اندیشه مدیریت راهبردی

منابع مشترک همچون مراتع، دارای کارکردهای اقتصادی و اجتماعی گسترده ای است که در پیشرفت اقتصادی و اجتماعی کشورها بسیار مؤثر است. اما آنچه که میزان و نحوه پیشرفت مبتنی بر این منابع را شکل می دهد سازوکارهای حکمرانی است که تعیین کننده قواعد و حقوق هر یک از کنش گران است. منابع مشترک از جمله مراتع ضمن داشتن کارکردهای زیست محیطی همچون حفظ آب و خاک و پرورش گونه های گیاهی و جانوری، سبب شکل گیری ارزش های اقتصادی و کسب وکارهای مختلف در حوزه های دامداری، دیم کاری و استحصال گیاهان دارویی است. اداره این منابع و ثرو ت های طبیعی که از سالیان دراز در اختیار جوامع محلیِ روستایی و عشایری قرار داشته، در سده اخیر با تحولات نهادی روبرو شده و پس از اجرای «قانون ملی شدن جنگل ها و مراتع»، در اختیار دولت قرار گرفته است. این تحولات نهادی و سیاستی، سبب بروز بسیاری از مسائل و پیامدها شده که اکنون نیز ادامه دارد. این مقاله تلاش داشته به طراحی نظام حکمرانی مطلوب منابع مشترک با استفاده از چارچوب تحلیل نهادی بپردازد. برای دستیابی به این هدف در چارچوب رویکرد کیفی از روش مصاحبه نیمه ساختاریافته و واکاوی اسناد و سیاست های مربوطه با استفاده از تکنیک «تحلیل مضمون» استفاده شده است. در نهایت ضمن ارائه مدل مطلوب در نظام حکمرانی منابع مشترک، راه حل اصلی برای رفع مسائل این بخش از طریق اصلاح قانون منابع طبیعی و ساختارهای مربوطه با واگذاری حقوق مالکیت به مردم با اولویت بهره برداران محلی معرفی شده است.

هر دانشی دارای مبانی و مفاهیم پایه ای است که ریشه در دیدگاه های هستی شناختی و انسان شناختی آن دارد. صاحب نظران علوم رفتاری با بهره گیری از روش های تجربی به بررسی رفتار انسان پرداخته و درباره مبانی رفتار به اظهارنظر پرداخته اند. همچنین فلاسفه مسلمان نیز تحت عنوان علم النفس در بررسی فرایندهای روانی انسان مفاهیم مربوط به مبانی رفتار را مورد توجه قرار داده اند. هدف این مقاله مقایسه این دو دیدگاه با یکدیگر است. پژوهش حاضر از نظر جهت گیری بنیادی با رویکرد تطبیقی است که برای تحلیل داده ها از استراتژی تحلیل مضمون بهره می برد. برای بررسی تطبیقی ابتدا مبانی رفتار فردی رایج شامل انگیزه، ادراک، توانایی های فردی و شخصیت با بررسی منابع رفتاری به دست آمد؛ در مقابل برای استخراج مبانی رفتاری فردی از علم النفس، آثار فیلسوف معاصر آیت الله مصباح یزدی که با نگاه عقلی و نقلی به این موضوع پرداخته اند مورد تحلیل قرار گرفت که نتایج نشان داد مبانی رفتار فردی در رویکرد علم النفس، گرایش، دانش و توانایی شاکله یا شخصیت هستند و در ادامه این دو دیدگاه باهم تطبیق داده شد تا شباهت ها و تفاوت ها مشخص تر شود مقایسه و تطبیق نشان داد علی رغم همگرایی ها و تشابه های کلی بین این دو دیدگاه، مبانی رفتار در این دو دیدگاه تفاوت اساسی دارد، در پایان چارچوب شکل گیری رفتار از دیدگاه علم النفس فلسفی ارائه شد.

هدف اصلی پژوهش حاضر طراحی و تبیین مدل مدیریت بازدارندگی رفتارهای کاری نابهنجار است. با بررسی ادبیات نظری متغیّرهای مدیریت بازدارندگی رفتارهای کاری نابهنجار به عنوان مبنای طراحی مدل پیشنهادی انتخاب شدند و متناسب با این متغیّرها اقدام به طراحی پرسشنامه شد. این پژوهش در زمره پژوهش های ترکیبی در دو مرحله کیفی و کمی اجرا گردید. جامعه مورد مطالعه در مرحله کیفی نخبگان صنایع ریلی و نخبگان دانشگاهی بودند و جامعه آماری مرحله کمی تحقیق، کارمندان شرکت های بهره بردار در صنعت ریلی ایران در نظر گرفته می شود، روش نمونه گیری چند مرحله ای و به روش تصادفی ساده بود و حجم نمونه براساس جدول مورگان در حدود 152 نفر در نظر گرفته شدند (تعداد 150 پرسشنامه جمع آوری گردید). نتایج براساس تحلیل دو راند دلفی نشان داد 16 مؤلفه براساس نظر خبرگان تأیید شد. به طور کلی برای تجزیه و تحلیل مشاهدات از نرم افزارSmart-PLS2  استفاده شد. نتایج نشان داد تأثیر گزینش و به کارگیری نامناسب، انسجام گروهی، هوش اخلاقی، مهارت های رهبر، سرمایه اجتماعی و تربیت اجتماعی و حکومتی بر رفتار کاری نابهنجار معنادار است و بیشترین تأثیر متغیّر مستقل بر متغیّر وابسته مربوط به تأثیر انسجام گروهی بر رفتار کاری نابهنجار با میزان 239/0 است. همچنین تمامی روابط تعدیل گری تعریف شده در پژوهش تأیید گردید. همچنین بعد از سنجش و آزمون مدل های پژوهش، نتایج نشان دهنده تأیید مدل است به عبارتی ابعاد، مؤلفه ها و شاخص های پیشنهادی مورد تأیید هستند.

سازمان پدیده ای اجتماعی است که دارای ابعاد مختلفی بوده و انسان در مرکز ثقل آن قرار دارد. با وجود نفوذ روزافزون فناوری ها در سازمان، اثربخشی آنها امروزه بیش از هر چیزی به نیروی انسانی و روابط متقابل آنها با یکدیگر بستگی دارد. لذا این پژوهش با تمرکز بر رفتارهای منفی کارکنان در سازمان های دولتی به گونه شناسی کارمندان سمّی پرداخته است. روش تحقیق، از نوع کیفی بوده و برای گردآوری اطلاعات از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شده است. جامعه ی آماری شامل مدیران و متخصصان حوزه منابع انسانی سازمان های دولتی در استان گیلان بوده که، تعداد 15 نفر با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. برای تحلیل داده ها، ابتدا با انجام تحلیل محتوا با رویکرد استقرایی، ویژگی های کارمندان سَمی در9 طبقه قرار گرفتند. سپس تحلیل مبتنی بر گونه شناسی بر روی طبقات بدست آمده، اعمال گردید. برای ساخت گونه شناسی از استراتژی عملیاتی استفاده شد و سرانجام بر اساس دو بعد شدت سمّی بودن (کم/ زیاد) و پیامدهای رفتارهای سمّی(فردی/ سازمانی)، چهار گونه از کارمندان سمّی با نشانه های (الف)، (ب)، (ج) و (د) برچسب گذاری شدند. یافته های این پژوهش نشان داد زمینه های شخصی، خانوادگی، سازمانی و محیطی در شکل گیری کارمندان سمّی نقش دارند و حضور کارمندان سمّی در سازمان های دولتی منجر به پیامدهایی مثل افزایش غیبت ها و بی نظمی در ورود و خروج، هدر رفتن زمان مدیران، لطمه به اعتبار سازمان و تضعیف سرمایه اجتماعی دولت، کاهش خلاقیت، از بین رفتن نشاط در محیط کار و... برای کارکنان و سازمان می گردد. همچنین روش های مواجهه و درمان کارمندان سمّی، در دو طبقه پیشگیری و درمان قرار گرفتند. در نهایت، ما به این تعریف از کارمندان سمّی رسیدیم که آنها افرادی هستند که بنا به دلایل شخصی، خانوادگی، سازمانی و محیطی، رفتارهایی عَمدی و مُسری را از خود بروز می دهند که در تقابل با ارزش ها و هنجارهای سازمان بوده و باعث آسیب به کارکنان، سازمان و دارایی های آن می شوند.

یکی از مهم ترین معضلات فرایند خط مشی گذاری، به خصوص خط مشی گذاری فرهنگی در کشور ما طی نشدنِ درستِ فرایند شناسایی مسأله است. سیستم سیاست گذاری سینمایی کشور هم از این آسیب کلان مصون نیست و لذا در این پژوهش تلاش می شود تا مسائل پیش روی سینمای ایران در دهه پنجم انقلاب اسلامی که باید در فرایند «سیاست گذاری سینما» به آنها پاسخ داده شود مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش ابتدا به مرور آثار جهانی موجود در حوزه سیاست گذاری سینما پرداخته شده و تلاش شده است که مسائل سیاستی سینمای جهان از دیدگاه این منابع استخراج گردد. در ادامه با استفاده از روش نظریه پردازی داده بنیاد، داده های به دست آمده از برخی خبرگان حوزه سیاست گذاری سینمای ایران مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته و بر این اساس مدل پارادایمی مسائل سیاستی سینمای ایران در دهه پنجم انقلاب طراحی شده است. در انتهای مقاله مقایسه ای بین نظام مسائل سیاستی سینمای ایران و سینمای جهان صورت گرفته است.

اثرات و پیامدهای بازاریابی و ابزارهای مورد استفاده در آن برای ترغیب مصرف کنندگان به خرید کالاها و خدمات، محصور و محدود به حوزه کسب وکار و تجارت باقی نمی ماند. تأثیرات فراکسب وکاری بازاریابی به ویژه در حوزه فرهنگ، امری غیرقابل انکار است. یکی از ابعاد مهم فرهنگی که به وسیله نام های تجاری در معرض خطر قرار گرفته است، زبان فارسی است. محصولات ایرانی متعددی از رسانه ملی تبلیغ می شوند که نام آنها از کلمات لاتین گرفته شده است. در این پژوهش که در دو گام به انجام رسیده است، تلاش شد ابتدا وضعیت کلی از نام های تجاری محصولات تبلیغ شده در رسانه ملی ارائه شود. برای این منظور نمونه ای شامل 234 نام تجاری از شش گروه محصول انتخاب شد. بررسی انجام شده نشان داد بیش از 20 درصد نمونه مورد مطالعه از کلمات خارجی برای نام گذاری محصولات خود استفاده کرده اند. در نهایت درگام اول موضوعات قابل بررسی در نام گذاری محصولات تجاری ایرانی که در داخل کشور مصرف می شوند، احصا شد که از جمله آنها استفاده از کلمات انگلیسی، استفاده از کلمات عربی، استفاده از کلمات فارسی ناشناخته، استفاده از نام انسان، استفاده از نام مکان، استفاده از اسامی مذهبی، استفاده از اصوات و صداها و... به عنوان نام تجاری بود که در گام دوم موضوعات احصا شده در قالب پرسشنامه ای به نمونه نخبگانی شامل 20 نفر از رشته مدیریت بازرگانی و 22 نفر از رشته زبان و ادبیات فارسی عرضه شد. در نهایت جمع بندی از نظرات نخبگان در خصوص ابعاد قانون گذاری برای حمایت از زبان فارسی در نام گذاری تجاری محصولات ایرانی عرضه شده در داخل کشور ارائه شد.

هدف این پژوهش ارائه ی چارچوبی نظری برای عوامل چسبندگی روابط درون شبکه های کسب وکار و همین طور نقش این عوامل در مراحل شکل گیری تا خاتمه یک رابطه درون بستر شبکه است. نوع پژوهش از منظر هدف، کاربردی و از منظر روش کتابخانه ای است. ابتدا مفهوم چسبندگی از 5 رویکرد دانشی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است که عبارت اند از: رویکرد اسلامی، رویکرد اقتصادی، رویکرد روان شناختی، رویکرد جامعه شناختی و رویکرد علوم پایه؛ سپس رویکرد مورد استفاده در این مطالعه تشریح شده است. روش مورد استفاده پژوهش، مرور نظام مند بوده است که تعداد 56 مقاله مربوط به روابط درون شبکه های کسب وکار از 1971 تا 2021 میلادی در پایگاه های علمی استخراج شده است. پس از انجام فرآیند فیلترینگ و با استفاده از روش کدگذاری دستی، این 55 مقاله به صورت مطالعه تمام متن کدگذاری شده اند. عوامل تأثیرگذار روی چسبندگی روابط درون شبکه به 12 دسته کلی تقسیم شد که در سه لایه با نام های چسبندگی ساختاری، چسبندگی ادراکی و چسبندگی اختصاصی جای داده شده اند. از بین عوامل شناسایی شده، تعداد روابط ورودی و خروجی دارای بیشترین فراوانی بوده و لایه مربوط به چسبندگی ساختاری پرتکرارترین لایه است. در مرحله بعدی نیز چرخه عمر یک رابطه در بستر شبکه کسب وکار، ترسیم شده و اولویت سه لایه از چسبندگی برای آنها تعریف شده است. نتایج نشان از بیشترین تأثیر چسبندگی ساختاری در تمام مراحل چرخه عمر است.

یکی از چالش های پیش رو در عرصه خط مشی گذاری فرهنگی ایران معاصر این است که یک موضوع و یا رخداد فرهنگی بیش از آنکه از دریچه یک الگوی دقیق رد شود و به مسأله ی فرهنگی تبدیل شود، از دالان عقاید، باورها، برداشت ها و علایق شخصی فرد خط مشی گذار می گذرد و شکل مسأله فرهنگی به خود می گیرد. برای اینکه بتوانیم در فضای فرهنگی کشور، مسأله شناسی کنیم، ضروریست که دریابیم در گفتمان رسمی کشور چه مفاهیم و چه زبانی وجود دارد که سیاست های فرهنگی جامعه را می سازد. همچنین، فهم و شناخت روندها و روش های مختلف مسأله شناسی برای رسیدن به خط مشی ها و برنامه های منسجم و واحد امری ضروریست. در این تحقیق با رویکرد کیفی و با استفاده از استراتژی مطالعه موردی چندگانه، سه سازمان فرهنگی شهری بزرگ کشور مورد مطالعه قرار گرفته است تا الگوی های مسأله شناسی آنها استخراج و مورد مقایسه قرار گیرد. بر مبنای یافته های این تحقیق، خط مشی شناسایی شده برای مسأله شناسی فرهنگی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، اصفهان و مشهد به ترتیب: خط مشی «بالادست محوری و تلفیقی» با اولویت های «فرهنگ دینی- تدافعی» و حاکمیت الگوی روال نامه ای و «همه موضوعی»، خط مشی «نخبه محوری و تلفیقی» با اولویت های «فرهنگ شهروندی» و حاکمیت الگوی مفهومی مدیریتی «چندموضوعی» و خط مشی «مردم محوری و تلفیقی» با اولویت های «فرهنگ مردمی - انقلابی» و حاکمیت الگوی پیوست اجتماعی «چندموضوعی» است.

یکی از خلأهای توسعه استفاده از تولید داخلی در ایران، نبود الگوی ارزیابی مناسب برای اندازه گیری تولید داخل و استفاده از آن برای سیاست های حمایتی مختلف در قوانین و قراردادها است. در نبود این الگو مشخص نیست کالای داخلی بر چه مبنایی تعریف می شود و شامل چه معیارهایی است. هدف از این تحقیق شناسایی الگویی است که بتوان طبق آن میزان تولید داخلی کالاها را که عمق ساخت داخل نامیده می شود، ارزیابی کرد. بدین منظور معیارهای مؤثر بر اندازه گیری عمق ساخت داخل از مرور ادبیات و تجربیات سایر کشورها شناسایی شد. این معیارها به طور خاص در صنعت خودرو مورد بررسی قرار گرفت و یک مدل اولیه از معیارهای ارزیابی عمق ساخت داخل در صنعت خودرو به دست آمد. سپس این مدل اولیه با استفاده از قابلیت روش سلسله مراتبی فازی (Fuzzy AHP) به نظرخواهی خبرگان گذاشته شد تا به این معیارها وزن داده و رتبه هر یک از آنها مشخص شود. معیارهای نهایی شامل سه معیار است که به ترتیب اولویت «فناوری»، «قطعات و مواد اولیه» و «مشارکت داخلی» هستند.

سرمایه گذاری مشترک بین المللی یکی از روش های همکاری بین شرکتی است که امکان تشکیل شراکت های راهبردی را فراهم می آورد. علی رغم پتانسیل بالای این روش، تعداد زیادی از سرمایه گذاری های مشترک ناموفق بوده و اغلب آنها در مرحله اجرا با شکست مواجه می شوند. تحقیق حاضر به دنبال تهیه الگویی از عوامل کلیدی اجرای موفق سرمایه گذاری های مشترک بین المللی است تا بتواند مدیران اجرایی را در عملیاتی کردن این راهبرد یاری دهد. برای تحقق این هدف از طرح تحقیق کیفی استفاده گردید و با تکیه بر دیدگاه خبرگان، 14 مصاحبه نیمه ساخت یافته با مدیران اجرایی شرکت های خودروسازی که سابقه سرمایه گذاری مشترک دارند (و براساس روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند)، صورت گرفت. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار MAXQDA بهره گرفته شد و درمجموع 8 بعد اصلی (شامل: راهبرد سرمایه گذاری مشترک بین المللی، الزامات سرمایه گذاری مشترک، امور حاکمیت شرکت، تشکیل شرکت مشترک، مدیریت عملیات، ارزشیابی و بازخورد، تداوم شراکت و عوامل محیطی)، 30 مقوله و 115 گزاره از میان 643 کد استخراجی از مصاحبه های انجام گرفته، به عنوان عوامل کلیدی شناسایی شدند و با ترسیم روابط میان آنها الگوی مفهومی پژوهش حاصل گردید.

با توجه به تغییر روند راهبرد و کارآمدی کمتر رویکردهای سنتی به راهبرد لازم است تا سازمان ها رویکرد جدیدی را در پیاده سازی راهبردهای خود اتخاذ کنند که راهبرد باز در این امر نقش مهمی داشته و می تواند به سازمان ها در جهت افزایش کارآیی، بهبود قابلیت های سازمانی و جایگاه رقابتی و توسعه قابلیت های شخصی کمک کند. این راهبرد با هدف افزایش شفافیت و مشارکت و استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات، شکل مدرنی از توسعه راهبرد را ترویج می دهد. با توجه به اینکه مدلی جامع از رویکرد باز به راهبرد، سازمان ها را در رسیدن به این هدف یاری می رساند، هدف این پژوهش ارائه مدل راهبرد باز است. در این پژوهش برای نظریه پردازی از نظریه داده بنیاد و برای طراحی مدل از چارچوب مدل پارادیم نظریه داده بنیاد اشتراوس و کوربین استفاده شده است. مشارکت کنندگان در این پژوهش، خبرگان حوزه تدوین، اجراء و ارزیابی در دانشگاه و صنعت بانکداری هستند که تعداد آنها 11 نفر بوده و به صورت قضاوتی هدفمند انتخاب شدند. با تحلیل داده ها تعداد 193 مورد کد اولیه، 49 مورد مؤلفه و 19 مورد مقوله استخراج گردید که نهایتاً با تعیین شرایط علی (ماهیت سازمان، جهت گیری راهبردی، تفکرات سازمانی و ماهیت محیط)، شرایط زمینه ای (آمادگی فردی، فرهنگی، فناورانه و ساختاری)، شرایط مداخله گر (چالش شفافیت، مشارکت و فناوری)، مقولهمحوری (راهبرد باز)، راهبردها (راهبردهای فناورانه، ارتباطی، ساختاری و کنترلی) و پیامدها (پیامدهای رفتاری، سازمانی و محیطی) مدل پیاده سازی راهبرد باز ارائه گردید.

هدف مقاله حاضر بررسی تأثیر پشیمانی استراتژیک بر عملکرد سازمانی با نقش میانجی تجربه مدیران در شرکت پارسا پلیمر شریف است. روش پژوهش مقاله توصیفی- پیمایشی بوده و نظر بررسی متغیّرها از نوع عِلی مقایسه ای است؛ در این نوع تحقیقات رابطه میان متغیّرها براساس هدف پژوهش تحلیل می گردد. جامعه آماری این تحقیق کلیه مدیران و کارکنان شرکت دانش بنیان «پارسا پلمیر شریف» است. براساس آمار مأخوذه 100 نفر در این شرکت مشغول به کار هستند. باتوجه به کم بودن حجم جامعه آماری از نمونه گیری خودداری شد و تمامی 100 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. در این تحقیق جهت گردآوری داده ها و اطلاعات از پرسشنامه استفاده گردیده است. همچنین برای سنجش متغیّرهای مستقل تحقیق از پرسشنامه های استاندارد آبسو و دیگران (2020) و شالینی و گری (2020) با 15 سؤال استفاده گردید. با کمک نرم افزار Smart PLS داده ها تحلیل شد. روش تجزیه و تحلیل داده ها نیز حداقل مربعات جزئی است. نتیجه آزمون فرضیه اصلی تحقیق نشان داد، پشیمانی استراتژیک بر عملکرد سازمانی با نقش میانجی تجربه مدیران در شرکت «پارسا پلیمر شریف» تأثیر معنادار و منفی دارد. پشیمانی استراتژیک بر تجربه مدیران در شرکت پارسا پلیمر شریف تأثیر معنی دار و منفی دارد. تجربه مدیران بر عملکرد سازمانی در شرکت پارسا پلیمر شریف تأثیر معنادار و مثبت دارد. پشیمانی استراتژیک بر عملکرد سازمانی در شرکت پارسا پلیمر شریف تأثیر معنی دار و منفی دارد.