اندیشه مدیریت راهبردی

افزایش تنش ها و مخاطرات طی نیم قرن گذشته خصوصاً در حوزه مالی و اقتصادی، اثر گذاری مستقیمی بر رفاه زندگی بشر داشته است. بر همین مبنا علاوه بر اینکه مطالعه و تحقیق برای کنترل و مدیریت این تنش ها در قالب مباحث مربوط به تاب آوری و مقاوم سازی اقتصادی از اهمیت ویژه ای برخوردار گشته، لزوم و ضرورت ورود این ادبیات به حوزه سیاست گذاری و برنامه ریزی های رفاهی نیز قابل درک است. به این معنی که امروز جهت نیل به مدل های جامع تر و کامل تر رفاه، ورود ادبیات تولیدشده در حوزه تاب آوری اقتصادی در برنامه ریزی و سیاست گذاری های رفاهی لازم و ضروری خواهد بود. بر اساس همین ضرورت، هدف مقاله پیش رو پاسخ به این پرسش است که آیا از نظر اساتید و دانشمندان ادبیات تاب آوری اقتصادی و صاحب نظران حوزه رفاه اجتماعی نقاط اشتراک و تلاقی میان دو ادبیات برنامه ریزی رفاه اجتماعی و تاب آوری اقتصادی وجود دارد؟ نقاط تلاقی و یا مؤلفه های مشترکی که می توانند هم زمان نیازها و خواسته های هر دو عرصه را پاسخ دهد، کدام ها هستند؟ به همین منظور با استفاده از فن مصاحبه های عمیق با متخصصین و تحلیل این اطلاعات به روش تحلیل داده بنیاد این نتیجه حاصل شد که اشتراک مفهومی بالای نظری در شاخص ها و مدل های مفهومی دو حوزه مورد تأیید خبرگان است. همچنین حاصل این تطبیق ارائه یک مدل مفهومی ترکیبی به نام لگام- PEOPLES اعتباربخشی شده و تکمیل شده با نظر متخصصان ایرانی دو حوزه است که این امکان را فراهم می کند که نه تنها متخصصان و سیاست گذاران این دو عرصه با هم زبانی و اشتراک هدف دست به ساختن مدل های ترکیبی توأمان بزنند، بلکه ورود سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی به عرصه برنامه ریزی رفاه اجتماعی را ممکن، عملی و لازم می سازد.

در میان سازمان های غیرانتفاعی، سازمان هایی که با رسالت و انگیزه های دینی و مذهبی تشکیل می شوند، با نام «سازمان های ایمان محور» شناخته می شوند. تعاریف، شناسایی وجوه اصلی و نوع شناسی های گوناگونی از این سازمان ها صورت گرفته و درباره مدیریت، رهبری، منابع مالی و موارد دیگر آن ها پژوهش های بسیاری انجام شده است. در ایران علی رغم وجود فرهنگ اسلامی و به ویژه تشکیل سازمان های مبتنی بر ایمان پس از انقلاب اسلامی، پژوهش علمی بر روی این سازمان ها و شناسایی و حل مسائل آن ها به میزان پژوهش های متداول دنیا نرسیده است. یکی از مهم ترین سازمان های انقلابی و ایمان محور، «بسیج دانشجویی» است که با رسالت و انگیزه دینی تشکیل شده است. بسیج دانشجویی بر اساس فرمان تشکیل آن، یکی از ضرورت های انقلاب اسلامی است و وظیفه پاسداری از اصول اسلام ناب محمدی(ص) را در دانشگاه بر عهده دارد. ویژگی های دانشجویی بودن و داوطلبانه بودن این مجموعه، اهمیت پژوهش علمی درباره این سازمان مهم انقلاب اسلامی را از نظرها دور داشته است. بر این اساس در این تحقیق تلاش شده است تا مرور تفصیلی بر ادبیات سازمان های ایمان محور انجام شود. سپس به مدل «قابلیت های رهبری» به عنوان یکی از تئوری های کاربردی برای شناسایی و پرورش رهبران پرداخته شده و رهبری در سازمان های ایمان محور با رویکرد قابلیت های رهبری بررسی شده است. آنگاه بسیج دانشجویی دانشگاه تهران به عنوان نمونه ای برجسته از بسیج دانشجویی های کشور مورد بررسی قرار گرفته است. هدایت چنین مجموعه ای همانند غالب سازمان های ایمان محور متکی بر تقویت باورهای ایمانی و نفوذ رهبری مبتنی بر انگیزه های دینی است. در این تحقیق بر پایه مصاحبه با مسئولان این مجموعه تلاش شده است اصلی ترین شایستگی های لازم برای رهبری این سازمان استخراج شود.

وجود خط مشی های متعدد برای حل مسائل مشترک و یا برای حوزه خط مشی واحد، سبب می گردد نتایج آن خط مشی ها حاصلِ مطلوبی را به ارمغان نداشته باشند. موازی کاری، تعارض نقش ها و عدم همکاری میان نهادهای ذیلِ یک حوزه خط مشی گاه باعث می شود با برآیند صفر و یا حتی منفی در ارزیابی نتایج آن خط مشی ها مواجه گردیم. چه باید کرد؟ مدل ها و رویکردهای متنوعی در پاسخ به این سؤال ارائه شده است. پاسخ به این سؤال را در انبوهی از مفاهیم متنوعی می توان یافت که هریک از زاویه ای خاص و گاهی متفاوت به این مسئله نگریسته اند. اصلی ترین پاسخ را با مفهومی تحت عنوان «یکپارچه سازی خط مشی» پیشنهاد داده اند. یکپارچه سازی خط مشی را می توان « به مثابه یک فرآیند مفهوم پردازی تعریف نمود که طی آن، خط مشی ها در یک کلِّ واحد، همسان و هماهنگ می شوند و یا اینکه مسائل مربوط به یک خط مشی در دیگر خط مشی ها ادغام می شود». علی رغم مناسب بودن این رویکرد برای اجرا در فرآیند خط مشی گذاری در حوزه های مختلف کشور، چنین رویکردی نتوانسته است مسیر همواری را برای خود ایجاد نماید. این تحقیق بر آن است تا با استفاده از روش شناسی نظریه پردازی داده- بنیاد به واکاوی علل این ناکامی در حوزه فرهنگ بپردازد. بدین منظور، مصاحبه های عمیق و باز با خبرگان اجرایی و دانشگاهی حوزه خط مشی گذاری فرهنگی صورت گرفت و نظرات آنان در سه مرحله و بر اساس کدگذاری باز، محوری و انتخابی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. آنچه در نهایت حاصل گردید، سه مقوله اصلیِ مؤثر در ناکامی یکپارچه سازی خط مشی های فرهنگی در ایران بوده است که با عناوین زیست بومِ فرهنگ، ساختار خط مشی گذاری و فرآیند خط مشی گذاری معرفی شده اند. این مقوله ها با دسته بندی عوامل ناکامیِ موجود در ادبیات علمی این حوزه (عوامل هنجاری، سازمانی و رویه ای) انطباق معنایی دارند. در ذیل هریک از این مقوله ها، دلایل اصلی علل ناکامی یکپارچه سازی تشریح شده است.

نحوه تعامل سازمان ها با یکدیگر مسئله ای است که در حوزه سازمان دهی و ارتباطات بین سازمانی تعریف می شود. در این میان دو رویکرد اساسی وجود دارد: رقابت و همکاری. در دیدگاه مبتنی بر رقابت سازمان ها رقبایی در نظر گرفته می شوند که به منظور رسیدن به اهداف خود در مقابل یکدیگر قرار می گیرند. در دیدگاه مبتنی بر همکاری رابطه میان سازمان ها بر اساس تحقق منافع مشترک تعریف شده و برای رسیدن به آن بجای ضدیّت، با یکدیگر همکاری می کنند. شبکه های همکاری راهکاری عملیاتی به منظور توسعه روابط همکارانه مبتنی بر اعتماد است. در یک شبکه همکاری کلیه سازمان های همکار به صورت یک کل دیده می شوند که در آن از ظرفیت ها، شایستگی ها و نقاط قوت فکری هریک از اعضاء برای به دست آوردن مزیت رقابتی و به حداکثر رساندن عملکرد کل شبکه استفاده می شود. در این تحقیق با به کارگیری راهبرد نظریه پردازی داده بنیاد مدل مفهومی رشد شبکه همکاران با مطالعه موردی سازمان هوافضا ارائه گردیده است. این مدل از سه بخش اصلی طراحی نظام مند شبکه پایدار، همکاری های راهبردی و همکاری های قانون مند و متعهدانه تشکیل شده است.

امروزه، بسیاری از سازمان ها به این باور رسیده اند که نام و نشان تجاری یکی از باارزش ترین دارایی های آن هاست. ازجمله مهم ترین ویژگی های یک نام تجاری، قابلیت اعتماد و ارزش ویژه نام تجاری است. از طرفی عوامل آمیخته بازاریابی جوهره اصلی فعالیت های بازاریابی محسوب می شود. عوامل مختلفی بر اعتماد، ارزش ویژه نام تجاری و همچنین عوامل آمیخته بازاریابی تأثیر می گذارند که از بین این عوامل می توان به اعتقادات مذهبی مشتریان اشاره کرد. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر اعتقادات مذهبی مشتریان بر ارزش نام تجاری صنایع غذایی آستان قدس رضوی است. این تحقیق ازنظر هدف کاربردی و به لحاظ روش اجرا یک تحقیق پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق شامل مشتریان محصولات آستان قدس رضوی شهر مشهد و تعداد اعضای نمونه 384 نفر بودند که با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. به منظور جمع آوری داده ها از ابزار پرسش نامه استفاده شد. تجزیه وتحلیل داده ها به روش الگوی معادلات ساختاری با نرم افزار لیزرل انجام گرفت. طبق یافته های این تحقیق، متغیر مستقل اعتقادات مذهبی مشتریان تأثیر مثبت و معناداری بر متغیر وابسته ارزش نام تجاری شرکت (که حاصل برآیند متغیرهای اعتماد، ارزش ویژه نام تجاری و عوامل آمیخته بازاریابی است) دارد.

با توجه به تغییرات سریع و محیط پویایی که سازمان ها به سرعت در آن متولد شده، به سختی رقابت نموده و به راحتی از گردونه فعالیت بازمی مانند، شرط بقای حیات و حضور در بازارهای شدیداً رقابتی، هماهنگی استراتژی های سازمانی و استراتژی های اطلاعات به کار گرفته شده در سازمان هاست. به همین دلیل بحث انطباق استراتژیک در سازمان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. منظور از انطباق استراتژیک، انطباق، هماهنگی و یکپارچه سازی استراتژی های کلان سازمان با استراتژی های فناوری اطلاعات با توجه به زیرساخت های سازمانی و فناوری های اطلاعاتی است. در این تحقیق ابتدا موضوع انطباق استراتژیک را به صورت عام بررسی گردیده و سپس با بررسی وضعیت مؤسسات آموزشی و پژوهشی این موضوع در دانشگاه تهران، به عنوان یک مؤسسه آموزشی- پژوهشی نمونه، بررسی شده است. سپس از میان مدل هایی که ارتباط بین مؤلفه ها و اجزای مؤثر بر انطباق استراتژیک را تبیین می کنند، مدل پاپ را انتخاب و با پیاده سازی آن برای دانشگاه تهران، ارزیابی اولین مرحله از انطباق استراتژیک که تعیین چشم انداز این انطباق است، انجام شده است. ابزار استفاده شده برای جمع آوری اطلاعات در این مطالعه پرسش نامه و مصاحبه است که پس از جمع آوری دیدگاه های اعضای اصلی معاونت برنامه ریزی و فناوری اطلاعات دانشگاه تهران، روش تحقیق توصیفی با استفاده از مطالعه موردی به کار گرفته شده و چشم انداز سطح سرویس را برای این انطباق، مناسب تشخیص داده شده است. با توجه به روش به کار گرفته شده در این تحقیق این فرضیه می تواند در مطالعات بعدی مورد آزمون قرار گیرد و در صورت اثبات مدل انطباق استراتژیک حوزه آموزش و تحقیقات و فناوری تعیین گردد. در پایان پیشنهاداتی برای ادامه این تحقیق با استفاده از ایجاد یک سیستم پشتیان تصمیم مبتنی بر وب داده شده است.

بقای سازمان ها در دنیای پررقابت امروزی نیازمند بررسی عملکرد و جایگاه آن ها در بازار است. شرکت های بیمه نیز به عنوان بخش مهمی از اقتصاد در هر کشور باید برای رسیدن به این مهم در دستیابی به اهداف خود موفق عمل کنند؛ بنابراین، استفاده از الگویی جهت ارزیابی عملکرد سازمان و بررسی جایگاه رقابتی آن برای مدیران شرکت های بیمه اهمیت فراوانی دارد. مدل های مورد استفاده برای این منظور، با گرایش بیشتر به بعد محصول، بیشتر بر پایه اصول کارت امتیازی متوازن و یا با روش ها و فنون دیگر، توانسته اند عوامل مختلف مؤثر بر عملکرد این شرکت ها را بررسی کنند. بااین حال، جای خالی رویکردهایی که گرایش بیشتری به نوآوری، مشتری و نحوه برقراری ارتباط با وی داشته باشند ، به شدت احساس می شود. برای این منظور، در این پژوهش از مدل دلتا استفاده شده است. هدف اصلی پژوهش حاضر این است که دریابد آیا رابطه معناداری بین به کارگیری گزینه های راهبردی مدل دلتا در صنعت بیمه و عملکرد آن وجود دارد یا خیر. نتایج تجزیه وتحلیل های انجام شده روی داده های به دست آمده از نمونه هایی از کارشناسان پنج شرکت بیمه برتر در صنعت بیمه ایران (ایران، البرز، آسیا، دانا و پارسیان) و مشتریان آن ها با استفاده از روش معادلات ساختاری نشان داد که به کارگیری گزینه های راهبردی مدل دلتا تأثیر مثبتی بر عملکرد سازمان دارد و ازاین رو به سازمان ها پیشنهاد می شود با هم راستا کردن اقدامات خود با الزامات جای گیری در هر یک از جایگاه های مدل دلتا، اثربخشی فعالیت های خود را افزایش دهند تا بتوانند عملکرد خود را بهبود بخشند.