سرزمین

در دهه های اخیر توجه به گفتمان ژئواکونومی و نقش برتر اقتصاد در مناسبات جهانی، ژئوپلیتیک انرژی و انتقال و امنیت آن از جایگاه بالا تری در مناسبات بین المللی برخوردار شده است. بندر راهبردی چابهار که تنها بندر اقیانوسی ایران در شمال دریای عمان بوده، نزدیک ترین و آسان ترین راه دسترسی کشورهای آسیای مرکزی (که محصور در خشکی اند ) به آبهای آزاد است. مناطق حاشیه ای و مرزی کشور علی رغم ظرفیت ها و توانمندی ها، به علت دوری از مرکز تصمیم گیری و به لحاظ اتخاذ سیاستهای توسعه ای و برنامه های غیر آزمایشی، پیامدهای نامطلوبی برای این مناطق به همراه داشته، که مهمترین آن عدم توسعه یافتگی و محرومیت و حاشیه ای بودن این مناطق است . جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب از مزایای ترانزیتی خوبی بهرمند است. سواحل جنوبی کشور بخصوص سواحل زیبای دریای عمان با دسترسی مستقیم کشور به دریاهای آزاد و اقیانوسهای پهناور ،توانهای بالقوه زیادی در زمینه ترانزیت کالا و انرژی، که ایران در کانون بیضی انرژی قرار داشته و ایجاد منطقه آزاد و قرار گیری در کریدور ترانزیت شمال – جنوب، نقش مهمی ایفا می نمایند، که در آینده توسعه و امنیت منطقه و کشور را به دنبال خواهد داشت. در این مقاله جایگاه چابهار به لحاظ ژئوپلیتیک و ژئواکونومی در ترانزیت شمال- جنوب و اهمیت آن در توسعه و امنیت جنوب کشور مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد .

تعیین و تحلیل سطوح برخورداری نواحی روستایی در زمینه های مختلف با استفاده از روش های کمی نقش مهمی در فرایند برنامه ریزی توسعه روستایی دارد. در مقاله حاضر با بهره گیری از شاخص ناموزون موریس و استفاده از 4 شاخص در زمینه های اقتصادی و آموزشی به تعیین و تحلیل سطوح برخورداری دهستان های بخش مرکزی شهرستان دزفول پرداخته شده است، در این مقاله با استفاده از داده های سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385 تعداد 4 شاخص انتخاب شدند و روستاهای دهستانهای منطقه با روش موریس رتبه بندی و درجه توسعه یافتگی آنها تعیین و تحلیل گردید. نتایج تحقیق نشان داد که 21/4 درصد روستاهای دهستان شمس آباد در گروه روستاهای توسعه یافته و 78/6 درصد از روستاها در گروه روستاهای کمتر توسعه یافته قرار دارند و نیز در دهستان قبله ای 43/8 درصد روستاها درگروه روستاهای توسعه یافته و 56/3 درصد روستاها در گروه روستاهای کمتر توسعه یافته قرار گرفنه اند و در مجموع 32/6 درصد روستاهای بخش مرکزی در گروه روستاهای توسعه یافته و 67/4 درصد روستاها در گروه روستاهای کمتر توسعه یافته قرار دارند. لذا در راستای توسعه هماهنگ و متوازن نواحی روستایی تقویت مراکز محلی و همچنین ایجاد و تقویت کانون ها و محورهای جدید توسعه در نواحی کمتر توسعه یافته بخش ضروری است.

این پژوهش با عنوان روند توسعه روستایی نمونه دهستان میان جوین با تأکید بر بخش کشاورزی با هدف شناسایی منابع طبیعی، انسانی، اقتصادی و همچنین شناخت مسائل و مشکلات در زمینه کشاورزی و تنگناهای توسعه روستایی انجام شده است.بر اساس مطالعات انجام شده، با توجه به ویژگی های طبیعی، اقلیمی شرایط نسبتاً مساعدی را جهت رشد و توسعه کشاورزی فراهم آورده تا جایی که کشاورزی مهم ترین بخش فعالیتهای اقتصادی است. و می توان گفت که فعالیتهای کشاورزی بیشترین درآمد روستائیان را تأمین می کند. البته در این زمینه نیز مشکلاتی وجود دارد که مهمترین آنها عبارت است از: کوچک بودن قطعات ارضی و به تبع آن نظام بهره برداری (خرد مالکی، خانوادگی)، توزیع نامناسب بارندگی در طول سال، عدم بهره برداری بهینه از منابع آب، روشهای غلط آبیاری وغیره. راهبردهای توسعه روستایی در دهستان میان جوین متکی بر بهره برداری بهینه از منابع آب موجود به وسیله اصلاح انهار سنتی وساخت انهار سیمانی یا انتقال آب در شاهراه ها توسط لوله های قطور، سرمایه گذاری در زمینه استفاده از روشهای نوین آبیاری، حفظ و یکپارچه گی اراضی، تشویق و حمایت دولت از کشاورزان .

در حوزه های معرفت شناسی مفاهیم اغلب متفاوت به کار گرفته می شوند لذا علیرغم داشتن ساختار و قلمرو موضوعی همسان، بار مفهومی آن ها دردیدگاه های گوناگون یکسان نیست. تعادل ژئومورفولوژیک از جمله ی این مفاهیم هم در دیدگاه تکاملی دیویس و هم درحوزه معرفت شناسی سیستمی ( رامشت ، 1381 ، ص 77 ) و « تعادل » است. مفهوم هم در مفاهیم و تفسیر آیات قرآن در مورد پدیده های سطح زمین به کار گرفته شده است،نظریه دیویس در مورد تعادل اشکال زمین در زمان های طولانی تر یا رو به تکامل می باشند یا به تدریج » : اشکال ژئومورفولوژیک چنین بیان می کند که تحلیل می روند، به عبارتی نظر به تغییر پیشرونده و برگشت ناپذیر دارند به طوری که این مفهوم ریشه در پیشینه سازی آنتروپی و پس خورند مثبت دارد . ولی بدون تردید آنچه از مفهوم تعادل در دیدگاه دیویس مورد نظر است با آنچه در دیدگاه سیستمی و مفاهیم آیات قرآن (سوره نمل، آیه 88 ، سوره شمس، آیه 6، سوره معارج، آیه 9، سوره القارعه، آیه 5 و آیات دیگر) که مبین تحول، نظم، تداوم و تعادل در پدیده ها می باشد، مغایرت دارد. ولی با دیدگاه گیلبرت، که پیدایش شکل و فرآیند را می توان به مکانیسم های پس خورند منفی مربوط دانست، که در آن، فرآیندها با شدت های مختلف در معرض تغییر و نوسان قرار دارند و موجب می شوند تا اشکال سطحی زمین، متناسب با شدت نوسان، شکل خود را تغییر دهند. لذا اشکال زمین به وضعیتی (وضعیت درجه بندی شده) وابسته اندکه در آن اشکال زمین در زمانی کوتاه ترحول حالت یکنواخت نوسان می کنند، انطباق دارد. در این مقاله تلاش شده است، با استفاده ازروش توصیفی- تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه ای، مغایرات و انطباق مفاهیم تحلیل شود. دست آورد آن کمک خواهد کرد که با رویارویی با برداشت ها و دیدگاه های مختلف درمورد تعادل درژئومورفولوژی، درک واقعی تری از مفاهیم بدست آید؛ و همچنین توجه به اهمیت بار مفهومی وتفاوت آن(تعادل) در دیدگاه های مختلف تاکید کند .

مفهوم مخاطرات محیطی امری ضروری و مهم در برنامه ریزی روستایی قلمداد می شود که می تواند تصویری جامع و سازنده را جهت جلب مشارکت روستائیان مذکور در طرح ها و برنامه های تعدیل کننده این مخاطرات و مدیریت کارآمد بحران ، در این حوزه فراهم نماید. هدف مقاله حاضر بررسی و ارزیابی مخاطرات طبیعی-انسانی روستای گنبرف و در نتیجه سنجش قابلیت ها و محدودیت های زیستی روستا و تدوین بهترین استراتژیها در راستای برنامه ریزی محیطی صورت می باشد. برای حصول بدین مقصود از روش مدل ترکیبی SWOT-AHP که با بهره گیری از تکنیک SWOT اقدام به شناسایی نقاط قوت و ضعف (عوامل داخلی) و فرصت ها و تهدیدها (عوامل خارجی) گردید و با استفاده از مدل AHP و نیز طیف لیکرت به اولویت سنجی و رتبه بندی عوامل محیط درونی و بیرونی و تعیین ارزش نهایی مجموعه عوامل داخلی و خارجی جهت اولویت بندی و اتخاذ بهترین راهبرد و استراتژی در قالب راهکارهای SO,WO,ST,WT پرداخته شد. نتایج به دست آمده از جداول و تحلیل عوامل استراتژی در مدل ترکیبی SWOT-AHP نمایانگر برتری قابلیت های طبیعی-انسانی برمخاطرات آن است، به طوری که نتیجه نهایی از ارزیابی و سنجش عوامل داخلی و خارجی بیانگر آن است که نقاط قوت (با مجموع ارزش نهایی 0.233 ) و فرصت های فراروی منطقه (با مجموع ارزش نهایی 0.324 ) از نقاط ضعف (با مجموع ارزش نهایی 0.230 ) و تهدیدهای پیرامون آن (با مجموع ارزش نهایی 0.213 ) بیشتر بوده و در نتیجه راهبردهای کلان در قالب استراتژی تهاجمی باید به گونه ای تدوین شود که بتوان از فرصتها و نقاط قوت محیطی به نحو احسن استفاده نمود.

یکی از مهمترین منابع هر کشوری خاک می باشد. امروزه فرسایش خاک و تولید رسوب معضلی است که روزبه روز روند افزایشی پیدا می کند و موجب از دست رفتن خاک سطحی دامنه ها، انباشت رسوب در مخازن سدها،رسوب گذاری در کانال ها و خسارت هنگفت به اقتصاد کشور می شود. در این تحقیق گالیهای منطقه صلوات آباد- بیجار که یکی از سرشاخه های قزل اوزن و سفیدرود می باشد، مورد تحقیق و مطالعه قرار گرفت. با استفاده از نقشه برداری زمینی ابعاد گالی های بر روی زمین اندازه گیری شد. پارامترهای شیب، عرض، عمق، نسبت عرض به عمق، زاویه کف کانال و شکل گالی از مقاطع عرضی برداشت شده محاسبه گردید. سپس داده های مذکور با استفاده از نرم افزار spss خوشه بندی شدند  و با آنالیز واریانس تأثیر هر متغیر در خوشه ها مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت.بر اساس خوشه بندی انجام شده گالی ها در سه خوشه تقسیم بندی شدند.نتایج آزمون همگنی نشان میدهد که از بین عوامل مختلف فقط شیب در خوشهبندیگالی- های منطقه تأثیرگذار بوده است و بقیه پارامترها به عنوان عامل مستقیم در گالیها تأثیرگذار نبوده اند.برای بررسی تفاوت یا عدم تفاوت هر یک از متغیرها با سنگ شناسیمنطقه از آزمون یومن ویتنی استفاده شد که از پارامترهای فوق عامل شیب و عمق گالی تفاوت معنیداری را با سنگشناسی نشان میدهند. همچنین تفاوت بین تعداد گالیهای محدوده مورد مطالعه با فاکتورهای شکل دامنه، کاربری اراضی، شیب و جهت دامنه با استفاده از آزمون کروسکال-والیس مورد بررسی قرار گرفت، نتایج این آزمون نشان داد که بین تعداد گالیها با عامل های نامبرده در سطح معنی داری 0/05 تفاوت مشخصی وجود دارد.

سواحل ماسه ای یا دریاکنارها، حدود 40 درصد از خطوط ساحلی جهان را به خود اختصاص می دهند و عموما شامل نهشته های ناپیوسته ای از شن و گراول در منطقه ساحلی اند. این سواحل عموما در حاشیه زمین های پست تشکیل می شوند و از اهمیت بالایی برخوردارند. امروزه، بیش از نیمی از جمعیت جهان در مناطق ساحلی زندگی می کنند و بسیاری از مردم نیز همواره از ساحل بازدید می نمایند. در ایران نیز، رودخانه ها و سامانه های ساحلی یکی از مهمترین عوامل در تعیین محل شهرها، شبکه حمل و نقل، فعالیت های بازرگانی، گردشگری، کشاورزی و توسعه مناطق صنعتی می باشند و از تراکم جمعیتی بالایی برخوردارند. منطقه مورد پژوهش از لحاظ موقعیت ریاضی در راستای پهنای جغرافیایی ´´55 ´18 °36  تا ´´00  ´44 °36 شمالی و در راستای درازای جغرافیایی ´´00 ´30 °51 تا ´´00 ´45 °52 خاوری با مساحت 2068/57 کیلومترمربع قرار گرفته است. هدف این پژوهش طبقه بندی مورفولوژیکی منطقه ساحلی نوشهر تا بابلسر به روش شپارد می باشد. در این راستا از نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی، کاربری زمین، تصاویر ماهواره ای Landsat , IRS در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی و نیز چندین بار بازدید میدانی استفاده شده است. یافته های پژوهش نشانگر این مطلب است که از میان کلاس های طبقه بندی شده به روش شپارد، واحدهای دشت های آبرفتی، دشت های دامنه ای، زمین های پست و دشت های سیلابی و رودخانه ای به ترتیب با مساحت 42/8 16/7 11/85 ,9/6 درصد، بزرگترین واحدهای ساحلی منطقه مورد پژوهش را تشکیل می دهند.