میثم پورصفر

سازمان پدیده ای اجتماعی است که دارای ابعاد مختلفی بوده و انسان در مرکز ثقل آن قرار دارد. با وجود نفوذ روزافزون فناوری ها در سازمان، اثربخشی آنها امروزه بیش از هر چیزی به نیروی انسانی و روابط متقابل آنها با یکدیگر بستگی دارد. لذا این پژوهش با تمرکز بر رفتارهای منفی کارکنان در سازمان های دولتی به گونه شناسی کارمندان سمّی پرداخته است. روش تحقیق، از نوع کیفی بوده و برای گردآوری اطلاعات از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شده است. جامعه ی آماری شامل مدیران و متخصصان حوزه منابع انسانی سازمان های دولتی در استان گیلان بوده که، تعداد 15 نفر با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. برای تحلیل داده ها، ابتدا با انجام تحلیل محتوا با رویکرد استقرایی، ویژگی های کارمندان سَمی در9 طبقه قرار گرفتند. سپس تحلیل مبتنی بر گونه شناسی بر روی طبقات بدست آمده، اعمال گردید. برای ساخت گونه شناسی از استراتژی عملیاتی استفاده شد و سرانجام بر اساس دو بعد شدت سمّی بودن (کم/ زیاد) و پیامدهای رفتارهای سمّی(فردی/ سازمانی)، چهار گونه از کارمندان سمّی با نشانه های (الف)، (ب)، (ج) و (د) برچسب گذاری شدند. یافته های این پژوهش نشان داد زمینه های شخصی، خانوادگی، سازمانی و محیطی در شکل گیری کارمندان سمّی نقش دارند و حضور کارمندان سمّی در سازمان های دولتی منجر به پیامدهایی مثل افزایش غیبت ها و بی نظمی در ورود و خروج، هدر رفتن زمان مدیران، لطمه به اعتبار سازمان و تضعیف سرمایه اجتماعی دولت، کاهش خلاقیت، از بین رفتن نشاط در محیط کار و... برای کارکنان و سازمان می گردد. همچنین روش های مواجهه و درمان کارمندان سمّی، در دو طبقه پیشگیری و درمان قرار گرفتند. در نهایت، ما به این تعریف از کارمندان سمّی رسیدیم که آنها افرادی هستند که بنا به دلایل شخصی، خانوادگی، سازمانی و محیطی، رفتارهایی عَمدی و مُسری را از خود بروز می دهند که در تقابل با ارزش ها و هنجارهای سازمان بوده و باعث آسیب به کارکنان، سازمان و دارایی های آن می شوند.