مرمت و معماری ایران

مرمت و معماری ایران

مرمت و معماری ایران سال پنجم پاییز و زمستان 1394 شماره 10 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

در جستجوی معماری کاخ ایرانی در دوره غزنویان؛ شناخت و بررسی تطبیقی ویژگی های معماری و تزئیناتی کاخ های بجامانده از غزنویان (لشگری بازار و غزنه)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کاخ چهارایوانی غزنویان لشگری بازار غزنه سامرا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 661 تعداد دانلود : 749
از معماری دوره اسلامی در ایران پیش از صفویه آثار بسیاری بجامانده که بیشتر شامل آرامگاه و بناهای مذهبی و عام المنفعه است. درواقع، در یک بازه زمانی هزارساله، از آغاز اسلام تا صفویه، کاخ چندانی از معماری ایران بجا نمانده است. حال، پرسش های اصلی این است که معماری کاخ ایرانی در این بازه زمانی از دوره اسلامی به چه شکل بوده است. ویژگی های معماری و تزئیناتی آنها چگونه بوده است. پاسخ به این پرسش ها می تواند در شناخت معماری غیرمذهبی دوره اسلامی ایران، بسیار مؤثر باشد. به منظور دقیق تر و محدودتر کردن کار پژوهش، دوره غزنویان انتخاب گردید، زیرا غزنویان بااینکه حکومتی ترک نژاد بودند اما پایتخت آنها غزنه، مرکزی برای شکوفایی فرهنگ ایرانی و زبان فارسی بوده است. بنابراین می توان در آنجا باتوجه به نفوذ فرهنگ ایرانی به جستجوی معماری اصیل ایرانی پرداخت. با شیوه کتابخانه ای و جستجو در منابع و متون مربوط به معماری اسلامی ایران و بررسی کاوش های باستان شناسی، مشخص گردید که از دوره غزنویان دو کاخ در خارج از مرزهای کنونی ایران و در افغانستان امروزی، کاوش شده است. هدف از این نوشتار، شناخت معماری این دو کاخ غزنوی و بررسی ویژگی های معمارانه و تزئیناتی آنهاست. از این رهگذر می توان پی برد که معماری کاخ ایرانی در بخشی از این دوره اسلامی که اطلاعی از معماری کاخ در آن موجود نیست، چگونه بوده و این دو بنای غزنوی تا چه اندازه از تزئینات و معماری ایرانی و یا آن گونه که برخی پژوهشگران غربی گفته اند، از کاخ های دوره عباسی در سامرا تأثیر پذیرفته اند. باتوجه به طرح چهارایوانی این دو بنا، مشخص گردید که این شکل از معماری بجز مسجد، کاروانسرا و مدرسه، در کاخ هم استفاده می شده و حتی از دیگر چهارایوانی های ایران نیز از نظر زمان ساخت قدیمی تر بوده است. با بررسی تطبیقی ویژگی های معماری و تزئیناتی آنها با برخی آثار ساسانی و کاخ های سامرا هم مشخص گردید که از معماری پیش از اسلام ایران بسیار الهام گرفته بودند و نظر به فرهنگ خراسانی و ایرانی غالب بر دربار غزنوی، معماری کاخ در آن دوره کاملاً ایرانی بوده است
۲.

انتخاب ساختگاهی مناسب برای ساخت مجموعه گردشگری- اقامتی در منطقه کویری با استفاده از روش AHP نمونه موردی: شهرستان خوروبیابانک(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: گردشگری مناطق کویری و بیابانی مجتمع گردشگری - اقامتی انتخاب ساختگاه AHP خوروبیابانک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 422 تعداد دانلود : 158
در سالیان اخیر، توجه ویژه ای به اصول توسعه پایدار به عنوان رویکردی جامع با هدف بهبود کیفیت زندگی، در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی شده است که دراین میان، گردشگری یکی از زمینه های بسط توسعه پایدار محسوب می گردد. سهم عمده ای از مساحت کشور ایران به مناطق کویری و بیابانی جذاب اختصاص یافته که باعث می شود قابلیت تبدیل به یکی از بهترین مقاصد گردشگری کویری را داشته باشد. مبانی نوین توسعه پایدار، حول محور توسعه بومی و بهره گیری از تنوع های مکانی- فضایی استوار است و از این منظر، درکنار احترام به ویژگی های طبیعی، فرهنگی- اجتماعی و میراث معماری مناطق کویری، می توان به توسعه پایدار این مناطق دست یافت. درکنار بستر طبیعی موجود در مناطق کویری و جذبه فراوان آن برای طیف های گسترده ای از انواع گردشگری، باید مجموعه های گردشگری- اقامتی در این مناطق وجود داشته باشند که ضمن خدمت رسانی به مردم بومی، به عنوان مقصد اسکان گردشگران در این مناطق انتخاب شوند. ساخت و طراحی مجموعه های گردشگری- اقامتی از ابعاد مختلفی تشکیل می گردد که باتوجه به ماهیت موضوع و بستر طراحی، انتخاب ساختگاه مناسب را می توان اولین قدم و یکی از مراحل مؤثر بر نتیجه نهایی طراحی دانست. حال پرسشی که در ذهن متبادر می گردد این است که روند منطقی این انتخاب به چه صورت می تواند انجام پذیرد. عوامل مؤثر بر انتخاب نهایی چیست و درنهایت، میزان تأثیرگذاری آنها چگونه مشخص خواهد شد. پژوهش حاضر به دنبال ارائه پیشنهاد مسیری منطقی برای انتخاب ساختگاه مناسب مجموعه های گردشگری- اقامتی کویری ازمیان مجموعه ای مشخص از انتخاب ها به صورت قیاس منطقی است. در این پژوهش، معیارهای موردِمطالعه براساس مطالعات انجام شده توسط سایر محققین و مصاحبه با کارشناسان و خبرگان ازطریق پرسش نامه های خبره انتخاب شده و در مرحله بعد، براساس روش PHA (روش تحلیل سلسله مراتبی در تصمیم گیری)، به بررسی معیارها و اثرگذاری آنها بر فرایند انتخاب ساختگاه اقدام شده است. به منظور مشخص شدن کارکرد منطق پیشنهادی، شهرستان خوروبیابانک در استان اصفهان به عنوان یکی از مناطقی که قابلیت ایجاد گردشگری کویری را دارد، به عنوان بستر مطالعاتی بررسی و سپس ازمیان شش گزینه مشخص شده در این شهرستان، منطقه موردِنظر در روستای مصر به عنوان گزینه نهایی انتخاب شده است.
۳.

ارزیابی تخریب چربی آزاد در چرم های تاریخی به روش ATR-FTIR (نمونه موردی: مشک چرمی منسوب به دوره سلجوقی)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آسیب شناسی چرم تاریخی چربی آزاد چرم تخریب روغن اکسیداسیون روغن ویژگی های طیفی ATR-FTIR

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 925 تعداد دانلود : 566
یکی از مهم ترین دلایل خشکی چرم های تاریخی، تخریب چربی آزاد موجود در ساختار آنهاست، که کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. ازاین رو شناخت فرایند تخریب چربی چرم، به عنوان یکی از ترکیبات مهم افزودنی در فرایند فرآوری چرم، با هدف درک هرچه بهتر آسیب های وارده به آثار چرمی که زمینه ساز انتخاب راه کار صحیح برخورد با آثار است، اهمیت و ضرورت می یابد. لذا در این پژوهش، چربی آزاد موجود در 7 نمونه چرم مورد استفاده در ساخت یک مشک منسوب به دوره سلجوقی و مکشوفه از محوطه تاریخی قلعه کوه قاین، با هدف ارزیابی تخریب آنها، بررسی شد. دراین راستا، پس از استخراج چربی آزاد نمونه های تاریخی با استفاده از حلال دی کلرو متان در دستگاه سوکسله، مطالعه ساختاری به روش طیف بینی انعکاس کل تضعیف شده تبدیل فوریه مادون قرمز (ATR-FTIR)، انجام گرفت. این روش باتوجه به مشخص کردن ویژگی های ساختاری و مولکولی چربی براساس ارتعاش مولکولی پیوندهای موجود در ساختار آن، جهت ارزیابی ویژگی های ساختاری و تغییرات آن، مفید است. پیه گوسفند نیز، به منظور مقایسه طیف مادون قرمز آن، با چربی نمونه ها، بررسی شد. براساس نتایج حاصل، تمام نمونه ها اکسید شده بودند و این آسیب منجر به تغییر در ساختار چربی و تشکیل محصولات ثانویه اکسیداسیون شامل ترکیبات کتونی، آلدهیدی، الکلی و اسید کربوکسیلیک گردیده بود. در برخی نمونه ها، علاوه بر اکسیداسیون، نیتراته و سولفاته شدن چربی ها نیز مشهود بود. براین اساس، یکی از مهم ترین دلایل تشدید خشکی نمونه های چرم مورد مطالعه، اکسیداسیون و تخریب چربی آزاد آنها بود. ازطرفی محصولات اکسیداسیون چربی، در تخریب ساختار پروتئینی چرم نیز دخیل هستند و گسترش آسیب های آن را درپی دارند.
۴.

تقسیمات چهاربخشی و ریشه های آن در معماری و شهرسازی ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: تقسیمات چهاربخشی جهت یابی مقدس معماری و شهرسازی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 295 تعداد دانلود : 625
کهن​الگوی تقسیمات چهاربخشی یکی از ویژگی های شاخص معماری و شهرسازی ایران در ادوار قبل و بعد از اسلام است که فلسفه وجودی آن تاکنون موضوعی مبهم باقی مانده است. موضوع این تحقیق، بررسی سیر تحول و دلایل رواج این نوع از طراحی در معماری و شهرسازی ایرانی است. ردیابی شاخص ترین بناها و شهرهای دارای طراحی چهاربخشی در تاریخ معماری و شهرسازی ایران به علاوه علل و ویژگی های کاربرد آنها، از اهداف این پژوهش است. بدیهی است تحقیق درباره موضوعاتی ازاین قبیل می تواند در درک و شناخت بهتر مبانی حِکمی و فلسفیِ معماری و شهرسازی گذشته کشور کمک مؤثری نماید. همچنین، راه را برای بازخلقِ عناصرِ معماری و شهرسازی بومی هموارتر سازد. اساس انجام این تحقیق، بر روش تاریخی- تحلیلی استوار است که در آن سعی شده با دیدی میان رشته ای نکات جدیدی از ساختار فکریِ طراحی معماری و شهرسازی مطرح گردد. بنابر یافته های تحقیق؛ تقسیمات چهاربخشی در معماری و شهرسازی قبل از ساسانیان تحت تأثیر یک جهت یابی مقدس با محوریت جهت طلوع خورشید یا مشرق و نماد چلیپا، شکل گرفته است. در این جهت یابی، مذهب میترائیسم نقش اساسی داشته است. در ادامه، طی دوره ساسانیان و اعتقاد به ایزدهای آسمانی که در قالب دو گروه از ستارگان مقدس زردشتی تجسم یافته اند؛ جهت های شمال، جنوب و مغرب نیز اهمیت یافتند. در دوران اسلامی باوجود فراموش شدن فلسفه اولیه تقسیمات چهاربخشی به واسطه تغییرات جهان بینیِ رخ داده در این دوران، طراحی مزبور با مفاهیم رمزپردازانه جدیدی که اغلب منبعث از قرآن، حدیث و عرفانِ این دوران است، تداوم یافته و یک ویژگی پایدار در معماری و شهرسازی ایران گردیده است.
۵.

کنکاشی در شناسایی بسترهای اجرایی آفرینش مناظر شهری در طرح جامع صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مناظر شهری طرح جامع صفوی بسترهای اجرایی اصفهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 243 تعداد دانلود : 878
توسعه شهر اصفهان در دوره صفویه براساس طرحی ازپیش اندیشیده و در مدتی معین به انجام رسید. صفویان موفق شدند تا مناظر شهری ارزشمندی را در شهر اصفهان کهن تولید نمایند و بر معماری شهری دوره های پس از خود، تأثیرات شگرفی بگذارند. در مواجهه با چنین طرح های جامع تاریخی که حاصل دوره سنت است، هیچ مدرک دقیقی از طرح ها، نقشه های شهری، خط مشی ها و قوانین، استراتژی ها و ... دردست نیست. بنابراین برای مطالعه و شناسایی ارزش های موجود در طرح توسعه صفوی، باید به این پرسش ها پاسخ داد: ویژگی های جغرافیایی و توان اکولوژیک شهر اصفهان چه تأثیری در طرح صفویه داشته اند. طرح صفوی باوجود محدودیت شیب زمین و نبود توپوگرافی، تمنیات منظری خود را چگونه تأمین می کرد. مسئله مهم مالکیت اراضی و هزینه های هنگفت طرح توسعه شهر باوجود شرایط سیاسی جنگی چگونه تأمین می شد. چه نهادهایی در اجرا مشارکت داشته و زبان الگویی در طرح پایتخت جدید چگونه نمود می یابد. توان فنی و مهندسی صفویان در چه سطحی بوده و اساساً این طرح عظیم چگونه مدیریت می شد. این گونه پرسش ها تاکنون به طور مستقیم موردمطالعه جدی قرار نگرفته اند. این نوشتار تلاش می کند تا ضمن پاسخ گویی به این پرسش ها و برشمردن بسترهای اجرایی همراه با شناسایی نقش و اهمیت آنها در به ثمررساندن طرح جامع صفوی، بتوان به بخشی از استراتژی ها و سیاست های صفویه در پیاده کردن طرح توسعه شهری اصفهان قرن یازدهم پی برد. مقاله حاضر با به کارگیری روشی کیفی به جستجوی پدیده هایی از دانش طراحی و مهندسی دوره صفوی پرداخته و از طریق شواهد موجود به تفسیر روابط میان سامانه های تعریف شده می رسد. همچنین، این سامانه ها را به عنوان ارزش های میراثی طرح صفوی در حوزه مدیریت شهر و حفاظت از مناظر شهری تاریخی تبیین می کند.
۶.

بررسی تأثیر روش آموزش مشارکت مستقیم استاد و دانشجو بر فرایند یادگیری در درس مقدمات طراحی معماری (1)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: روش مشارکت مستقیم فرایند یادگیری مقدمات طراحی معماری موفقیت تحصیلی رضایتمندی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 342 تعداد دانلود : 923
مسئله اصلی این پژوهش، روش آموزش مؤثر در دروس پایه معماری است. پژوهش حاضر با هدف بررسی روش جدیدی در آموزش دروس پایه با نام روش مشارکت مستقیم استاد و دانشجو در درس مقدمات طراحی معماری(1) و میزان اثرگذاری آن بر فرایند یادگیری دانشجویان، از طریق ارزیابی فعالیت های آنان به عنوان آزمون این روش صورت گرفته است. این روش با بررسی ادبیات موضوع در زمینه شیوه های مختلف آموزش معماری و تجزیه و تحلیل آنها، حاصل شده است. برای ارزیابی دقیق متغیر وابسته فرایند یادگیری، دو مؤلفه تأثیرگذار آن: موفقیت تحصیلی دانشجویان (نمود بیرونی) و رضایتمندی دانشجویان (نمود درونی) بررسی شده اند. درواقع، پرسش اصلی تحقیق پیش رو این است که روش مشارکت مستقیم استاد و دانشجو بر فرایند یادگیری دانشجویان در درس مقدمات طراحی معماری (1)، چه تأثیری دارد. برای رسیدن به پاسخ این پرسش، رابطه روش یادشده با میزان رضایتمندی و موفقیت تحصیلی دانشجویان در درس مقدمات طراحی معماری (1)، بررسی شده است. از نظر روش، این تحقیق از نوع موردپژوهی است. روش گردآوری داده ها، جمع آوری نتایج ارزیابی و داوری تمرین ها برای سنجش و مقایسه موفقیت تحصیلی و گردآوری نظرات دانشجویان از طریق پرسش نامه برای سنجش رضایتمندی دانشجویان است. جامعه آماری، دو گروه از دانشجویان درس مقدمات طراحی معماری (1) در دانشگاه مازندران است؛ در یک گروه روش مشارکت مستقیم استاد و دانشجو موردآزمایش قرار گرفت سپس، با مقایسه نتایج ارزیابی دو گروه در زمینه های مختلف، نتایج متفاوتی به دست آمد. نتایج تحقیق نشان می دهد که در روش مشارکت مستقیم استاد و دانشجو، میزان رضایتمندی دانشجویان از فرایند یادگیری شان بیشتر بوده است. همچنین میزان ارزیابی استادان از فعالیت های دانشجویان بیانگر موفقیت بیشتر دانشجویان در روش مشارکت مستقیم استاد و دانشجو بود.
۷.

سنجش نگرش بازاریان نسبت به تاب آ وری ارزش های تاریخی– فرهنگی در حفاظت از بازار؛ موردپژوهی: نگرش سنجی از کسبه بازار تاریخی تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تاب آوری کالبد عملکرد ارزش های تاریخی - فرهنگی بازار تاریخی تهران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 79 تعداد دانلود : 984
بازار تاریخی تهران که در دوره قاجاریه مرکز تجارت و قلب تپنده شهر بوده، امروزه همچنان با مقداری تغییر در کالبد و نوع فعالیت در اجزا و پیکره، مرکز تجاری شاخص در تهران محسوب می شود. در این بازار، حالت های متعددی به لحاظ کیفیت های کالبدی و عملکری وجود دارد. با مطالعه و طبقه بندی این کیفیت ها می توان به شناخت مطلوب تری از این بازار و میزان تاب آوری آن در دو حوزه کالبدی و عملکردی، دست یافت. تاب آوری کالبدی، عملکردی و ارزش های تاریخی– فرهنگی مقوله ای پراهمیت در ارتباط با حفاظت از وجوه عینی و مفهومی بازار تاریخی تهران محسوب می گردد. هدف از انجام این تحقیق، ارزیابی نگرش جامعه بومی بازار تاریخی تهران در ارتباط با بازار و فرایند حفاظت و مرمت بوده است به نحوی که بتوان درنهایت به استنتاج علل بروز کیفیت های مختلف در میزان تاب آوری کالبدی، عملکردی و ارزش های تاریخی– فرهنگی بازار تاریخی تهران دست یافت و بستری مناسب را به منظور حفاظت از بازارهای تاریخی فراهم نمود. این تحقیق مبتنی بر نگرش سنجی بوده که با استفاده از پرسشگری صورت پذیرفته است. جهت دست یابی به علل بروز حالات متنوع ایجادشده در بازار تاریخی تهران در محدوده های واجد نقصان در کیفیت های تاب آوری، به پرسش گری و نظرسنجی از بازاریان پرداخته شد. حسب بررسی های صورت پذیرفته، مهم ترین علل نقصان در تاب آوری کالبدی و عملکردی بازار تاریخی- فرهنگی تهران عبارت است از: کاهش میزان تعلق خاطر در بازاریان، افزایش گرایش به نوسازی به معنای تقلیل کیفیت های سنتی و جایگزینی کالبد مدرن بین بازاریان، کاهش میزان مشارکت بازاریان در فرایند مرمت و حفاظت به دلیل آگاهی و نداشتن شناخت مطلوب از فرایند حفاظت و مرمت، کاهش میزان گرایش به تداوم حفاظت از آداب، سنن و کیفیت فرهنگی بازار، کاهش میزان رضایتمندی بازاریانی که در مناطقی با کالبد فاقد مداخله و یا واجد ترکیبی از مداخلات اصولی و غیراصولی فعالیت دارند و درنهایت، رضایتمندی بازاریانی که در مناطقی با کالبد نوسازی شده فعالیت دارند.
۸.

تحلیل متن کوفی آرایه معماری قوام الدین شیرازی در گازرگاه هرات(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: معماری ایرانی - اسلامی آرایه معماری قوام الدین شیرازی صد میدان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 85 تعداد دانلود : 537
آرایه های معماری ایرانی– اسلامی، همواره برای پژوهشگران حوزه هنر و معماری بااهمیت بوده است. استاد قوام الدین بن زین الدین شیرازی (سال های فعالیت 248 – 318 ه.ق.)، ازجمله معماران تأثیرگذار در حوزه معماری ایرانی– اسلامی و آرایه های وابسته به آن است که به سبب مؤثربودنش در این حوزه، شخصیت وی مهم قلمداد می شود. این پژوهش به منظور کشف شیوه طراحی قوام الدین شیرازی در نقش و نوشته کوفی مُعقّلی، «مربع آیه 84 سوره اسراء»(که دراین مقاله به اختصار نقش مربعی خوانده می شود)، واقع در زیارتگاه خواجه عبدالله انصاری که در گازرگاه هرات قرار گرفته، انجام شده است. هدف دستیابی به رابطه بین آرایه نقش مربعی و منبع الهام بخش آن است. پرسش این است: نظام طراحی قوام الدین در آرایه معماری نقش مربعی قرارگرفته در زیارتگاه خواجه عبدالله انصاری، بر چه مبنایی است؟ شیوه پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. در گردآوری اطلاعات علاوه بر مراجعه به منابع تاریخی مکتوب و نوشته های خواجه عبدالله انصاری، مشاهده نقش مربعی به مثابه منبع دست اول معماری نیز، مدنظر بوده است. با بررسی اطلاعات مختلف و تفاسیر انجام شده از نقش مربعی به دست خواجه عبدالله انصاری در کتاب "صد میدان" ذیل میدان ارادت درمی یابیم: آیه یادشده اشاره به اهمیت نیت در نماز دارد؛ نیتی که آداب معنوی نماز است؛ سفری که شروع آن با نیت پاک صورت می پذیرد و اگر در نیت خلل باشد کل سفر بی فایده خواهد بود. مفهومی که قوام الدین نیز بر پایه آن شالوده آرایه نقش مربعی را بنا می نهد. با مشاهده و بررسی نحوه قرارگیری این آیه در چهار طرف مربع و تکرار متن نماز در داخل مربع به صورت کوفی مُعقّلی، درمی یابیم قوام الدین ازطریق محاط کردن متن آیه "قل کل یعمل علی شاکلته" در اطراف مربع؛ مفهوم آیه مزبور را به طور عینی به کل مطالب داخل مربع تسری داده و از این طریق، ترجمان بصری مفاهیم خواجه عبدالله را در قالب آرایه معماری عینیت بخشیده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۲