روش شناسی علوم انسانی

این مقاله با هدف آسیب شناسی مقاله های مدیریت اسلامی از دیدگاه روش شناسی انجام شده است. با توجه به اینکه تحول در هر علمی نیازمند تحول در روش شناسی آن علم است؛ بنابراین، برای تحول در مدیریت اسلامی نیازمند بررسی روش شناسی این حوزه و روش شدن کاستی های روش شناسی آن، برای جهش در مدیریت اسلامی هستیم. با توجه به جستجوی پایگاه های اطلاعاتی معتبر، از میان پژوهش های مدیریت اسلامی، فقط مقاله هایی که در مجله های علمی- پژوهشی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری چاپ شده (به دلیل اعتبار بیشتر)، انتخاب شد. از میان مقاله های احصاء شده با روش نمونه گیری قضاوتی، 43 مقاله، در دو موضوع مدیریت رفتار سازمانی و نظریه و طراحی سازمان انتخاب شد. در این مقاله از فراروش، که از زیرمجموعه های فرامطالعه است؛ جهت آسیب شناسی استفاده شده است. از جمله نتایج مقاله می توان به تنوع موضوعی بسیار کم در حوزه مدیریت اسلامی، و کاستی ها و اشکال های عمده در روش شناسی تحقیق پژوهش های با رویکرد کیفی اشاره کرد.

هدف این مقاله افزون بر آشنایی خواننده با پژوهش های «دین و مدیریت» در غرب، ارائه یک مدل روشمند برای نقد مطالب علمی و به کارگیری این مدل برای نقد و توسعه اثر ِ پروفسور تریسی با عنوان «دین و سازمان» است. مدل نقد روشمند می تواند شیوه مطالعه و بررسی مطالب علمی را بهبود دهد. موضوع «دین و رفتار سازمانی» بخشی از مقاله تریسی است که در این مقاله، سه زیر شاخه از آن با استفاده از مدل نقد روشمند، به لحاظ روش و محتوا نقد شده است: «دین و رفتار فردی»، «دین و اخلاق کسب و کار» و «معنویت در محیط کار».  عمده نقدهای مطرح شده در خصوص «نحوه جستجوی مطالعات اولیه»، «فلسفه اخلاق»، «ریشه مفهوم معنویت»، «ارتباط بین دین و معنویت»، و «سطح تحلیل مطالعات اولیه» است. در پایان نیز یک طرح تحقیق بر مبنای روش شناسی فرامطالعه (ژائو، 1991؛ پترسون، 2001؛ و ادواردز، 2010)  برای توسعه کار تریسی و مطالعه پیشینه تحقیق در حوزه «دین و اخلاق کسب و کار» پیشنهاد شده است

در گرماگرم نوشتارهای نظری پیرامون چیستی و چگونگی مطالعات مدیریت اسلامی، جای خالی حلقه وصلی حس می شد که بتواند پژوهشگران این عرصه را از سردرگمی عملی میان خیل قابل توجه نظریات پراکنده در این باره نجات دهد و آنها را پیرامون سامانه ای منسجم در خصوص نظریه پردازی مدیریت اسلامی گرد آورد. این مقاله متکفل چنین رسالتی است و در این راستا به سامانه معرفتی هم تکاملی دیالکتیک اسلامی (هدا) نائل آمده است. این سامانه اسلامی بودن خود را وامدار گذار مسئله از ذهن مؤمن پژوهشگر، ساختار درونی معرفت از حیث کاربست منابع معرفتی گوناگون مقبول اسلام، در مقام ثبوت و ایجاد زمینه برای محاوره برون دادهای روش شناسی های مختلف در پاسخ به مسئله، در مقام اثبات و کاربست خروجی سامانه توسط دست اندرکار مؤمن است. همچنین، فرآیند تخیل نظام مند مؤمن پژوهشگر در مقام ثبوت و نیز بهره گیری از روش شناسی های پژوهشی متناسب با نوع مسئله برای مواجهه با داوری در دو ساحت اثباتی و هم آوردی نظریه، سبب ساز وصف هم تکاملی دیالکتیک در تسمیه آن شده اند.

هدف مقاله، دسته بندی استعاره هایی است که مفهوم دانش را تبیین و جایگاه آن را در مبحث مدیریت دانش، نمایان می کنند. در این مقاله مفاهیم نهفته در استعاره هایی که در متون متخصصان این حوزه، برای واژه دانش به کار گرفته شده، بررسی می شود و زمینه را برای پاسخ به این سوال فراهم می آورد که دانش در سازمان ها، چه نقش و جایگاهی دارد و چگونه باید مدیریت شود؟ برای پاسخ به این سوال، مقاله های مدیریت دانش در تعدادی از پایگاه های علمی به صورت روشمند مرور شد. در همین راستا و به دلیل تاکید اسلام بر نقش و اهمیت دانش، مجموعه ای از آیات قرآن و روایاتِ حاوی واژه علم استخراج گردید و پس از بررسی متنِ آیات و روایات به روش تحلیلی، مجموعه گسترده ای از استعاره ها، مختصِّ واژه علم گردآوری شد تا با در دست داشتن یک دسته بندی از استعاره های دانش موجود در متون وحیانی و روایی، ضمن مروری همه جانبه بر استعاره های دانش، بیانِ نتایجِ مدیریتی حاصل، ما را به سمت دستیابی به هدفمان که نمایش جلوه ارزشمند دانش برای رشد و تعالی هر سازمان است هدایت کند.

کارآفرینی به عنوان یک رشته دانشگاهی در دنیا کمتر از چهل و در ایران کمتر از بیست سال عمر دارد؛ لذا به عنوان دانشی جدید بیش از سایر رشته های مشابه به دنبال توسعه نظریه و روش جهت افزایش مشروعیت خویش است. از این رهگذر معنابخشی و مفهوم دهی به مفاهیم اصلی آن، هدایتگر رشته به سمت آینده ای اثربخش و روشن خواهد بود. کارآفرینی به عنوان یک فرایند ویژگی ها و بنیان هایی دارد که عدم توجه به فلسفه، رویکردها و روش شناسی مناسب آن، این رشته را دچار کجروی ها و خسران خواهد کرد. این مقاله در یک نگرش جامع ابتدا به دنبال تبیین مفهوم فرآیند، فلسفه و تفکر فرآیندی و معرفی آن در کارآفرینی است. پس از آن سعی می شود تا به پژوهش های کارآفرینی دیدگاهی روش شناسانه اتخاذ کند و دیدگاه عمل گرا با تأکید پارادایمی بر روش های کیفی و در پیش گرفتن روش های آمیخته و کثرت گرا را به عنوان روش مناسب پیشنهاد می دهد

با اینکه آرا و اندیشه های هانا آرنت -به عنوان یکی از برجسته ترین متفکران حوزه تاریخ و نظریه سیاسی قرن بیستم- امروزه یکی از منابع و مراجع اصلی محافل فکر سیاسی به شمار می رود و مباحث او در کتاب وضع بشر، ریشه های توتالیتاریسم، حیات ذهن، میان گذشته و آینده و... موضوع صدها مقاله و رساله بوده و هستند، اما درباره روش او بحث چندانی به چشم نمی خورد. این خلأ از آن رو است که او نه در این آثار و نه در هیچ جای دیگر به مقوله روش مطالعات و پژوهش هایش نپرداخته و پژوهشی جامع و مستقل هم در این باره صورت نگرفته است. این مقاله می کوشد ضمن مطالعه روش هانا آرنت در فهم سیاست در راه گشایش افقی نو در مقوله روش در علوم سیاسی مبتنی بر رویکرد و الگوهای غنی و بدیع هانا آرنت گام بردارد. برای این مهم و فهم آرنت و روش تفهمی او به تحلیل آثارش مراجعه و این روش و تکنیک ها را از دل آنها استخراج کرده است. آرنت از منظر و رویکردی تفسیری به فهمِ جهان و پدیده ها و امور سیاسی می پردازد و در این راه تکنیک های خاص و منحصر به فردی را به خدمت می گیرد که در چارچوب منظومه فکری و دستگاه فلسفی-سیاسی خاص اوست. آرنت با رد و نقد مغالطه های متافیزیکی و روش های تقلیل گرا و جبر گرای علوم مدرن، روش هایی خاص برای فهم جهان و انسان در پیش می گیرد که داستان گویی، تصور پژوهشگر به مثابه تماشاگر موقعیت مند و بی طرف، افتراق گذاری و تمایزها، کاربرد پارادوکس ها و تحلیل آنها برای رسیدن به فهم، و استفاده از ذوق و سلیقه، و تخیل در فهم از مهم ترین ایده های خاص او در فهم هستند

روش تحقیق، اصول و مبانیِ مورد اجماعی دارد که وفاداری به آن، از ملزومات اساسی یک تحقیق و درعین حال سنجه ای است برای بررسی این مسئله که آیا یک تحقیق، اصول روشی منتخب را رعایت کرده است یا خیر؟ در این بین، روش پیمایش که اصل را بر سنجش مفاهیم قرار داده، از جمله روش هایی است که مراحل متعدد و روال مندی را داراست که برای تحقق اهداف در نظر گرفته شده، پژوهشگر ملزم به رعایت آنهاست. پیمایش به گونه ای اعم و پیمایش در علوم سیاسی به گونه ای خاص با دشواره ای به نام تقلیل گرایی مفهومی روبه رو است. تقلیل گرایی مفهومی، به معنای فروکاهشِ یک مفهوم به بخشی از آن، انحراف از اهداف تحقیق را به همراه دارد و سبب می شودکه در سنجش مفهوم مورد نظر، تنها بخشی از آن سنجیده شده و به همین دلیل، پژوهشگر در ارائه نتایج دچار سوگیری شود. با توجه به این دشواره، در این نوشتارکه به روش تحلیل محتوا صورت گرفته است، به عنوان نمونه مفهوم مشارکت سیاسی در پژوهش های ایران، ارزیابی می شود. جامعه آماری بررسی 83 مقاله پژوهشی با محوریت موضوع مشارکت سیاسی و سنجش آنها بر اساس دشواره تقلیل گرایی مفهومی است. نتایج نشان می دهد که بیش از 65 درصد این مقاله ها به این معضل مبتلا بوده و مفهوم موسع مشارکت سیاسی را به بخشی از آن که شرکت در انتخابات است، تقلیل داده اند. چگونگی انجام یک تحقیق به روش پیمایش و نشان دادن معضل روش شناختی تقلیل مفهومی در خصوص مفهوم مشارکت سیاسی، نقطه ثقل این مقاله است

رویکردهای سنتی به تحلیل خط مشی، بر استفاده از مدل های سیستمی متمرکز بوده اند؛ اما رویکردهای جدید بر چندپارگی و خصلت سیاسی خط مشی تاکید دارند و بیش از آنکه بر روش های علمی تاکید کنند، توجه خود را بر نقش آفرینان مختلف در فرآیند خط مشی گذاری معطوف می کنند. یکی از روش های جدید مورد استفاده در این رویکرد جدید، تحلیل ذینفع است که نقش آفرینان دخیل در فرآیند خط مشی عمومی و همین طور میزان اثرگذاری آنها را به خوبی شناسایی و تحصیل می کند. مدیران دولتی با استفاده از این روش می توانند نقش آفرینان، نقش آنها و همچنین تعاملات ایشان را شناسایی کنند و در نتیجه به شناخت بهتری از بافت فعالیت خود دست می یابند. این شناخت افزون بر بالابردن درک خط مشی گذار و مدیران، می تواند احتمال موفقیت خط مشی را افزایش داده و در نحوه اجرای خط مشی نیز موثر باشد. این روش به صورت گسترده در مطالعات علوم سیاسی، توسعه و محیطی مورد استفاده قرار گرفته است و می تواند مطالعات خط مشی را ارتقا دهد. در این مقاله با تکیه بر ادبیات موجود در این حوزه، چیستی و چگونگی کاربرد  این روش در خط مشی پژوهی تببین و تشریح شده است

تمایز ذهن-عین در معرفت شناسی دکارتی منجر به شکل گیری نوعی معرفت شناسی شد که وجه اساسی آن دوآلیست یا دوگانه گرایی است که جهان بیرون از ذهن را به مثابه عینیتی مسلم مفروض می گیرد و کشف عینیت را هدف غایی معرفت یا آنچه که «روش علمی» خوانده می شود، قلمداد می کند؛ ولی چرخش های سه گانه هستی شناختی، زبانشناختی و منطقی از نیمه قرن بیستم به بعد منجر به نقد روش علمی معطوف به معرفت شناسی کانتی شد. یکی از ادعاهای مقاله حاضر این است که به کمک منطق فازی می توان بر نظام معرفتی دوئالیستی به ارث رسیده از رئالیسم غلبه یافت؛ لذا مسئله اصلی این است که با نقد و انحلال پیش فرض های معرفتی و منطقی از جمله دوآلیسم، روش علمی چه سرنوشتی پیدا می کند؟ برای پاسخ به این مسئله، پس از بررسی تبارشناسانه نظام معرفتی روش علمی، چرخش های سه گانه (منطقی، وجودی و زبانی) به مثابه عامل گذارِ روش دوآلیستی به پساروش آنتی دوآلیستی، بررسی خواهد شد که در این چرخش، گذار از منطق ارسطویی به منطق فازی و نقش برجسته منطق فازی در این چرخش محوریت خواهد داشت

جامعه گرایی یکی از مکاتب منتقد سنت روشنگری و اندیشه مدرن در منظومه فکری غرب معاصر است. مایکل سندل، السدیر مک اینتایر و چارلز تیلور از نظریه پردازان اصلی و چهره های شناخته شده این مکتب فکری به طور مشخص به نقد مبانی فلسفی و بنیان های لیبرالیسم می پردازند. یکی از حوزه های رویارویی جامعه گرایان با لیبرال ها معرفت شناسی است که این مقاله محورهای اصلی آن را بررسی می کند. اندیشمندان جامعه گرا مشترکاً معرفت جهان شمول گرا و نیز فردگرای لیبرال را نقد می کنند و در مقابل از معرفتی محدود به دو قید تاریخ و اجتماع دفاع می کنند. البته به باور ایشان، تاریخی و اجتماعی شمردن معرفت سبب گرویدن آنان به مسلک ذهنی گرایی و نسبی گرایی نمی شود، بلکه بیانگر محدودیتی است که ذهن آدمی در فرایند شناخت با آن روبه روست. برخلاف نسبی گرایان، جامعه گرایان از وجود واقعیت عینی و امکان کشف آن، البته از مجرای اجتماع، سخن می گویند. محور مشترک دیگر در معرفت شناسی جامعه گرایی، باور به لزوم وجود پیوند میان هست و باید است. از این رو، آنان لیبرالیسم را به دلیل ادعای بی طرفی ارزشی و ترویج ایده جدایی دانش از ارزش مورد انتقاد قرار می دهند