حسین ذبیحی

انسان امروزی، بیش از نود درصد زندگی خود را در فضاهای بسته سپری می کند. فضاهایی که در آنها زمان افراد می گذرند به طور قطع نقش بسزایی در سلامت رفتاری، و فیزیکی آنها دارد. مطالعات زیادی در زمینه روانشناسی ثابت کرده اند که رفتارهای اکتسابی تحت تاثیر مستقیم کیفیت طراحی فضاها شکل می گیرند. در راستای ارتقای این کیفیت، همگام با پیشرفت های تکنولوژی، صنعت و توجه به شرایط جهانی محیط زیست، بسیاری از بناها به رویکردهای زیست محیطی پرداخته اند. با توجه به تبلیغات گسترده ،ارتباطات رسانه ای و در نظر گرفتن پتانسیل های مفید ساختمان ها با رویکرد پایداری و سبز، این بناها غالبا در ذهن مخاطب به نیکی جا افتاده اند، اما همانطور که گروهی از محققین باور دارند، عدم تطابق رضایت ساکنین با ذهنیت جمعی این فضاها محرز شده است. تا جاییکه این عدم تطابق کیفیت خواستگاه ساکنین که از عواملی همچون ورودی خوش آمدگو، فضای بازی کودکان، لابی و سالن اجتماعات، و در مجموع رفاه و آسایش جمعی در راستای تعاملات اجتماعی ساکنین شکل می گیرد، بعضا سبب بهم ریختگی های رفتاری ساکنین می شود. از این رو، این مطالعه قصد دارد تا با پوشش دهی اهداف تحقیق ارزیابی سطح کیفی تجربه ساکنین نسبت به فضاهای مشترک ساختمانهای مسکونی با رویکرد زیست محیطی در تهران بپردازد. محدوده این تحقیق در چهار ساختمان مسکونی با رویکرد زیست محیطی در شهر تهران بوده است. در این راستا، 204 پرسشنامه در این چهارساختمان مسکونی توزیع شده است. روند تحلیل توسط برنامه K-S و AVALUE در ابزار آماری (SPSS) پیش برده شده است. محقق سعی بر آن دارد تا متمرکز بر نقش فضاهای عمومی و مشاعات در ساختمان های مسکونی تهران و تاثیر تعاملات اجتماعی ساکنین در سطح کیفی تجربه ساکنین در راستای مولفه پایداری اجتماعی بپردازد. این تحقیق کمی می تواند توجه محققان و معماران را نسبت به اهمیت فضاهای عمومی در ساختمان های فعلی و آینده جلب نماید.

طی سالهای اخیر، ساختمانهایی تحت عنوان «معماری پایدار» در کشورهای مختلف جهان طراحی و ساخته شده اند. در ایران نیز، شاهد پیشرفت در طراحی و ساخت این ساختمانها بوده ایم. اگرچه نیاز مبرمی به بررسی وضعیت فعلی این ساختمانها و بهبود شرایط با توجه به درنظرگرفتن ادراک، تجربیات و ترجیحات ساکنین انها احساس میشود. عدم ایجاد فضای مناسب برای تعاملات اجتماعی و عدم رعایت سلیقه ساکنین در طراحی این ساختمان ها تاثیر واضحی بر میزان آرامش و آسایش افراد می گذارد. از این رو، این مطالعه قصد دارد تا با پوشش دهی اهداف تحقیق در دو مرحله به: ارزیابی سطح کیفی تجربه ساکنین در وضعیت موجود در هر دو فضاهای خصوصی و فضاهای مشترک ساختمانهای مسکونی و شناسایی عوامل محیطی طراحی طبق ترجیحات و سلیقه ساکنین در داخل واحدهای مسکونی و در فضاهای مشترک بین همسایگی بپردازد. همچنان شایان ذکر است که محدوده این تحقیق در چهار ساختمان مسکونی با رویکرد زیست محیطی در شهر تهران بوده است. در این راستا، 204 پرسشنامه در این چهارساختمان مسکونی توزیع شده است. روند تحلیل توسط برنامه ChiSQ و AVALUE در ابزار آماری[1] (SPSS) predictive پیش برده شده است. محقق سعی بر آن دارد تا به تبیین مفهوم پایدار در تمامی ابعاد پایداری همگام با مسائل زیست محیطی و پیشرفت های تکنولوژی ساختمانی بپردازد. برای رسیدن به این هدف در مورد محیط فیزیکی در فضاهای مسکونی فعلی، این مطالعه، در تهران صورت گرفته است. این تحقیق می تواند کمک به بهبود کیفیت فضاهای مسکونی با استفاده از برخی از تغییرات در طراحی موجود داشته باشد. هدف از این تحقیق کمی، جمع آوری اطلاعات از طریق بررسی و مطالعه تحقیقات قبلی و همچنین دست یابی به اطلاعات جدید طبق پرسشنامه های طراحی شده در فرایند روش پژوهش میباشد. با ارائه و بررسی پرسشنامه های جمع آوری شده از ساکنین برای پیدا کردن درک بهتر در مورد وضع فعلی و همچنین عوامل محیط فیزیکی فضاهای مسکونی طبق اولویت و ترجیحات ساکنین و چگونگی تبدیل آن به فضایی بهتر سوال شده است که نشان دهنده میزان تقاضای قابل توجه ساکنین برای ارتقا شرایط موجود امکانات رفاهی ساختمان ها در خصوص فضاهای مشترک و تعاملی بین واحدها میباشد. این تحقیق بر آنست که بتواند در کنار بهینه سازی ساختمان های مسکونی با رویکرد زیست محیطی، کمک به افزایش دانش طراحان و محققان موجود و آینده کشور نیز داشته باشد.

سهم زیادی از آشفتگی ها و ناهماهنگی های بصری شهر تهران، بر اساس دیدگاه های نظری زیبایی شناسی، به نوع طراحی و ترکیب توده و حجم های ساختمان ها مربوط می شود. لذا این پرسش مطرح می گردد که از دیدگاه تجربی و از منظر ساکنان و استفاده کنندگان شهر، جنبه زیبایی و مطلوبیت فرم و ظاهر توده ها و ساختمان های شهر و ترکیب آن ها چگونه است؟ و یا چه معیارها و ارزش هایی برای طراحان و سازندگان ساختمان های امروزی، مطرح است که در توده ها و فرم های ساختمانی کنونی متجسم می شود؟  مقاله حاضر برای پاسخ به پرسش های فوق و به دنبال بررسی جنبه های گوناگون موثر بر زیبایی شناسی بصری توده های ساختمانی، به کندوکاو در متون نظری مربوطه و مسائل عینی و ذهنی گروهی از ساکنان منطقه 2 شهر تهران، می پردازد. این مطالعه با روش پژوهش توصیفی و با استنتاج نتایج کاربردی، بر پایه مرور متون و اسناد مرتبط و هم چنین با استفاده از روش نظریه زمینه ای (در بخش مطالعات میدانی)، و روش تطبیقی انجام می گیرد.  بر اساس نتایج بدست آمده از مطالعات میدانی و مقایسه و ارزیابی آن ها با مطالعات نظری، چارچوبی اولیه از نظریه زیبایی شناسی در ارتباط با توده های ساختمانی، مشتمل بر مولفه های کالبدی- بصری و غیرکالبدی، ارائه گردید. مشخص شد که این نظریه می تواند دارای دو بعد یا دو جنبه محتوایی و رویه ای باشد. بعد محتوایی بر اصول و معیارهای شکل دهنده به احجام و توده های ساختمانی، و بعد رویه ای بر شرایط و بستر نوع شکل گیری احجام و توده های ساختمانی، تاکید دارد.

مقاله حاضر با مد نظر قرار دادن آخرین دستاوردهای پژوهشی پیرامون نماهای شهری و نقش هویت بخش آن ها، به دنبال شناخت مدلی جامع از انسان و ابعاد ادراکی او، در جهت طراحی مناسب جداره های شهری می باشد. با توجه به رابطه متقابل محیط و انسان بر یکدیگر سوال تحقیق این موضوع می باشد که، محیط با چه مولفه هایی می تواند بر شکل گیری هویت در فرد و جامعه موثر باشد. با توجه به آموزه های اس لامی و ساحات حیات انسان نیاز های وی در دو ساحت مادی و معنوی دسته بندی می گردد سیمای شهری زمانی می تواند به وجوه هویتی سازی برای فرد و جامعه دست یابد که به ابعاد وجودی و نیازهای متفاوت فرد توجه داشته باشد. فضای معماری قابلیت دارد نیازهای مادی و روانی انسان را به صورت نسبی تأمین نماید، اما تنها می تواند بستری برای تأمین نیازهای عقلانی و روحانی او فراهم آورد، زیرا سیر تکامل انسان ها امری آگاهانه و اختیاری است. سازندگان فضا می توانند با اگاهی از مولفه های اثربخش بر ادراک فرد از محیط با طراحی محیطی غنی و تاکید بر مولفه های ادراکی به اثر بخشی محیط، کمک کنند. محیطی که نظام های کالبدی، ادراکی، معنایی و کارکردی درآن به درستی عمل کند، می تواند با استفاده از ارزش گذاری های مناسب فردی و جمعی به تربیت ادراکات فرد در محیط بپردازد و به غنای فرهنگی دامن بزند. این موضوع زمانی رخ می دهد که نگاه حاکم بر طراحی محیطی متناسب با ارزش ها و هویت جامعه باشد و با احترام به هویت فردی و جمعی می تواند به این همانی فرد و محیط دست پیدا کند.

مقدمه و هدف پژوهش: امروزه بسیاری از فضاهای شهری به دلیل ناکارآمدی و رکود حیات شهری با کاهش جذابیت مواجهند؛ لذا به نظر می رسد فرآیند احیای فضاهای شهری فرهنگ محور، قادر است تا چالش های موجود را برطرف نموده و تا حدودی منجر به کاهش خطراتِ یکسانی فضاهای شهری شود. اینپژوهشسعیداردبابررسیاندیشه هاینظری،اصولدخیل درموفقیتفراینداحیای فضاهای شهری فرهنگ محور رااستخراجوتحلیلکند. روش پژوهش: روشتحقیقبر حسبهدف توسعه ای- کاربردیوازحیثگردآوریداده هاتوصیفی-تحلیلی است. اینپژوهشبااستفادهازروشتحلیلمحتوایکیفی،مصاحبه عمیقبه عنوانابزارگردآوریداده ها،روشنمونه گیریهدفمند و برآورد اثر براساس مدل خطی تعمیم یافتهانجامشدهاست. یافته ها و نتایج پژوهش: دست آوردهایپژوهشنشانمی دهدکه فرآیند احیای شهری با تمرکز بر فرهنگ،سعیداردتاازطریقپنجمؤلفه اصلی «ارتقاء هویت مدنی»، «پایداری توسعه»، «برندسازی شهری(ارتقاء رقابت پذیری)»، «غنی سازی سرمایه» و «آفرینش مکان»،فضاهای شهریرابرایرویارویی با پدیده جهانی سازی و رسیدن به وضعیتی پایدار آمادهکند. براساس یافته ها،اینامرازطریقپایبندیبهاصولهفت گانه: «توسعه گردشگری و رویدادمداری»، «شکوفایی فرهنگی»، «ارتقاء دارایی های شهری»، «تصویر ذهنی و خلق مزیت متمایز مکانی»، «کیفیت محیط شهری»، «جامعه مدنی»، «ساختار اقتصادی بهینه» ممکن می شود

امروزه، داشتن خلاقیت در رشته معماری به ویژه در دروس طرح معماری یکی از مهم ترین چالش هایی است که دانشجویان این رشته با آن روبه رو هستند. یکیازظرفیت هایمغفولدرتعلیمدانشجویان معماری،پرورش خلاقیت درفضایآموزشیاست.       به کارگیری مدلی که بتواند خلاقیت در دانشجویان طراحی معماری را شکوفا کند و به آن استمرار بخشد، از مهم ترین اهداف مطالعه حاضر بود. پژوهشحاضراز نوع کاربردیبود و جامعهآماریآنکلیهدانشجویان طرح 3، 4 و 5 معماری دانشگاه آزاد قزویندر مقطع کارشناسیدرسال تحصیلی 1396 بودند.ازطریق نمونه گیریدردسترس، 116نفرازدانشجویان انتخابوبه صورتتصادفیدردوگروهکنترل (40 نفر) و مداخله (76 نفر) قرار داده شدند. گروه کنترل بر پایه روش سنتی آموزش طراحی و گروه مداخله بر پایه مدل تجویزی فرایند آموزش خلاق آموزش داده شدند. ابزارپژوهششاملپرسشنامه پژوهشگرساختهسنجشخلاقیت بود و تحلیل داده ها با نرم افزار SPSS.15 صورت گرفت. درخصوصمؤلفه هایتشکیل دهندهاثربخشی،نتایجنشاندادکهفراگیران دردوره آموزش دیدهبر اساسمدل استمرار خلاقیت، خلاقیت بیشتری  (000./0p= )، در طول فرایند طراحی نسبتبهدورهمبتنیبرشیوه هایرایجداشتند. یافته هایاینپژوهش حاکیازاثربخشبودنمدل استمرار خلاقیت نسبتبهفرایند معمول، سنتی ورایجبود. مدل استمرار خلاقیت در طراحی معماری می تواند مقدمه ای بر انجام دادن پژوهش های گسترده تر و طراحی مدل های جامع تر باشد.

روند شتابان شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه با افزایش آمار جرم و جنایت در این کشورها همراه بوده است. ایران نیز مانند بسیاری ازکشورها وضعیت سختی دارد. یکی از جدیدترین رویکردها در مطالعات ساختار شهری توجه به نسل های متفاوت پیشگیری از جرم ازطریق طراحی محیطی است. تأثیر الگوهای رفتاری ساکنین (انزوا، قرابت، مدارا و گمنامی) بر امنیت و سنجش رابطه ی بین خصوصیات محیط کالبدی و رفتار ساکنین با توجه به رویکرد  CPTEDکه منجر به بالارفتن امنیت محیطی می-شود، ضروری به نظر می رسد. پژوهش حاضر، ازنظر روش شناسی در دسته ی تحقیقات توصیفی و اکتشافی با رهیافت پژوهش های کمّی قرار می گیرد. هدف از این پژوهش، بررسی رابطه ی بین محیط کالبدی و رفتار ساکنین درجهت ارائه ی فاکتورهای تعیین-کننده در طراحی محیط های مسکونی امن و به طور جزء آمار توصیفی در تأیید یا رد فرضیه های تحقیق به کاربست مدل تحلیل عاملی، استفاده ازآمار استنباطی (از طریق معیارGOF وآزمون (F و استفاده از آزمون کولموگروف- اسمرینوف است. محله ی سعدی ساری به سان مصداق بارزی از محله های امن واجد امنیت محیطی است که متأسفانه رو به ناامنی می رود. برای مدل حاضر  GOF برابر 64/ 0محاسبه شد که نشان از برازش کلی بسیار قوی مدل دارد. متغیرهای وابسته و مستقل تحقیق، بدون درنظرگرفتن مقدار متوسط انحراف درحد متوسط و متغیر الگوهای رفتاری ساکنین درحد بالا قرار دارد. کلیه ی فرضیه های تحقیق تأیید شد و نتیجه ی تحقیق، ارائه ی مدل های مفهومیCPTED  با چالش در نسل های این مفهوم است.

تعالیم دین اسلام، به عنوان کامل ترین و جامع ترین دین، در بیان سبک زندگی اسلامی، آداب و رفتارهای اجتماعی خاصی را سفارش می کند. انجام برخی از این رفتارها با کالبد مسکن گره خورده و وابسته به کالبد مناسب آن می باشد؛ از طرفی دین اسلام سفارش های مستقیمی هم در رابطه با طراحی مسکن ارائه نموده است. این در حالی است که مسکن امروزی جوامع مسلمان با تاثیر از الگوهای مسکن غربی، فاقد تناسب لازم برای زندگی در سبک اسلامی بوده و هویت اسلامی را به نمایش نمی گذارد. پژوهش حاضر با هدف رسیدن به ویژگی های مدیریت مسائل اجتماعی در مسکن مطلوب و آرمانی برای زندگی مسلمانی، با کنکاش در متون معتبر اسلامی شامل قرآن کریم و روایات معتبر از پیامبر اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) جهت بهره گیری در معماری معاصر مسلمانان تدوین گردیده است. برای نیل به این هدف، ضمن تدوین چارچوب نظریِ پژوهش؛ شامل ارائه ی تعاریف و دیدگاه ها در مورد موضوع پژوهش، به بررسی و استخراج مفاهیم و مضامین اندیشه ی اسلامی در باب مسکن و سکونت از متون دست اول اسلامی مانند متن قرآن کریم و تفاسیر مختلف آن، احادیث و شرح آنها، فقه و احکام و تاریخ اسلام پرداخت شده است. با کنکاش در متون دست اول اسلامی، مشاهده می شود که خانه به عنوان یکی از مراکز اصلی مدیریت روابط اجتماعی مطرح می شود و متون دینی با بیان اهمیت حُسن همسایگی و آثار مربوط به آن، اقدام به تعریف حقوق و حدود همسایگی و حریم های آن نموده است و برای افزایش بیشتر یکپارچگی اُمت اسلامی، سفارش به صله ی ارحام و پذیرش مهمان در خانه و سفارش به برقراری جلسات مذهبی در خانه با هدف احیای امر ولایت و آشنایی با دین نموده است. آشنایی با این ویژگی ها و انعکاس آن در طراحی معماری مسکن می تواند زمینه رسیدن به مسکن مطلوب اسلامی را فراهم نماید.

باوجود پیچیده بودن مفهوم رقابت پذیری، هدف آن تا حدودی مشخص و قابلیت برتری یافتن بر سایر رقبا می باشد. چهار مولفه رقابت پذیری شهری عبارتند از: اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، محیطی و مکانی. هدف کلی در این تحقیق شناسایی عوامل موثر بر ارتقاء رقابت پذیری مکانی شهری می باشد. از دیدگاه سازمان ملل سه روش مختلف برای معلوم کردن عوامل واقعی رقابت پذیری شهری وجود دارند. با توجه به پارادایم تحقیق، که اثبات گرایی است، روش کمی/آماری از میان سه روش مطرح شده انتخاب گردید. شاخص های مکانی رقابت پذیری شهری عبارتند از هیپسوگرافی، شرایط مکان، دسترسی، و زیرساخت داده مکانی. تحلیل مولفه اصلی، روش تحلیل داده های تحقیق با استفاده از نرم افزارهای SPSS، Minitab و XLSTAT می باشد. پنج مولفه اصلی اول 0.87 واریانس را توضیح می دهند؛ لذا بررسی پنج مولفه اصلی اول کفایت می کند و رتبه بندی بر اساس مولفه اصلی اول صورت می پذیرد. از جمله پیشنهادهای این تحقیق برای تحقیقات آتی این است که با توجه به وجود تفاوت در مدل مدیریت شهری در سطوح مختلف شهرهای کشور، معیارها و ملاک های رقابتی آنها با توجه به شرایط جمعیتی، اقلیمی، فرهنگی و سیاسی آن به طور خاص تهیه و تنظیم شود.

نوشتار حاضر در پی آن است تا از طریق ارتقاء دلبستگی افراد به محل زندگیشان زمینه ماندگاری آنها را در شهرهای جدید فراهم نماید. لذا به تبیین رابطه میان معیارهای کالبدی در مجتمع های مسکونی و حس دلبستگی به مکان در شهرهای جدید می پردازد. پژوهش پیش رو، پژوهشی بنیادی-کاربردی است و در بخش نظری متکی به مطالعات کتابخانه ای و راهبرد تحقیق کیفی و در بخش عملی از راهبرد تحقیق همبستگی و گونه رابطه ای آن استفاده کرده است، جهت گردآوری اطلاعات نیز از روش میدانی و پرسشنامه در شهر جدید گلبهار کمک گرفته است. همچنین از آزمون همبستگی پیرسون و مدل رگرسیون خطی برای تعیین ماهیت رابطه میان انگاره دلبستگی به مکان و معیارهای کالبدی واحدهای مسکونی واقع در مجتمع های مسکونی و همچنین رتبه بندی آن ها در نرم افزار SPSS استفاده شده است. از نقطه نظر ساکنان 8 معیار کلیدی مرتبط با حوزه واحدهای مسکونی در زمینه شکل گیری و ارتقای دلبستگی به مکان در مجتمع های مسکونی دارای اهمیت است. نتایج پژوهش ضمن تایید همبستگی معنادار این عوامل کالبدی با انگاره دلبستگی به مکان، غنای بصری (زیبایی) را از منظر ساکنین به عنوان اثرگذارترین عامل کالبدی در القاء حس دلبستگی به محل سکونتشان نشان داد و بر لزوم توجه به نیازهای والای انسانی (نیاز به زیبایی) تاکید نمود. همچنین مشخص شد در مواردی که افراد عوامل کالبدی واحد سکونتی خود را مناسب نیافته اند، تمایل بیشتری به ترک محل زندگیشان از خود بروز داده اند، که نشان دهنده آن است که از طریق ارتقای معیارهای کالبدی مرتبط با واحد سکونت می توان زمینه ماندگاری افراد را در مکان فراهم کرد.اهداف پژوهش:بررسی ماندگاری ساکنین شهرهای جدید از طریق ارتقای دلبستگی به مسکن توسط معیارهای کالبدی معماری.شناسایی و تبیین معیارهای کالبدی مؤثر بر ارتقای حس دلبستگی ساکنین.سؤالات پژوهش:چه رابطه ای میان معیارهای کالبدی مسکن و دلبستگی به مکان و ماندگاری ساکنین وجود دارد؟کدام یک از معیارهای کالبدی مسکن در ارتقای حس دلبستگی به مکان مؤثر است؟

کرانه های آبی شهری، به عنوان منابع زیست محیطی مهم، محور فعالیت های اقتصادی و اجتماعی شهرها هستند. بازآفرینی این کرانه ها، با تغییرات در ساختار شهری و اقتصادی، به رویکرد جدیدی پرداخته است.هدف این پژوهش شناخت و تحلیل تاثیرات اجتماعی بازآفرینی در کرانه ساحلی شهر بوشهر است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر گردآوری داده های از طریق میدانی است. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه بوده است. روایی ساختاری و محتوایی پرسش نامه تأیید و پایایی آن نیز با ضریب کرونباخ بیشتر از 70/0 تأیید شد. جامعه آماری پژوهش را جمعیت شهر بوشهر تشکیل داده که بر اساس فرمول کوکران 380 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین شد. نتیجه نشان داد که نتیجه آزمون نشان داد که شاخص های بازآفرینی اجتماعی در سطح کمتر از 05/0 و برابر با 000/0 معنادار بوده اند. در این زمینه دو شاخص شامل کاهش آسیب های اجتماعی با میانگین 771/3 و بهبود انسجام اجتماعی با میانگین 647/3 از وضعیت مناسب تری در کرانه آبی شهر برخوردار بوده اند. علاوه بر این نتیجه آزمون نشان داد که 10 شاخص بررسی شده در زمینه تاثیرات اجتماعی بازآفرینی، در سطح 000/0 معنادار بوده اند. شاخص محیط دوستانه با میانگین 892/3 به عنوان تاثیر اجتماعی قابل توجه بازآفرینی شناخته شده است. نتیجه همبستگی پیرسون نشان می دهد که بین متغیر بازآفرینی کرانه آبی شهر با ابعاد اجتماعی شامل دموکراسی، اجتماع پذیری و رضایتمندی در سطح کمتر از 01/0 رابطه معناداری مشاهده شده است. بیشترین رابطه مربوط به بازآفرینی کرانه آبی با دموکراسی با ضریب 164/0 بوده است.

رقابت میان شهرها، به عنوان مقاصد گردشگری، شهرها را ناگزیر به یافتن راهکارهایی خلاقانه برای متمایز شدن از سایر مقاصد کرده است. از سوی دیگر، میراث کالبدی، تنوع فرهنگی و غنای آثار هنری و صنایع دستی بهترین پشتوانه برای توسعهٔ گردشگری خلاق در شهرها هستند، اما متأسفانه در ایران به صورت عملی به مفهوم گردشگری خلاق خصوصاً در بافت های تاریخی پرداخته نشده است. بدین ترتیب، هدف این پژوهش طراحی الگوی پیشران های توسعهٔ گردشگری خلاق در بافت های تاریخی با رویکرد کسب وکارهای نوپا (مورد پژوهشی: شهر رشت) است. پژوهش حاضر، از لحاظ روش، پژوهشی آمیخته است. در بخش کیفی پژوهش، از روش نظریهٔ داده بنیاد و در بخش کمّی، از روش مدل یابی معادلات ساختاری استفاده شده است. همچنین، برای گردآوری داده ها در بخش کیفی از ابزار مصاحبهٔ عمیق و در بخش کمّی از پرسش نامهٔ نیمه ساختاریافته استفاده شده است. جامعهٔ آماری پژوهش شامل مدیران سه سطح شرکت های دانش بنیان و پارک های علم و و متخصصان حوزهٔ صنایع خلاق و شهرسازی و گردشگری هستند. نمونه گیری در بخش کیفی از نوع نمونه گیری طبقه ای است و در بخش کمّی نیز نمونه گیری با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی و فرمول کوکران انجام شده است. یافته های پژوهش در قالب مدلی با دو بُعد اصلی پیشران های کسب وکارهای نوپا (با ضریب ۴۵۹/۰ = β) و پیشران های گردشگری خلاق در بافت های تاریخی (با ضریب ۵۹۰/۰ = β) ارائه شده است. نتایج نشان داد که ایجاد بستر و زمینهٔ مساعد برای کسب وکارهای نوپا می تواند به توسعهٔ گردشگری خلاق توسط این کسب وکارها بینجامد.

پژوهش حاضر با توجه به جایگاه و اهمیت واژگان معماری همچون (مکان)، بصورت اعم در مباحث فلسفی، ومفهوم (سکونت) در رویکرد پدیدارشناسی، به عنوان زیرمجموعه ای از آن، بصورت اخص تدوین گردیده است. امکان استخراج فرآیند نیل به رضایتمندی، بصورت مدلی مفهومی، از اندیشه پدیدارشناسان منتخب (مرلوپونتی، باشلار و شولتز)، پرسشی است که پژوهش بر اساس آن شکل گرفته است. مقاله درپی آن است که در ابتدا جوهره و اصالت سکونت را، مورد بررسی قرار داده و سپس با ارائه تعاریفی از مطلوبیت تشابهات و قرابت مابین این مفاهیم را بیابد. در این مسیر از روش تحقیق آمیخته (کمی و کیفی) و روش استدلال منطقی بهره برده شده است. ابزار پژوهش پرسشنامه و جامعه آماری، ساکنان مجتمع های مسکونی تبریز بوده اند. برای تایید همبستگی از لیزرل (تحلیل چند متغیره) بهره برده شده است. کلید واژگان بدست آمده در سوالات مطرح و میزان تاثیر، ازطریق قضاوت معناداری انجام گرفته است. دیدگاه هر یک از اندیشمندان دربخش خود بصورت دیاگرام ارائه گردیده است و در نهایت پس از نتیجه گیری از مباحث و ارائه نتایج تحلیل ، دیاگرام تجمیعی بصورت مدل مفهومی مطلوبیت سکونتگاه ارائه گردیده است. مطالعه نشان داد که، ارتباط معنی داری بین ادراکات حسی، آگاهی مفهومی، این همانی با طبیعت و مطلوبیت سکونتگاه وجود دارد.

امروزه سیل به عنوان پدیده ای چندوجهی و پیچیده مطرح که با ظهور محرک ها و عوامل جدید با روی آوری به الگوواره های غیر کالبدی و غیر مهندسی، تنوعی از رویه ها و الگوها به منظور مقابله و مدیریت سیلاب ها آمیخته شده با مداخلات انسانی شکل گرفته است. لذا نظریه های نهادگرایی و مکتب نو نهادگرایی ازجمله نظریه های پیشگام در سه دهه اخیر به منظور مدیریت پایدار شهری با تأکید بر نقش نهادها در وضع قوانین، هماهنگی بین سازمان ها و افزایش آگاهی عمومی، در راستای ایجاد ساختارهای مناسب و تقویت همکاری بین تمامی ذینفعان راهکارهایی برای کاهش آسیب پذیری جامعه در برابر مخاطراتی مانند سیل مطرح شده اند.  هدف این پژوهش، بررسی ظرفیت ها و کاستی های ساختاری-نهادی شهرستان آق قلا در مدیریت بلایا با تمرکز بر سیل سال 1398 و رویکرد جامعه محور است. بدین منظور از روش تحقیق  ترکیبی (کمّی و کیفی) و مبتنی بر چارچوب سیاسی توسعه و تحلیل نهادی (PIAD) به عنوان یکی از چارچوب های جامع تحلیل نهادی استفاده شده است. ابزار جمع آوری داده های پژوهش شامل یک پرسشنامه محقق ساخته و داده های پیمایشی گردآوری شده از شهرستان آق قلا در سال 1402 خورشیدی با حجم نمونه 400 نفر و مقایسه با داده های تحلیل ثانویه اسناد معتبر کشوری در حوزه اجتماعی در زمان وقوع سیل سال 98 است. یافته های تحقیق بیانگر حضور مجموعه ای از شواهد در خصوص کمبودها و نقایص ابعاد اجتماعی پشتیبان سیلاب به عنوان یکی از اضلاع کانونی مدیریت مطلوب سیلاب های شهری در کنار سایر متغیرهای برون زا در چارچوب (PIAD) است. درمجموع نتایج نهایی بیانگر لزوم تجدیدنظرهای جدی در نوع دیدگاه به حوزه عمومی شهر یا متغیر جامعه و ویژگی های آن به دلیل نقش پراهمیت آن در مدیریت بلندمدت، جامعه محور، مشارکتی و پایدار سیلاب های شهری به عنوان یک مخاطره پیچیده شهری است.

اکنون ایجاد ادراک در نرم افزارهای رایانه ای از مهم ترین چالش های معماری دیجیتال است. چرا که نرم افزارهای رایانه ای از مهم ترین ادوات معماران و یا طراحان به شمار رفته و به صورت گسترده در زمینه طراحی پروژه ها، به کار گرفته می شوند. در طراحی به کمک نرم افزارهای دیجیتالی، رسیدن به طرح و چیدمان بهینه یکی از مراحل مهم و تأثیرگذار به شمار می رود. اما نرم افزارهای رایانه ای هیچ شهود ذاتی در مورد فرایند طراحی ندارند و این علت اصلی عدم واگذاری فرایندهای طراحی به رایانه ها است. ازاین رو هدف این پژوهش تبیین روشی محاسباتی مبتنی بر نمونه داده های کمی و کیفی برای ایجاد شهود نسبی در ماشین ها از طریق ترکیب الگوریتم های تکاملی و یادگیری ماشین است. روش پژوهش کمی و کیفی در بستر الگوریتم های ژنتیک (Genetics)، یادگیری ماشین (k-means clustering) و همچنین یادگیری مبتنی بر نمونه (instance based) است. نتایج این پژوهش نشان می دهد برخلاف روش های مبتنی بر ترکیب الگوریتم های ژنتیک و برنامه نویسی ژنتیک می توان با ترکیب سه الگوریتم ژنتیک، یادگیری ماشین و مبتنی علاوه بر ایجاد شهود نسبی در ماشین ها، دقت و سرعت تولید نقشه ها را افزایش داد. همچنین ویژگی دیگر روش پیشنهادی، نرخ یادگیری نزدیک به نود درصد در شناسایی و ارائه طرح ها است. البته تولید پلان توسط رایانه ها در گام های اولیه خود است و هنوز فرایند طولانی لازم دارد تا این گام توسط رایانه ها به طور کامل برداشته شود.

مقدمه: از آنجا که پیش بینی دقیق زمان وقوع زلزله و شدت آن امکان پذیر نیست، تدابیر پیشگیرانه برای کاهش اثرات مخرب آن و ارتقای تاب آوری شهر در برابر بحران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تدابیر مدیریتی پیش از بحران در ابعاد مختلف کالبدی، نهادی، اجتماعی و اقتصادی می توانند به عنوان ابزاری مؤثر در آمادگی و بهبود وضعیت شهر در مقابل زلزله به کار گرفته شوند. این تدابیر شامل بهبود سازه های شهری، افزایش کارایی و آمادگی نهادهای مدیریت بحران، تقویت شبکه های اجتماعی و همبستگی اجتماعی، و ایجاد زمینه های مناسب اقتصادی به منظور مقابله با خسار ت های احتمالی زلزله است. اهمیت اتخاذ این تدابیر در شرایطی بیشتر آشکار می شود که تجربه ها نشان می دهند پس از وقوع زلزله، دسترسی به منابع مالی، انسجام نهادی، آمادگی اجتماعی و وجود زیرساخت های مقاوم از عوامل حیاتی در کاهش تلفات، تسریع روند بازسازی، و جلوگیری از آسیب های بیشتر به جامعه شهری هستند. بنابراین، بررسی و ارزیابی علمی این اقدامات، نقشی کلیدی در بهبود ساختارهای تاب آور شهری دارد و راهنمایی برای مدیران شهری و سیاست گذاران در اولویت بندی اقدامات پیشگیرانه محسوب می شود. با توجه به مخاطرات بالای ناشی از زلزله در مناطق پرخطر ایران، بررسی تدابیر مدیریتی پیش از بحران، یک ضرورت ملی است که نه تنها می تواند به کاهش خسار ت های جانی و مالی کمک کند، بلکه توسعه پایدار و امنیت جوامع را نیز تضمین می کند. این مطالعه می تواند بستری برای ارتقای سطح آمادگی شهری فراهم کند و شهر اهرم در استان بوشهر، به عنوان نمونه ای از شهرهای زلزله خیز، شرایط خاصی برای به کارگیری این تدابیر مدیریتی و افزایش تاب آوری دارد. هدف اصلی این تحقیق، بررسی و تحلیل تأثیر تدابیر مدیریتی پیش از بحران بر ارتقای تاب آوری کالبدی، نهادی، اجتماعی و اقتصادی شهر اهرم در استان بوشهر برای مقابله مؤثرتر با زلزله است؛ بنابراین، سؤال اصلی این است که تدابیر مدیریتی پیش از بحران چگونه بر ارتقای تاب آوری این شهر در برابر زلزله تأثیر می گذارند؟ مواد و روش هاتحقیق حاضر به صورت توصیفی تحلیلی و مشاهدات میدانی بوده است که هدف از این گام، فراهم کردن زمینه ای جامع برای تحلیل دقیق تر در مراحل بعدی بود. در مرحله دوم حجم نمونه انتخاب شد که در این راستا جامعه آماری این تحقیق خبرگان و متخصصان حوزه مدیریت بحران بودند که دانش و تجربه کافی در خصوص تاب آوری شهری دارند. برای جمع آوری اطلاعات از متخصصان و خبرگان انتخاب شدند. بر اساس تکنیک دلفی و رعایت اصل اشباع نظری، 25 نفر به عنوان حجم نمونه مناسب در نظر گرفته شد. در مرحله سوم پرسش نامه ای طراحی شد و نظرات جمع آوری شده از پرسش نامه، داده های اصلی این تحقیق را تشکیل دادند. در گام چهارم برای تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده، از نرم افزار SPSS استفاده شد. تحلیل داده ها با روش های رگرسیون و تحلیل مسیر صورت گرفت تا ارتباط میان تدابیر مدیریتی پیش از بحران و ابعاد مختلف تاب آوری شهری (کالبدی، نهادی، اجتماعی و اقتصادی) مشخص شود. رگرسیون به عنوان روشی برای بررسی تأثیر متغیرهای مستقل بر تاب آوری و تحلیل مسیر برای درک روابط علّی میان متغیرها به کار گرفته شد. روش شناسی به کار رفته، ابزارهای لازم برای تحلیل و تبیین علمی داده ها را فراهم کرد. داده ها و تحلیل های حاصل از این فرایند، مبنای ارائه پیشنهادهای کاربردی برای بهبود تاب آوری و مدیریت بحران در شهر اهرم خواهند بود . یافته هاتاب آوری شهری در برابر زلزله، به ویژه برای شهرهایی مانند اهرم که در معرض خطرات زلزله قرار دارند، از اهمیت زیادی برخوردار است. تحقیق حاضر با هدف بررسی تأثیر تدابیر مدیریتی پیش از بحران بر ابعاد مختلف تاب آوری این شهر انجام شد. نتایج نشان می دهد با برنامه ریزی و اقدامات مناسب، می توان شرایط اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و نهادی شهر را بهبود بخشید و آمادگی آن را در برابر زلزله افزایش داد. این یافته ها زمینه ای برای ارائه پیشنهادهای دقیق تر و کاربردی فراهم می کند تا اهرم بتواند با آمادگی و قدرت بیشتری در برابر خطرات زلزله تاب آور باشد. نتایج این تحقیق نشان می دهد در شهر اهرم، تدابیر مدیریتی پیش از بحران تأثیر بسزایی در ارتقای تاب آوری شهری در برابر زلزله دارند. یافته ها بیانگر آن است که چهار بُعد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و نهادی، هر یک با سازوکارهای خاص خود، تاب آوری شهر را تقویت می کنند و به اهرم کمک می کنند تا در مواجهه با زلزله آمادگی بیشتری داشته باشد. در میان این ابعاد، بُعد اقتصادی بیشترین تأثیر را بر تاب آوری اهرم دارد. این یافته نشان می دهد بهبود و پایداری اقتصادی شهر، به ویژه از طریق ایجاد زیرساخت های اقتصادی و پشتیبانی مالی از کسب وکارهای محلی، نقش کلیدی در افزایش تاب آوری ایفا می کند. تخصیص بودجه های اضطراری و تقویت توانمندی اقتصادی به شهر امکان می دهد تا پس از بحران، روند بازسازی را با سرعت و کارایی بیشتری پیش ببرد. بُعد اجتماعی نیز تأثیر چشمگیری بر تاب آوری اهرم دارد. در این شهر، افزایش آگاهی و آمادگی عمومی از اهمیت بالایی برخوردار است. شبکه های اجتماعی محلی، همبستگی اجتماعی و مشارکت فعال شهروندان می توانند آمادگی شهر را برای مواجهه با زلزله تقویت کنند. از این رو، اجرای برنامه های آموزشی، آگاهی رسانی و برگزاری تمرین های امدادی در میان مردم می تواند تاب آوری اجتماعی را بهبود بخشد و آسیب های ناشی از بحران را کاهش دهد. زیرساخت های کالبدی اهرم نیز به مقاوم سازی و بهبود بیشتری نیاز دارد. ساختمان های مقاوم و پایدار و توسعه فضاهای عمومی ایمن، به ویژه به عنوان پناهگاه های اضطراری، می توانند تاب آوری کالبدی شهر را افزایش دهند. با توجه به قرار گرفتن اهرم در منطقه ای زلزله خیز، توجه به استانداردهای ساخت وساز و ایجاد زیرساخت های مقاوم، بخشی حیاتی از تدابیر پیشگیرانه برای کاهش اثرات زلزله است. درنهایت، بُعد نهادی نیز به عنوان بُعد مکمل در تاب آوری شهر اهرم مؤثر است. تقویت نهادهای مرتبط با مدیریت بحران، افزایش هماهنگی و توانمندسازی سازمان های محلی، و ایجاد طرح های جامع مدیریت بحران، به شهر این امکان را می دهد تا در زمان بحران با کارایی و انسجام بیشتری عمل کند. توسعه و تقویت ظرفیت نهادی، نه تنها واکنش سریع تر به بحران را امکان پذیر می سازد، بلکه با ایجاد اعتماد عمومی به توانایی مدیریت بحران، تاب آوری کلی شهر را نیز ارتقا می بخشد. نتیجه گیریبا توجه به نتایج تحقیق، توصیه می شود که سیاست گذاران و مدیران شهری در اهرم، اولویت بیشتری به برنامه ریزی و سرمایه گذاری در زمینه های اقتصادی، آموزشی، مقاوم سازی کالبدی و تقویت نهادهای مدیریت بحران دهند. این اقدامات می تواند آمادگی شهر را در برابر زلزله افزایش دهد، از اثرات مخرب بکاهد و به بازگشت سریع تر اهرم به شرایط عادی پس از بحران کمک کند.

استرس، افسردگی و افزایش رفتارهای پرخاشگرانه از جمله مشکلات شایع در بین دانش آموزان دختر است. هدف پژوهش یافتن مولفه های معماری مدارس سالم در طراحی سالوتوژنیک و بررسی ارتباط شاخص های درک دانش آموزان از محیط روانی و کیفیت روان در مطالعات جهانی است. روش پژوهش آمیخته و از جهت نتایج کاربردی است. نمونه پژوهش، 180 نفر از دانش آموزان دختر در دسترس و داوطلب دبیرستانی شهر گرگان(سال تحصیلی، 98-97) بودند. مدل مفهومی با روش پژوهش ترکیبی از مدل تحلیلی با استفاده از روش مدلسازی معادله ساختاری و مدل حاصل از کدگذاری روابط بین متغیری و بررسی محتوایی ارتباط متغیرها در پایگاه اطلاعات علمی گوگل اسکولار از سال 2017 تا 2022 میلادی با استفاده از روش کدگذاری در اسناد علمی، براساس ارتباط عوامل با بیش ترین تکرار در نرم افزار MAXQDA(2018) ترسیم شد. براساس مدلسازی معادله ساختاری به ترتیب فضاهای اجتماعی، فضاهای مابین، توده ساختمان مدرسه، جهت یابی و آسایش بر درک دانش آموزان از محیط روانی اثر گذار است. ادراک دانش آموزان از محیط روانی توسط زیر شاخص های حس تعلق به مدرسه، شفافیت قوانین در مدرسه، گزارش مشکلات و تقاضا کمک، پذیرش تفاوت ها و گوناگونی، روابط همسالان و پشتیبانی معلمان تعیین شد. در ارتباط درک دانش آموزان از محیط روانی و کیفیت روان، تعداد 45 مقاله علمی دارای استناد و 225 کد ارتباطی استخراج شد، بهبود حس تعلق به مدرسه با کاهش علایم افسردگی، شفافیت قوانین در مدرسه و گزارش مشکلات در مدرسه و تقاضای کمک با اولویت اول با کاهش رفتارهای پرخطر ارتباط دارد، بهبود روابط همسالان با کاهش استرس و اضطراب در بین دانش آموزان، پذیرش تفاوت و گوناگونی فرهنگی و مذهبی با بهبود عملکرد تحصیلی و کاهش رفتارهای پرخطر، ارتباط با معلمان و پشتیبانی معلمان از دانش آموزان با کاهش علایم افسردگی ارتباط دارد. بیست و نه مولفه معماری براساس بار عاملی استخراج شد، نسبت بحرانی بیش از 1.96 (96/1CR>) و در سطح معناداری است (P-value<0.05). مولفه ها، منطبق بر ابعاد سه گانه نظریه سالوتوژنیک شامل قابلیت شناسایی، کنترل پذیری و معناداری است و در جهت طراحی پشتیبان روانشناسانه در مدارس سالم می تواند سبب بهبود کیفیت روان دانش آموزان دختر دبیرستانی شود.

نام و تصویری که از هر شهر در ذهن مخاطبان بر جای می ماند برند آن شهر است که دارایی مهمی در جهت توسعه پایدار و وجه تمایز شهرهاست. ازاین رو، شهرها باید بتوانند ظرفیت ها و مزیت های رقابتی خود را شناسایی و از آن بهره برداری کنند. از سوی دیگر، صنایع خلاق در قالب یکی از مزیت های رقابتی اشتغال زا و ثروت آفرین، علاوه بر نقش بسزایی که در تولید ناخالص داخلی دارند، نقش مهمی در بازتاب هویت هر منطقه در عرصه بین المللی دارند. بنابراین، تمرکز بر رشد و توسعه آن در برندسازی شهری و جذب گردشگران و سرمایه گذاران تأثیر بسزایی دارد. هدف از انجام این پژوهش شناسایی و تحلیل ساختاری   عملکردی عوامل حوزه صنایع خلاق در برندسازی شهری است. در این پژوهش، با رویکردی آمیخته (روش تحلیل محتوا در بخش کیفی و روش مدل سازی معادلات ساختاری در بخش کمّی) به گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شده است. ابزار گردآوری داده ها در بخش کیفی مصاحبه عمیق و در بخش کمّی پرسش نامه بسته است. در بخش کیفی، با 23 نفر تا رسیدن به اشباع نظری مصاحبه شد و در بخش کمّی نیز 240 نفر با روش نمونه گیری تصادفی با فرمول کوکران برگزیده شدند. نتایج نشان می دهد که عوامل برندسازی شهری (شامل زیرساخت، راهبردهای برندسازی، رقابت پذیری و بازاریابی مکان) با ضریب کلی 387/0 و عوامل صنایع خلاق (شامل اکوسیستم، دانش و خلاقیت و نوآوری) با ضریب 721/0 اثر مستقیم و معناداری بر برندسازی شهری دارند. بنابراین، با توسعه صنایع خلاق در سه بخش اکوسیستم، دانش و خلاقیت و نوآوری می توان تأثیری به مراتب قوی تر بر برندسازی شهری گذاشت.

مقدمه: مخاطرات ژئومورفیک، به طور مستمر و در طول تاریخ در نواحی مختلف کره زمین اتفاق افتاده اند. از آنجا که بشر تا به امروز قادر به جلوگیری از وقوع بسیاری از این مخاطرات نبوده، بهترین راهکار، دوری از این مخاطرات است. بسیاری از سکونتگاه های انسانی در موقعیت های خطرپذیر به لحاظ مخاطرات ژئومورفیک قرار گرفته اند که تهدیدی بالقوه برای آنها محسوب می شود. با شناسایی نواحی پرخطر و امن سکونتی، می توان به آمادگی لازم برای رویارویی با مخاطرات دست یافته و نیز در مکان یابی سکونتگاه ها و طرح های توسعه، نواحی امن سکونتی را برگزید. هدف: هدف این پژوهش، شناسایی پهنه های امن سکونتی در استان گیلان به روش تحلیل فضایی است. روش شناسی تحقیق: روش تحقیق ترکیبی (کمی و کیفی) بوده و برای جمع آوری داده و اطلاعات، ترکیبی از دو روش کتابخانه ای و میدانی به کار برده شده است. تحلیل داده ها و اطلاعات با استفاده از تکنیک های منطق فازی و ANP صورت گرفته است. قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، استان گیلان می باشد. یافته ها: یافته ها نشان دادند زمین لرزه سیل، زمین لغزش، فرسایش، فرونشست و روانگرایی به ترتیب، مهم ترین مخاطرات طبیعی محدوده مطالعه هستند. به لحاظ پراکنش فضایی نقاط امن سکونتی نیز بر مبنای آنچه از خروجی مدل فازی در نرم افزار GIS به دست آمد، 51.5 درصد از مساحت استان گیلان را سطوح ناامن و نسبتاً ناامن به لحاظ مخاطرات ژئومورفیک دربرگرفته است. از سوی دیگر پهنه های امن و نسبتاً امن، 4/23 درصد از سطح استان گیلان را شامل می شود و 1/25 درصد از مساحت استان را نیز پهنه با امنیت متوسط دربر می گیرد. نتایج: در مناطقی از استان که خطرپذیری بالاست، یعنی نواحی جنوبی (شامل شهرستان های رودبار، سیاهکل، رودسر، املش و لنگرود) و شمال غربی استان (آستارا و نواحی شمالی تالش)، به منظور به حداقل رساندن تلفات و هزینه های ناشی از مخاطرات، پیشنهاد می شود پایگاه مدیریت بحران منطقه ای ایجاد گردد. چرا که دامنه مخاطرات ژئومورفیک تابع مرزبندی شهرستانی نبوده و گستره وسیعی را شامل می شود. بنابراین، مقابله با این مخاطرات نیازمند تصمیم گیری و اقدامات یکپارچه و بین شهرستانی است.

مقدمه: آموزش رسمی به عنوان پایه ای برای آموزش های بعدی ضروری اما ناکافی است؛ پس آموزش باید به فضایی کشیده شود که همه افراد بی هیچ محدودیتی بتوانند در آن حاضر شوند، یعنی ورود آموزش به شهر و پیوند آن با زندگی شهری. در بسیاری از کشورها، شهر به خدمت آموزش گرفته شده و تجربیات ارزنده ای به دست آمده است. حال در کشور ایران، هستند افرادی که به آموزش بی نیاز نیستند. در این شرایط در مواردی محدودیت دسترسی به آموزش به تحمیل هزینه های بسیار منجر شده است. با وجود چالش های پیش رو، ظرفیت شهر به عنوان بستر و ابزاری در خدمت آموزش برای افزایش آمادگی در حل چالش ها نادیده انگاشته شده؛ از این رو مسئله پژوهش حاضر این است که در مبحث شهر آموزش دهنده با کاربست مؤلفه اجتماعی فرهنگی، دانش موجود به قدر کافی کاربردی نیست تا ایجاد بستری مناسب برای آموزش به بزرگسالان میسر باشد و شهروندان براساس یادگیری خود از منابع آموزشی شهرها رفتار کنند. بنابراین در پژوهش پیش رو، کوشش شده است تا شکاف موجود در حوزه شهر و مؤلفه اجتماعی فرهنگی آموزش با بهره گیری از مقوله شهر آموزش دهنده مبتنی بر تجارب جهانی موفق رفع شود. به این سبب این تحقیق با هدف بررسی سازوکار مؤلفه اجتماعی فرهنگی شهر آموزش دهنده مبتنی بر تجارب جهانی، در پی دستیابی به پاسخ به این پرسش ها است: الگوی مفهومی مؤلفه اجتماعی فرهنگی شهر آموزش دهنده در ایران مبتنی بر تجارب جهانی بر پایه چه معیارها و شاخص هایی است؟ اولویت بندی آن ها به چه ترتیب است؟ شاخص های شناسایی شده از مؤلفه اجتماعی فرهنگی شهر آموزش دهنده بر هر یک از ابعاد یادگیری مادام العمر چقدر مؤثر است؟ مواد و روش هاتحقیق حاضر با داشتن فلسفه تفسیرگرایانه و رویکرد استقرایی، به لحاظ راهبرد در گروه پژوهش های کاربردی (مبتنی بر هدف) و توصیفی از نوع تحلیل محتوا (از منظر ماهیت) قرار گرفته است. همچنین از حیث انتخاب دارای داده های آمیخته (کیفی کمی)، بر اساس بازه زمانی روش تک مقطعی (در نیمه دوم سال 1402)، گردآوری داده های آن به روش کتابخانه ای میدانی و ابزار اسناد و مدارک موجود و پرسشنامه خبرگان بوده است.انجام این پژوهش بر پایه پنج گام بنا نهاده شد: در وهله نخست، این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای و ابزار اسناد و مدارک موجود، به بررسی مفاهیم نظری و انتخاب و معرفی 17 نمونه از تجارب موفق جهانی از شهر آموزش دهنده با توجه به ملاک های گوناگون (از جمله دسترسی به سند معتبر، به کارگیری برنامه اختصاصی در آن و حصول نتیجه موفق) پرداخت. در ادامه، پیشینه پژوهش بیان شد. در انتهای این بخش مدل مفهومی پژوهش ارائه شد. در گام دوم، تجارب معرفی شده به روش تحلیل محتوا، مقایسه، دسته بندی و مقوله بندی شد و به صورت معیارها و شاخص های مؤلفه اجتماعی فرهنگی شامل معیارهای تشویق به مشارکت اجتماعی، مبارزه با تبعیض، بهبود سیاست های آموزشی، بهبود کیفیت زندگی، حفظ هویت فرهنگی و ایجاد بنیان ایدئولوژیکی ارائه شد. در گام سوم، پرسشنامه تدوین شده ای برای خبرگان از معیارها و شاخص های شناسایی شده از مؤلفه اجتماعی فرهنگی در اختیار 10 نفر از خبرگان (متخصص شهرسازی) قرار داده شد تا آرای خودشان را در ارتباط با معیارها و شاخص های انتخاب شده ارائه کنند و منطبق با روش آمیخته (کمی کیفی)، معیارها و شاخص های کیفی به اعدادی کمی تبدیل شوند. در چهارمین گام، ابتدا پایایی پرسشنامه توسط آزمون آلفای کرونباخ بررسی شد. سپس، به قصد سنجش روایی پرسشنامه روش تحلیل عاملی اکتشافی به کار گرفته شد. در این روش به منظور تأیید یا رد مناسب بودن تعداد داده های مورد نظر برای تحلیل عاملی از (KMO) و آزمون بارتلت استفاده شد. در راستای انجام روش تحلیل عاملی اکتشافی برای استخراج معیارها از روش مؤلفه های اصلی و برای چرخش عامل ها از روش واریماکس با نرمال سازی کیسر بهره گرفته شد. سپس معیارها و شاخص های پژوهش با به کارگیری روش فریدمن اولویت بندی شدند و پس از آن، میزان تأثیر شاخص ها بر ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و فردی یادگیری مادام العمر با استفاده از روش تحلیل مسیر مورد تحلیل قرار گرفت. در گام پنجم الگوی مفهومی پژوهش ارائه شد و در نهایت نتیجه گیری تشریح شد.یافته هاابتدا از پایایی و روایی ابزار اندازه گیری پژوهش (پرسشنامه) اطمینان حاصل شد. پایایی پرسشنامه توسط آزمون آلفای کرونباخ سنجیده شد. نتایج آزمون آشکار ساخت که پرسشنامه مورد استفاده از دقت لازم و پایایی برخوردار بوده است. در ادامه، با هدف سنجش روایی پرسشنامه تحلیل عاملی اکتشافی به کار گرفته شد. در این روش نخست از این مسئله اطمینان حاصل شد که آیا تعداد داده های مورد نظر برای تحلیل عاملی مناسب است یا خیر؟ به همین دلیل از شاخص KMO و آزمون بارتلت استفاده شد. مقدار شاخص KMO برابر 0/906 (بیش از 0/6) حاصل شد، بنابراین تعداد نمونه (تعداد پاسخ دهندگان) برای تحلیل عاملی کافی بوده است. همچنین مقدار sig آزمون بارتلت، برابر صفر (کمتر از 0/05) به دست آمد؛ که نشان داد تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار مدل عاملی مناسب است و فرض شناخته شده بودن ماتریس همبستگی، رد شد.در ادامه، در تحلیل عاملی اکتشافی برای استخراج معیارها از روش مؤلفه های اصلی و برای چرخش عامل ها از روش واریماکس با نرمال سازی کیسر بهره گرفته شد. ملاک تصمیم گیری برای بقا یا حذف سؤالات پرسشنامه از تحلیل عاملی، مقادیر اشتراک استخراجی آن ها بوده است. به علاوه، ملاک تصمیم گیری برای دسته بندی سؤالات، مقادیر ویژه بالاتراز یک و نمرات عاملی بالاتر از 0/4 در نظر گرفته شده است. در ادامه، با توجه به تحلیل های انجام شده، با حاصل شدن مقدار اشتراک استخراجی بیش از 0/5 برای همه سؤالات، لازم نیست هیچ یک از پرسش های پرسشنامه از تحلیل عاملی کنار گذاشته شود. به علاوه، با توجه به این تحلیل ها، 6 معیار با مقدار ویژه بالاتر از یک استخراج شد که همه سؤالات مربوط به مؤلفه اجتماعی فرهنگی شهر آموزش دهنده در این 6 معیار قرار گرفتند. همچنین با توجه به بارهای عاملی پرسش ها، هر یک از سؤالات بیشترین بار عاملی را در همان عاملی که از قبل معین شده بود، داشته اند. پس هر سؤال دقیقاً همان عاملی را اندازه گیری کرده که برای آن طراحی شده است، لذا پرسش های پرسشنامه از روایی لازم برخوردارند.به منظور بررسی اهمیت و رتبه معیارها و شاخص های مؤلفه اجتماعی فرهنگی شهر آموزش دهنده از آزمون فریدمن استفاده شد. مطابق نتایج حاصله، در میان معیارهای پژوهش ایجاد بنیان ایدئولوژیکی، بهبود کیفیت زندگی، مبارزه با تبعیض، بهبود سیاست های آموزشی، تشویق به مشارکت اجتماعی و حفظ هویت فرهنگی به ترتیب با وزن 3/71، 3/54، 3/48، 3/45، 3/42 و 3/40 از بیشترین و کمترین اهمیت برخوردارند. 33 شاخص پژوهش نیز به ترتیب وزن های متفاوتی را به خود اختصاص دادند.در آخرین بخش از یافته ها، به منظور بررسی میزان تأثیر شاخص های پژوهش بر یادگیری مادام العمر از روش تحلیل مسیر استفاده شد. نتایج آزمون نشان داد شاخص های پژوهش بر یادگیری مادام العمر با ضریب مسیر 0/7 بر بعد اجتماعی، 0/51 بر بعد اقتصادی، 0/50 بر بعد فرهنگی و 0/44 بر بعد فردی مؤثر بوده است.نتیجه گیریشهرهای آموزش دهنده با تأکید بر مؤلفه اجتماعی فرهنگی نقش اساسی در فرایند آموزش دارند. این شهرها از طریق ایجاد بنیان ایدئولوژیکی، بهبود کیفیت زندگی، مبارزه با تبعیض، بهبود سیاست های آموزشی، تشویق به مشارکت اجتماعی و حفظ هویت فرهنگی، بستر مناسبی را برای توسعه فرایندهای یادگیری مادام العمر ارائه می دهند و موانع مربوط به محدودیت های زمانی و مکانی آموزش را کاهش می دهند و این امکان را فراهم می سازند که دسترسی همه افراد به یادگیری سهولت یابد. به علاوه، با غلبه بر چالش ها و تأکید بر پتانسیل ها، این شهرها به گروه های مختلفی از جامعه، شامل اقلیت ها، افراد محروم و سالمندان، فرصت های آموزشی را ارائه می دهند. این شهرها به عنوان مراکز فرصت های آموزشی، با ارتقای سطح دانش و آگاهی شهروندان، به توسعه جامعه کمک می کند. شاخص های مورد بررسی از مؤلفه اجتماعی فرهنگی شهر آموزش دهنده، به طور مستقیم بر ابعاد 4 گانه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و فردی از یادگیری مادام العمر تأثیر دارند. این نتایج نشان می دهند اقدامات و فعالیت های اجتماعی و فرهنگی که در جهت بهبود بستر یک شهر آموزش دهنده انجام می شود، می تواند به طور مستقیم به ارتقای فرایندهای یادگیری مادام العمر کمک کند.