اندیشه مدیریت راهبردی

سنن الهی، قوانینی هستند که خداوند بر عالم خلقت حاکم فرموده است و از طریق آنها، تدبیر خود بر عالم تکوین را جاری می سازد. استفاده از این سنن در حوزه های دانشی گوناگون، به ویژه در آینده پژوهی، می تواند مفید واقع شود. سنت پژوهی به عنوان رویکردی نوین در آینده پژوهی در جهت استفاده از سنن برای برآورد و تخمین آینده و همچنین ساخت آن معرفی می شود. سنت پژوهی، پژوهش در سنت های الهی و کشف آنها، تبیین شرایط و چگونگی تحقق آنها و تبیین چگونگی نحوه تعامل سنن با یکدیگر در جهت تحلیل و تبیین وقایع آینده است.     در این تحقیق به عنوان مطالعه موردی از رویکرد سنت پژوهی، سنت رزق موردبحث قرار می گیرد. سنت رزق ازجمله سنت هایی است که خداوند بر عالم خلقت حاکم فرموده است و مبتنی بر آن، روزی بندگان خود را تدبیر می فرماید. جریان سنت رزق در عالم خلقت، براساس خرده سنت هایی تحقق پیدا می کند که در این مقاله مبتنی بر آیات و روایات، این خرده سنت ها در قالب قوانین خداوند در روزی رسانی تبیین شده است. درمجموع این مقاله به 20 قانون مرتبط با رزق و نظام حاکم بر آنها اشاره می کند.

امروزه به کارگیری سرمایه انسانی به دلیل ورود به عرصه های اقتصادی و حل مشکلات معیشتی از دغدغه های اساسی است. از این منظر مقام معظم رهبری به طور مکرر براشتغال سرمایه انسانی و بالطبع رونق صنایع تولیدی تأکید ویژه داشته اند. این پژوهش با رویکرد کیفی با روش تحلیل مضمون به استخراج مؤلفه های مؤثر بر به کارگیری سرمایه انسانی در تولید و اشتغال از دیدگاه مقام معظم رهبری می پردازد. محیط پژوهش شامل کلیه بیانات مقام معظم رهبری در خصوص تولید و اشتغال در سال های 1397-1378 می باشد که از وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه ای و نرم افزار حدیث ولایت استخراج شد و نمونه گیری تا اشباع اطلاعات ادامه یافت که 414 کد استخراج گردید و با کمک نرم افزار MAXQDA12 مورد تحلیل و دسته بندی قرار گرفت. با تحلیل بیانات درنهایت مؤلفه های استخراج شده به صورت نشانه (زیرکد فرعی)، مفهوم (کد فرعی) و مقوله (کد اصلی) عنوان شدند. سپس مفاهیم در سه مقوله اهمیت، شیوه و نتایج به کارگیری سرمایه انسانی در تولید و اشتغال دسته بندی شد. نتیجه پژوهش نشان داد در زمینه شیوه به کارگیری سرمایه انسانی در تولید و اشتغال لازم است که بیشترین توجه دولت و مسئولین و آحاد مردم بررونق تولیدات باشد و برای رونق دادن به تولیدات مهم ترین کاری که می تواند صورت گیرد جلوگیری از واردات و قاچاق و قوام بخشی به تولید ملی است، تا بدین صورت مهم ترین نتیجه مطلوب از دیدگاه مقام معظم رهبری که اشتغال زایی و کاهش بی کاری قشرجوان است عملی شود.

یکی از عرصه هایی که بازاریابی در آن ورود کرده است، عرصه تبلیغات دینی است. دانشمندان مسیحی با محوریت کلیسا، تلاش کرده اند تا به منظور رشد و توسعه جامعه مخاطبین خود، از ابزار بازاریابی و مفاهیم آن استفاده کنند. بااین حال هم نشینی دو واژه «بازاریابی» و «دین» به عنوان دو مفهوم منفی و مثبت به دلایلی مانند تفاوت دیدگاه ها به این دو واژه همواره مورد مناقشه بوده است. در این مقاله، تلاش گردیده است تا دیدگاه جامعه مذهبی موردبررسی قرار گیرد. بدین منظور، پرسشنامه ای طراحی و روایی آن توسط 10 نفر از اساتید بازاریابی و بازرگانی آشنا به مسائل دینی تأیید شد. این پرسشنامه به صورت الکترونیکی برای حدود 1500 نفر از افراد در شبکه های اجتماعی که دارای مخاطبین هدف بودند، ارسال گردید و 71 پرسشنامه بازگشت داده شد. این مقاله دو فرضیه را موردبررسی قرار داد: فرضیه (1): جامعه مذهبی موافق استفاده از واژه بازاریابی در تبلیغ امور دینی هست، که این فرضیه تأیید شد؛ فرضیه (2) افرادی که دانش بالاتری از بازاریابی دارند، موافق استفاده از بازاریابی در مسائل دینی هستند، که این فرضیه تأیید نشد. همچنین با بهره گیری از ابزار طراحی شده تلاش گردید تا ابزارهای تبلیغی مساجد نیز شناسایی گردد. در بیش از 60 درصد مساجد از پوستر های کاغذی برای تبلیغات استفاده می شود. پس ازآن 47 درصد مساجد از تبلیغات بنری استفاده می کنند. همچنین تبلیغات روزنامه ای و تبلیغات ایمیلی با 1.5 درصد، تبلیغات رادیویی و تلویزیونی با 6.1 درصد، و تبلیغات اینترنتی و وب سایتی با 10.6 درصد، پایین ترین روش های تبلیغاتی مساجد را نشان می دهند.

برای سنجش میزان موفقیت و کارآمدی استراتژی ها ابزار مفهومی یکپارچه ای وجود ندارد. این پژوهش قصد دارد با مفهوم سازی ظرفیت استراتژی چارچوب مفهومی نوین و یکپارچه ای برای سنجش استراتژی ارائه کرده و سطوح و ابعاد مترتب بر آن را نیز تبیین نماید. ظرفیت استراتژی مجموعه ای از پیش آیندها و پی آیندها است که موفقیت استراتژی در گرو حضور متوازن آنها است. برای به انجام رساندن این پژوهش 24 شرکت کننده از مدیران ارشد و رهبران صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد مصاحبه قرار گرفتند. ابعاد و سطوح ظرفیت استراتژی با استفاده از تحلیل تم ها و کدگذاری داده ها تبیین شد. برای تأیید روایی مدل مستخرج از مصاحبه ها، پرسشنامه ای طراحی شد و با مشارکت 35 نفر از مدیران ارشد موردبررسی قرار گرفت. سه نوع ظرفیت اعم از تحلیلی، اجرایی-عملیاتی و سیاسی- ارتباطی در سه سطح فردی، سازمانی و محیطی شناسایی و مفهوم سازی شدند. ظرفیت های تحلیلی عمدتاً با اطلاعات و توانایی جذب و کاربرد آنها سروکار دارند. ظرفیت های عملیاتی/ اجرایی عمدتاً متمرکز بر هماهنگی برای اجرایی کردن استراتژی هستند و ظرفیت های سیاسی-ارتباطی حول محور حمایت و پشتیبانی از استراتژی قرار دارند. طبق اظهارات پاسخ دهندگان مجموعه ای متوازن از ظرفیت های نامبرده برای موفقیت استراتژی حیاتی هستند و شکست استراتژی از توزیع ناموزون این ظرفیت ها ناشی می شود.

مدیریت مالی شخصی یکی از اجزای مدیریت بر خویشتن و از سطوح علوم مالی است که در آن مفاهیم و فرآیندهای اداره امور مالی شخصی مانند کسب درآمد، خرید دارایی ها، برنامه ریزی مالی و سرمایه گذاری بررسی می شود. به طورکلی مالی شخصی را می توان به دو بخش کسب درآمد و تخصیص منابع مالی تقسیم بندی کرد. آموزه های دین اسلام-به عنوان دین خاتم و جامع- سرشار از نگرش ها و دستورات مرتبط با مالی شخصی است. مسأله این پژوهش استخراج اصولی است که اسلام ناب، برای تخصیص منابع مالی شخصی به مسلمانان ارائه می دهد؛ اصولی که نگرش مسلمین را نسبت به مدیریت مالی شخصی و چگونگی تخصیص اموال، شکل می دهد و سبک مدیریت مالی شخصی را جهت دهی و پشتیبانی می کند. برای استخراج این اصول به مرور بیانات مقام معظم رهبری  آیت الله خامنه ای به عنوان اسلام شناس (مجتهد و فقیه) و آگاه به اقتضائات زمانه پرداخته شد و با روش تحلیل مضمون، اصول نگرشی تخصیص منابع مالی شخصی استخراج شد. اصول مستخرجه شامل سه دسته بنیادین، روبنایی و اقتضائی هستند. اصول بنیادین به مبانی نگرشی و اصول روبنایی به مبانی عملیاتی تخصیص و تجهیز اموال شخصی می پردازد. همچنین اصول اقتضائی باعث تطبیق پذیری اصول با شرایط مختلف هستند و چارچوب ارائه شده را منعطف و پویا می نمایند.

بهره گیری از شهود و تصمیم گیری شهودی به عنوان یک عامل مؤثر مدیریت، توجه فزاینده ای را در محافل علمی و پژوهش ها در سطح دنیا به خود جلب کرده است. این پژوهش، با بیان نقش اساسی تصمیم گیری شهودی در شرایط پیچیده جهان امروز، و استفاده از مدلی کمی مبتنی بر عدم قطعیت کوشش می کند، تا الگویی کارآمد برای ارتقای اثربخشی تصمیم گیری شهودی مدیران و شناسایی بهترین تصمیم شهودی نسبت به الگوی بهینه، عرضه کند. برای دستیابی به هدف مذکور، ابتدا یک مدل تصمیم گیری شهودی بر اساس چهار مؤلفه ی تشکیل دهنده آن ارائه و سپس با استفاده از تکنیک های ریاضی یک مدل برنامه ریزی غیرخطی برای تصمیم گیری شهودی بر پایه نظریه دمپستر شافر ارائه گردید. در نهایت با ذکر یک نمونه عملی مدل سازی واقعی از مسأله پژوهش انجام و برای تشریح چگونگی استفاده از آن در جهت ارتقای تصمیم گیری، به کمک روش های ریاضی، به حل آن پرداخته شد. مدل مذکور، در شرایطی که داده ها جهت أخذ تصمیم با ابهام مواجه اند و مبنای منطقی ای جهت أخذ تصمیم وجود ندارد، می تواند راهکار مناسبی جهت کاهش ریسک های احتمالی حاصل از أخذ تصمیم گیری های شهودی گردد. در واقع در این مدل، با تجمیع نظرات خبرگان (تصمیم گیرندگان سازمانی)، یک مدل مرجع پیشنهاد می شود که می تواند به عنوان، مبنایی برای أخذ تصمیمات شهودی قرار گیرد.

یکی از دلایل رکود اقتصادی در این واقعیت نهفته است که اکثر مقامات و پست های برتر سازمانی توسط افراد ناشایست به دلیل همانندسازی و مشابهت قومیتی، اشغال شده اند. پژوهش حاضر باهدف شناسایی ذهنیت مدیران سازمان های دولتی در ارتباط با اثر منسانی قومی در انتصابات سازمانی با استفاده از روش شناسی کیو، انجام شد. این پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش، توصیفی و ازنظر جمع آوری و تحلیل داده ها، آمیخته (کیفی - کمی) اکتشافی است. جامعه آماری موردبررسی کلیه مدیران سازمان های دولتی شهر ایلام بوده اند. همچنین نمونه گیری نیز به روش هدفمند قضاوتی بوده و ابزار گردآوری داده ها مصاحبه نیمه ساختاریافته و جدول کیو است. بخش کیفی با انجام مصاحبه نیمه ساختاریافته با 10 نفر از مدیران سازمان های دولتی شهر ایلام و تحلیل آنها به روش تماتیک، جهت گردآوری فضای گفتمانی به تعداد 106 گزاره و درنهایت انتخاب نمونه معرف فضای گفتمانی به تعداد 41 گویه انجامید، سپس در بخش کمی با تکمیل جداول کیو به تعداد 10 جدول و تحلیل داده های به دست آمده به روش تحلیل عاملی، ذهنیت افراد هر گروه مورد شناسایی، تحلیل و بررسی قرار گرفت. درنهایت، براساس یافته ها و نتایج تحلیل عاملی کیو، مشخص شد که چهار الگوی ذهنی (انحصارطلبی، خودشیفتگی، تغییر هراسی و تخصص گریزی) مختلف نسبت به منسانی قومی در انتصابات سازمانی در بین مدیران ارشد سازمان های دولتی شهر ایلام وجود دارد. نتایج پژوهش نشان می دهد الگوی ذهنی انحصارطلبی به دلیل تعداد بیشتر مشارکت کنندگان و جایگاه مهم مشارکت کنندگان نماینده این الگوی ذهنی در مطالعه کیو، نسبت به سایر الگو ها غالب بود.

نظام سیاسی، متغیّر بسیار مهمی است که بر خط مشی گذاری عمومی اثر می گذارد و آن را از یک کشور به کشور دیگر متفاوت می کند. اکثر قریب به اتفاق مطالعات موجود در مورد بازیگران مشارکت کننده در فرآیند خط مشی گذاری، مطالعاتی است که در نظام های دموکراتیک غربی انجام شده است. نظام سیاسی ایران یک نظام مردم سالاری دینی است و با نظام های دموکراتیک غربی تفاوت دارد. هدف از این تحقیق شناسایی بازیگران غیررسمی مرحله تصویب خط مشی در ایران بود. برای این منظور ابتدا با استفاده از تحلیل محتوای کمی صورتجلسات مجلس شورای اسلامی از فرودین 1395 تا فرودین 1397 و همچنین فیلم تلویزیونی خانه ملت از فرودین 1396 تا فرودین 1397، بازیگران غیررسمی مرحله تصویب خط مشی های عمومی شناسایی شدند و سپس با استفاده از تحلیل محتوای کیفی مصاحبه با 5 نماینده و یکی از کارکنان مجلس، مهم ترین آنها شناسایی و نقش آنها بیان شد. یافته ها نشان داد که اولاً، در نظام مردم سالاری دینی نیز همانند کشورهای دموکراتیک غربی بخش خصوصی، کارگزاران منصوب بازیگران مهم غیررسمی تصویب خط مشی هستند؛ ثانیاً، در نظام مردم سالاری دینی ایران برخلاف کشورهای دموکراتیک غربی، آحاد شهروندان، دانشگاهیان و نظامیان بازیگران فرآیند تصویب خط مشی هستند.

نوآوری را می توان توسعه و به کارگیری راه های جدید و به طور چشمگیر بهبود یافته برای پاسخ گویی به نیازها و مسائل اجتماعی و اقتصادی تعریف کرد. تاکنون الگوها و رویکردهای متعددی در سطوح مختلف سازمانی و ملی برای اندازه گیری و ارزیابی نوآوری ارائه شده است. از طرفی، به دلیل ماهیت متفاوت سازمان های دفاعی، نوآوری در این سازمان ها شامل پیشران ها، الزامات و ملاحظات خاصی است. بنابراین، پژوهش حاضر با بهره گیری از رویکرد کیفی و استراتژی طرح چندشیوه ای شامل روش تحلیل مضمون و روش مدلسازی ساختاری تفسیری به ارائه چارچوبی متوازن برای اندازه گیری و ارزیابی نوآوری در سازمان های دفاعی پرداخته است. این چارچوب مشتمل بر دو دسته از مضامین فراگیر پیشران (تحلیل های راهبردی مبتنی بر دکترین دفاعی؛ تحلیل سبد محصولات و فناوری های دفاعی؛ شبکه سازی و توسعه همکاری های فناورانه؛ بازطراحی نهادها، فرآیندها و توسعه سرمایه های انسانی؛ مدیریت منابع، زیرساخت ها و ظرفیت ها) و مضامین فراگیر وابسته (نتایج سرمایه های انسانی؛ نتایج شبکه همکاران دفاعی؛ نتایج مشتریان و نیروهای مسلح؛ نتایج عملکردی نوآوری های دفاعی؛ نتایج مالی و ماموریتی؛ نتایج جامعه و امنیت ملی) است. ویژگی اصلی این چارچوب آن است که نوآوری های فناورانه و سازمانی، نوآوری های تدریجی و ریشه ای، افق زمانی گذشته، حال و آینده و ملاحظات اجتماعی، فنی و اقتصادی را به طور همزمان در برمی گیرد.

شناخت تصویر از آن دست مفاهیم کمتر شناخته شده در فضای علوم انسانی ایرانی است. مفهومی که البته به سبب تأثیرگذاری تجاری، توجهات اصحاب حرف مشاغل را به خود مشغول ساخته و همه را وادار نموده تا برای کسب منافع بیشتر، به نحوه شکل گیری تصویر خود (کالا/ سازمان) در اذهان مخاطبان حساس باشند. مسأله: نهاد علم و دانشگاه نیز گرچه دور از دادوستدها و الزامات معمول بازاری است، اما برای پیشبرد اهداف علمی و فرهنگی خود، نیازمند توجه به تصویر خود در جامعه و خصوصاً میان دانش آموزان دبیرستانی که اعضای بالقوه آن محسوب می شوند، هست. لذا در پژوهش حاضر تلاش شده تا ضمن بررسی پیشینه موضوع «تصویرپژوهی دانشگاه»، تصویر داوطلبان از دانشگاه امام صادقعلیه السلام را صورت بندی نماییم. روش: بدین منظور با اتخاذ روش شناسی کیفی در نمونه گیری، 60 مصاحبه کیفی نیمه ساختارمند (متمرکز) با داوطلبان ورود به دانشگاه در سال های 1395 و 1396 انجام پذیرفت و داده های به دست آمده با روش تحلیل مضمون شبکه مضامین پردازش شد. در جمع بندی مقولات نیز به برخی از زوایای تصویر مخاطبان از دانشگاه مبتنی بر مدل های نظری دانشگاه مطلوب، مورد داوری قرارگرفت. یافته ها حکایت از آن داشت که تصویر موجود در محورهایی از قبیل علمی، فرهنگی، وابستگی و... شامل جهت گیری های مختلف مثبت و منفی بوده و مسئولان دانشگاه برای تصحیح و تقویت این تصویر، نیازمند بازنگری جدی در سیاست های تصویری خود هستند.

مقاله حاضر با هدف شناسایی و رتبه بندی عوامل مؤثر بر نوآوری در دانشگاه امیرکبیر انجام شده است. روش پژوهش از نظر هدف کاربردی و از منظر گردآوری داده ها توصیفی- همبستگی از نوع مدل یابی معادلات ساختاری است. جامعه آماری پژوهش، کلیه اعضای هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر در 22 دانشکده به تعداد 983 نفر بوده که با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران، حجم نمونه ای به تعداد 276 نفر به شیوه نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب گردید. جهت شناسایی عوامل مؤثر بر نوآوری در دانشگاه ها از طریق پیشینه پژوهش های انجام شده و مبانی نظری در سازمان های آموزشی (دانشگاه ها) و غیرآموزشی سیزده عامل (رهبری، مدیریت دانش، توانمندسازی سرمایه انسانی، ساختار دانشگاه، فرهنگ دانشگاه، مأموریت و استراتژی، سازمان یادگیرنده، انگیزش، محیط دانشگاه، فناوری اطلاعات و ارتباطات برنامه درسی، ارتباطات و تعاملات، کارآفرینی دانشگاهی) شناسایی شد. سپس عوامل بر مبنای ادبیات پژوهش به سه دسته سازمانی، انسانی و فراسازمانی دسته بندی شد. به منظور گردآوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته 78 گویه ای استفاده شد که ضریب آلفای کرونباخ برای عامل های زیربنایی ابزار 3/82 به دست آمد. جهت بررسی روایی پرسشنامه نیز از تحلیل عاملی تأییدی مرتبه اول و دوم استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد: 1- مدل کلی پژوهش با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی با ده عامل فرهنگ، ساختار، رهبری، فناوری اطلاعات و ارتباطات، مدیریت دانش، مهارت های فردی، مهارت گروهی، روابط بین الملل، ارتباط با دانشگاه های دیگر و ارتباط با صنعت مورد برازش قرار گرفت. 2- همه نشانگرها به طور معنی داری با عامل زیربنایی خود مرتبط هستند و مدل اندازه گیری طی ارزیابی شاخص های جزئی مطلوب است. 3- جهت رتبه بندی عوامل مؤثر بر نوآوری در دانشگاه از آزمون فریدمن استفاده شد. آماره خی دو نشان می دهد که بین میانگین های رتبه ای تفاوت معناداری در سطح 05/0 وجود دارد. 

با گسترش و افزایش حجم تولید اطلاعات و تنوع نیازهای استفاده کنندگان لازم است از ابزار توانمندی استفاده شود تا به جای انسان بررسی، تحلیل، پیش بینی و سپس تصمیم گیری نماید. یکی از این ابزارهای کارآمد در فرایند تصمیم گیری هوش تجاری است که در راستای پشتیبانی از تصمیم گیری های هوشمندانه است. عدم استفاده از ابزار های نوین گزارش دهی در سازمان ها موجب بروز مشکلات عدیده ای می شود که ازجمله آنها: متفرق و حجیم بودن داده ها، کندی در تهیه گزارشات، گزارش دهی در سطح مدیران میانی، ناتوانی در تهیه گزارشات تحلیلی و چند بُعدی است. اطلاعات مالی زمانی می تواند برای تصمیم گیری استفاده کنندگان مفید باشد که دارای کیفیت باشند، یعنی هم زمان دارای ویژگی قابل اتکاء و مربوط بودن باشند. اما آنچه موردتوجه است کاهش کیفیت گزارشات مالی به دلیل تضاد بین ویژگی قابل اتکاء و مربوط بودن اطلاعات است. بر این اساس مسأله پژوهش حاضر این است که آیا هوش تجاری می تواند تضاد بین ویژگی های کیفی اطلاعات مالی را برطرف نماید و بر کیفیت آن بیفزاید؟ بدین منظور اطلاعاتی که در مورد ارتباط بین ویژگی های کیفی اطلاعات مالی و شاخص های مربوط به هوش تجاری بوده از جامعه حسابداران رسمی ایران جمع آوری و به روش معادلات ساختاری مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. بررسی نشان داد شاخص های هوش تجاری که شامل یکپارچگی، اطلاع رسانی، ارتباطات و استنتاج، تحلیل تجاری، تحلیل فنی، تحلیل تحقیقی، سیستم های هشداردهنده و تصمیم گیری اثربخش است برای اندازه گیری شاخص های مربوط به ویژگی های کیفی اطلاعات مالی که شامل مربوط بودن و قابل اتکاء بودن می باشند مناسب هستند و از بار عاملی مورد قبولی برخوردارند. یافته ها بیانگر این است که، هوش تجاری می تواند 87 درصد از محدودیت های اطلاعات مالی را برطرف نموده و بر کیفیت آن بیفزاید.