سید کمال الدین شهریاری

بحران آب در برابر امنیت آب معنا پیدا می کند و امنیت آب به معنای پایداری کمی و کیفی خدمات اکوسیستم های آبی در مواجهه با تغییرات غیرقطعی جهان تعریف می شود مفهوم تاب آوری به عنوان امری ضروری در مدیریت منابع آب بایستی در نظر گرفته شود چراکه تا قبل از این مفهوم امنیت آبی صرفاً به دنبال تامین نیاز آبی با تغییر محیط زیست بوده و این امر به معنی نادیده گرفته شدن رابطه ای دوسویه بین پویایی انسان و طبیعت و تهدیدی برای بهبود شرایط ناامنی آبی در جهان است. افزایش روز افزون جمعیت شهر تهران، بهره برداری بیش از حد از منابع آب های زیر زمینی، کاهش بارندگی و همچنین عدم مدیریت صحیح منابع آبی را دروضعیت کمبود منابع آبی قرارداده، از این رو ضروری است به منظور تاب آوری جمعیت تهران در برابر بحران آب، روابط بین متغیرهای تاب آوری شهری، آسیب پذیری آب و تراکم جمعیتی تبیین گردد. در این مقاله با مرور پیشینه مطالعات، شاخص های اثر گذار در تراکم جمعیتی و آسیب پذیری حوزه آب و تاب آوری شناسایی، سپس به منظور تبیین مدل مفهومی بابهره گیری ازطبقه بندی شاخصهای مستخرج ازمبانی نظری وطرح پرسشنامه درقالب سه بعد ازعوامل موثر: تاب آوری شهری(متغیر وابسته) ، آسیب پذیری آب شهری(متغیر مستقل) و تراکم جمعیتی (متغیر میانجی) و با بررسی پایایی و روایی واگرایی و همگرایی پرسشنامه های مولفه های اصلی پژوهش، توسط متخصصین حوزه شهرسازی و آب شهری تهران، ضرایب مسیر، روابط بین متغییرها و تاثیر ات متقابل آنها با استفاده از معادلات ساختاری و نرم افزارهایSPSS و Smart PLS تبیین گردید.

شهر تاریخی یزد، بخشی از شهر یزد است که به عنوان اولین بافت شهری از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. ازآنجایی که این محدوده با چالش های متعدد ناشی از ناهماهنگی مابین سازمان ها و نهادهای ذی نفوذ در مدیریت شهری روبه روست، شناسایی شاخص های مؤثر بر ایجاد نظام مدیریت یکپارچه شهری در شهر تاریخی یزد می تواند به بهبود وضعیت آن کمک کند. روش تحقیق به این صورت است که ابتدا پنل خبرگان با حضور 5 نفر از مسئولان و مدیران شهری فعلی و اسبق شهر یزد تشکیل شد تا چالش های پیش روی عوامل مؤثر در بافت تاریخی شهرهای ایران تدقیق گردند. پس از جمع بندی، تعداد 48 شاخص به دست آمد که مطابق با ماهیت ابعاد مدیریت یکپارچه شهری دسته بندی شدند. این شاخص ها در قالب یک پرسشنامه با طیف لیکرت 5 گزینه ای، بین 32 نفر از مسئولان و مدیران شهری باتجربه شهر یزد که با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند، توزیع گردید. ساختار نظری مفروض تحقیق با استفاده از نرم افزار SmartPLS 3 مورد برازش قرار گرفت. با توجه به ضرایب مسیر، ارتباط مستقیم و معنی داری میان ابعاد مختلف یکپارچگی درون سازمانی، نهادی، برنامه ای، ساختاری/قانونی، عمودی و میان سازمانی با مدیریت یکپارچه شهری در شهر تاریخی یزد وجود دارد و 41 شاخص در این رابطه مؤثر تشخیص داده شدند. در نهایت، راهکارهایی به منظور ایجاد نظام مدیریت یکپارچه شهری در شهر تاریخی یزد پیشنهاد شد.

ورود گسترده فاضلاب ها و پسماندهای ناشی از فعالیت های انسانی را تبدیل به آلوده ترین رودخانه های جهان کرده است که این موارد بررسی نقش مدیریت شهری در زیرساخت های آبی و حفاظت زیست محیطی و ارائه راهکارهای جمع آوری و هدایت آبهای سطحی را ضروری می سازد. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی نقش مدیریت شهری در زیرساخت های آبی به منظور ساماندهی رودخانه های شهر رشت می باشد. این پژوهش بر اساس ماهیت از نوع توصیفی– تحلیلی می باشد که بمنظور ارزیابی و رتبه بندی مولفه ها از تکنیک سوات فازی که در واقع تلفیقی از جدول سوات بهمراه روش فرایند تحلیل شبکه ای و تئوری فازی استفاده شده است. ارزیابی عوامل چهارگانه مدل سوات نشان داد که از بین نقاط قوت، عامل وجود رودخانه های زرجوب و گوهررود به عنوان دو لبه طبیعی اصلی در محدوده از اهمیت بالایی برخوردار هستند. در مجموع نقاط ضعف، مورد تعرض قرارگرفتن حریم رودخانه گوهررود، زرجوب و تالاب عینک با کاربری های ناسازگار با محیط زیست از اهمیت بیشتری برخوردار است. از مجموعه فرصت های مورد مطالعه، چشم اندازهای گسترده طبیعی(رودخانه ها و تالاب) فرصتی منحصر به فرد جهت افزایش زیبایی بصری شهری نقش حائز اهمیتی دارد. نهایتاً در بین تهدیدهای مورد مطالعه عامل آلودگی منابع آبی و از بین رفتن پتانسیل های گردشگری این منابع به دلیل آلودگی منابع آبی بیشترین اهمیت را به خود اختصاص داد. نتایج مدل های تلفیقی سوات فازی نشان داد که استراتژی های ضعف و تهدید بیشترین اولویت و سپس استراتژی های قوت تهدید، ضعف  فرصت و تهدید قوت اولویت های بعدی را کسب کردند. نتایج حاصل از تحقیق نیز بکارگیری سیاست هایی همچون جلوگیری از تخلیه فاضلاب های شهری، صنعتی و بیمارستانی و محافظت در برابر تخریب محیط زیست حاشیه ای رودخانه، ساماندهی و نظارت بر بستر رودخانه به منظور جلوگیری از احداث کاربری های ناسازگار، افزایش زیبایی بصری با استفاده از چشم انداز طبیعی در راستای گسترش گردشگری، حفاظت از حریم رودخانه با طراحی جداره سبز  طبیعی با محور اکولوژیکی بومی می باشد.

شهر یزد، با دارا بودن جاذبه های گردشگری گوناگون، هرساله میزبان تعداد بسیار زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است. برنامه ریزی گردشگری بلندمدت، نیازمند تحلیل امکان سنجی توسعه این جاذبه ها است. هدف از این پژوهش، اولویت بندی جاذبه های گردشگری شهر یزد به عنوان یکی از مقاصد کلاسیک گردشگری در ایران، بر مبنای تکنیک ارزیابی ماتریس کمی اینسکیپ شامل عوامل دسترسی پذیری، امکان پذیری توسعه اقتصادی، اثرات زیست محیطی توسعه، اثرات اجتماعی-فرهنگی توسعه، اهمیت ملی/منطقه ای و اهمیت بین المللی است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی است و ابزارهای مطالعات کتابخانه ای، مصاحبه و پرسشنامه برای گردآوری اطلاعات استفاده شد. برای این منظور پس از شناسایی جاذبه های گردشگری شهر یزد، پرسشنامه ای مبتنی بر شش عامل فوق با مقیاس 1 تا 10 تهیه شد و در اختیار 17 نفر از خبرگان حوزه های مختلف گردشگری شهر یزد قرار گرفت که به روش هدفمند گلوله برفی انتخاب شدند. به منظور اولویت بندی جاذبه ها از مدل کمی شاخص انتخاب ارجحیت (PSI) که یکی از روش های نوین تصمیم گیری چند معیاره است، در بستر نرم افزار Microsoft Excel استفاده شد. بنا به یافته های تحلیلی تحقیق، اهمیت ملی/منطقه ای و امکان پذیری توسعه اقتصادی، مهم ترین عوامل در تحلیل امکان سنجی توسعه جاذبه های گردشگری شهر یزد بودند. نتایج نهایی نشان داد اولویت توسعه به ترتیب با جاذبه های میراث معماری؛ صنایع دستی و تولیدات محلی؛ برگزاری مراسم خاص مذهبی؛ و فرهنگ و آداب ورسوم محلی است که همگی بر ابعاد ملموس و ناملموس میراثی شهر یزد دلالت دارند. درمجموع می توان استنباط نمود که باوجود گذشت 3 سال از ثبت شهر تاریخی یزد به عنوان اولین شهر از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو هیچ برنامه مدونی برای بهره گیری از این فرصت کم نظیر جهت جذب گردشگران خارجی وجود ندارند، درحالی که تمرکز بر این پتانسیل می تواند منجر به توسعه متوازن سایر جاذبه ها گردد که این امر نیازمند برنامه ریزی یکپارچه و بلندمدت است.

شناخت قابلیتها و جاذبه های گردشگری، در راستای توسعه شهری و ارتقاء حضور گردشگران، حائز اهمیت می باشد. هدف از این پژوهش شناسایی قابلیتها و جاذبه های گردشگری در محدوده های بازآفرینی شده تاریخی، می باشد. در گام اول، جهت شناسایی اصول بازآفرینی گردشگری محور با روش تحلیل محتوا، به ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺘﻮن ﻧﻈﺮی شامل ﺗﻌﺎرﯾﻒ و بررسی دﯾﺪﮔﺎه و نظریات اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان پرداخته شده است. در گام دوم، با بهره گیری از روش میدانی، معیارهای بازآفرینی شهری گردشگری محور، از طریق پرسشنامه گردشگران شهری در محور بازآفرینی شده زندیه شیراز، مورد آزمون واقع شده که پرسشنامه گردشگران شهری با نرم افزار SPSS و بهره گیری از آزمون فریدمن تحلیل شده و قابلیتهای تاریخی و یادمانی در اولویت اول و قابلیت های فرهنگی، تفریحی و محیطی در اولویت های دوم تا چهارم قرار دارند. این خود راهنمای مناسبی جهت برنامه ریزی های بازآفرینی شهری در محدوده زندیه با محوریت گردشگری خواهد بود.

مقدمه و هدف پژوهش: پژوهش حاضر با هدف شناسائی مولفه ها و شاخص های مناسب در سنجش سرمایه های فرهنگی شهر تهران و ترسیم مدل مفهومی سنجش سرمایه های فرهنگی در شهر تهران انجام شده است. روش پژوهش: این تحقیق، براساس هدف، یک تحقیق  کاربردی است و در گردآوری داده های مورد نیاز تحقیق از روش های کتابخانه ای و تکنیک طوفان فکری استفاده شده است. یافته ها: با مرور ادبیات تخصصی مربوطه و هم چنین پژوهش های کاربردی و مدل های عملیاتی شاخص بین المللی، مولفه ها و شاخص های متعددی برای سنجش سرمایه های فرهنگی در محیط های مختلف، بویژه شهر، شناسائی گردید، سپس با ارائه مولفه ها و شاخص های مستخرج از مطالعات کتابخانه ای به گروه تخصصی پژوهش، با روش طوفان فکری و بحث و جدل و جمع بندی حاصل از آنها، 39 شاخص در پنج گروه مولفه، به عنوان شاخص های پیشنهادی آنها برای سنجش سرمایه های فرهنگی شهر تهران شناسائی و مناسب دانسته شدند. در انتها، مدل سنجش سرمایه های فرهنگی شهر تهران متشکل از مولفه ها و شاخص های مربوطه ترسیم گردید. نتیجه گیری: با استفاده از مولفه ها و شاخص های مناسب می توان مدل مناسبی برای سنجش سرمایه های فرهنگی شهر تهران ارائه داده و به سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری برای ارزیابی و سنجش وضعیت این سرمایه در شهر تهران معرفی کرد.

افزیش تراکم جمعیتی، پتانسیل آسیب پذیری شهرها را در برابر تهدیدات ناشی از بحران های طبیعی و انسان ساخت افزایش می دهد. بنابراین، به منظورکاهش پیامدهای متصور این تهدیدات، می بایست برنامه ریزی و اقدامات مقابله ای متناسب پیش بینی گردد. این مقاله با هدف ایجاد یک رویکرد سیستماتیک در مورد تاب آوری شهری برای ارتقاء توانایی عملکرد شهرها در برابر حوادث و عدم تعادل های سیستم های شهری به مرور سیستماتیک مفاهیم، ابعاد، مولفه ها، شاخص ها، چالش ها و فرصت های روش های ارزیابی، تاب آوری شهری پرداخته که درنهایت، کمبود ابزار و روش برای ارزیابی تاب آوری، بعنوان یک چالش و فرصت اصلی برای توسعه آتی مطالعات جامع در مورد تاب آوری شهری، شناسایی شد بطوریکه این مطالعات امکان شناسایی موثرترین اقدامات برای افزایش مقاومت در برابر سیستم های مختلف شهری را فراهم می کند.

بازآفرینی شهری با محوریت گردشگری به عنوان رویکردی متأخر در دو دهه اخیر، جهت حفاظت و صیانت از بافت های ارزشمند تاریخی مطرح بوده است. این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی با هدف شناسایی تأثیر گردشگری شهری بر بازآفرینی بافت های تاریخی از دیدگاه ساکنین محلی تدوین شده است، و ابزار گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و پرسشنامه بوده است. حجم نمونه 400 نفر از ساکنین محلی و به منظور تحلیل داده از نرم افزار LISRELL استفاده شده است. در این پژوهش چهار محدوده بازآفرینی شده شهر شیراز مورد بررسی قرار گرفته ﻭ از روش تحلیل سلسله مراتبی AHP، محدوده زندیه انتخاب گردید. یافته های حاصل از پرسش ساکنین محلی بر اولویت بندی ابعاد تأثیرگذار بر بازآفرینی شهری گردشگری محور به ترتیب بر ابعاد اجتماعی با ضریب همبستگی97/0، ابعاد اقتصادی با ضریب همبستگی 90/0، ابعاد فرهنگی با ضریب همبستگی 90/0 و کالبدی با ضریب همبستگی 83/0، دلالت دارد.

در بیست سال اخیر، سیاست های فرهنگی تأثیرگذار بر برنامه ریزی شهری، نیاز به بازآفرینی مناطق بی رونق شهری و حرکت به سمت فعالیت های خلاق فرهنگی در جهت پیشرفت های اقتصادی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش به روش کیفی صورت پذیرفته و ابزار جمع آوری اطلاعات، منابع کتابخانه ای و اسناد بوده است. هدف این پژوهش تبیین مولفه های فرهنگی تأثیر گذار بر بازآفرینی شهری فرهنگ محور می باشد که مولفه هایی چون «کاربری های فرهنگی»، «فعالیت های فرهنگی درفضای عمومی شهری»، «ترکیب فعالیت های فرهنگی با طراحی شهری خلاقانه»، «حفاظت میراث فرهنگی» و «گردشگری فرهنگی» را به عنوان معیارهایی کلیدی معرفی نموده و در سه پروژه بازآفرینی شهری در شهر استانبول ترکیه مورد مقایسه و این نتیجه حاصل گردید که بازآفرینی شهری با بهره گیری از صنایع خلاق فرهنگی منجر به احیای اقتصادی مناطق مورد نظر گردیده و همگرایی اقتصاد و فرهنگ تأثیرات بسزایی بر بازآفرینی بناهای تاریخی داشته است.  

تحقق رضایتمندی در محیط های سکونتی، از عوامل متعددی شکل می گیرد که یکی از این عوامل، مؤلفه های اقتصادی شهر می باشد. شاخص های اقتصادی در کنار سایر مؤلفه های کالبدی، فرهنگی، اجتماعی و غیره، در ارزیابی ساکنان از محیط های سکونتی شان، بر میزان جذب و نگهداشت جمعیت در بافت های شهری، مؤثر هستند و به عنوان یکی از عوامل مهم تأثیرگذار بر انگیزه خانوار به منظور جابه جایی سکونتی مطرح می شوند. هدف این مقاله، ارزیابی مؤلفه های اقتصادی بر روی رضایتمندی سکونتی و تأثیر آن بر جابه جایی خانوار در محله نارمک با توجه به سابقه آن در شهر تهران می باشد. همچنین این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، به جمع آوری اطلاعات پرداخته و با توجه به حجم نمونه، 375 پرسشنامه تهیه شد. تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از نرم افزار SPSS و شاخص CSM انجام شدند. نتایج تحقیق بیانگر رضایت افراد از مؤلفه های دسترسی، حمل ونقل و امنیت در محدوده و نارضایتی پایین ساکنین از واحدهای مسکونی، خدمات و تسهیلات در محله می باشد که این مسائل سبب شده 59/2 درصد تمایل به جابه جایی و 40/8 درصد عدم تمایل به جابه جایی مسکونی با وجود مشکلات حاضر باشند.

بالاترین هدف توسعه و مدیریت شهری، بهبود کیفیت زندگی و رضایتمندی شهروندان از محیط مسکونیشان است؛ حال آنکه رضایتمندی، مفهومی چندبعدی دارد و از شاخص های مختلفی شکل می گیرد. در سال های اخیر، دولت برای جلوگیری از افزایش قیمت زمین و به منظور تأمین مسکن خانوارهای کم درآمد فاقد مسکن، احداث واحدهای مسکونی ارزان قیمت را در دستور کار خود قرار داد که «مسکن مهر» نامگذاری شد. حال با گذشت چندین سال از احداث این محیط های مسکونی، این سؤال شکل می گیرد که ساکنین این مسکن ها تا چه میزان از محیط سکونتی خود رضایت دارند و مدیریت شهری چه نقشی در رضایتمندی شهروندان دارد. در این مقاله سعی گردیده با شناسایی مهم ترین شاخص ها و عوامل مؤثر در سطح رضایت افراد در محیط مسکونی، مدل ارزیابی از میزان رضایتمندی در نمونه مطالعاتی مسکن مهر بوستان واقع در شهر جدید هشتگرد ارائه گردد. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی و پیمایشی از طریق توزیع پرسشنامه و مصاحبه با ساکنان، جمع آوری شده اند و حجم نمونه براساس فرمول کوکران 165 نفر برآورد شده است. با توجه به عدم استقلال و وجود وابستگی بین عامل های مؤثر، از روش تحلیل شبکه فازی برای شناسایی وابستگی های ممکن بین عوامل و اندازه گیری آنها برای توسعه مدل ارزیابی، استفاده شده است. ساکنان مجتمع در بسیاری از شاخص ها، مانند دسترسی مناسب به کاربری ها و خدمات شهری و همچنین دسترسی به شبکه حمل و نقل، رضایت نسبی دارند.