهد زیاد، در این مقاله مجالی نیست، تنها به ذکر یک یا دو مورد اکتفا می شود وگرنه پر واضح است که برای هر مورد چندین نمونه می توان ذکر کرد.
مدح پیامبر اسلام(ص) در شعر عربی صدر اسلام یکی از اغراض شعری شاعران مسلمان عرب زبان بوده است و این شاعران عموماً به دین اسلام متعهد بودند و بر اساس شناخت پیامبر و ایمان به او از روی معجزات روشن، رسالت او را درک کردند، مکارم اخلاقی او را دیدند و آنگاه از روی صداقت و محبت واقعی آن حضرت را مدح کردند. غالباً صفات پسندیده ی آن حضرت مثل امانت، خیرخواهی، صداقت، رسالت و نبوت و... را ستودند و آن حضرت را به عنوان انسانی امین، ناصح، صادق، رسول الله، نبی الله، الرسول، النبی و ... یاد کردند.مهمترین شاعران مدیحه سرا در صدر اسلام که به مدح پیامبر پرداخته اند عبارتند از: ابوطالب و حسان بن ثابت. شاعران دیگری در این دوره ابیاتی چند در مدح آن حضرت سروده اند مثل: عبدالله بن رواحه، کعب بن مالک و کعب بن زهیر. اغلب این شاعران مسلمان مدح پیامبر و دفاع از دین اسلام را وظیفه ی شرعی خود می دانستند به استثنای کعب بن زهیر که این شاعر مدح مصلحت آمیز کرده است.
قصیده لامیة العجم، سروده طغرائی شاعر ایرانی عربی سرای ، در اواخر قرن پنج هجری، از قصیده های ممتاز و مشهور و به تعبیر قدیم از امهات قصاید ادب عربی است. این ترجمه فارسی از لامیة که در اوایل قرن هشتم انجام گرفته قدیم ترین ترجمه تاکنون شناخته شده از این قصیده بلند آوازه است و در ضمن نمونه ای کمیاب است درنوع خوداز ترجمه کامل آثار محض و ناب ادب عربی به زبان فارسی.
مطالعه تحولات شگرف در ادبیات ، و عوامل و زمینه هایی که این تحولات را بوجود آوردند، یکی از شاخه ها و زمینه های مطالعاتی در حوزه "" تاریخ ادبیات "" می باشد . شناخت تحولات و ویژگی ها و عوامل تاثیرگذاری ، ما را در فهم و تحلیل و تبیین متون ادبی بویژه : متون مصنوع ، یاری می کند . چراکه : ظهور یک سبد ادبی و بیانی ، معلول یکسری تحولات و زمینه های اجتماعی و فرهنگی است . اگر آن زمینه ها شناخته نشود پیام و مفاد آثار ادبی به طور کامل به دست نخواهد آمد . در این مقاله تلاش داریم برخی از عوامل نهضت ادبی در ادب عربی پس از امویان را که می توان آن را انقلابی ادبی نامید شناسایی و تحلیل کنیم .