مرمت و معماری ایران

موضوع مدیریت بحران و حفاظت پیشگیرانه یکی از مهمترین چالشهای آثار تاریخی به ویژه در محوطه های میراث جهانی که در فهرست یونسکو ثبت شده شده اند است. این مقاله به شناسایی پتانسیل ها و تهدیدات درزمینهی مدیریت بحران و حفاظت پیشگیرانه در محوطه میراث جهانی تخت جمشید و حرایم سه گانه آن که در سال 1979 در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است به طور خاص پرداخته و نقاط قوت، ضعف فرصت ها و تهدید ها پیش رو در محوطه میراث جهانی تخت جمشید و نقش رستم را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. در این پژوهش از روش SWOT به بررسی عوامل بیرونی و درونی اعم از نقاط ضعف، قوت، تهدید ها و فرصت ها استفاده شده است. این پژوهش با ترسیم ماتریس SWOT به بررسی و ارایه استراتژی (WT) استراتژی در برابر نقاط ضعف داخلی و تهدیدات بیرونی،(ST) استراتژی در برابر نقاط قوت داخلی و تهدیدات بیرونی، ( WO) استراتژی نقاط ضعف داخلی و فرصت های بیرونی و بالاخره (SO) به استراتژی نقاط قوت داخلی و فرصتهای بیرونی می پردازد. قابل ذکر است که نتایج مذکور جهت استفاده در چگونگی مدیریت بهینه در سایت های تخت جمشید و نقش رستم پیشنهاد می گردد و با توجه به روند مطالعات انجام شده در سایر محوطه های تاریخی نیز قابل استفاده خواهد بود.

کاربری مسکونی به عنوان پیشبرنده صنعت ساخت وساز به عنوان اصلی ترین مصرف کننده مصالح ساختمانی شناخته می شود. انتخاب مناسب و نظام مند مصالح جداره خارجی کاربری مسکونی علاوه بر حفظ کیفیت معماری ایجاد شده، اثر مثبتی در حوزه های مختلف از جمله اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی-فرهنگی منطقه خواهد داشت. شاید در نگاه ابتدایی انتخاب از میان طیف مصالح چندان پیچیده به نظر نرسد، ولی با نگاه به نتایجی که انتخاب ضعیف در حوزه های مختلف بر کیفیت معماری ایجاد شده می گذارد، متوجه ابعاد فراوان و پیچیده تأثیرگذار و تأثیرپذیر در حوزه ی انتخاب مصالح خواهید شد. پژوهش پیش رو در راستای مشخص نمودن عوامل درگیر در روند انتخاب مصالح و تبیین روابط میان آنها است تا بتوان با استفاده از آن انتخاب درستی را انجام داد. با تببین نظام مند این روابط می توان الگویی برای انتخاب مناسب مصالح جداره خارجی کاربری مسکونی در اقلیم گرم و خشک ایران ایجاد نمود که مورد استفاده طراحان و کاربران نیز قرار بگیرد. در این پژوهش با استفاده از ابزارهای تحلیلی در حوزه ی تصمیم گیری چند شاخصه تک هدفه و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی با رویکرد فازی (FAHP[i]) با استفاده از پرسشنامه خبره به گردآوری نظرات خبرگان برای معیارهای مشخص شده تأثیرگذار در این روند اقدام گشته است. پس از مشخص شدن میزان اهمیت معیارها در نظر خبرگان با استفاده از ابزارهای تحلیل اطلاعات روش سلسله مراتبی فازی میزان وزن نهایی معیارهای تعیین شده به دست آمد و در انتها نیز درخت سلسله مراتب معیارها و زیرمعیارها برای انتخاب مصالح جداره بیرونی ساختمان مسکونی ارائه و توضیح داده شده است. [i] Fuzzy Analytical Hierarchy Process

در روند مرمت بناهای تاریخی، قبل از تهیه طرح مرمت، آسیب شناسی ضروری و ناگزیر می باشد. به عبارتی آسیب شناسی دقیق و صحیح، موفقیت طرح مرمت را تضمین خواهد نمود. فرآیند آسیب شناسی عملی تحلیلی بوده که می بایست متکی بر استدلال های قوی و صحیح باشد تا نتیجه مطلوب حاصل آید. از جمله آسیب هایی که نیازمند استدلال و بررسی های تحلیلی می باشد، ترک های ناشی از نشست در دیوارها است. با وقوع نشست تعادل نیرویی بنا برهم خورده و متعاقب آن ترک ها ایجاد می شوند. از سوی دیگر ترک ها در دیوارها می توانند افزون بر تاپایداری ناشی از نشست، پایداری و تعادل سازه بنا را به مخاطره انداخته و با کاهش مقطع مقاوم دیوار، روند تخریب بنا را تسریع نمایند. لذا همواره مطالعه تحلیلی و استاتیکی ترک های ناشی از نشست در دیوارها از اهمیت ویژه و جایگاه خاصی برخوردار بوده است. به همین علت محققین مختلفی به مطالعه و تحلیل استاتیکی ترک های ناشی از نشست پرداخته و برای تشخیص و تحلیل آن ها، نسبت ها و روابطی بر مبنای طول نشست و ارتفاع دیوار بدون بازشو به دست آورده اند. لیکن همواره این سوال مطرح می باشد که آیا روابط به دست آمده برای تحلیل ترک های ناشی از نشست دیوار بدون بازشو کفایت می کند؟ به عبارت دیگر آیا حالت های دیگری از نشست و روابط مربوط به آن وجود دارد که تا کنون مطالعه نشده باشد؟ به همین جهت در پاسخ به سوال فوق، این پژوهش با هدف یافتن روابط جدید برای گسترش و تکمیل روابط و نسبت های موجود در ترک های ناشی از نشست دیوار بدون بازشو انجام شده است. روش تحقیق در انجام این پژوهش به صورت مطالعات تئوری و تحلیل استاتیکی می باشد و سعی شده در ارتباط و اتصال با پژوهش های دیگر محققین باشد. بر اساس پژوهش انجام شده، می توان حالت دیگری از نشست دیوار بدون بازشو را علاوه بر حالت هایی که دیگر پژوهشگران مورد مطالعه قرار داده اند در نظر گرفت. هم چنین با تعریف و تحلیل مدل استاتیکی مناسب، روابط و نسبت های جدید به همراه شکل ترک ها به دست آمده و مشخص گردید که شکل ترک بستگی به طول ناحیه نشست دارد.

محیط هایی که کودک در آن حضور می یابد در شکل گیری شخصیت، رفتار کودک و رشد همه جانبه او مؤثر است. محققان نتیجه گرفته اند که تجربیات تفریح ​​و بازی در آماده سازی کودکان برای تلاش، حل مسئله و انجام فعالیت های خلاقانه موثر است. در محیط های بازی کودکانه فعلی، فضاهایی داریم که فرصتی در اختیار کودک قرار نمی دهند که خود تفکر کند و پرسشگر باشد و از محیط بیاموزد. این پژوهش، محیط بازی کودکان 6 تا 12 سال را مورد بررسی قرار داده و به این مسئله می پردازد که کودکان چه نیازهایی در این محیط ها داشته و راهکارهای طراحی محیطی مطلوب جهت بازی کردن و سرگرمی های مورد علاقه کودکان چیست که این فضای بازی در ارتقاء خلاقیت کودک نیز مؤثر باشد؟ برای دستیابی به اهداف مذکور از روش پژوهش آمیخته استفاده شده است و نقاشی 60 کودک 6 تا 12 ساله (پندار کودک از فضای بازی مورد علاقه خود) در دو گروه دختر و پسر، به همراه مشاهدات انجام شده در رفتار کودکان، در محیط نرم افزاری Atlas Ti مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج به دست آمده، حاکی از آن است که کودکان در پندار خود محیط بازی مورد علاقه خود را چطور ترسیم می کنند که با در نظر گرفتن این نیاز ها و ادغام آن با راهکارهای استخراج شده از تحقیقات پیشین در زمینه ارتقاء خلاقیت کودکان، می توان راهکارهای طراحی فضای بازی کودک در جهت ارتقاء خلاقیت آن ها پیشنهاد داد تا سبب ایجاد محیطی مطلوب تر فضای بازی کودکان شد. این راهکارها شامل توجه به حضور عناصر طبیعی (طبیعت)، حیوانات، مبلمان، دید و منظر، جزئیات بصری، فضاهای متنوع (باز، نیمه باز و بسته)، بازی های متنوع (فردی و گروهی)، توجه به گروه سنی و جنسی و فراهم آوردن شرایط آزادی برای کودکان است.

مکان، قسمتی از یک فضا است که از طریق عواملی که در آن قرار دارند، صاحب هویت شده و برای فرد یا گروهی از مردم واجد معنی می شود. "دیوید کانتر" پیوند میان انسان و محیط را از طریق مفهوم "مکان" تشریح و گسترش آن به قلمرو فیزیکی قابل تبیین است. محور اصلی نظریه مکان، مدلی است که بیانگر رابطه ی میان عوامل سازنده هر مکان است و شامل ویژگی های فیزیکی محیط، فعالیت ها و معنا است. حال این سوال مطرح می گردد که با توجه به ویژگی ها و شرایط خاص هر مجموعه، روند اعطای کاربری جدید و انطباق فعالیت های انسانی با کالبد معماری از چه طریقی شناسایی و پیاده سازی می شود وچگونه می توان با ایجاد همگرایی، بین مؤلّفه های شکل دهنده یک بنای تاریخی، کلیتی یکپارچه را به وجود آورد . هدف اصلی این تحقیق توجه به ضرورت احیاء خانه های تاریخی و احیای آن به مثابه یک مکان در نظر است، که نظر به نمونه موردی پژوهش، خانه تاریخی ملاصدرا در کهک، استان قم ارائه می گردد. رویکرد اصلی نگارندگان در این مقاله، پژوهش موردی است که در آن با بهره گیری از روش تفسیری تاریخی به جمع آوری داده ها اقدام شده و با استفاده از مدل مکان «کانتر» که انطباق سه مولفه «معنا»، «فعالیت» و «کالبد» را جهت احراز مکان ضروری می داند، ویژگی های کاربری سازگار با معانی بنای تاریخی را بیان می کند. بر این اساس به تعیین کاربری مناسب برای مجموعه دست یافته، نتایج حاصل تحت عنوان اندیشکده حکمت و فلسفه، که این کاربری خود موحد معنایی جدید نیست، بلکه سازگار با معنای مستتر در بنا است، این کاربری با توجه به مدل مکانی کانتر، دارای مولفه کالبد، گویای مولفه معنا و شامل مولفه فعالیت است.

این مقاله در رابطه با تعیین الگوی انتقال مؤثر در حفاظت و توسعه ی منظر شهری تاریخی پرسش اصلی خود را مطرح می نماید. هدف بازشناسی سیر تحول رویکردهای حفاظت و توسعه به منظور تعریف الگوی انتقالی در حرکت از رویکرد یکپارچه به سوی رویکرد آرمانی می باشد. برای این منظور نخست مفهوم منظر شهری تاریخی به مثابه رویکردی نوین در حفاظت از میراث شهری مورد واکاوی قرار می گیرد؛ پس از آن جایگاه مفهوم مدیریت تغییر در رویکرد یکپارچه ی حفاظت و توسعه تبیین و ضرورت تعریف یک الگوی انتقال در راستای رفع کاستی های آن آشکار می گردد. بر این اساس سیر تحول رویکردهای حفاظت و توسعه در دو مرحله ی اصلی رویکرد مجزا و رویکرد یکپارچه دسته بندی می شود؛ سپس رویکرد آرمانی به عنوان رویکردی جامع که با بهره گیری از مفهوم مدیریت تغییر و با عبور از فیلتر خودپالای فرهنگی مردمان بومی امکان متعادل سازی رویکردهای حفاظت و توسعه را فراهم می سازد، معرفی می گردد. الگوی انتقال پیشنهادی این مقاله با بهره گیری از مؤلفه های انعطاف پذیری، پویایی و فرآیندنگری در تعریف فیلتر خودپالا ی فرهنگی شکل یافته و زمینه ی لازم را در حرکت به سوی رویکردی آرمانی که به واسطه ی آن رویکردهای حفاظت و توسعه به صورت یک اقدام واحد در حد اعلای انطباق و سازگاری خواهند بود، سوق می دهد.

حس تعلق به مکان به عنوان حسی بالنده میان مردمی که از اهداف مشترکی برخورداند، متضمن علاقه و دلبستگی افراد به آن مکان است و فضاهای دارای این کیفیات در ذهن فرد نقش بسته و منجر به بازگشت فرد به آن مکان می شود. جاری کردن احساس تعلق به زیستگاه های شهروندان، رویکرد نسبتا جدیدی در مدیریت فضاهای عمومی شهر است که به دنبال مکان های سرزنده است. بافت تاریخی گرگان بعنوان هسته اصلی شهر، در معرض مشکلات زیادی قرار دارد که بخشی از آن ناشی از کاهش حس تعلق مکانی ساکنان است. در این میان، پی بردن به عوامل تشکیل دهنده حس تعلق و جایگاه محلات بافت تاریخی گرگان اهمیت دارند. لذا با مطالعات کتابخانه ای، هنجارهای موثر گردآوری شده و با بکارگیری تکنیک سلسله مراتبی فازی (FAHP)، وزن دهی شده اند. در مرحله بعد گویه های مورد سنجش از طریق پرسش نامه در محلات ارزیابی شده و نتایج حاصل با روش TOPSIS رتبه بندی شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد در رابطه با هنجارهای بررسی شده نسبت به تعلق مکانی بیشترین اهمیت را به ترتیب معیارهای سرزندگی، دلبستگی به مکان، رضایتمندی از مکان و خاطرات جمعی کسب کرده اند. همچنین رتبه بندی با روش تاپسیس نشان می دهد که به ترتیب محلات سرچشمه (681/0)، نعلبندان (662/0)، پاسرو (625/0) و دباغان (533/0) دارای بیشترین نمره نهایی تعلق مکانی هستند. و از سوی دیگر محلات باغ پلنگ و شازده قاسم، میر کریم و چهارشنبه ای دارای کمترین نمرات نهایی تعلق مکانی هستند. محلات سرچشمه، نعبندان و پاسرو در بخش هایی از بافت تاریخی قرار گرفته اند که دارای بیشترین سرزندگی هستند و مجموعه ای از فعالیت های متنوع که در ساعات مختلف فعال هستند در آنها استقرار پیدا کردند. همچنین ابعاد ذهنی (خاطرات جمعی، دلبستگی و وابستگی به مکان) و فعالیتی (رضایتمندی و سرزندگی)، بیشتری تاثیر را در سنجش حس تعلق مکانی محلات بافت تاریخی گرگان داشته اند.

شناسایی گونه های چوب به کار رفته در اجزای سازه ای بناهای تاریخی در جهت شناخت تکنیکی اجزای به کار رفته در این آثار از اهمیت بالایی برخوردار است. در این راستا، هفت بنای تاریخی در استان های البرز، اصفهان و آذربایجان شرقی مربوط به دوره های صفوی و قاجار مورد بررسی قرار گرفتند. نمونه برداری ها از اجزای باربر چوبی سازه های تاریخی انجام شد به نحوی که موجب آسیب بصری و مکانیکی در سازه ها نشود. آماده سازی نمونه های برای تهیه مقاطع میکروسکوپی و مطالعه آنها بر اساس استاندارد IAWA صورت پذیرفت. بررسی مقاطع میکروسکپی در تمامی نمونه ها نشان دهنده ویژگی هایی است که با مشخصات آناتومیک خانواده Salicaceae و جنس صنوبر (Populus spp) مطابقت دارد. با توجه به اینکه محدوده های جغرافیایی مربوط به نمونه های مورد مطالعه نزدیک به رویشگاه-های گونه های Populus alba L و Populus nigra L است، می توان گفت که به احتمال زیاد این نمونه ها یکی از این دو گونه می باشند. این گونه ها که در زمره درختان سریع الرشد و بومی ایران به حساب می آیند دارای چوبی راست تار، بافت ریز، یکنواخت و دانسیته پایین هستند و از گذشته تا کنون استفاده های مختلفی داشته اند. طول دوره بهره برداری کم، سهل الوصول بودن، سبکی، ویژگی های مناسب فیزیکی و توان تحمل تنش های مکانیکی بالاموجب استفاده از آنها در ساختارهای معماری در گذشته شده است. این امر نشان دهنده این موضوع است که معماران با شناخت مناسب تجربی از ویژگی های فیریکی این چوب ها، اقدام به بکارگیری از آنها در سازه ها نموده اند.

در خیابان های شهری سرزنده، می بایست اجزاء کالبدی و اجتماعی توامان در جهت سلامت و پیشرفت جامعه ی شهری و هر فرد عضو آن جامعه فعالیت کنند. این خیابان ها مرکز زندگی اجتماعی شهر، و محلی برای تامین نیازهای اجتماعی شهروندان محسوب می شوند. با توجه به سبک زندگی جدید و اختصاص بخش اعظم زمان افراد به کار و فعالیت در خارج از منزل، تامین نیازهای اجتماعی در فضای شهری و بویژه خیابان ها ضروری به نظر می رسد. در این راستا تحقیق حاضر با هدف تدوین مدل نظری سرزندگی اجتماعی در خیابان انجام شده است. سؤال تحقیق این است که مدل نظری سرزندگی اجتماعی خیابان، مشتمل بر چه مولفه ها و متغیر هایی است. روش تحقیق همبستگی و از نوع تحلیل عاملی تاییدی می باشد. این روش در جهت تایید هماهنگی میان داده ها با یک ساختار عاملی معین (مدل نظری تحقیق) مورد استفاده قرار گرفته است. مطالعه خیابان سپه که در مرکز تاریخی شهر اصفهان واقع شده و به میزان مطلوبی از سرزندگی اجتماعی برخوردار است، در جهت تایید مدل عاملی تحقیق بوده است. از روش میدانی(پرسشنامه) برای گردآوری اطلاعات و از تحلیل عاملی تاییدی در محیط نرم افزار Amos، برای سنجش مدل عاملی تحقیق استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که مدل عاملی تدوین شده با داده برازش خوبی داشته است و رابطه معناداری میان مولفه های طراحی شکل دهنده ی کیفیت سرزندگی اجتماعی با متغیرهای مربوطه در خیابان سپه وجود دارد. بر این اساس، کیفیت سرزندگی اجتماعی، به سه مولفه طراحی شهری شامل؛ مولفه تجربی-زیباشناختی، مولفه عملکردی و مولفه زیست محیطی قابل تجزیه است. مولفه تجربی-زیباشناختی شامل متغیرهای شفافیت جداره، نظارت جمعی، نورپردازی، تناسب با زمینه، کفسازی و مبلمان؛ مولفه زیست محیطی دارای متغیر های رایحه محیط، موقعیت استقرار مبلمان، سایه اندازی مطلوب، پاکیزگی محیط، آلودگی صوتی، فضای سبز جمعی، و مولفه عملکردی مشتمل بر متغیرهای دسترسی به حمل ونقل عمومی، دسترسی به پارکینگ و اختلاط کاربری می باشد.

– آموزش و پرورش، تحصیل و ترویج آن در میان اقلیت های مذهبی، بخصوص ارامنه دردوران معاصر بسیار مورد توجه بوده است. بدلیل موقعیت جغرافیایی و ویژگی های منحصر بفرداصفهان از یکسو و وجود منطقه جلفا و حضور ارامنه و سایر اقلیت های مذهبی از سوی دیگر، این شهر همواره کانون توجه دولت های غربی و اقلیت های مذهبی خارج از ایران گشته است. اهمیت بررسی این پژوهش از آن جهت است که سرآغاز تحولات آموزش و پرورش و شکل گیری مدارس به شیوه نوین دوره معاصردر شهر اصفهان، ریشه در تاسیس مدارس ارامنه وسایر مسیحیاناین شهر و پیشی گرفتن آن ها در این مقوله نسبت به مسلمانان دارد. هدف از این پژوهش، بررسی تطبیقی معماری نمونه هایی از مدارس ارامنه جلفای اصفهان با مدارس میسیونرهای فرانسوی دراین شهرمی باشد. روش پژوهش این مقاله به صورت توصیفی- تحلیلی- تطبیقی است. نتایج حاصل از این پژوهش به دو بخش کلی تقسیم می شود. بخش اول در ارتباط با تحولات تاریخی است که منجر به ایجاد یا احداث مدارس شده است.که خود به دو دسته تقسیم می شود: دسته اول عوامل صورت گرفته یا اشخاصی که در ایجاد و شکل گیری مدارس نوین ارامنه جلفا نقش داشته اند که از این میان میتوان به نقش کلیساها، شکل گیری دوره رنسانس در اروپا، ارتباط ارامنه داخل کشور ایران با کشورهای اروپا و شرق آسیا از طریق فعالیت های اقتصادی و حمایت مالی ارامنه داخل و خارج کشور اشاره نمود. دسته دوم عواملی که به ایجاد و احداث مدارس توسط میسیونرهای غربی(فرانسه) مربوط میشود که دراین میان سیاست دولت فرانسه بمنظور گسترش نفوذ خود در ایران از طریق فرهنگی وتبلیغ آموزه های دینی از اهم عوامل است. بخش دوم در ارتباط با سبک شناسی معماری مدارس معاصر اقلیت های مذهبی در شهر اصفهان می باشد که سبک معماری در این بناها عمدتا بصورت تلفیقی از معماری کلاسیک سنتی ایران و معماری کلاسیک غربی مشاهده می شود.