اندیشه مدیریت راهبردی

کسب منافع حداکثری از منابع حداقلی اعم از فیزیکی، مالی و فکری یکی از مهم ترین اهداف پژوهشی و اجرایی مدیریت بوده و هست. اکثر تحقیقات صورت گرفته در این زمینه با اجتناب از متافیزیک مسائل مدیریت را صرفاً از منظر عوامل مادی مورد بررسی قرار داده اند. این در حالی است که آموزه های دینی و شواهد عملی نشان می دهد که این تنها اراده انسان نیست که بر تلاش هایش اثر می گذارد؛ بلکه عوامل غیرمادی دیگر و در صدر آن ها اراده الهی که محیط بر همه اراده هاست نیز در جمیع امور جریان و تأثیر دارد. این پژوهش بر اساس روش کتابخانه ای و تحلیل توصیفی-استنباطی علاوه بر ارائه شواهد این مدعا به دنبال تبیین تأثیر اراده الهی در سازمان است. برای این منظور میزان و نوع اراده الهی تحت تأثیر دو عامل خدا خواهی انسان و مشیت الهی در قالب یک الگوی مفهومی تبیین شده و سایر عوامل محیطی و خارج از اراده انسان به عنوان واسطه های اجرای اراده الهی در نظر گرفته می شود؛ بنابراین ادعا می شود به هر میزان که اهداف سازمان و مدیریت در راستای بندگی خدا باشد خداوند تبارک وتعالی بیشتر سررشته امور سازمان را بر عهده گرفته و بر اساس مشیتش در امور دخالت می فرمایند که از آن به برکت در عرصه سازمان تعبیر شده است. در نهایت بر اساس قرآن و روایات زمینه هایی که موجب نزول برکت در فعالیت های سازمانی می شود، ارائه می گردد.

سازمان، ابزاری جهت خدمت به اجتماع است. از این رو، تبیین وظایف و مسئولیت های آن در قبال اجتماع، امری ضروری است. ایجاد حوزه ای به نام مسئولیت اجتماعی سازمان و تبیین ابعاد آن، تلاشی به منظور تبیین این وظایف است. این مفهوم در غرب با تغییر مبانی فلسفی و دیدگاه دانشمندان نسبت به سازمان و محیط آن، تحولاتی داشته است. مسئولیت اجتماعی سازمان در بستر اندیشه غرب و متناسب با نیازهای جامعه غربی شکل گرفته و در قرن اخیر، موضوع گفت وگو و تضارب آرای دانشمندان علم مدیریت قرار گرفته است. متأسفانه این موضوع در بین دانشمندان مدیریت اسلامی، استقبال کمی داشته است. جهت شروع پژوهش اسلامی در این موضوع، ابتدا باید به تبیین وجود مفهومی به نام مسئولیت اجتماعی سازمان در اندیشه اسلامی پاسخ داد. از این رو مقاله حاضر به دنبال پاسخگویی به این سؤال اساسی است که در منظر دین اسلام، مفهومی به نام مسئولیت اجتماعی سازمان وجود دارد؟ برای پاسخگویی به این سؤال، از برهان عقلی، یکی از منابع معرفت شناسی دین اسلام استفاده شده است. در این مقاله پس از تبیین اصالت سازمان، به حقوق و مسئولیت های ملازم آن حقوق پرداخته شده و در نهایت به وجود مسئولیت برای سازمان نسبت به اجتماع در قالب مسئولیت های سلبی و ایجابی دست یافته شده است.

یکی از چالش های نظری و عملی فراروی بوروکراسی دولتی پیوند یا جدایی سیاست و اداره است. بی تردید درجه ای از دخالت سیاست در اداره نه تنها مضر نیست بلکه جلو ه ای از دموکراسی محسوب می شود؛ اما تزریق پررنگ سیاست در اداره منجر به سیاست زدگی منفی خواهد شد. هدف این پژوهش برکشیدن پیامد های منفی چنین نوع سیاست زدگی در بوروکراسی دولتی در ایران است. پژوهش در دو مرحله کیفی و کمی انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد دو بعد اداری و سیاسی مهم ترین ابعاد سیاست زدگی بوروکراسی در ایران هستند که بعد اداری به سه مؤلفه بحران یادگیری، نفاق بوروکراتیک و بحران کارایی و بعد سیاسی نیز به سه مؤلفه بحران عدالت اجتماعی، بحران مشارکت و بحران مقبولیت طبقه بندی می شود.

تصمیمات راهبردی را از سه بعد می توان بررسی کرد: موقعیت، فرایند و محتوا. این پژوهش کیفی با هدف غاییِ تبیین فرایند راهبردسازیِ شرکت های موفق ایرانی در محیط پیچیده، با طرح نظام مند نظریه داده بنیاد، اجرا شده است. بدین منظور، ضمن مطالعه، از طریق مصاحبه با افراد آگاه، مشاهده نزدیکِ بیش از شش سازمان و شرکت موفق و فعال در محیط های پیچیده و بررسی متون موجود علمی، مجموعه ای از مضامین اولیه، طی فرآیند کدگذاری باز گردآوری شد و مقوله هایی از دل آنها استخراج گردید. با دسته بندی این مقوله ها، گام های اصلی فرآیند مطلوب، تبیین و طراحی شد. گفتنی است که این فرآیند، گویای روابط علی و معلولی بین پدیده ها نیست بلکه گام های اخذ تصمیمات راهبردی را بیان می کند. اجزای اصلی این مدل عبارت اند از تدوین چشم انداز و اهداف کلان، جست وجوی فرصت ها، شناخت تغییرات محیطی، شناخت مدل ذهنی مدیران عالی، گفت وگو و تعاملات اجتماعی، بداهه گری راهبردی، گفت وگو و مذاکره برای استقرار راهبرد، یادگیری در اثر عمل و تجربه و تثبیت راهبرد.

گزینش و استخدام یکی از زیرسیستم های مهم مدیریت منابع انسانی است. در یک نگاه دقیق مدیریت یا اداره به طور عام و عقد استخدام به طور خاص، یک فعل سازمانی است و فعل سازمانی از مصادیق فعل مکلف بوده، که موضوع علم فقه است؛ پس همان طوری که با روش اجتهادی می توان حکم فعل مکلف را استنباط کرد، می توان مبانی فقهی عقد بودن استخدام را نیز با روش اجتهادی استنباط کرد. یکی از مشکلات فراروی ما در سازمان های دولتی ریزش نیروی با تجربه و خبره سازمان، به دلیل استعفای کارکنان از سازمان است، بر این اساس همیشه این سؤال مطرح است که آیا استخدام عقد جایز است؟ یا همانند اجاره از عقود لازم محسوب می شود، یا عنوان مستقلی از عقود و به مانند انتصاب است که مشمول اصالة اللزوم نیست و عزل و استعفا در آن جریان دارد؟ لذا در این جستار، با روش تحلیلی توصیفی به وجه شباهت آن و همچنین وجه تمایز آن با انتصاب و اجاره پرداخته، که با هدف تبیین ماهیت فقهی - حقوقی استخدام این نتیجه که استخدام به معنای به کارگیری، ایقاع نیست بلکه از عقود لازم شرعی است و منطبق با عقد اجاره است؛ ضمن اینکه از جهاتی متمایز از انتصاب به معنای به کارگماری است؛ به همین جهت سازمان متبوع حق دارد با دشوار کردن شرایط موافقت با استعفای کارکنان، از موجبات ریزش نیروی انسانی امین و متعهد خود جلوگیری کند.

اعمال حاکمیت خوب نیازمند توجه و بررسی بخش های مختلف در سطح کشور است. هر چقدر سطح حاکمیت به سطح حاکمیت خوب نزدیک تر باشد بلوغ حاکمیت مناسب تر است. دانشگاه به عنوان یک نهاد آموزشی در سطح کشور نیازمند ارزیابی و تحلیل پیاده سازی حاکمیت خوب است. این پژوهش با هدف شناسایی و وزن دهی شاخص های حاکمیت دانشگاهی و ارزیابی آن انجام شده است. دانشگاه تهران به عنوان بزرگ ترین دانشگاه کشور به عنوان نمونه مطالعاتی انتخاب شده است. کلیه اعضای هیئت علمی رسمی این دانشگاه جامعه آماری پژوهش را تشکیل می دهند. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی 110 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. بر اساس مصاحبه نیمه ساختارمند با خبرگان شاخص های اندازه گیری حاکمیت مشخص و به وسیله فرایند سلسله مراتبی فازی وزن آن ها محاسبه گردید. داده ها به وسیله ابزار پرسشنامه جمع آوری و بر اساس آزمون t آزمون فرضیه های پژوهش صورت گرفت. فرضیه اصلی پژوهش و پنج فرضیه فرعی در سطح اطمینان 95 درصد مورد تأیید قرار گرفتند. از جمله نتایج این پژوهش می توان به تعیین ابعاد ساختاری، پاسخ گویی، مدیریت، استقلال و مشارکت جهت ارزیابی حاکمیت دانشگاهی و هم چنین سطح مناسب حاکمیت دانشگاهی در دانشگاه تهران اشاره کرد.

هدف اصلی این مقاله طراحی مدل فعالیت ها و فرآیند های رهبری بازگشت به مسیر اصلی در نظام آموزش عالی ایران بود. بدین منظوراینمطالعه جاری به بررسی تجربیات زنده و دیدگاه هایمدیران دانشگاه فردوسی مشهد دربارهفعالیت ها و فرآیند های رهبری بازگشت به مسیر اصلی با دو رویکرد کیفی و کمی پرداخت. نمونه پژوهش مدیران دانشگاه فردوسی مشهد بود. روش مطالعه با توجه به هدف آن روش آمیخته بود و برای جمع آوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختارمند و برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. حاصل مطالعه مدل فعالیت های رهبری بازگشت به مسیر اصلی در دانشگاه فردوسی مشهد است که به تبیین فعالیت ها و فرآیند های رهبری بازگشت به مسیر اصلی پرداخته است. در راستای شناسایی فعالیت ها و فرآیند ها پرسشنامه حاصل از تحلیل مصاحبه های کیفی در بین 226 نفر از مدیران دانشگاه فردوسی مشهد به روش سرشماری اجرا شد و با بهره گیری از داده های 209 پرسشنامه قابل استفاده به وسیله تحلیل عاملی اکتشافی مدل تحقیق ارائه گردید. نتایج حاصل ارائه مدلی شامل هشت فعالیت توسعه هدفمند مهارت ها، تحول مبتنی بر تعهد، شایسته گزینی در اقدامات، توسعه فرهنگ یادگیری سازمانی، توسعه فرهنگ مشارکت، تمرکز بر بهبود سریع و مستمر، توازن در رهبری، تسهیم چشم انداز و آرمان هاست.